Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 47, 21 November 1919 — KA HAIOLELO A KA HON. J. C. LANE MA KA LUAKINI O KAWAIAHAO I KE SABATI, LA 16 O NOVEMABA, 1919. [ARTICLE]

KA HAIOLELO A KA HON. J. C. LANE MA KA LUAKINI O KAWAIAHAO I KE SABATI, LA 16 O NOVEMABA, 1919.

l' ka Lahui Oiwi o ka aina kulaiwi, na lioahanau o na Ahalmi Ilawaii a:ne na m.ikamakn i akoakoa mai maloko o keia Luakini o Kawaiahao īiei, ka l'uuhoiiua a na 'Lii i kukulii ai 110 ka I<ahui Hawaii. . j He 28 makaliiki n oi i kaahope ak.i, ua haalele mai i koin ola lionua.ana. ka moi puiiwai aloha lahui, David Laamea Kalakaua, ma ke kulanakauhale o Kai palakiko, ma ka la 20 o lanuari, 1891. , T'a piha iaia he 54 makahiki mamun o ka hopu ana uiai o na lima aloha ole o' I ka make a lawe aku la iaia. I Na Alii o Hawaii—l79s-1891 I Eae mai ia'u eua makamaka e hoomaikeik.e pokole aku i na hana ano nui aine na inakahiki o lia noli« a hookp'.e ' aupuni ana o na nioi o.keia paeaina, i hiki ia kakou pakahi ke haaheo, a olelo ae, o Hawaii 110 ka oi, a o kamii aku 0 ka manawa mnluna no ia o ka-moftleJo o.ka moi nona kn )a e. hoomanaoia rtēi, keia la 16 o Novemaba. Kamehameha I I Ka mua loa ona 'lii o Hawaii nei i I lilo i moi, oia no o Kamehameha 1,. ka Xa 'i Aupuni, inai ka moku nui mai 'o Keawe; ke alii hoi nana i hoolilo malalo o hookahi hookele aupuni ana keia paeaina. l'a liīo oia i moi iloko o ka anakahiki 1705, a ua make oia ma ka la 8 o Mei, 1810, nolaila he 24 makahiki o kona hookele a hooponopo.no ana i" aupuni huiih'o Hawaii paemoku, ana 110 1 kukulu ai. Kana kanawai i kuahaua ai—Mamalahoa ke Kanawai: ' E hele ka elemakule, ka luahine ame ke keiki liilii a moe i ke alahele, aohe kanaka nana e. hoopilikia a kolohe aku; he make kona hooj>a 'i. /'' II . ! O īolani, KamMameha 11, ka?tnoi nana i hoonoa, hoopau a wawahi i ke kapu o na heiatt o ka aina a ka kakou mau kupuna. rtiamua iho o k| pae'a "hiki ftna mai o na mikanele i'Aawaii nei ika makal&ki 1820. T T a lilo oia i moi ma ka la Mei, 1819, a make oia ame kana Jani aliiwahine/vina I.a(lana iloko o ka makahiki lfcs4. He elinia niakaliiki o koiia noho a'jioopono~pono aupuni aM. '< , "Kam-ehameha Etl Ke alii i haawiia mai ke mai ka waha o Uli, ke-akua o'ko kakou maa . . ■ . r.'. . '

kii[>1111:1, oiii o K'an-i l'.o-a-o-ul;, K;um j lia īni'lia 111, ka inōi 'lokomaikni a liaawi aina. nona h'oi ka moto hool;clf> aupmii. "O k; 1 kanaka pono, kon.i kanaka iti." l'a .lilo oia i inoi nia kn lf: o .lune, 1 S2f>. a ua ma|<p ma ka uiakahiki 1854. He -2*) makahiki o k'onn noh'o moi nna. IV. v i\ f o kp. Alii Liholiho. I V, kn fnoi nana i kukn'u kn l.u'e hoola uja 'i ".Que(*u's Hospital, t ' a <i hooponopono h ; oi i ka Biike l'ulo līawiii- o ka llālpiūilo"'t , elok'ttftc.-'Wa lilo oia ? ioi ina ka la : 11 o hinf, 1555, a ua .nuke 'uia ka la .'>o o \ovomaba, ua ineane e piha ka owalu makahiki o koil hoo'- . . ponopOno a hookolo aupnni ana.nKa.rAehamoba'V. | O Lot Kamohnmeha. ko Alii Iqi])ui," i ikeia" nia ka'inoa Moi Kanioh.in'h:i V,. ka, makua nana i hookaawal<>| .ka - ]%ana\aavi 6 Kalawno Ksi\av\m>a i iiome no ka'poe i loohia i'ka mā'mlii, a o ka moi hoi nana. i kaili-ku ac| ka mana o ka • aliaolelo, a kuahaua ili i kumukanawai hou no kona lah.ui ilōlia. Ka moi hoi a kekahi o na mikaiHP i : hoihpāa ai maloko o kana" huke iuolalo, j"The King with. an iron will"—-'fva "Moi- noonoo-paa. uie he k.il!) la»".|'a IUo oia i.moi no.