Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 50, 12 December 1919 — Page 3

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ike hou ma ka hale hikeike o na mea kahiki ma ke kula o kamehameha

He iwakalua a oi makahii i hala aw nei i ko'u ike mua ana i na mea hoike ike o na mea kahiko o Hawaii nei ame ko na aina liilii e ae o ka Polynesia, i haohu pu ia maloko o ia hale, a hea mea waiwai nui hoi i ka manao o na kanaka e ake nui ana e ike, a he mea oiaio, ua nui hou ae na mea i hoahuia i keia wa i ko kela ike mua ana a'u, a ma kekahi mau mea, ua hoohikileleia ko'u noonoo, a nia kekahi ua hookaumahia ka manao.

I ko'u hoea ana aku i ka hale hoikeike ua piha mua oloko i na malihini ame na kamaaina pu no e pii aku aua, a e iho mai ana, a o na koa malihini ka oi aku mailuna mai o na moku lawe koa, o ke ku ana mai ia la, na alii koa ame na koa e hoi ana, a e hele hou ana no ke kahua kaua, a ua piha lakou me ka kahaha nui; a oiai he ekolu wale no hora i aeia na makaikai, a ia'u e ana, kiei a halo ana ma o a maanei, a i alawa iho ka hana i kahi uwaki, ua hala ka hora a oi, a eia no au i na papahele olalo a he nui aku kahi i koe o ka hale; nolaila, ua hoao au e hoawiwi aku i ka hele ana i pau aku kekahi mau wahi i ka ikeia, a in a no ka manao ana e pau pono na mea i ka ikeia, aole no e pau i ka la hookahi ke heleia, oiai he nui wale na mea nana e kaohi mai i kou noonoo, a e hala ana he mau minuke au e nana ai, a no ko'u makemake e heluhelu i na hoakaka ame ko lakou moolelo, e pau ana ia mau minuke ilaila.

Aia malaila ke ano o na i'a like ola, na manu ame na huaai, na meakaua o kela ame keia ano o kela au, he ku no i ke pahaohao ke nana aku, a pela no me na holoholona o ka aina ame ko ke kai me he mea la e ola ana no lakou.

Aia ma ka papahele elua na noho alii o na moi aloha o Hawaii nei i hala aku, a he mea ehaeha no ka naau ke nana aku i keia mau hiona walohia, a o ko lakou mau kii, e kau mai ana apuni, me he mea la e nana pono mai ana ia oe; ae, aloha, aloha na alii o ka aina.

Nolaila ke holo awiwi nei ka manawa, a ke kaohi nei na noonoo no ke ake no e pau pono ua mea i ka ikeia, eia nae ua pokole ka manawa.

Nolaila o kela o keia kau ana i ka papahele ekolu, he nani ame ke pahaohao na mea a ka maka e ika nei a ke nana iho ialalo o ka hale he nani okoa na alapii wili a he maemae maoli ka malamaia ana o na mea apau. Nolaila iwaena o na mea apau a ko'u maka i ike ai, he elua wale no mau mea ano nui iloko o ko'u noonoo, akahi, o na nohoahi o na moi ame ko lakou mau pono apau; a o ka elua he pohaku nui nona paha ke kaumaha i oi a emi iki iho paha i ke tona hookahi, oiai i ko'u komo ana aku a hui me ka mea hookipa, haawi mai la oia ia'u he apana piula i kuniia me ka huahelu, a nonoi pu mai la e waiho aku i ka papale ame ko'u kuka. a ku iho la au ma ke kumu o ke alapii e noonoo ana mahea la au e hele mua ai, o ia no ko'u wa i komo aku ai ma ka rumi ma ka aoao mauka o ka hale, me ka hialaai nui i na mea like ole, ahiki i ko'u hoea aua aku ma kahi e waiho ana kekahi pohaku nui, a ke ku nei au me ka pahaohao nui i ke ano ame na hiona o keia pohaku; me he mea la he mau hiona a ko'u maka i ike mua ai, a ihea nae, o ia ka'u e nalu ana iloko o'u, a no ka nui maoli o ko'u pohihihi uana ae la au ma o a maanei, a o ia ko'u wa i ike aku ai i kekahi haole e noho ana ma ke pakukau a e heluhelu buke ana; aloha aku la au a nana mai la oia i'u, a ninau mai la, in a he mea hiki kekahi iaia he hana no'u; ae aku la au, in a paha he mea hiki iaia ke hoike mai ia'u i ka moolelo no kela pohaku.

"Aw," wahi ana, " o kela pohaku o ia ka hoana (grind stone) a na kanaka o Hawaii nei i ke au kahiko, maluna o kela pohaku e hookalaia ai kela mau ko'i pohaku a oi, o ia ke kumu o kela malua poopoo a pahee maluna pono."

Oiai no nae au e hoolohe aku ana i na wehewehe a kela hoa maikai, aka, oko'u mau maka aia no ke kau pono la maluna o kela pohaku, @ o ia no ko'u manawa i ike aku ai i ka pepa hoakaka ua pa'iia malalo, a haalele koke aku la au aiai, a hele aku la au e heluhelu, a o ia no ka manawa i piha ai ko'u manao me ke kahaha nui, a no kekahi mau minuke ko'u ku ana malaila, me ke pa haohao nui no ko'u halawai hou ana me keia pohaku, no ke kowa o 55 makahiki i hala ae nei.

