Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 2, 9 January 1920 — Page 5

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

(Mai ka Aoao 4 Mai)

            no kahi oi aku o ke kupono nona, i hiki ai iaia ke ike mua i na holoholoua hoopilikia mai. Aole on a maka'u no kekahi mau holoholona hoopilikia e ae, e laa ka moo nahesa ame no gorila, in a no ka maalo mai o kekahi o kela mau holoholona, aole ana e nele ko lakou hoopilikia mai i ka mea e moe ana maloko o kela hale.

            Ma kela manawa o ke kukuluia ana i papa'ihale no Miriama iluna o ke kumulaau, ua pau aku la ko lakou auwaa nui ana, aka e hele ana no lakou e huli i mau meaai, a huli hoi hou mai no i ka wa kupono o ke ahiahi. He muliwai kekahi e kahe ana ma kahi kokoke i ko lakou ahua hoolulu, ua nui no hoi na huaau ma kela wahi, pela na i'a o ka muliwai, na holoholona liilii no hoi, no laila aole a lakou noonoo nui ana aku, e kaahele ma na wai mamao, o keia wale no kahi nui o na meaai, he hookahi mea nui, o ka piha mau o ka opu i ke ao, a lealea ka hiamoe ana o ka po, me ka hoopilikia ole ia mai.

            I ka nana aku, ua oluolu maoli no ka noonoo o keia poe ekolu, aole a lakou mea e noonoo aku ai nomua, koe wale no o ka hala ae o kekahi la, me kana mau hana, a oili mai ana he la hou, me kolaila mau hana. Ina he noonoo kekahi iloko o Keaka no kekahi hapa o kona ola ana o ka wa i hala, a no kona mau makua paha e kekali mai la o kona huli hoi aku imua o lakoi, ma ke ano powehiwehi wale no i, no ka mea ua hoopau loa oia i ka manao ana e huli hoi hou aku i ke ao malamalama, mamuli o ke ala kue aku o ka poe ana i nana mai ai ia lakou he mau hoaloha nona, a mamuli o keia hele auwana i loko o ka ululaau no ka manawa loihi loa, ua nalowale maoli oia iwaena o ka hihipe'a ame ka ahiu o na ululaau.

            O kekahi kumu paha hoi o ka pau loa ana o ka noonoo e huli hoi aku imua o kahi i nohoia ai e na kanaka malamalama, o ia no ka loaa ana o Miriama iaia, ka mea ana i olelo iho ai, ua loaa kona kokoolua, a hoa pili hoi oloko o ka ululaau. Ua lawe wale mai no o Keaka ia Miriama, ma ke ano he hoaloha, he hoahele pu, a he hoa noho, me he mea la he kekikana oia, o ka like ole wale no mawaena o laua, he kimo ikaika kona a he kino nawaliwali hoi ko Miriama.

            Ua nana aku no hoi o Miriama maluna o Keaka, me he kaikunane la mona, aole ia mea he aloha iloko o kekahi o laua, o kekahi kumu paha, no ko laua nei opiopio loa, aia a oo ko laua mau kino, o ka manawa ia e loaa mai ai na noonoo kanaka makua, a lawelawe aku i na hana i pili paa aku i na kanaka apau ame na holoholona pu.

            I ka loaa maoli ana ia Miriama o ka makaukau e kamailio i ka olelo a na mapu, ua lilo i mea hoihoi loa iaia ke kamailio pu ana me Keaka, i kela ame keia manawa, a mamuli no hoi o ko laua mau ano kanaka, ua hiki loa ia laua ke hoolololi i kela ano olelo, a oi aku ka mea hiki ia laua ke kamailio mamua o na mapu.

            E hele like ana no o Miriama me Keaka, i ka hahai holoholona, he hookahi ka lele ana mai kekahi lala laau aku a i kekahi, me ka makaukau maoli o Miriama, i like aku me ko Keaka mama i ka hele ana maluna o na lala laau, o kela manao hoowahwaha iloko o Akuta mamua aku, aole ia i loko on a, o ka mahalo ma ia wahi i ka ike maoli mai no i ka palamimo o ka Miriama hele ana, ame ka lele ana ma na lala laau kaawale loa kekahi mai kekahi aku.