īfawaii paeaina la .'io o Xovemal>a, 18(53, a na )nafei«ia. j ka la 11 o Dekemaba,'lB72. He : i|a ( makahiki o krfnā 'noho 'inoi anft maina I o kona lahui aloha, , . < - f Li\nalilo . |i O. Lunalilo i ka.wekiu lani o na l»Mo alii o Mawuii i ikeia ina ka inoa rflliam < *■. Lunalilo,'' Ua. m'oi naiia i tl- , kulu' ka home 110 ka poe ilihuno 1 lahui, a o.ka niua.loa h<»i o na .moi <q|> kakou paeaina i. kohoia ,iua. ka hnU» I : a ]>ii oia ma ia kii'hna i"ri, kn ln w 7anunri. 187.'V. a īia inake hoi mn.kiii ' '.V o' Fehen\nri, IH7->; -he> hhokahi mia» hik'i, hookahi .malama ame umj-ku» makolu la. wale nn o keia uioi aloha i® kj) nphoaln o llawaii. ' -A | T T a pnu ak-u lh kakou mo nh īiirti 4| - nnua 'aku o 'Davi'l Laamen KAlaknM' uol.aila p hoao ana au me'kahi ■ niopHw nuku i loaa ia'u e lioike aku i.ko.an'<| keia alii kaapuni ho.nua,. k'a nnia loa ma ka inoolelo o ke ao' ue'i. '3 i r 0 fea"Moi' Kalakano; ka-nien h-w kēia « ln.'--ua-'°hhnft|fto- -ina -ka' Ja ■ 16®' No veoi aba,. 18;< 6. . O • k on n . ni a k u ā K f> u' Kāpaakea. a o'koha iual(ual)ine o K»|> j hokalole. T T a hoonaāuaoia oia i4ia w i kulaa'ii o' KahAh'u'na; I khnn māu sfi opia- iia< noho ōia ma' ke.'.'nno he kak»ffl olelo -maloko;o. ko- koena - kal£iia : i)a. . { , lilo no hoi ,he lunaleka uui nō ka h( leka. I'ā a V» kanawai oin. a ua l/i kona laikini lōio piha mai ka luhakai wai kiek-e aku.oia o C. līarri's. I 1 ka 2H o kona. mau 'nakahiki. a ; - ka inakahiki 1809, o ka moi ia maiiawa,' ua hookohuia oia < lāla no ka Kale o na 'Lii (ITon.se v oble«>. a o kou'a'mnVivs?kf»"o o Oae Kapaakea, oia no hoi kekahi lala o ' Ha'e o \ia• 'Lii,nolio o Kalakaua tpa keia tfuli< no 14-makahikl e'hoomakauknii ana i' iho nomua aku, no ka ma.nawa e i* ' mai ana. | ' I, lea makp ana o ka Moi Lunal • i»like 'iiie ka 'u i hoike mua akn nei ka la-3. o Feberuafi, 1Ā74, a ma ka 12 iriāi o ia mahina ino, ya kaheaia ahaolelo leuikawa a e' Ch R. Bishop, kuhina o ko na.aina.e, T3flv O. Hall. kuHina kalaiaina; Robert St: ( ']ijig,. kuhina v wāiwai,.. amo. _Alapnki ■ .7urld."loio kuhina. k o ko'n wah'i kiial/ane haole kekahi; ō na TuiHma; aiiiana i koho a i hoolilo ia Payifl ' i moi' no' Hawaii paeai! . M#.Jto, haieieio. mua loa a ke / Kalpkaun i ka māuawa i weheia ai'

kau o ka ;ih:iol<*'i» o IS7(. o ia hoi ko kau iinui o koini hooko'e aiipiini, ua ityi mai oia i ka ha;e o hoololi a e hoopauia kela pauku o kp kuniukaiia>vai e pili aiin ma ke ana waiwai e loan ai ka mana koho l>alota. Ma ia hniJlelo hoōkahi no a ka moi, ua hoopuka īai la oi& i 4eia mau uialamaoleWkoikoi lou.,na kakou apau o av> lilo no hoi i kuniu ulakai no k,eia au 'hou o .Hawaii laliui t nee nei: "Thc jjuli.ieot' ho.w.e\er, that awakons iuy -}i;i'eate'st solieitu<le, is to ineronso my ]>eople, āu<l to- th.is ]>oint 1 iiesire to di■rect vour oari)?st at.teiitioii.o ka . manaō o kela j»nu olelo a.ke.alii nia ka ka4iOii olelo niakuahine, o ia no kein: "0 ke kumumahao aliō nui loā iloko o'ii, o.ia no'ka liooulu hou oua-i kun lahui, a maluua o keia alakai, mauao ana, - ua makeniake loa. au e.haawiia ,na noonoo aoa." K Jfa\Vaii lahūi e, ua Oi\\'i ō ka aina liānāii i akoa-Koa mai, he 4»1 inau maka- ■ hiki i kaaliope ak'q lu', ua pa-o ae ka •100 o ka Moi - Kalakaua maloko o ka halo kaukanawai o Hawaii paeaina yialuna o ka ninau ]»ooke.la a ko'iko'i ilōko o Uāwaii la wa, ahiki no i keia au ho'u o ka' āina:' ''E hooulu hou i ka lahui Hawaii. •Pehea kakou? Aole anei lio uiea. ])ono e ala ka lahui a hoomaopopo i keia ]ti)ikiā iwaeiia o lakou, elike īue ka ke Alii Kalākaua i kuliikuiii aku ai i ka ahaol'elo nme nu makaainnnn o ia mau la / l T a ike -no ko alii i ka nui o ka make; iwao.na ,o. na Hawaii ia manawa, a pela oia ame kana moiwnhine i kukulu ai i kā Hom'e Hōohanāu Kapiolani Hoo'a •» - FToouhi Lahlii. nnio])opo loa ia Kalakaua, ina :vole -e hiki-ke kapaeia