E hoakaka ana ka pepa mai Kilauea, Kauai, i hoouuia mai ai kela pohaku i ka wa e noho lunanui ana o Geo. R. Ewart no ka mahiko o Kilauea, i ka 1897, a i keia mauawa ua hele hou aku la ua e hui me kela hoa o'u a hoike aku la au i ka mea oiaio e pili ana no kela pohaku, ame kona inoa, ame kana hana, aole hoi he )grindstone) elike me ka mea i paa iaia, a i kona lohe ana i ka'u moolelo ua hoomaka oia e kakau.

Nolaila, e o'u makamaka puui meahou, i mea e pau ai ko oukou pohihihi no keia pohaku a no kekahi manawa paha a oukou e hele ai e makaikai i keia hale, aole e nele ana ko oukou halawai me keia pohaku, a e loaa ana ia pokou he moomaopopo ana ma keia moolelo a'u e hoike nei:

o ka inoa o keia pohaku, o Kanoa, a he (Kanoa awa) keia no na alii o ia au, oia ke kumu i hanaia ai kela malua.

Aole e wehe koke ia aku ana na apana o waimanalo.

(Mai ka aoao Ekahi mai).

leu, ua manao ke Komisina Aina Aupuni Baileu, in a no ka weheia o ke alanui a hoea i kela mau apana, e loaa ana ke kumukuai maikai loa no kela mau apana, mamua hoi o ke kuai hoolilo ana aku i keia manawa e emi loa mai ana ke kumukuai, mamuli o ka loaa ole o ke alanui.

O kekahi mea no hoi i hooka'uluaia ai ke kuai koke ana aku i kela mau apana aina imua o ka lehulehu, o ia no ke komo mua ole o ka wai; aia a maikai ke alanui, a loaa hoi ka wai, ia manawa e noonooia ai kela manao e kuai hoolilo aku i na apana hookuonoono ma Waimanalo, imua o ka poe e makemake ana e loaa he mau home no lakou ma kela wahi.

Mamuli nae o kela manao ma ka aoao o ke Komisina Aina Aupuni Bailey, e hooka'ulua i ka wehe ana i na apana aina ma Waimanalo, a no kekahi manaw@ maopopo ole, ua manaoia e nui ana k poe e koho, i mau apana no lakou no na aina pili kahakai ma Koolauloa ae nei, i ka wa e malamaia ai ke kuai no na apana he hookahi haueri me iwakalua-kumamakolu, ma ka la 30 o Dekemaba nei, ma ka Hale Kapitala.

Makemake E Hoonoaia Na Kai Lawai'a

(Mai ka aoao Ekahi mai).

kaawale ana ae i kekahi waihoua dala no na hoolilo o ke kuai ana aku i na pono kai lawai'a me ke komo pu o kela mau kai a ka Loio Kuhina Palmer o Amerika, o ke kakau ana mai nei aiai, eia nae, ua hoopaneeia ka hooholo ana i kela bila, mamuli o na hooia ana a ke komite waiwaim hoomoe ahiki i ka loaa ana o na mea oiaio loa, ma ka huli ame ka noii ana aku a ke komisina lawai'a.

He elua mahina i hala ae nei, ua loaa aku la kekahi leka i ke Kiaaina mai ka Adimarale Fletcher mai e noho kiai ana malalo o Puuloa, e hoike mai ana aia i kona manaom no ka pono e lilo mai na kai lawai'a i onaia e kekahi poe mea aina, i wahi no ka lehulehu e lawai'a ai mamuli o kona manaoio, he mea kupono loa e lolo na i'a i mau mea hoopomaikai aku i ka lehulehu, aole hoi e papaia ka lawe ana mai o na kanaka, mai ke kai mai, i onaia e ka poe i kuleana ai mau waiwai.

maluna pono iho, a ma o keia pohaku la i kapaia ai kekahi wai aia mawaena o Kilauea ame Pilaa, o ia o Kanoa, ahiki i keia la, a mai kela wahi i laweia mai ai keia pohaku e ka lunanui Geo. R Ewart i kona wa e noho haku ana no kela mahiko, a hooliloia kela wahi i ka ilina no ka poe Pukiki, a ke ku nei he halepule Kakolika ahiki i keia la, kokoke i ke alanui aupuni.

He 55 makahiki i hala ae nei ko'u ike mua ana i keia pohaku i ka wa no e ulunahele ana ka aina, a malalo o kekahi ulupuhala kahi i waiho ai keia pohaku, a o kona kiekie mai ka ili honua ae, he hookahi paha kapuai a oi, a ua hanaia keia Kanoa awa me ka maiau nui, a ma kona aoao e waiho ana no ka apu, he wahi pohaku uuku iho ia, a ua hanaia no a like me ka apu awa.

Ma ka hoike a ko'u mau kupuna ia'u he mau alii ka mea nona keia Kanoa, a ma kahi i waihoia ai keia Kanoa, o ia ke kahua i ku ai kekahi hale nui, a he wahi e lealea ai na alii o ia au kahiko, a ua hoike pu ai mai no ia'u na alii no laua keia Kanoa; o Kamoku ke kane,a he puu keia e ku nei ahiki i keia la, aia iwaena o ke kula, a in a e hele ka malihini a ike i kela luakini Kakolika, i hoike mua ai ae nei o ia no o Kanoa, a huli aku oe nana iuka he elua paha mile ka mamao e ku mai ana kekahi puu me he puu pele la ua ulu ia ae no olalo a puni me na laau like ole, a hapalua like, a o ke koena ae o ka puu he pilipiliula a i keia manawa hoi aia i luna pono o kona piko he ulu paina loloa, mamuli o ka laweia ana a kanuia ke kino o ka on a nona keia aina i make, oia o Mr. C. Bertelman, he mau makahiki i hala ae nei; a o ke alii wahine hoi oia o Kahili, he aina ia aia makai pono o keia wahi a he muliwai ui e holo ana na ano i'a like ole apau, ahiki i keia la.

in a makemake na alii e lealea pii mai ke alii wahine me ka ai ame ka i'a a o kamoku hoi iho mai la oia me ka awa on a ouka o Kalua-a na lawalu oopu lei mokihana o Kahilikolo, na opae kuauli o Kaluaokalni, a ma keia hale lauae lealea ai me na kanaka, a o ia iho la ka moolelo piha e pili ana i keia pohaku, he Kanoa awa ai no na alii.

