Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 50, 12 December 1919 — Page 4
| This text was transcribed by: | Maryann Acker |
| This work is dedicated to: | Patricia Douglass |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, DEKEMABA 12, 1919.
NUPEPA KUOKOA
SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU
POALIMA DEKEMABA 12, 1919
Ka Fea Teritore
O kekahi o na ninau ano nui, e kamailioia nei iloko o keia mau la. o ia no ka wehe hou ana aku i ka hoikeike fea ma keia makahiki ae ame ka ole. Ua nui ka poe hoakaka i ka lakou mau manao, ma na aoao a elua o keia ninau ano nui, he mau hoakaka hoi i hookahuaia malalo no na kumu a lakou i manao ai, he mau kumu maikai ia.
O ka hoikeike fea no na makahiki i kaahope aku nei i malamaia ma keia kulanakauhale, ua hoonaauao mai ia i ka hapanui o na makaainana, i na mea a lakou i ike mua ole ai iloko o ko lakou ola ana, a e hanaia nei hoi ma keia Teritore.
O ka manao o na hana hoikeike fea, o ia no ke kukulu ana mai imua o ka lehulehu i na hana o kela ame keia ano, aole wale no ka hoopomaikai ana aku i ka lehulehu, ma ka ike ana ia mau mea, aka no ka hoopomaikai pu ana aku kekahi i ka poe no lakou ia mau mea hoikeike, mamuli o ka loaa ana aku o ka ike i ka lehulehu, i kahi e hoolawaia ai ko lakou mau makemake, ma kekahi mau mea.
Ua noho pouliuli ka hapnui o na makaainana ma keia Teritore, i na mea e pili ana i ko kakou oihana mahiai, ka oihana hanai holoholona, pela me na oihana hanalima, a mau oihana mikiala, ma ka hoakoakoaia ana mai nae o na mea like ole apau i kahi hookahi, ma ka hoikeike fea, elike ma na hoikeike aku nei i hala, ua ike maoli ia na manao ohohia o ka lehulehu no ia mau mea hoikeike, a ua hookaulanaia ae hoi na mahele like ole o kela ame keia mau mea hoikeike, e hoike mai ana, aole i nele o Hawaii uuku. i ka haawi ana mai i kekahi mau mea lehulehu, a na makaainana, e hilina’i aku ai i ko lakou pono maluna o kekahi o ia mau mea i hoohua ponoi ia ae e Hawaii nei.
Malia paha, ua lilo no ke komo ana o kekahi poe e hoikeike i ka lakou mau waiwai i mea nui o ka hana, ka luhi ame ke poho, e hoomanaoia nae, he kakaikahi wale no paha ia poe, o ka hapanui, ua hoopomaikaiia aku lakou, ina aole ma na mea a lakou i hoikeike maoli ai ma kahi hoikeike, aka ma kekahi mau ano lehulehu he nui.
Ma ke ano o ko kakou ahaolelo kuloko, ka mea nana i hookaawale i kekahi haawina dala no ka hoikeike fea Teritore, he kuleana nui ko ka lehulehu. e ike, a e hoohauoli ia lakou iho, ma na hana i hoolioia aku ai kela haawina dala.
I ka hoomaopopo ana i na manao ohohia o ka lehulehu no keia hana ma na hoikeike aku nei o na makahiki i hala, me he mea la, ke koi mau mai nei lakou. e malamaia ka hoikeike fea i kela ame keia makahiki, a e ike ana hoi ka poe, he mau hana hoikeike ka lakou, i na mea pono e hana aku ai i kela ame keia makahiki, mamua o ke kakali ana a i elua makahiki. alaila malama aku ana he hoikeike fea.
Ma ka heluna nui o ka poe i komo iloko o ke kahua o ka hoikeike fea i malamaia mawaho ae nei o Kapiolani Paka, i keia makahiki, ua nui hewahewa maoli, a ua piha ohohia no hoi me ka hauoli pu. ina aole i hookuu wale ia he heluna nui o kekahi poe, me ke kaki ole ia, a pela hoi ka aeia ana o ka lehulehu, e komo me ka uku ole ma ka po o ka la o Kamehameha, me nei, aole e loaa he poho ma kela hoikeike, elike me ka hoikeike a ke komisina fea, a keia pepa nae e manaoio nei, o ka hookoeia ana o na hale i kukuluia ai no na hana hoikeike, me ke kuai hoolilo ole ia ana aku i ka poe makemake mai, he mea ia e hoemiia mai ai na hoolilo no na hoikeike ma keia hope aku.