ae ka liuui o ka make e lalau īnaii inaj anā i kona lahni, alaila o ka hopena -e īialowale ana ka laliui Hawāii kuauli māi-ko ka-kou paeaina aku, - a e Ii!o ānā k;r āina malalō o na lāhui o.na aii'a e. - I: hooia up koia- kulana hookele. a.iipuni (policy\ r a ,ko, moi a'o.ha i lialā gku, e. hooinaopopo ae> no hoi fea"kou:" O na lahui inalihini i laweia mai a i pae mai ma Hawaii, aia lakou Up .holpmua jiei, ft o leo kakoii lahui,.ira uōho niaoli no iloko o ka huuel; Ko mnhuahua-miKi iiei ka lieluna o na •mallhinP, a o ka lahul oiwi koko pihā ' hoi kē e'uii' mau nei i keia ame keia makahilei- •..„••• . f ka liiki ana ma| o JKapena Kuke i T?a .mnkahiki; 1778 ma na khiaulu o Haōei, ka' heluna 'uui* 6 na' llāwaii ,i -heluia 'ma 'ia vr,i, he 'aneāne paha he hapa miliona. I keia Ja,. ko kakou ,heulha he elike ine ia i hoikeia ma Va makahik*j 1918, i mahelēia penei: Xa Hawaii kōko pihā, he 22,8o0; ua Hp"a*Hawaii, he i6,i00. ; . Ke. makemake n-ei au ia oukou pakahi e hiftiheJu |Ui mai nie a'u i maopopo kā hōnena. o. na ,īTa>vaii kuauli 'o, Hawaii ainaMloko o Ueia'kenekulia e ■'nee' nei. Ma na huahelu i hoopaaia no. ka j 1918, he 88'V poe i make a he 630 na ' lianau hou, ma keia ke hoike e ia | nei omua; nolaila ina kakou. e averike lioonui aku me 100 makahiki me 2501 ō ka malie ī oi aku mamua o na hanau hou, e 'loaa anā ka haina '2ō,090 poo nake. Aiailo o. iia lala o na Ahahūi Hawaii o kē KiUanakauhale o Honolulu i akoakoa mai, e pau loa ana m Hawaii koko piha, aole e hiki ke ho* olipia ka oiaio o keia wanāna maloko ō keia lirakini kaulana o Kawaiahao. j Ma ka mahele hoi. o na hapa-Hawaii, ke lioike hou.mai nei no ria huahelu 0 ka makahiki 191S e hoohauoli mai ana 1 ka manao no ke kumu o na Wanauhou o na hapa-Hawaii, ua oi, aku īiianum o

na make he 7] 7, a ina no hoi kakou e hoonui i keia helu oi no 100 makahiki. e loaa ana ma kahi o 71,700 oi a emi mni paha o na Hawaii koKo h&pa, he mamo na na lahui' e, e noho ana ma keia teritore, a p ka hopena he ai Hawaii hou, he lahui Hawaii hou, he lahui awiliwili o na ano like ole, ma ka olelo ana, ma kalii o na Hawaii kiuiuH o keia inanawa, aole no ke au i hala hojfe loa aku. Ke olelo hon aku n / no au ?nn ke ano he'hope peresi<lena no ka -Puuhoina aole e paleia ae ka linia aloha olē o ka make e Jawe mau nei i na koko piha, i. oi ae.mamua o na hanau hou, alaila he 100 makahiki mai keia )a aku, ina e loaa ana ia manawa he hookahi Hawaii koko piha iloko o Hawaii aina, © Ulo ana oia ho mea makaikai a nana %iui ia. iloko o ka aina a ke Akha i hana ai nona ponoi, no kona mau kupuna i hala mua aku, a o ka hopena loa aku, ikana hanauna. Hoouhi Lahui rcheA Ja kakoue hana aj i ulu hou ai keia lahai, e lawe nui nei ka lima o ka make, a iloko o 100 makahiki mai Jcōia la aku, e nalowale loa ana? Ka moa waīe no e hiki ai ke hoopulapula hou ia ka lahui Hawaii, elike me ka ka Moi Kalakaua i upu nui ai, o ia iio ka lalau hou ana ona lima mahi i ka aina, e lilo hou oia i ona no kona kuleana aina, aole hoi e noho iloko o ka hnikau 6 ke kulanakauhale, me ua hoowalewale ana he nui, e lilo ana i ka 'lealea wale no, o ka hopena, ua poina ke ola kino. E kanu hou -i kana ai, a ku 'i hou i kana poi ,a « lawai 'a hou iloko o kai o me kona mau kupuna, he 141 inau makahiki i fcaahope loa aku. Ūa ulu-a ola ka lahui ia wa kahiko, oiai po 3 nae aole i kipa mai ke au malamalaAa e oleloia nei, a j>ela o Kapena Kuke i hoopaa ai.ma ka moolelo he hapa miliona ko kakou nui; •nolaila e ku ana ka ninau nialuna o keia kumuhana penei: Pehea ana la e hiki ni ke hoi hop ke kanaka Hawaii e mahiai, oiai ua lilō; a pau loa ko lakoa inau kuleana aiiia?