Ina paha ua hoomaopopo mua o Mr. Geo. R Ewart i kekahi pohaku hou'oa e waiho la no ma Kilauea, maluna mai o Kalihiwai, a o ke ano o keia pohaku he kani ia me he hele la he poepoe a palahalaha kona ano, a ua hiki ke loheia kona kani no hookahi mile a oi ke hiliia ia me ka hamara ame ka pohaku i kekahi manawa, a he mea paaniia e na kamalii hele kula in a la paha ua pau pumai i ka laweia e Mr. Ewart iloko o keia hale, i mea makaikaiia ai.

Ke haawi nei au i ko'u mahalo nona oia@ i ka makahiki i hoounaia mai ai keia pohaku, e noho hana ana no au no kela mahiko, koe nae keia, aole au i hoomaopopo mua ahiki i ko'u ike hou ana iho la iloko o keia hale.

Nolaila me ka Lunahooponopono ame na keiki oniu mua mekala ko'u welina.

Me ka mahalo,

Chas. K Nawaiula.

Honolulu, Dec, 2, 1919.

Hukila Na palapala Noi Aina o Wailua

(Mai ka aoao Ekahi mai).

cela âme keia e koto ai, ke makemake oia, a ke oi ole aku hoi ka huina eka o kona mau aina apau ke hoohuiia, maloko nei o ke Teritore i ke kanawalu, alaila he umi-kumamaono wale ana no poe e loaa ko lakou mau home hookuonoono, a nele aku ka nui o ka poe i loaa ko lakou mau helu.

Ma ka Poalua, ka la 23 o keia mahina e hoomaka ai ke koho ana o ka poe i komo iloko o ka helu, i ko lakou mau apana aina. Oiai nae he 31 wale no mau helu i kuleana i na apana aina hookuonoono o Wailua, in a e lawe kela ame keia i hookahi on a apana, ke hoopukaia aku nei ka poe i loaa ia lakou na inoa mua he kanalima, elike me ia malalo iho nei penei:

1-Jaoquin Santos Pereira, Makaweli,Kauai; 2-Kion Soong, 1709 A Nuuanu, Honolulu; 3-Juan Antonio Gomes, Kealia, Kauai; 4- Manuel G. Santos, Lihue, Kauai; 5-Shigeru Osaki, Koloa, Kauai; 6-Ching Bun, Lihue, Kauai; 7-Ella G. Alexander. 264 Lewers Road, Honolulu; 8-Ben Palmeira, Waipahu, Oahu; 9-Young Lum, 93 kukui, Honolulu; 10- James B. Swain. 3245 Hobron, Honolulu; 11-Mrs. Lilly Mahi, Aiea, Oahu; 12- John Nunes, ℅ Union Feed Co.. Honolulu; 13- Robt. Kihi Wilcox, 365 Vineyward, Honolulu; 14-Abraham L. Paaluhi, 322 Kukui, Honolulu; 15-Mrs. Chu Yee, Honolulu: 16-Nancy K. Stillman, 236 School, Honolulu; 17-Maximus Castilho, Makaweli, Kauai; 18-Kenji Adachi, Kilauea, Kauai; 19-P.F Diehl, 2216 Kalia, Honolulu; 20-Francis Cooke Soares, 1460 Kinau Lane, Honolulu; 21- Frank Cox, Waimea, Kauai; 22-Kim Sing Lin, ℅ Yo Hop Kee, Honolulu; 23-Theresa Corea Sardinha, Koloa, Kauai; 24- Wong Cheng Hoon, Am. San. Laundry, Honolulu; 25-Howard Chew Young, 1496 G Emma, Honolulu; 26 Isabel May Weight Powell, 17 Kapiolani, Honolulu; 27-Alexander M. Rose, 474 F. Hotel, Honolulu; 28-J. S. Mackenzie, 1488 King, honolulu; 29-Mrs. Josiah Waiwaiole, Pearl City, Oahu; 30- W. Zupplane Hoonaulu Olepau, 1016 A Kama Lane, Honolulu; 31-Timothy Aluli Lyons, Wailuku, Maui; 32-Beni. Ohai, Kapaa Kauai; 33-Albert E. Beatty, U.S. Naval Station, Oahu; 34-M. J. Ornellas, Waipahu, Oahu; 34-Mrs.Margaret K. Brown, Waianae, Oahu; 36-Lum Hong, 941 North King, Honolulu; 37- Kazuto Kurisu, Nawiliwili, Kauai; 38-Delfin Martin Barbero, Kalaheo, Kauai; 39- Joaquin de Souza. Kealia, Kauai; 40- Alfred Veveiros, Kapaa, Kauai; 41-Tai Bun Hee, 10 Republic Lanw, Honolulu; 42-Sarah C. Liu, 2108 King, Honlulu; 43- Wan You Yao, 1261 young, Honolulu; 44- Carl Anton Nelson, Lihue, Kauai; 45- Joseph William Whaley, Pearl City, Oahu; 46- Mrs. Edward Hopkins, 1716 N. King, Honolulu; 47- Mrs. Margaret M. Avery, 2320 Vancouver, Honolulu; 48- Fong Quane, 968 H Alapai Lane, Honolulu; 49- Mathew Ignacio de Silva, Kilauea, Kauai; 50- George Edwarfd Newman, Ewa, Oahu.