Ina aole i hoopomaikaiia aku na halekuai o Honolulu nei, ma o ko lakou komo kino ana e hoikeike i ka lakou mau waiwai, elike me kekahi mau manao hoohalahala mai ka poe mai iloko o ka oihana kalepa ma keia kulanakauhale, ua loaa no ia lakou he mau pomaikai ma kekahi ano, o ia ka piha ana mai o ke kulanakauhale nei i na kanaka, ma o kela hoikeike fea la, a hoolilo aku i kekahi huina dala mahauhua, ma ka hele ana iloko o na halekuai, e kuai ai i na waiwai, aole wale i ka lakou mau mea i ike ai ma ke kahua hoikeike, aka o na waiwai e ae kekahi a lakou e ike aku ana maloko o na halekuai.
Ma ko makou manaoio, e lokahi ana ka hapanui o na makaainana o keia Teritore, ma keia manao e malamaia aku no ka fea ma keia makahiki ae, a pela no ma kela ame keia makahiki mahope aku, ina paha aole e komohia maoli ana na manao makemake i kekahi poe e lawe mai i ka lakou mau mea hoikeike i ka makahiki mua, elua ame ke kolu, aka nae e hoea mai ana no he la a lakou e komo kino mai ai, a kekulu ae i ka lakou mau mea hoikeike, no ka hoolaha ana aku i ka lakou mau ano waiwai.
Aole o ka holopono ole ana o ka hoikeike i hala aku nei, ma na mea pili dala, he kumu iho la ia e kuemi hope mai ia ko kakou manao no keia hana, a waiho aku paha a he makahiki hou mahope aku, aole pela, aka e hoomau aku i na hana i ike maoli, ia ai na manao ohohia o ke lehulehu, me ke kanalua ole ke olelo ae, e hoea mai ana no i ka wa e ikeia ai ka pomaikai o keia hana.
Ka Ukuhana e Loaa nei i na Limahana o na Mahiko
Ua hoalaia mai e na Kepani, na lakou i kukulu ae i na hui uniona, ame na Pilipino, ka manao, e koi aku i na ona o na hui mahiko, e hoomahuahuaia ae ko lakou mau ukuhana. mai ka uku e loaa nei ia lakou i keia wa. elike me na koi i waihoia aku imua o ka ahahui a ka poe kanu ko, ma ka Poakahi iho nei.
Ma na hoike i loaa mai i keia keena, mai kekahi mau Hawaii e noho hana nei malalo o na hui mahiko, ua nui maoli ka pomaikai i loaa ia lakou na limihana, no ka mea ma ka ohi ana i na dala manuahi mai na mahiko aku, iloko o ka mahina o Novemaba aku nei i hala, ua loaa he mau haneri dala i kekahi poe o lakou, pela i na Kepani ame na Filipino, ka mea hiki ole e loaa i ka hapanui o na limahana o na mahiko, ina mawaho nei lakou e noho hana ai, me ka loaa o na uku nunui ia lakou no ka la.
He emi i’o no ka ukuhana o na limahana e hoho hana nei ma na mahiko, aka nae, e hoomaopopoia, he hale noho walke ko lakou, me ka hoolimalima ole, he wahie loaa wale, ame kekahi mau mea lehulehu e ae, ina e hoohuihuiia na hoolilo o kela mau mea, e ike maoli iho ana na limahana o na mahiko, aole he hookahi dala ko lakou uku, aka aia ma kahi o ka elua a aneane paha i ka elua a ekolu dala o ka la, ke hui pu ia me na dala manuahi, i paaia e na mahiko, i kela ame keia mahina.
Aole makou e hoole ana i ke kuleana o na limahana e koi ai ma kekahi mau mea, aka ke hoomaikeike wale aku nei no keia pepa imua o ka lehulehu, ua oi loa ae ka ukuhana e loaa nei i na limahana mahiko, iloko o ka mahina, ke noonooia na mea apau a na mahiko i hana aku ai no lakou, mamua o na ukuhana e loaa nei i ka poe, he mau hana ka lakou mawaho nei, me ka uku i ko lakou mau hoolilo ponoi o ka noho ana.
Ua kupono no ke ae aku na haku o na mahiko i na koi kupono ma ka aoao o na limahana; aka o ka hoao ana aku e waiho i na koi, me ka manao, ina aole e aeia mai ana. alaila hoala ae i ka olohani, ke manao nei keia pepa, o kela kekahi o na hana kupono ole, he mea hoi e hoike okoa mai ana, aole no ka maikai ole o ka ukuhana e loaa nei ia lakou, ke kumu oiaio o keia koi ana aku i na haku mahiko, aka aia mahope mai o ko lakou mau kua, kekahi poe, kahi i hookikina mai ai no ka hookoia aku o kekahi hana i kukaia, a i hoolalaia me ka malu no kekahi manawa loiho.