E na 'makamaka, ua loaa ko alaliele, ina oukou na Ahahui Hawaii apau i hkoakoa mai hialoko o keia luakini o komo pu niai nie makou, ka Ahahui Pumhonua o na Hāwaii, e kokua liko, a e koo ae i ka lima iluna o kahi pua a/ii hookahi wale no o Hawaii i koe. ka F,lele Lahui' Jonah Kuhio Kalanianaole, ma ka haawi ana aku iaia i na kokua.i kela olelo hooholo ana i hookomo aku noi iloko ,o ka ahaolelo o Amerika Huipuia, e noi ana e ae mai ko aupuni makua e hookaawaloia ae mailoko mai o ke koena, o na aina aupuni, i mau kaukani ekā aina no Hawaii lahui. He nioa pono e IUo o Hawaii holookoa i kokua mahope o ka Elele Alii o fceia teritoro, no ka hoouna ana nku i ka palapala noi i ka ahaolelo makun, e hnokaawah?ia mailoko ae o na aina aupuni o Hawaii, i aina no na makaainana i loaa ke koko Hawaii iloko ona, a i Ifrnakilā kakou, ulu hou auanei ka laliui Hawaii, aka i nanamaka mai no hoi oukoū, alaila hookahi mea aloha o na keiki a kakou ame ka lakou mau keiki akii. e lilo ana he poe kuewa, a o ka panina hope loa, o nalowale loa ana ka Hawai ikoko 'piha mai keia paemoku «kn w Kuikahi Panailike, 1876 Iloko o ka makahiki 1876, ua holo ka īuoi no Wakinekona, e noi ai i ka ahaolelo, o hooholo i ke kuikahi panailike mawaena o Amerika Huipuia ame Hawaii nei. a malalo o keia polie}', hookelo aupuni, a ko kakou moi, ua hoowai■wai nui loa ia ka aina, ua ulu nui ae ka oihana mahiko, a ua palua iho ka loaa o ke aupuni ma ka auhau, a mai ia la mai ahiki i keia la, ua ikeia o Hawaii •paeaina ma ko ano ho alakai loea malnna o ka oihana kanuko. 3kfa kekahi haiolelo. akea a ka Won. Joseph G. Oannon iloko o ka Monna Ho"kele? ua olelo ntai oia i ka poe kalepa 0 Hawaii nei, peuei: "0 ka holomua o na mahiko ka oihana kaiena o keia toritoro, ua loaa no ia mamuli 6 ka hele kino ana aku o ka Moi Kālakaua imua o ka aha seiiate rme kn h»V ona lunamakāainana-i hui : ia, a liaiolelo aku e noi iaku ana ia lakou haawiia mai ke kuīkahr panai : like ia Hawaii,'kOna aupuni." Mamuli «o ki* kulana kapukapn keonimana a nanpao o ka haiololo a ka moi, ae mai āhaoleio i ka makemake o David L. Kalākaua, oiai, wahi a C'annon, ina aole 1 hiki kino aku ke alii, ho moa maopopo loa iaia, aōle e loaa kela kuikahi hooholomiia i na hana o keia teritore Hiiaka'i Kaapuni Honua

I*3 lawe paha kakou ma ka moolelo pili kalepa. He niea pouo ia kakon apau e kilohi ae iloko o ka moolelo ftaapuni honua" a ka-Moi Kalakaua, ka niualo'a ilokd o ka hbm;a i kaapuni i ke ao, ma ke ano he o keia hanohano liuli moolelo, na ka moi ia o Hhwaii i hehikil oku ; na kap" o Kahiki. a ua hōokipaia oia e na aupuni nni o ke ao, ino he mea 1a ;he emepera no ka Moana PakipikA; no'ii iho, uā Hauoli ko'o noo-n0«»-a haaheo hoi au i ka' hnna kaulana a.ka moi hope l6a o keia paeaina-. KamehanK'ha l i na'i a hoolilo ia Hawsii i hookahi anpīini, a na Kalaka ūa. hoi i ua'i mttā loa ke ao ma ke ano h> ?|ioi, a hoihoi mav' i ka hanohano no kona \ahui, a i hoopāaia maloko o ka moolelo o ka hōnna,.ka hoōkahi wale'no; o iīa moi nana i kaapuui mua ka h'onua. "K Wki mai ana ka manawa, aole e hiki # ke alo ae, e kukuluia ana ma Hawaii n<H; he kiahoomanao no .ka Moi Kalakaua, inā able ua keia hanauna, alaila . ua ka hanauna o-na kenekuria e nee akn ne», oiai i kela ame keia makahiki, ke knpu.ae la a ke ulu nei ka inoa o'ka Moi Kalakaua iluna a iluna lilo loa. Ua hoolala ka Moi no keia huaka'i kaapuni honua iloko o ka mahina o lanuari, 1881, a ua haalelr i ha kaiaulu ?>loha o Hawaii ia mahina no maluna o ka mokuahi City of Sydnev, a holo aku la no ke kulanakauhale aKapalākiko, a oiai ka moku e komo aku ana iloko o ke awa i kapaia "The, Ooluen Gate," ua liukt ae la ke kāpena i ka hae kalaunu o Hawaii, a ia wa ua ike a hoomāopopo koke ia mai la e na aliikoa o na pap'» o Kapalakiko. a ua wawalo ae la ka leo o na pukuniahi no maliawa, e hoike j»na i na makaainana o ke kulanakauhale o ka Moi Kalakaau koluna o ka moku. i I ka pili ana aku o ka moku i ka uwnpo, ua haule iho la na pakaun ko'iko'i loa, he hoailona hoi o ka iko ani mai o na Lani i ko kakou moi aloha. Ua noho ka moi ma ka Palaee Hokele,