Waiho Na Hui Uniona I Ka Lakou Koi.

(Mai ka aoao Ekahi mai).

o ke kopaa, a o kanaono pakeneka e loaa aku i ka mahiko. O ke kumukuai o ke kopaa e ukuia aku i ka poe lawe aelike, ma ke ano no ia, o ka hoomahuahuaia ana ae o ke ana ukuhana o na limahana.

Mawaho ae o kela mau kumu koi ae la maluna, e koi pu ana kela mau hui uniona, e hana aku na on a mahiko i na mea e loaa ai ka noho oluolu ana i na limahana, ae loaa pua ai hoi ke ola kino maikai ia lakou.

Hooholo Ka Aha No Ka Pono O Ka Waiwai Kapiolani

Ma ka hoopii a John F. Colburn i ka Waiwai Kapiolani, no ka huina o $40,000.00, ma ke ano kona uku ia, ame na uku komisina, a ka Waiwai Kapiolani i aie ai, ua hoopuka mai ka Lunakanawai Kaapuni Banks, i kana olelo hooholo ma ka Poakahi nei, e hoakaka ana, ua noho aie o Mr. Colburn i ka huina o umi-kumamaono kaukani dala, a ma kekahi olelo ana ae hoi, ua oi wale aku kana mau dala o ka lawe ana mai ka Waiwai Kapiolano aku.

No kekahi mau pule ae nei i hala, k anoho ana o ka aha, e hoolohe i kela hoopii a Mr. Colburn, me ka laweia aw o na ike apau o na aoao a elua imua o ka aha, me ka hoohana hoi o na loio o ka Waiwai Kapiolani, ame ka loio o Colburn i ko laua makaukau apau ma kela oihana; a i ka pau ana o na oleloike i hoomaka ai na loio i ka paio imua o ka aha, no kekahi amu la elua, mamua o ka waiho ana aku i ka hihia na ke kahu o ka aha e haawi mai i kana olelo hooholo.

Ua kakauia ka olelo hooholo a ka Lunakanawai Banks maluna o na apana pepa he umi-kumamakolu, e haawi ana i ka pono no ka waiwai Kapiolani, a e hooia ana hoi i ka aie ana o Mr. Colburn i kela waiwai, me kekahi huina dala, ana nae i hoakaka ae ai, e kohoia aku ana kekahi kahu, no ka huli pono ana i ka huina oiaio.

I ka wa i heluheluia mai ai ka olelo hooholo, e pili ana i kela hihia ua waiho koke aku ka loio o ka mea hoopii i ka hoolaha no ka hoohalahala ana i ka olelo hooholo i kekahi aha kiekie ae, a me he mea la e lawe loa ia aku ana kela hihia i ka aha o Kapalakiko.

Ua paa ka manao o na loio o na aoao a elua, e hoohalahala i ka olelo hooholo ahiki i ka aha hope loa, in a no ia e haawia ana ka pono no ka mea hoopii.

 Na Malihini I Laie.

Ma ka Poakolu la 26 o Novemaba iho nei, i hoea mai ai na malihini mai na mokupuni mai, a ma ka Poaono, Nov. 22, i hoea mai ai na malihini o Utah, hora 2 p.m e maluna o na pakaukau i luluu i na ono like ole i hoohuiia ai na malihini me na kamaaina he mau haneri ka nui. H elima pakaukau loloa nunui a no elua manawa piha i pau pono ai na hoa i akoakoa mai e ai pu.

Mr. Lunahooponopono anoai mai, ma ko'u maa a kamaina i na lawelawe ahaaina, ua hiki ia'u ke olelo a@ o Laie ka heke hana luau kiekie loa o ka pakeneka o na lako hoohana luau, na meaono, aikilima ame na ono like ole apau, mamuli o na ike hanalima apau.

Ma ka hora 10 ponoi o ka Poaha i hoomakaia ai na hana o ka hui ame hoolaa. E kamailio ano nui aku au, a oini he nui paha na kakau hoolaha i hiki aku imua ou, e Mr. Lunahooponopono, no keia hana kupaianaha i hanaia maloko o ka halelaa i loaa ole i ko ke ao holookoa nei ka rula o ka hoolaa ana ma na wili hainaka ana, ka pule hoolaa ame na himeni ana, ka pule hoolaa ame na himeni hoolaa ana no eha la hoolaa no 250 averika komo, i hiki aku i ke tausani a oi, a emi mai, mai na makahiki elima a pii aku, ame ka nui o na pomaikai o ka poe i komo a ike i na rumi like ole i hanaia, ame na hona a ke Akua i ka la mua a ka Poaono.

Aole wale o ka poe iloko o keia ekalesia ua aeia he mau la mamua ae i ka poe he nui i hiki mai,  a hookomoia iloko me ka laweia ana ma na rumi apau me ka hoikeia aku o na moolelo o kela ame keia rumi. Ua nui na Kepani i komo ae e makaikai ma pa la i nohoia ai o na halawai; elua wahi i malamaia ai na hana ma ka luakini a ma ka halelaa, aia no he hoolahi e puka pu aku ana me ka'u hoolaha nei, e nee papa aku ana i na hana hoolaa ame ka huina piha pono o kela ame keia la hele i na la 4.