Ka Poe Noi Aina Hookuonoono
Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua hoakaka aku makou imua o ke akea, a imua hoi o ka poe heluhelu o ke Kuokoa, aole e pupuahulu wale ma ke noi ana ae i na aina hookuonono e weheia ana, ke ole e ike mua, kela ame keia mea noi i ke alahele e hiki ai iaia ke hooko aku i na kumu aelike apau me ke aupuni.
Ma ka hoomaopopo ana i ka waiwaiio o na apana aina o Wailua, Kauai, i kukiia ai na palapala noi, ma ka Poakahi iho nei, he keu aku a ka nunui maoli o ke dala; ina he elua mau apana a kekahi i manao ai e koho, e papalua ae ana kana kumukuai e uku aku ai, aole he pilikia iki o keia, i ka poe i makaukau me ke dala, aka no ka poe hemahema, a nele maoli ka noho ana, ua aneane e hiki ole, koe wale no a loaa kekahi poe dala, na lakou e kokua mai.
He nui na kumu puikaika a makou i ike ai e hiki ole ai i na Hawaii ke koho i na aina pipii o keia ano, o ka mua, e koiia mai ana ka mea hookuonoono, e uku oia i ka hapaumi o ke kumukuai o ka aina i kona wa e koho ai i kona apana; a he umukumamalima pakeneka i kela ame keia makahiki mahope aku ahiki i ka ukuia ana o ke kumukuai holookoa, me eono pakeneka i kela ame keia makahiki, ukupanee maluna o ke koena o ke kumukuai i uku ole ia.
Aole malaila wale iho la no pau ka pilikia, ua koiia ka mea hookuonoono, iloko o kanaiwa la, mahope iho o kona koho ana i ka aina, e hoi ai oia a noho maluna iho olaila, he elima makahiki e noho ai oia, malalo o ka aelike me ke aupuni. Iloko o ka makahiki mua, ua kauohaia oia, e mahi aku i ka aina, ma kahi o ka iwakalua-kumamalima pakeneka, a ina he ko ka mea e kanuia, alaila e kakali ana oia, he elua makahiki, mamua o ka ike ana i kekahi hua mai ka aina mai, me kona uku hou i kekahi hapa o ke kumukuai o ka aina no ka elua o ka makahiki.
Owai hoi ia mea makemake ole i ka aina, o ka nana ae nae, aole ke dala me ka hapanui o na kanaka Hawaii, ua hiki ole ke manao aku, he manaolana kekahi, no ka loaa he mau ama hookuonoono i ka hapanui o kakou; aka he mea nae keia e a’o mai ana, e hoao e malama i ke dala, ma ka hoomakaulii ana, no ka mea e wehe mau ia ana na aina i kela ame keia makahiki, a ina he makee i’o ko kakou, i mau aina hookuonoono, e loaa ana ia, no ka mea ua makaukau.
O ka poe i lilo i mau lala no ke Kalapau Hoahu Karisimaka o ka Banako Hoahu Liilii o Bihopa ma, ua loaa he waihona no lakou, a ua makaukau hoi me kekahi huina dala, no ke kuai ana aku i na mea i makemakeia no ke Karisimaka me Hapenuia; a o ka poe i komo ole iloko o kela kalapu, e mihi ana lakou, no ka hoomakaukau mua ole ana, no keia mau la kulaia ano nui, no ka pono o ko lakou mau ohana.
He elua wale no mau helu i koe o ke Kuokoa nei e puka aku ai, o ka pau no ia o keia makahiki, o ka makou e paipai aku nei i ka poe lawe pepa, o ia no ka hoomanao koke ana mai i ko lakou aie, no ka hapahope e pau ana i ka la hope o keia mahina, a nee aku kakou i ka makahiki hou, me ka noho aie ole. O na akena nupepa ma kela ame keia wahi o keia Teritore, e ohi mai lakou i na dala a ka lakou poe lawe pepa, ua ili aku maluna o lakou ke ko’iko’i o ka makaala ana i ka lakou poe lawe Kuokoa, i makepono ai ko lakou noho akena ana. E hoomanao i keia leo paipai.
Nuhou Kuwaho
SAN FRANCISCO, Dek. 8.—O ke ahi i a ae ai maloko o ka lua ukana o ka mokuahi Norewai Terrier ma ka la i nehinei ua manaoioia mamuli mai ia o kekahi uiki poka pahi i loaa aku ai e kokoke aku ana i ka lanahu maloko o na lua lanahu o ka moku. Ua hoopihaia ka moku me na ukana e na kanaka uniona ole ma ka pule i hale, iloko o ka manawa i olahani ai na kanaka poola uniona. Ua pio ke ahi mamua o ka hoopoino nui ana iho i ka mokuahi.