a ua hookipaia oia e na poo aupuni* a mahope o ko Generala Upton o ka Civil War hui kukaiolelo an'a me ko> kakou moi, ua olelo ae la oia, o ka ike inea pili oihana koa ame ke ano o ka hooili kaua ana, ua oi aku o Kalakaua maniua o na aliikoa he nui o Amerika Huipuia. Ma ka la 8 o Feberuari ua haalele ka moi ia Kaleponi, ma ka Ia 4 o Maraki ua komo aku la ma ka Bav o Yedo, ma lapana, malaila na moku'kaua Rukini, Pelekane, Palani aine Kepani, a i ko lakou ike ana mai i ka hae kalaunu ame •ka hae Hawaii, ua haawi mai lakou i 'na salute a mahope koke iho, ua hiki mai la ka ailimarala,me eono alii'koa ame elua elele mai ka Einepera mai o lapana, e kono mai ana i ka moi e ae e lilo i malihjni alii na ke Aupuni o lapana, a e haawi mai ana i kekahi kakei»» ame na hoahele e hoomaha ai.

ua hui aku ka Moi Kalakaua me keia emepe"ra, a o ka mua loa no boi ia o kona hele pu ana me kekahi kane a wahine paha ma kona aoao \loko o ka runii ike alii o kona halealii. He umi la oke alii _ i noho ai ma lapana. Ua kipa pu aku ka moi ma ka aina Pake, ma Inia, 12%yjpt ame Biam, a hui me na 'poo aupuni ko'iko'i ame na alii o ia mau aupuni; a ua nui ka mahalo ame ka makemake o keia aiii o Siam ia Kalakaun 110 ka maikai o ka iiamu haole ana, oiai ka poe o kona alo alii, aole i loaa makaukau o ka o Hawail, oiai nae ua lioonaauaoia lakou ma Enelani. Hiki ma Xtalia I ka hiki ana ma ītalia, ua hookipa mai la ka nioi ame ka moitvahine me ke ohohia uui ia e na kaukaualii. Mahope o keia ike ana i na alii ua hooki|>a mai la ka Pope Leo XIII o Roma. Maliope 0 ka hui lauua aua o ke alii o Hawaii me ka Pope o Roma, ua hoomau loa aku Ja ka huakai alii uo Laelana, o Pohakuliauoli ke kuhina nui o Enelani ia wa, a o ka Earl Granville ka i hiki niua mai e ike i ka moi, a mahope koke iho ona, ua hiki maj la o Loril Charles Beresford, oia ka hoahele i hiki mai ma Ilawaii nei me ke Dukē o E<liiiburgh, maluna o ka mokukaua "Galatea," a ua liookipaia ke Duke e Kamehanieha IV ma Hanaiakainalamā ma kekahi aliaaina i hoomakaukauia nona, a i ka hoi ana o iia keikialii la no Pelekane, ua lioike aku oia i ka ohana alii o Enelani ina na wahi apau ana i hele ai, o Hawaii nei 'ka helu ekahi. I ka lohe ana hoi o ka Prince o£ Wales i ka nani o 1 Hawaii paeaina, olelo ae la oia, ina e! hele p.na. oia no ka makaikai, ma Ha-! waii mua ana oia e kipa ai. E hoomanao ke anaina, na Kalakaua 1 kii e hookipa mai ma lte kauoha a Liholiho i ke Duke o Edinburgh i kona hi'ki ana ma Honolulu uei. I keia wa a ka Moi Kalakaua i hiki aku ai ma Enelani o ke Duke o Edinburgh ke kapena o kekalii mokukaiia i ka Bnltie Sea, aka ua kelekalapa koke mai oia i kona ohana alii e haawi i na hookipa a hoohi-wa-hiwa maikai loa ana ia Kalanikaulilua. • Oka Prinee of Wale» ia mau la a ko kakou alii i hiki aku ai ma ia aina malihini, ke alakai o na aha anaina liookipa hanohano o ka lahui Pelekane, ma kahi o kona makuahine Queen ATictoria. He ekolu wale no la a ka moi i manao ai e noho nia Pelekane, aka mainuli o ka nui palena ole o na kono anie na paina lehulehu i haawiia nona, \ia noho aku oia no 16 la. E hoi ae ou imua e hoike aku ia oukou e ka lahui, o ka moi nona keia wehi a'u e hoikeike aku nei, mahope iho o ka hiki aua mai o Lord Beresford, ua