He mea no ka'u i hoike aku mamu@ loa aku nei, e hoike ana i ka u'i oi aku o Laie ame ke kahua, ka pa e hoomaka ponoi i ke au nui ame ke au iki, imua o ka poe i hiki mai a ike pono me na maka.

Ua hana aku anei au imua ou e Hawaii ponoi i ka mea oiaio ole e Hawaii lahui, o kuu i'o ame ka iwi o kee iwi, e Hawaii kuu aina hanau e?

Ua paewa loa anei ka hoolaha i ka ike ponoi a ko oukou mau maka, a ko oukou mau kapuaiwawae i hehi iho ai i ka nani o Laie, ame na ike a ko oukou mau maka, a ua hopu pu a milimili me ko oukou mau lima ponoi i na pono ame na pomaikai@

Pehea o Laie i ka oukou hoomaopopo ana i ka oukou ike mua ana, ame keia ike hope ana a oukou@ E kau iluna o ke kaupaona iliwai, a koho iho oukou penei: Ua nui paha ke poho o ka auana mai i na kai, na ukumoku, he manaolana poho ole ka'u e koho mua aku nei; ua hoi aku oukou me na pomaikai he nui, a ua piha oukou me ka uhane o ka hoike.

Pehea pu kakou e koho iho ai i na pomaikai, hiki ole i ko ke ao holookoa ke hoolaopopo pu iho i hookahi Haku, hookahi manaoio, hookahi bapetizo?

I hookahi no Kristo, i hookahi no Satana, hookahi wale no Satana e paio mau mai nei ma kona aoao, he nui na hooia ma ko Kristo aoao e ku mai nei a hooia no Kristo wale no lakou, aole no i pololei, he mea pololeo o hookahi wale no, 999 e hooia mau ana ke ku neu he hookahi mawaho ae o 999; no Kristo, he pohaku i haaleleia. Ua kaa mai ia i keia manawa hope mai ka mauna o Ziona mai.

Me ke aloha mai Hawaii a Kauai, a ia Mr. Lunahooponopono ame na paahana o ka papa ukeuke o ka makelia o na mea hoonee o kou papapa'i, i loaa ka akioma huahelu i akioma koho pololei. J.A. Kahiona

Okila ka manamanalima e ka poe powa.

Wakinekona, Nov. 29-- Ke noonoo nei ke keena aupuni i ka mea e hana aku ai no ka make ana o elua mau kanaka Amerika hou i na lima o na lahui Mekiko.

He kanaka Amerika nona ka inoa o Wallace, he luna no ka hui Gulf Refining. ka i kiia a make ma kahi kokoke aku i Tampieo ma ka Poakolu e na koa o ke aupuni o Mekiko.

Ua loaa mai he loon no ka make ana o Otto Lund, he makaainana Amerika, ma o kona hoopaaia ana no elima mahina ma kekahi wahi paa loa, a oiai oia malaila i okiia ae ai kona mau manamanalima a hoounaia aku me kekahi loi e ukuia mai kekahi huina dala nui i ukupanai no ka hookuuia ana o Lund. Mahope iho o ke okiia ana o na manamanalima ua loaa o Lund i ka ma'i palaho, no kona lapaau a malama maikai ole ia, a ua make oia. Ma ka lono i hoikeia mai ua hemahema loa me ka nele maoli o Mrs. Lund ame kana keiki i na mea e pono ai ko laua ola aua.

Ua kauohaia aku e ke keena aupuni ka ninaninau pono ana no kela kiia ana o Wallace mamuli o ka nele ana o ka loaa mai o ka moolelo piha.

I ka manawa i hoikeia mai ai i na luna aupuni o keia pepehiia ana o keia mau kauaka, aole lakou i hoohakalia iho i ke kau ana ae ia make ma ka papa like me na hana hoopoino ola e ae a Mekiko i hana ai i na Amerika, a i lilo ai hoi i mea na ke keena aupuni e noonoo nui ai iloko o na mahina lehuleu i hala.

He Hoalohaaloha no mrs. Augusta Makanui P. Lamaku

E kuu Solomon Hanohano, anoai kaua:- Eia au la ua hiki mai la, in a hoi he mea oluolu i kou ahonui no'u kauwahi rumi kaawale o na oneki haokila makeneki no keia mea hookaumaha noonoo, o ia iho keia malalo nei:

Ma ka po o ka Poakolu, o ka mahina o Nov. 26 1919. hora 11:45, i niau palaneha aku ai ka uhane o kee wahine aloha Mrs. Makanui P. Lamaku i au ae ko'u hana ma na paia o ko maua home aloha, aole oia i loaa ia'u; eia aku la paha oia me Niolopua i ka moe kau a moe hooilo.

Ua hanauia mai o Augusta Mananui mai ka puhaka mai o kona mau makua, oia hoi o Penih=nui (k) ame Keano (w), ma Wainiha, Kauai, a i kona nui ana, ua mare kane oia ma Kauai no, a loaa hoi kana kane mua i ka ma'i hookaawale, laweia no Molokai, a no ke kane hoi ka ma'i hookahi no kona hahai like ana mahope o ke kane; au like mai laua i na ale hanupanupa o Kaieie, ahiki i ka uluwehiwehi o ke kaona, mailaila mai, au hou no laua i ke kai o Kaiwi mawaena o Oahu ame Molokai.