LAREDO, Dek. 7.—Ma ka la aku la i nehinei ke kauoha ana aku o ka Akibihopa Mora o Sonora i na kanaka apau e hoopukaia ae na ko pule ma na wahi apau ana e noho ana no ke keakea ana i ka hooukaia o kekahi kaua mawaena o amerika ame Mekiko.
WAKINEKONA, Dek. 10.—Maloko o ka buletina a ka Buro Kolo Ea Amerika o ka wanana ana ae ma ka la i nehinei e hooloihiia aku ana i nei makahiki ka manawa o ke anu e pahola ae ana maluna o ka aina holookoa, he hoike oiaio i lilo ai i mea hoopihoihoi hou i na luna aupuni no ka hooponopono koke ia o na paio ana no ka ukuhana mawaena o na hakuhana o na maina lanahu ame na kanaka hana, ame ka hoomaka hou ana aku o ka eli ana i ka lanahu ma ka heluna nui.
CINCINNATI, Dec. 8.—Ua aponoia mai e William C. Proctor, o ka Hui a Practor ame Gamble, kekahi o na hui hana koikoi, ke kulana lunahoomalu no ke komite nana e hookele na hana hooikaika baloka i mea e loaa ai ka waeia o ka Mekia Kenerala Leonard Wood i peresidena Repubalika.
WAKINEKONA, Dek. 10.—O na koi a ke aupuni Amerika no na poho i hanaia e na mokuluu Kelemania ame na poino e ae i hanaia i na moku Amerika e oi aku ana mamua o ka huina e loaa aku ana mai ia Amerika aku no na moku Kelemania i paaia ai maloko o na awakumoku Amerika ma ka manawa o ka hoomaka ana o ke kaua, elike me ia a na luna nui o ka papa o na moku o ka hoike ana ae ma ka po i hala. O ka waiwaiio o na moku Kelemania i paaia he $130,000,000.
HE LEO POLOAI.
Ia oukou e na hoahanau apau o ka Elalesia o Halawa nei, Mokupuni o Moolokai, oiai oukou i haalele iho ai i ka aina nei, a haalele pu hoi i ka Ekalesia, kahi a oukou i noho aloha ai, a i lawelawe pu ai hoi i na hana a ko kakou Haku i na la i hala.
A mamuli hoi o ko oukou kaawale ana, mai keia Ekalesia aku no na makahiki loihi, me ka maopopo ole hoi o na Ekalesia kahi a oukou e noho hoomana nei, iloko o ka mokupuni o Kakuhihewa.
Nolaila, ke poloaiia aku nei oukou apau loa, a penei:
O na hoahanau apau e noho ana iloko o kekahi mau Ekalesia, a e lawe lawe pu ana hoi i na hana apau o ia mau Ekalesia kahi a oukou e noho ai; ua makemakeia oukou mai keia Ekalesia aku, a e pili aku me na Ekalesia kahi a oukou e noho ana.
O na hoahanau hoi e noho wale ana, a i ike ole ia hoi lakou, a i ole, komo pu ole aku paha iloko o na anaina hoomana, a i ole hoi ia, hana pu ole hoi me na hoahanau iloko o na Ekalesia kahi a oukou e noho ana, e oluolu oukou e hoike mai ia’u.
Owau iho no me ka oiaio.
J. KAALOUAHI,
Kahu o ka Ekalesia o Halawa.
NA MARE.
Joe A. Vivichaves ia Jennie Williams, Dec. 5.
Manuel B. Rodrigues ia Fannie Kaialiilii, Dec. 6.
Mortimer B. Barber ia Emily K. Kemp, Dec. 6.
William Chapman ia Lilu Gunn, Dec. 6.
William H. Blane ia Katherina Markle, Dec. 6.
NA HANAU.
Na S. F. W. Keliikuli ame Margaret Kanahiokalua, he keikikane, Dec. 4.
Na Wm. H. Jarrett ame Mary Clark, he keikikane, Dec. 4.
Na Clyde Differa ame Mary Hohnson, he kaikamahine, Dec. 6.
Na Hohn Ah sing Koahou ame Louisa Keawemauhili, he kaikamahine, Dec. 7.
Na Fred C. Morris ame Catherine Nahua, he kaikamahine, Dec. 7.
Na Robert Kuhio French ame Daisy Sniffen, he kaikamahine, Dec. 8.
Na Wm. Mithcell ame Hattie Y. Hoy, he kaikamahine Dec. 10.
Na Noah W. Aluli ame Emma Y. Akamu, he keikikane, Dec. 10.
NA MAKE.
Mary H. K. K. Jarrett, ma ka Home Kapiolani, Dec. 4.
He bebe na John Kaumana, ma ke Alanui Kuke, Dec. 6.
Martha Hale, ma ka Home Leahi, Dec. 6.
Sarah K. Craig, ma ka Halema’i Moiwahine, Dec. 7.