hiki mai la ka Prince of Wales, a hele koke aku la no oia e lululima me ko kakou moi me he mea la ua loihi ko laua kamaaina ana. Mawaho ae o ka Prinoe of Wales, ua kipa mai la 'ke Duke o lbany, ke Duke o C)onaught, ke Duke o Cambridge, ke Keikialii Teck, ke Kuhina Nui ame Mrs Gladstone, o Lord Kiniberley, Oolonel Teesdale, Equerry o ka Prince of Wales T Earl Speneer, ka Earl ame ka Countess o Breadalbane, ka Earl ame ke Countess Dalhousie, the Right Hon. George ame Mrs. Cavendish Bentinek; Barohess Burdett-Coutts, Ina amabasadoa ame na kuhina noho o na aupuni e iloko o Ladanaj ame ka poe hanohano apau o Pelekane, ua hiki pu mai lakou e Jiui me ko kakou moi. Ma na walii !apau a ko kakou moi e hele ai i kela »anie keia la, e hoolahaia anā mjiloko o ka Nupepa Court Cireular, .he nupepa aupuni e hike piha ana i na mea apau e pili ana i 'ka huaka'i alii, a pela no hoi na nnpepa e ae. Mai ka lā o ka liiki ana aku o ke alii ahiki i kona liaalele ana, aia ke kaa alii o Queen Victoria e kali mau ana no ka lawe ana i ka moi o Hawaii ma na wahi apau. (O ke kplaiwa ame ke kanaka wehe puka, ua aahuia me ka lole nlaula i ke ao, a i ka po. me ka lole eleele.

Ma ka po ™ua ioa o ko kakou moi ma Lmlann, ua hele aku oia e hoolohe i ka puukani o ke ao ia mau la, oia o Mailame Patti, ma ka Boyaritalian Opera, a oiai ka moi e nanea a hauoli ana i ka leo o k(Tia wahine puukani e himeni ana 7 aia he mau kaukani poe me ua ohe aniani e kau mai āua, a e nana ana i ke aiii o Hawaii lahui, āka, ua oleloia, he mea ole ia Kalakaua keia ohohia nui o ka lahui Pelekane ina ,ia po, no ke kuinii ua hauoli maoli ke alii i ke kahi o ka leo, a haawi aku lā oia he hoke pua i ua punkanMa afae na mino-' aka. Ua kulou haaliaa mai la ua puukani la a hopu mai la oia a lawe* akiwlā. ī kekahi la ae ua hele aku la o Kalakaua no Windsor Pai-k e īiana 'i'ka a na koa Pelekane, e hoo'ko aiia. oia i ka paiapaiā kīmO a ka Moiwahine Yictoria, a ma ka halepe'a o Lord Bras-. sey, ke alakai o ka puali marines, ua paina awakea malaila. Ua haiolelo o Lady Brāssey ma ia anaina, he wahine akamai oia ma ia hana. I ka pau ana o keia paina mama ana, holoholo inakai'kai aku ka moi o Hawaii maloko o ka Paalii Wiudsor Castle, he.walii kapu loa, aole e aeia e mākaikai ka lehulehu, aole no hoi i ka poe hanohano apau o Enelani. Ke Dukoo C'ambridge ke alakai nui no ka paikau 0 ia la, ua hele mai la oia a haawi mai 1 na hoomaikai aloha koa-ana, a lawe aku la i ke kāa o ko kakou moi ma kahi i hookaawaleia no ka Ohana alii o' Pelekane. la wa hookahi no ua hiki inai la ā'a'kāā 0 na ohanaalii o E»elhni nie ka Yictoria, i ukaliiā e ka Pr?nēess o( Wales ame ke Crowfi PrincesB o Germany. He 50,000 koa helewawae i paikāu ma ia la, a i k'e 'kaalo ana aku niamui o ko lakou moiwahine, a o ke Crown Pnnee Frederick e Kelernania, oia ke alakai o kekahi puali koa, ma ke ano hoohniioh.mo ana ma keia ln paikau. I ka hala ana aku o kona puali koa. ua liolo mai la oia maluna o kona

lio, a iniua o Kala'kaua, liaawi mai la i kona lima, a olelo mai la i keia maii •huaolelo: "E ka Moi, owau ke Orowu Prince o Kelemania, e hele aku ana i ka la apopo e ike ia.oe, aka hoi, e ae mai ia'u e haawi āku 1 na. mahalo ā nui loa ia oe no ka hookipa maikai ana au i kun keiki ia Prince Henrv, i 'koW hiki ana-aku ma kou aupuni. O kuu makuakane, ka emepera, aia oia ma Ga»tein, aka hoi, e hookipaia an« no oe ke hele ae oe i Berlin, e kuu keiki e Prinee William. f ' Ika pau ana o keia mau olelo, hoi aku la oft ma kona wahi, ma ka aoa* o ke kaa o Queen Victoria. E na makamaka o keia Prince William a ke Crown Prince Frederick e olelo nei, oia no ka emepera o Keleniania i pio mai la ma ke kaua ma Enropa. Ma ka Lapule iho ua hele aku la ka moi ma ka luakini kaulana o Westminster Abbe,V, knhi e hele ai na 'lii o Enelani i ka pule, elike no hoi me keia luakini kaulana o Kawaiahao nei. Ma ia nuwina la, ua laweia ka moi e L.or<3 3eresforfl e maka'ika'i i ka muliwai Thames malpna o kona moku lealea. ITa piha ua moku 1a i ka po» ko'iko'i o ke aupuni;