I ko laua noho ana ilaila, make no hoi kana kane i au like mai ai, a ua paa aku hoi ko'u hoahanau no ia kulana ma'i no, oia hoi ka H. K Keliikipi keiki, laua o Malaea (w), oia hoi o Phillip Kilauea, a ua make hou no kuu hoahanau no ia kulana ma'i no, a ua ke ae ka maua wahine aloha a hoi loa mai no ka mokupuni o Keawe nei, ahiki imua o ko maua mama aloha, oia hoi o Malaea Keliikipi, au hou mai la oia i na kai i koe o ka paeaina nei.

Elike me ka nui o na kai mawaena o na mokupuni o kakou nei, pela iho la no ka nui o na kai i auai mai ai e kuu wahine aloha, a loaa mai au e luala'i @na ma ko'u mau kihapai aloha o Kailihau o Halawa, a malaila maua i hipuuia ai i na kaula maawe kaakolu o ka berite e ka Makua Kakolika o ko makou apana ma Halawa.

E Wainiha e kahi o kuu wahine aloha i hanauia mai ai e kona mau makua a nui a mare kane, eia mai ka uhane o kee mama la, ua wehe i ka pili hookoo aloko.

E Molokai nui a Hina e, Kalaupapa, ke kahua a kuu wahine i noho ai iloko o na makahiki loihi, e ike iho ana oukou ma ka nupepa, o Augusta Makanui, ua hala, ua mae ka pua, ua helelei ka lau o ka mokihana.

E Kohala i ke apaapaa, e Halawa i ke ala lipoa hooheno poli e, ua pau ko Makanui honi hou ana i na lipoa aala o kuu onehanau; e Makapala i ke kai pii e, ua pau ka holo kainepu hou ana a Makanui i ka lio hulupala ou e E. J. Z. Luis.

E na wai lelehuna o Waipunalau e, ua pau ko Makanui hoopulu hou ana i kona ili lau maia mai ke kumupali mai.

A i Honolulu hoi kahi a maua i noho pu ai me kuu wahine a haalele mai la oia ia'u i hope nei, e kuewa hele ai i ke ala me ka waimaka. E na kini makamaka ame na hoaloha i kuu wahine hele loa ua pu ko oukou ike ana ia Makanui ma ko oukou mau ipuka hale, ua mae ka nani o ka awapuhi, ka pua mili apa a kuu wahine e milimili mau ai; ua waiho ia ke kino wailua o kuu wahine ma ka hale ialoa o Mr. Williams ma ka hapalua hora ekolu o ka Poalima. Nov. 28, i hoolewa ia aku ai ke kino wailua o kuu wahine ma ka luakini o Malie Kamalu i Loma, a mai laila aku a o ka ilina o Koula; nolaila, ua piha i kuu wahine he 38 makahiki me na la keu o kona honi ana i na ea oluolu o keia ola honua ana.

Ua nui no ka maua mau hoaloha i hiki mai ame na ohana, me ka lakou mau makana pua; ke haawi aku nei au ko'u mahalo mae ka'u mau hoomaikai ana apau i ka poe apau i akoakoa mai no ka la kumakena o ka'u wahine hele loa. O makou iho no o ka ohana,

Mrs. Wahinepio, Mrs. Ah Linciu, Mrs. Pihana Makepa, Mrs. N. Hoohuli, Mrs. Ane J. Enoka, Sam Enoka, Abraham Simeona, K. Paul Makakoa, Paul Lamaku.

He Hoalohaaloha

Mr. Soloman Hanohano, Aloha oe: E oluolu e haawi mai i rumi kaawale o ka Nupepa Kuokoa, no makou ukana luuluu a paumako i ke aloha, i ike mai na ohana o na bebe i make, James Keaki. Make Nov. 10, 1919, no Waiakea, Hilo, Hawaii; Peter Maeha, make Nov. 17 1919, no ia wahi hookahi no; ame John Makinui Nuu, make Nov. 20, 1919, no Hakalau-uka, Hili, Hawaii.

Nolaila, o makou o na hoahanau o ka Ekalesia o Hakalau, na lala o ke Kula Sabati ame C. E. O hakalau, ma o ko makou mau komite la, ke komo pu aku nei makou me na ohana o na bebe i make, e u pu iloko o ke aloha haanipo.

Nolaila, ke hoomanao nei makou me ka poina ole i ko lakou mau helehelena pakahi i na wa Kula Sabati a lakou i hiki pu mai ai me na makua, i ka luakini a ua heluia lakou he mau bebe no ke Kula Sabati o Hakalau.

I ka hooki ana i keia, ke nonoi ae nei ka makou leo pule i Haku Iesu Kristto, ana e lawe aku i na kaumaha ame na luuluu o na kupuna, na makua, na ohana ame makou na hoahanau, na hoa Kula Sabati ame na hoa C.E. o ka Ekalesia o Hakalau; a Nana no e haawi mai i na pomaikai ame ka maluhia maluna o kakou apau, Amene.

O makou iho no me ke aloha,

Solomon D. Helela, Komite Ekalesia;

John A. Akana, Komite Kula Sabati;

Henry Nalaielua, Komite C. E;

Rev. Daniel Lonoehu, Lunahoomalu o ke Komite.