Joseph Jarrett, ma ka Home Kapiolani, Dec. 8.
Maria K. Namauu, ma ka Halema’i o na Kamalii, Dec. 8.
Kaalokai Pahupu, ma ka Halema’i Moiwahine, Dec. 8.
Hattie Smith, ma ka Halema’i Moiwahine, Dec. 9.
Cecilia K. Mitchell, ma ke Alanui Kukui, Dec. 9.
Nuhou Kuloko
He paina ke haawiia ana e ka Hui Pa’i Nupepa ka Advertiser Publishing Co., Ltd., no kona mau limahana, ma Moanalua ae nei, ma keia Sabati iho.
Mamuli o ka hana hou ia o ke alanui pali mauka ae nei o Nuuanu, ua hiki ole ke heleia kela alanui e ka lehulehu no na la he iwakalua, e hoomaka ana mai ka Poalua nei mai.
Ma ka Poakahi nei i hoouna aku ai ka banako hoahu liilii o Bihopa ma i na kikoo dala i ka poe apau i hoahu ae i ka lakou mau dala iloko o ke Kalapu Karisimaka no keia makahiki.
Ma ka Poakahi nei i noho ae ai ka Ahahui a ka Poe Kanu Ko, me ka waiho aku nae o na koi hoopii ukuhana, e na hui uniona o na Kepani ame na Pilipino, ma o na komite la i kohoia.
Maluna mai o ka mokuahi Sachem o ke ku ana mai ma ka Poakahi nei i huli hoi mai ai ka Puuku Metzger mai Amerika mai, mahope iho o kona hoohala ana i kekahi mau pule lehulehu malaila.
I kulike ai me na hoakaka a kekahi o na nupepa Kepani o keia kulanakauhale ua hiki aku ka nui o na lala o ka hui uniona o na Kepani limahana o na mahiko i ka iwakalua-kumamaha kaukani i keia manawa.
Ma ke Sabati aku nei i hala, i hu ae ai kekahi kaaahi o ka hui alahao o Oahu, ma kahi kokoke i Waipahu, me ke kuapoia o na ohua mai kekahi kaa aku a i kekahi, no Honolulu nei ame Kahuku, me ka nui ole o ka pilikia.
Maloko o ka Home Hoohanau Keiki Kapiolani i haalele mai ai ka bebe a ka Makai Kiekie Jarrett i keia ola ana, iloko o eha wale no la o kana hanu ana i na ea o keia ao. O keia ka bebe i hanau ai, a make kona makuahine, ma ka pule aku nei i hala.
Ma ka noho ana o ka papa hooko o ka hui alahao o Oahu, ma ka Poakahi iho nei, i hooholoia ai, e hoomoe palua aku i ke alahao kaaahi mai. Moanalua aku ahiki i Puuloa, mamuli mai o ka nui o na ohua ame na ukana, e halihali mau ia ai no Puuloa.
Iloko ae nei o, ka mahine o Ianuari e hoomaka aku ai ka helu ana i na kanaka oloko nei o keia Teritore, eia ke hoomakaukauia mai nei na pepa hoike, no na mea a ka lehulehu e pane aku ai, i ka wa e ninauia mai ai e na kauaka o ka buro helu kanaka maanei nei.
Piha mau ka makeke Teritore i ka poe kuai i na kini meaai o ka oihana koa, i hoounaia mai nei no Hawaii nei, no ka hoolawa ana aku i ka lehulehu, me na kumukuai makepono loa i emi iho i ke kumukuai o kela ano meaai hookahi, e kuaiia nei ma na halekuai.
Ma ka Lurline o ka haalele ana iho i keia awa, ma ka Poalua nei, i huli hoi aku ai ka Peresidena Grant o ka Hoomana o Iesu Kristo o ka Poe Hoano o na La Hope Nei me kona mau hoa no Amerika, mahope iho o ka hoohala ana i kekahi mau pule pokole ma Hawaii nei.
Ma ka hookuku kinipopo peku wawae mawaena o na keiki o ke Kula Kiekie o Hawaii, ame ka hui o ke taona nei, ua aha’i na keiki o ke Kula Kiekie i ka lanakila, me ke poho wale o na manaolana, o na keiki o ka hui o ke taona nei, ka hui i manaoia, nana ke eo ma kela hookuku ana.
Ma ka Poakolu nei i huli hoi mai ai o Mr. J. K. Mokumaia mai kana huakai mama aku nei no ka Mokupuni Kaili La, ma ke ano he elele no ka hui Kamehameha, mai Honolulu aku nei, a i Kauai, ma ka halawai makahiki o ka Hui Kaumualii, ka hui lala Kamehameha ma kela mokupuni.