Ma ka Poakahi iho, ua paina awakea ka moi ma kahi o ka Earl ame La<ly Granville, o Mr. Glailstone, Sir Chas. Dilke, Lortl Kimberley ame na hoa kuhina, malaila lakou. Aīahope koke iho 0 ka pau ana o keia paina, ua liolo aku ke kaalio me ke alii no ka hale hoolulu kaaahi ma Pa<l<lin'gton, a kau aku la a holo hou no Win<lāor Castle. I ka hiki ana aku, e I<ali no ke kaaalii ame na koa kaulio, a holo loa aku la no ua kakela la, no ka ike alii ana me Queen Victoria* no ka mua loa o ka manawa. Ma ka puka komo aia malaila na ukali hookipa. a ua alakaiia aku la ka moi ma ka rumi hoomakaukau komo lole, a mahone ilio. ua laweia aku 110 ka nimi hookiy>a omaomao, malaila ka' moi ame Lor<l Grpnville kalii kali ai a konio mai la ka Moiwahine o Enelani, a liele aka la a lululinia me k-a moi a Hawaii lahui. I'a u'kaliia ka Moiwahine e ka Princess Louise ame ka Princess Beatke Duke o Albanq ame ke Duke o HesBe. Mahope iho oka lululima ana. ua noho iho la o Queeu Victoria ilalo me ko kakou moi. a ua olelo koke mai la vo ka nioiwahine e pili ana no ka huaka'i a ka Duke o E<linburgh i Hawaii nei me ka olelo ana mai: "pre paeaina u'i loa paha kou, no ke knnii! ua kamailio pinepine mai ke duke no ko aununi!" He mau minuke a laua i kamailio ai, a ku ae la o Queen Vietoria iluna a hookamaaina ae la i na ohnna alii. Huli ae la a olelo aku la: "I'a hi'ki i ka moi ke kiikaiolelo haole me ka waipahe maoli no. Pehea la oia 1 nmkaukau loa ai?" T T a ninau mai la no hoi oia no Queen Emina Kaleleoualani, a olelo hou mai la: "Pehea fa, ua makemake paha ka moi e makaikai i kona halealii " ITa ae akn la ka moi, a olelo hou mai la no': "Ke lana nei ko'u manao, e hauoli ana oe iloko o La<lana," n me ke kunou ana o -'ke alo nlii, ua liaalele mai la ke aliiwahine ia Kalakaua a ua laweia aku oia e. nnna ialoko o keia kakela naui palena ole. Prince ame Priniess o Wales

Ma Marlborouph House, ka home o ka Prince ame ka Prinoess of Wales, ka hooilina moi. I kokahi ahiahi ua haawiia he gavden party n>a 'ka hora eono o ke aliiahi no ka moi, a ua hiki mai o Oueen Yictoria; ka mua loa hoi o kekahi ānaina i malamaia ma keia honrp mahone iho o ka make ana o Prince Albert. Ma keia anaina ua hiki pu mai ka Piineess Louise ame ka Princess Beatrioe, ke Crown Prinoess o Kelemania. na alii•wahino o Prnssia, Sophia ame Marfifaret, ka Duchess o Comiaught, the Princess Mary o Cambridge, a ua nonoho ae la la'kou apuni ka moi,*e kamailio ana maluna o na ninau like puana like ae la lakou apau: "O ka Moi o Hawaii, he kulana kapukapu kona, kilakila a hanohano, a he keonimana piha. a he alii j 'iwaena o na alii o ke ao nei." Earl ame Couc l tess Spencer Ma ka hora 11 o kola po, v»a hele aku la ka Moi ma ka aha ike hophauoli a ka Earl ame Countess Snencer, a ma ko laua ua hulahnla iho la ka Moi o Hawaii noi me ka Princegs of Wales, ka u'i kaulana o Denomaka - . Ma k'eia anaina hulahula lio 1500 .poe i konoia, a o na hauwalaau aua, o 'pili ana no ia no ka Moi Kalakaun, i kona kulana liiohie a kapiīkapu alii maoli no. Ina kakou e ka lahui e hoomaopopo pono ana, aia ma koia anaina hulahula na ohana alii ame ka poe ko'iko'i apau o EnoI )ani, a mai ko lakou mau waha pakahi "anau, ka mahalo, ke-oholiia ame ka hauoli no ka halawai ana me ko kakon ! moi aloha. | Lord Mayor o