He $309,500 na loaa no ke kokua ana i na home

Ma ke awakea o ka poaono aku la i hala ka pau ana o na hana noi kokua no na home me ka holopono loa mamuli o ka hooikaika ana a na paahana i komo pu ma ia hana. Aole o ua dala maoli wale no ka i loaa mai aka, ma na olelo hoopaa kekahi iloko o ka pule holookoa o ka hooikaikaia ana, o ka huina nui i makemakeia e lawa ai ka malama ana i na home he $297,000, aka nae, ma na huaheu i komo ae i ke keena kikowaena ahiki i ke awakea o ka Poaono aku he $298,500 eia nae, me na olelo hoopaa i hoikeia ae e na alakai o ka hana, e hoea aku ana ka huina nui i ka $309,500; oia hoi he $12,500 ka oi aku maluna o ka huina i manaoia no ka hiki ke hoolako i na home apau me ke dala no ka makahiki.

Me ka paina awakea o ka POaono ka mea loa o ka hoea aua ae o na paahana o ka mahele umi kumamalua, a mahope o ke komo ana ae o na hoike o na Mahele e ae a pau a maopopo ka hoea aku o na dala i ohiia i ka aneauo $298,500, ia manawa i hoakaka ae ai kona Kapena, James A. Rath aia me ai kekahi mau olelo hoopaa maopopo loa no $11,000 hou.

O na kapena o na Mahele a na kane ka i hoihoi mua ae i a lakou mau hoike, a ma ia manawa ua manaoia aole e loaa ana na dala $297,000 i makemakeia mamua o ka Poakahi nei, i ka manawa, nae i hoihoi ae ai na mahele a na wahine i ka lakou hoike he $2600 wale no i ohiia mahope o ka pau ana o ka lakou hooikaika ana ma ka Poakahi a ma ka POalua. Mamuli o ia huina aneane $1500 ka oi aku maluna o ka huina dala i makemakeia mamua o ko Mr. Rath hoihoi ana ne i kana hoike no kana mahele.

Ua lolo ka lipine bolu i na Mahele Ehiku malalo o ke Kapena C. R. Hemenway  no ka huina dala nui i loaa ae ma ka Poaono, oia hoi $14,770.25. Ua kaa hoi ka Mahele a M. Kawahara ka heluna nui o na dala maoli i ohiia ma ka ano o na la o ke noi hele ana. Komo Mai ko Waipahu Hoike

Oiai na kapena âme na lutanele o na mahele apau e ai ana i ka aina awakea, ua loaa mai la ka hoike mai ka apana mai o Waipahu i ke keena kikowaena he $700 ke kokua a ia apana a ua manaoia e hiki aku ana ka huina i ka $1000 ma ka Poakahi. Ma ka hoike a na kapena he mau huina dala liilii ke komo mai ana aneane i ka $400 ka huina.

O na mahele i loaa aku na lipine bolu ma ka Poakahi oia iho keia malalo nei: Mahele a Mrs. Walter F. Dillingham, $16,491,57; ma ka Poalua i ka Mahele a Mrs. Henry Damon he $15,052.79: Ma ka Poakolu i ka Mahele a J.E Black, he $13,944.80: Poaha, i ka Mahele a W. A. love, he $27,469.40: poaliima, i ka Mahele 7 malalo o C. R. Hemenway, he $7,880.45, o keia no ka mahele i lilo mua ai ke eo o na lulu ma ka Poaono, huina i loaa he $14,770.25. Huina nui o na loaa i huiia a na wahine he $47,555,99, a i ka pau ana mai o na hoike a na kapena i ke komo a ikeia ka lawa ole o ka huina i makemakeia ua loaa hou i na wahine ma ka la hope $2600; me ia huina i oi aku ai na loaa mamua o ka huina i makemakeia.

Mai na keiki kula Kepani mai he $129.65 ohiia. Mai ke Kapena Chuck Hoy mai $3200. Ma ka hoike a M. Kawahara, ke kapena o ka mahele o na Kepani he $86.85 ka lulu a ka Mokuahi Persia Maru ke ku mai ia ma ke kakahiaka Poaono.

Ka Lulu a na Kula

Na na keikikane he 71 o ke Salvation Army i hele i ka ohi hua kiawe mahope o ka pau ana o ke kula, a na kekahi poe paahana i hoopiha aku ka lakou huina a loaa he $15, ma ke ka kahiaka Poaono he $1.35 ka lulu a na haumana o ka papa ekolu o ke kula o Kauluwela.

O na home no lake key mau dal i hooikaikaia iho la e loaa ka huina o $297,000 he umi-kumamaono ka nui, a no lakou keia mau inoa:

1. Leahi Home

2. Salvation Army Boys home

3. Castle Home

4. Boy's Scouts

5. Kalihi Orphanage

6. Associated Charities

7.Free Kindergarten

8.Girl Scouts

9. Humane Society

10. Japanese Hospital

11. Kings Daughter's home

12. Palama Settlement

13. Girl's Home

14. Releef and Misionary Work

15. Seaman's Institute

16. Central Y.M.C.A

19. Nuuanu Y.M.C.A

20. Teritorial Citizenship

21. "Y" Boy's Clubs

22. Y.W.C.A

Ka oiaio

Mr. Lunahooponopono, Aloha nui:-- E oluolu e hawwi aku i ko'u kanikiu, ia Kalalaupaliekuikamakani, Kapuoakuakeaikalaokaualii, no ka mahalo ana mai nei, i kuu make ole ana, i ka puiwa hikilele.