Maluna o ka mokuahi Lurline o ka haalele ana iho ia Honolulu nei, ma ka Poalua aku la i hala, i hoounaia aku ai na kini opiuma, i hiki aku ka waiwaii’o i ke kanaha kaukani dala a oi, mailoko aku o ke keena o ka oihana kukeanwa ma Honolulu nei, no Kapalakiko, a mailaila aku no ke keena o ka oihana a’o kauka o ka oihana koa ma Wakinekona.
KA PAINA A KA ADVERTISER NO KONA MAU LIMAHANA.
Ma keia Sabati iho ka paina makahiki a ka Advertiser Publishing Co., e haawi ana no kona mau limahana, he hana hoi i hoopaneeia i na makahiki i hala mamuli o ke kaua. Ma ka Paka ma Moanalua na limahana apau o ka hui e hoohala ai ia la holookoa, me ka hui e hoohala ai ia la holookoa, me ka lilo o ka hale malumalu malaila i wahi hoomaha no na limahana, he hale i hawiia mai me ka lokomaikai nui e Mr. S. M. Damonai ka Advertiser.
O na paahana apau mai ka lunahoohana, na lunahooponopono a i na limahana o na keena hana like ole, ke hoea aku ana ma ia paina hoohauoli. E hoomaka ana ka hoohikikihiki ana a na kaa busses i na limahana mai ka hora 8:30 aku ahiki i ke awakea mai na kaa uwila aku, mai ka Papu Kahauiki a i ka paka.
Ma ke awakea e noho iho ai na mea apau no ka hoopiha ana i ka lua o ka inaina, a ma ka auwina la he manawa ia no na lealea like ole, a ma ka aluna ahiahi e hoi mai ai na mea apau no ke kaona.
HE $320,000 KA BILA HAAWINA HOU NO NA KULA
Ua pau i ka hoomakaukauia ka bila haawina no na hoolilo no ka oihana hoonaauao no ka makahiki 1920-21, a e hoike ana i kahi e hooliloia aku ai na dala apau i hookaawaleia. Ua komo pu maloko o keia kekahi haawina kuikawa no ka apana o Honolulu nona ka huina o $150,000 mawaho ae o ka $170,000 no ka halekula McKinley. Ma keia makahiki ae elua mau halekula hou e kukuluia ana maloko o Honolulu. O ke dala o ka waihona kuikawa, a pela hoi me ko ke kula McKinley, e hooliloia aku ana elike me ia i hoomakaukauia e ka oihana hoonaauao e ikeia ana malalo nei:
Elua mau halekula konakalika ma ke $35,000 pakahi. He mau halekula bungalow o 24 mau rumi ma ka $1200 pakahi. Huina $28,000.
Hookahi halekula 5 rumi e kukuluia aku ana ma kekahi kahua no $4000.
No ka paku’i ana 4 mau rumi hou no ka halekula o Pohukaina, $15,000.
No ka halekula konakalika hou o Kamoiliili, $31,000.
No ka hoonee ana ae i ka halekula o Kalihuika, $2000.
No ka halekula McKinley no kekahi kahua paani akea, he $79,000.
Hana hou ana i na wahi i poino, kula McKinley, $5000.
Kuai ana i kahua hou no ke kula McKinley, $60,000 No lako o ka halekula, $6500. No lilo no na kanaka hana ame na lako halekula, $6000. Hoomaemae hou ana $3500. Huina, $170,000.
E loaa aku ana i na apana kua o Oahu he $273,000, a e hooliloia aku ana ia mau dala no na halekula, na halenoho o na kumu ame elua mau halekuke no ke kula. Hookahi o keia e kukuluia aku ana ma Ewa no na lilo o $2500, a o kekahi ma Waialua no $1500. E kukuluia aku ana i mau halenoho no na kumu ma Manana, Wahiawa, Waialua, Mokuleia, Kawailoa, Kahuku, Hauula, Kaaawa, Kahaluu ame Kailua.
O ka ukuhana o ke kahukula nui no elua makahiki, $11,420; no na limahana o ke keena, $29,760. Na lilo o kela ame keia, $15,000, a no na pooleka ame na mea liilii e ae he $12,000. O na hoolilo kaahele no na komisina, $1,500; no ke kahukula nui, $1500. No na lako o kela ame keia ano no ka oihana hoonaauao, $30,000; no ke kuai ana i mau hae, $1500.
No ke a’o ana i na keiki i ka hana lima, $75,000; kula a’o hanalima o ke teritore, $50,000.
Hookahi o na itamu hou maloko o ka bila oia ka hoolako ana aku o ka oihana hoonaauao i mau halenoho, $22,500.
E loaa aku ana i ke kula o na keiki kameha’i he $51,240. He $2600 o keia huina e hooliloia aku ana no ka lawe ana ia lakou maluna o na kaa, oiai he 22 o lakou ma ke kaa bus e laweia ae ai no ka halekula, aole hiki ia lakou ke hele no lakou iho.