Ladaua j Ma ka paina a'ka Lor<l Maj T or o Ladana ma GuiM Hall, ho 300 poe kane : wale no nia ia papāaina. Ma ka aoao ! akau o ka Meia ka Prinee o Wales, a I nia ka aoao homa ka moi. Ka rula p'a'j ina a ka l.or<l Mayor o Lailana, mamua jo ka noho ana e ai, penei no ia: Ta ihele mai la ka mea nana e hoomakaukaii ana ame ka leo Niui, uā kukala ae la: "Your Roval Highness, Your Majostv. mv Lonl Mayor, «linnef is serve<l." O ia hōi keia: <( E ke Alii KieHie, Ka Moi, kuu Haku Meia, uā ni'akaukau ka papaaina." A oiai e nee ana ka paina imua, ua himeni ano hnipule mai la ho 'poe kane ame na Wahine ina 'ka balX'ony īnailuna inai, i ka pule a ka Haku, ā ia manawa ua ku aē la ka Loril Meia a olelo' mai la: ,f E inu 3 ke ola o ka Moiwahine o Enelani," a na ka" Pnnee 0 Wale{i i haawi iia mamalaolelo no ka r Moiwahine Yietoria. Mahope iho ua ku ae la ka Lor<l Mavor a noi mai la e inu no ke ōla o ka Moi Kalakaua, a ia manawa tia ku āe la ka mo? a hoo>;naka aku penei: "Your "Roval Hi»rhness, my Lor<l Mavor and Gentlemen:" a haawi aku la oia i na hoomaikai ana he nui no na hookipa ame na paina i haawiia ■nona o ke Aupuni o Enelani, a pela aku. Ua nu? ka paipaiia a ohohia maoli ia ka haiolelo a ka moi o Hawaii, oiai ma ka 1 'o o ka oleto Beritania ke alii e ana i kona mānao.-aole hoi ma ka olelo 'haole pahemahema e hilahila ai kakou ka lahui. Belegiuma, Kelemania, Auseturia. Mai Enelani ua holo aku ka moi no Belegiuma a ua hookipaia oia e ia aupuni elike iio me ia i hanaia ai ma Pelekane. Xee loa aku ]a ka inoi ahiki iloko o Kelemania. a noho ma ka Hokele De Ttoma, a i kahi Ia ae, ua holo loa aku no Potsri»in, a hookipaia malaila e Prince Charles ame kanā keiki Prinee Fre<ler iek Charles, a ma kekalii ,la ae ua hiki ( mai o Prince William ame kana wahinealii, a ua mahalo nui laua i ka ike uamu o ke alii o Hawaiu Ma kekahi la ae,'ua

laweia aki| la ka moi e ike i ka paikau ana a'na <oa o Kelemania, a ma ia wahi ua fydkani mai ka bana ia Hawaii Ponoi. Mai Ke imania aku ua hele aku lea moi no Vieia, Auseturia, a elike no me ka ohohiaia ma na aupuai mamua aku, pela no <eia aupuni moi. Palani, Sepinia aine Potugala He aupiiii Repubalika keia, aole i noho loihil <e alii malaila, ua hele oia e ike i ka| ilina kupapa'u o Napoliona. Mahope iho, ua holo aku Ia ke alii no Sepania, : ua hele makaikai aku i na apana ka liana o ka aina Paniolo. Ua hooi au aku la.no ka moi i kana liuaka'i k iipuni honua a komo iloko o Potug:ala hui me ka Moi Lon Luis. Ka Huli loi Ana Mahope o na hookipaia ana e ka iftoi 0 na Puk ua huli hoi mai la ka Moi Kalakaua me ke kipa hou ole aku mā kekahi m ut aupuni, ahiki i Llverpool, kau 'ina hi moku ā holo no Amerika a pae ma York. Mailaila aku ahiki 1 Wakine ;orfa. a liui me ka Pereaidena Arthur, a aiailaila mai, huli hoi no Kapalakiko, 3 kau i ka moku a hoi mai no koua ; \ipuni. I kon;i hiki ana māi ma ke awa 0 Kou, ua hoohiwahiwaia ke kulailakauhale me 1.1 pi-o like ole, a i kona lele ana mai, 1.1 kani aku la ka bana 0 kona aina han 1.1 i ke mele "Home, Sweet Home"; mahope mai 0 keia huaka'i kaapum ionua a ke aīii, he nni kana mau mea i makeinake ai e lioohana no ka hapai ma i kona lahui iluna, aka, ua nui ke al e'akē'aia e ka poe He nni :ia 'keiki i hoounaia ma Euro >a no ka hoonaauaoia ana, i hiki ai i£ 'akou ke hooponopono i ke aupuni, aka, maniua 0 ka liolopono ana o keia ;xī]iev hookele aupuni, ua hookahuliia £umukanawai o ka aina i ka makahiki 1887, a ua kakoo aku no kekahi poie Hawaii i ke alakai a ka poe enemi i alii. a 0 ka honena ua lilo ke kuokop 0 Hawaii lahui i keia la. He Amenha oe, a he Amerika au, 0 ka hanohano; ame-ke ea 0 ka aina aloha, ua pau loa: ua liala.