Auwe! Heaha ka mea e make ai O ka mea hoike oiaio, aole oia e waihahee" wahi a ka Buke Nui. Aole ka makou e ahi kukaepele, e pio wale ni i ka makani, o ke ahi ka makou a Lonomakua, he ahi na ka wahine i hi'a a a i ka papa o Papaluai, o kana a iho la no ia aohe mea e pio ai, o ia hoi ka hele maluaa o ka oiaio ame ka moolelo pololei o na lii e piikoiia nei.

"A oi pili a ka lae o Kahuku, Ka aukuku aukuku kai nalu a ke Koolau."

Ke olelo mai nei oia no kuu hoole ia Naaiokalani, aole na Kekaulike me Kekuipoiwa. Ae, o ia no ka pololei ame ka oiaio loa, he ole.

Ke ninau mai nei no hoi. Nawai ka oia i ka'u ike. Aole ka i ike i ka ka'u o ka la 3 Okatoba, e olelo ana: Ua kilohi iho ma ka papa o ua mau Alii la, he ole ka ike, he ole ka maalo ae, malila, o ia hoi ka mookuauhau pololei o Na'lii oiaio, o ka Paeaina o Hawaii nei, o ia hoi ka mea i kau ai ka ole ma Lakana ia Naaiokalani, ana no hoi i hooia mai nei, ua pololei au ma ia wahi, aohe hoopaapaa ana malaila, oiai nana ne i O. K. mai nei.

Ua ike ka poe heluhelu apau o ke Kuokoa. E kuhikuhi hou mai ana auanei no ke pa'i ana a ka nupepa ka hewa, elike me kana o Okatoba @, alaila e kapa ana anei no ke Kapena a Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa ia hewa ae no hoi!

Kuhi aku, kuhi mai, kau i kapua ka auwaa panana ole" wahi a kahiko! "A'o ke koa a'o ka holo," wahi no a lakou.

"Hoohewale ka mea hewa, aohe mea e hahai ana" wahi a ka Buke Nui.

Ke olelo mai nei, he hanaumua o Naaiokalani no Kohala, a mamuli o ka moe ana ia Keliiaimoku Kaleiopuu, ma a kumu i kapaia ai o Naaiokalani, he muli pokii no Kalola, Aliiwahine o Honokawailoa. Ea! Uwoki! ke hele mai nei a hu mawaho o ka palena!

O ka mea i ikoia, a i loheia i ke au o Na'lii o Kalokapupukanohonokawailani, aole hoi o Honokawailoa, elike me ka lakou ma e olelo mai nei.

Na ka lehulehu e ike mai i ka pololei ole o keia moolelo piikoi. ua lohe ka nui o kakou, na Oiwi hanau o ka Aina. o Kamamalu I, he muli no Kekahauluohi, moe ia Liholiho I ka moi Kamehameha II, na'lii i oleloia he poe Akua, a he haku hoi no na'lii nui apau, aole i hooliloia o kekahauluohi i muli pokii no kona kaikaina Kamamalu I, oiai ua moe aku i ka Aimoku a ulu kakala, e hiki ole ai ke hooliloia iho la i muli pokii, oiai ua moku. A ia Naaiokalani ae nei hoi nalowale, a pehea la i ike ole ia ai a lohe ale ia e na'lii, me ka lehulehu, o ia au, ahiki mai nei i keia wa, paoho mai nei, me ka manai paha, ua pau loa i ka make, ka poe i ike, a i lohe, i ka moolelo oiaio o keia mau alii e piikoi ia nei.

Nani kuu haohao e noho nei e,

I ka hakuepa a ka Unulau.

He wahahee na Kawailiula e,

he alapahi na ka Mikioi olalo e,

E haakoi ana i ka pua o ke aeae,

Ia oe i ka moku o ka Nika e,

I Akia kahi i haule ai kau hapaunui.

E piwai lukini oe a ala--e!

Heaha kana e olelo mai nei no E. K. Lilikalani, ka mea i mow malie a i ike ole mai i keia mau mea e hanaia nei.

Ke homo nei e hopu i ke kai o Hilia,

Ke hilikau mai nei na lima o Maohelaia.

Ke olezzo nei no kuu hoole aole i paa ka mookuauhau o Naaiokalani. Ae, he ole io no ma ka papakuauhau o Na'lii mai ka po mai, a in a aole i lawa i ka ole. Eia hou mai, ke kau mai nei na Ku Eha ole ilaila, hui ia Ehiku ka ole, oi no ka ole la.

He Ole mai na ku a na Kaloa,

Ke hoi mai nei ka po i ka Ole.

Ole hoi--e!

Heaha  ka mea e ninau aku ai, in a ua ike iho au i ka pololei ole o ia kuahhau lalau.

Hoolalau ana ke aloha i Kualoa,

Pii ana iluna o Kanehoalani.

Ke ae aku nei au, ua pea ia'u ka mookuauhau pololei o Na'lii oiaio apau aole ko ka noe, elike me ka poe a piikoi nei.

Ke mahalo aku nei i ka mea kaulana, kapakahi manuia, o Keokoi ka moku, i ka haawi ana mai i ka inoa hanohano polopeka. Ae pelopeka o na kuauhau pololei i ka pololei o ka'u mana makue o Kaneoena, i olalau ia mai ai, a hu ai ka aka a ka poe eepa o Waolani!

Owai ka paialii, o ka poe anei e makee nei i ke kapu o na'lii, a o ka poe paha e kuauhau nei i ko lakou moaalii i ike, a i lohe ole ia@

me ka mahalo ia oe e ka Lunahooponopono ahonui.

Kamakualii

Polopeka o na kuauhau pololei o Na'lii oiaio.