MAOPOPO OLE KA ONA O NA OMOLE RAMA.
Maluna o ka oneki o ka mokuahi Lurline, ma ka manawa i komo mai ai no keia awa, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, i loaa aku ai kekahi paiki paalima i na kanaka o ka oihana kukuawa, me na omole gini eha ame hookahi omole wisake maloko, o ka mea apiki nae, aole he hookahi iwaena o na ohua, a o na kanaka hana paha maluna o kela mokuahi, i koi ae i kona kuleana i kela mau waiwai.
Ua hookaika na kanaka o ka oihana kukeawa e loaa ka ona nona kela paiki paalima, aole nae he loaa iki, no ia kumu, ua waiho loa ia ae ka paiki me na omole rama iloko, malalo o ka malu o ka Loio Amerika Huber, me kona makemake e hoea aku kekahi mea a koi i kela waiwai nona.
Aole kela o ka manawa mua loa i loaa ai na omole rama maluna o ka mokuahi Lurline, aka ma ke kelepa mua aku no, he kanakolu omole wisake i loaa aku i na kanaka o ka oihana kukeawa, a i waihoia aku malalo o ka malu o ka Loio Amerika Huber, a wahi a kela luna oihana federala, ua hoounaia aku kela mau omole apau eia no Leahi Home; a ina no paha e maopopo ole ana ka ona nona keia mau omole gini ame ka omole wisake, alaila e hoihoiia aku ana no i kahi e ikeia ai kona waiwai.
PANIKUIA KE ALANUI PALI O NUUANU.
Ma ka la i nehinei ka hoomaka ana e paniku i ka hele ana ma ke alanui pali o Nuuanu, a no iwakalua la e panikuia ai.
O keia ka hoolaha i hoopukaia ae e E. J. Lord, ka mea i lilo ai ka aelike no ka hana ana i ka hapamua o ke alanui holopuni o Koolaupoko, mai ke kikee aku o ke alanui pali ahiki i ka palena o Hakipuu. He manaolana ko Mr. Lord e pau ana ka hana o kela hapa o ke alanui holopuni iloko o na la hookahi haneri ame iwakalua, he hapa hoi o ke alanui holopuni i hoohakaliaia ka hana ana mamuli o ka nele i ka puna kameki, a no ka loaa ana mai nei he 7500 barela puna kameki a Lord i makemake loa ai maluna mai o ka mokuahi Sachem, e hoomakaia aku ana ka hana me ka hikiwawe loa e hiki ana.
No ka holo ana aku a na kaa no Kaneohe, Heeia ame Waikane, ma Waialua ae ke ala e hiki ai, oiai ke alanui pali e panikuia ana.
E LAWE I KA NUPEPA KUOKOA
E Mr. Lunahooponopono o ka Pukunaihi ke Kuokoai—E oluolu mai hoi oe no ka’u wahi pauda kekahi wahi rumi kaawale o kau pukuniahi kanialapine, i wawalo hele aku ai kona kinialapine ana ma kela ame keia pe’a o Hawaii aloha nei a kikoni aku i na waihona noonoo o na ewe Hawaii mai ka Moku mai o Keawe a hoea loa aku i Manokalanipo, i ike mai ai lakou i na hana hoohemahema a ano manao hoowahawaha no paha a kakou e makemake mau nei e luma’i i ke lii nui o Hawaii nei ilalo, a i ka milimili hoi a na kupuna o kakou i hala e aku i ka po.
He leo kupina’i keia, e ui aku ana ia oe e Hawaii oiaio, e ala like mai kakou mai o a o a e hana like mai kakou mai o a o a e hana like mai i ka hana e ola mau loa ai ke alii nui o Hawaii oiaio, ke alii a na kupuna i pulama ai me ka ihiihi i na la okikilo i hala aku la; ke alii nui nana i hookipa a i hoopiha i na houpo lewalewa o na kamahele o na la i hala aku la; ke alii nui e noho nei imua o ko kakou alo a kakou nae e nenakee aku nei i keia la.
Eia ua alii nei a kakou ke hoomaka mai nei ka hoomailo ana a kekahi ma ‘i a ua ano kupilikii maoli i ka ike a na kauka ike o kakou. Wahi a na kauka ike kilo o kakou, “Ea, nui maoli ka poino i loaa i ke alii o kakou, a e papau paha auanei kakou he aa ko ka hale.”
O ka ninau nui, “Owai hoi keia alii nui!” Owai hoi keia alii a kakou e Hawaii i hoohemahema ai, a i nele ai ko kakou ike ana aku iaia?”
Haina: “Ka, o ka mea no hoi a kakou e heluhelu nei a e hoopuka mau ia nei maloko o ka Nupepa Kuokoa. O ka Olelo Hawaii no hoi.”
No ka olelo Hawaii keia leo poloai ana; e poloai aku ana ia oe e Hawaii oiaio e hooikaika e loaa ka lanakila iaia, a no ka mea o kakou wale no ke kauka nana e lapaau e ola ai oia. He mea oiaio he au naauao keia, a pela wale aku, aka, aole ia he mea na kakou e hoohemahema ai i ka kakou olelo, ka olelo nana i haawi mua i ka ma-naai mua loa i kou mau kupuna.
I keia mau la a’u e ike nei, ma na wahi apau a’u e kipa aku ai, he olelo malihini wale no ka mea a ko’u mau pepeiao i lohe aku ai i ke pakake mai, a ina he olelo Hawaii kekahi e hoopuka ia ae ana, he olelo Hawaii i ku i ka pono ole, o ia hoi he olelo Hawaii i hapa i ka Pake a i hapa i kekahi ano okoa ae. I kekahi wa, i kou wa e ike aku ai i kekahi Hawaii, a i kou wa e olelo Hawaii aku ai iaia ma ke ano he Hawaii oia, eia ka mea apiki, he namu ka haina e pane ia mai ana ia oe.
Ea, amihea mai keia ma’i ahulau e holopapa nei i-o kakou nei? Mai ia kakou ae no.
O keaha ka laau hoola kupono loa no keia ano ma’i?
O ka lawe i ka Nupepa Kuokoa, o ia wale no ka laau lapaau helu ekahi loa no ia ano ma’i. Aia maloko o ka Nupepa Kuokoa oe e ike ai i kau olelo makuahine, ka olelo Hawaii oiaio.
Maloko oe o ke Kuokoa e ike ai i kekahi mau kelai manao naauao; malaila oe e ike ai i kekahi mau mea i kakauia e kakahi mau makamaka, me na olelo kuliu o ka manao, a namu kapulu ole; malaila oe e ike ai i na mea pili i na ekalesia, na nane ame na haina nane like ole, a o keia mau mea apau loa he mau mea ia nana oe e hoonaauao ma kau olelo makuahine. He ewalu ona mau aoao i piha me na mea heluhelu hoonaauao. Malaila oe e ike ai i ke ano o ka mahelehele ana i na huaolelo elike me ka manao o ka hopuna olelo, no ka mea ua hiki no paha i kekahi o kakou ke olelo i ka kakou olelo, aka, ma kahi o ke kakau ana ua hiki ole.
Nolaila, o ka lawe ana i ke Kuokoa, he mea ia no kakou e pomaikai ai, a no ka mea, i ko kakou wa e heluhelu ai, i ke Kuokoa, ia wa hookahi ua hiki ia kakou ke a’o aku i ka kakou mau mamo i ka heluhelu a kakau ana i ka kakou olelo ponoi; ka olelo i hiipoiia e ko kakou mau kupuna.
He hilahila maoli no i kekahi wa ke hoolohe aku oe i ka namu haole a kekahi poe Hawaii o kakou, noka mea aole o Jakon ike i ka namu pololei ana, a ke hoi ae no hoi ma ka olelo Hawaii, ka olelo a na kupuna, he like pu no. Nolaila, he mea pono ia oe e ike i kau olelo ponoi iho, mamua o kou kikoi ana aku i ka hai olelo a lawe mai, a ia wa hookahi, aole he hiki ia oe ke namu i ka olelo maikai.
Molaila, he mea pono ia kakou ka lawe ana i ke Kuokoa, a ia wa hookahi e hiki maikai ana ia kakou ek a’o aku i ka kakou mau mamo i ka kakou olelo, a no ka mea, aia maloko o ka Nupepa Kuokoa, na mea hoonaauao like ole i pili i ka kakou olelo makuahine, ke alii nui o kakou.
Mamuli o ko’u ike ana i keia pilikia iwaena o kakou, o ia ke kumu o ko’u manao ana, aia wale no a lawe a heluhelu nui kakou i ka Nupepa Kuokoa, alaila, pau keia ano ma’i e laha nei iwaena o kakou, pela i ulu ae ai ka manao ke kakau malalo o ke poomanao E Lawe i ka Nupepa Kuokoa.
Me na keiki oniu hia kepau ko’u welina.
KEIKI O NA KOOLAU.
Ma ka po o ke Sabati aku nei i hala i hanau mai ai na ka wahine a Jun Towe Young he mau keiki mahoe, he keikikane ame ke kaikamahine. He hookahi hora o ka hanau ana mai o ke keikikane, ua hemo mai la ke kaikamahine, o ia hoi, ma ke Sabati ka hanauia ana o ke keikikane, a ma ka Poakahi ae ke kaikamahine.