            Aole i nele o Miriama, me nameakaua e hiki ai iaia ke pepehi aku i na holoholona ahiu, a e kupale hoi iaia iho mai ka hoopilikiaia aku, no ka mea mai kekahi wahi kauhale mai i nohoia e na kanaka Paele, i loaa mai ai he koloka huluhulu nona, me na meahoonani no na lima ame na wawae, he ihe no hoi, me kekahi pahi loihi, he mau lako keia, na Keaka no i imi aku, ma ka pepehi ana i kekahi kanaka Paele.

            He eke ili kekahi o ka loaa pu ana mai, a iloko o kela eke,i hookomo aku ai o Miriama i kana kii niho elepani, me ka lei ana i ke eke ma kona poohiwi.

            No keia loihi loa o kona hele pu ana me Keaka ma maloko o na ululaau, a hui pu iho no hoi me ka ike mau i na holoholona ahiu, ua auhee aku la ka maka'u ame ka weliweli mai iaia aku, a i kekahi manawa, in a e kaawale loa o Keaka ame Akuta mai iaia aku, e hele hookahi ana no oia e hahai holoholona me kona maka'u ole ia mea he make.

            O kela hoowahawaha a hoopailua o ua o Miliama i ka ai aku i na holoholona maka, ua auhee aku ia mai iaia aku, a he hookahi no kona ai like ana aku me kona mau hoa, i na i'o holoholona, me ka ono maoli. He nui a lehulehu wale na manawa i hiki ai iaia hookahi ke pepehi i ke dia, pela me na puaa nunui, a ka liona no e kanalua ai i kekahi manawa, ka lele ana mai maluna o kela holoholona, me kona mau niho i hele a pii ma na aoao o ka waha, i keia kaikamahine nae, ua lilo ka nui o ko lakou mau kino, i mea ole, no ka mea, ua lako oia me na mea e hiki ai ke lanakila maluna o na holoholona ahiu.

            No ko lakou nei noho paa loa i kahi hookahim ua ku a kamaaina maoili na keko liilii ia lakou nei, me ka hookokoke loa ana mai i kekahi manawa. I ka manawa nae o Akuta pu kekahi e  noho ana me kona mau hoam e hoomamao loa ana na keko ma kahi mamao, aka i kona wa e kaawale aku ai, e hookokoke mai ana lakou, o ka lakou mea pipili loa nae o Miriama, me ka hoohala ana i kekahi manawa nui o ka la ma ka paani ana me ia.

            Ua lilo maoli kela mau keko liilii i mau hoaloha no Miriama a ua kokua nui mai no @ iaia nei, i ka wa e hele ai e hahai holoholona no ka mea o na keko ka poe na lakou e hoike mua mai iaia nei no kahi o ke dia a o ka puaa paha i noho ai a in a no e noho malie ana o Miriama i kahi hookahi e hele okoa mai ana no kela poe keko e hoike iaia no ka hoea ana mai o kekahi holoholona.

            O na huaai keia i hele a pala memele e hiki ole ai ke loaa aku iaia o na keko a poe na lakou e lawe mai a waiho imua o kona alo. He like no ka olelo a na keko me ka na mapu nolaila ua hiki loa ia Miriama ke kamailio pu me lakou.

            I ka manawa nae e kaawale aku ai na keko no ko lakou wahi a koe hookahi wale iho la no o Miriama e kii aku ana oia i ka niho elenani i hanaia a kohu kii, o kona hoa iho la no ia e noke ai i ke kamailio, ma ka olelo Arabia. Ua hana no o Miriama i lole no kana kii he ili no kedia a he mau meahoonani no ma na wawae. i kekahi la nae, no ka molowa paha o Miriama i ka loaa ole he hoa kamailio nona lalau aku la i kana wahi kii a hoomaka iho la e kamailio.

            He kew aku maoli ka hoi ka loihi o ka hele ana oKoraka i keia la aole anei ua mehameha kaua i kona wa i kaawale aku ai? i hoihoi no ka noho ana oloko o keia waoakua i ka noho pu mai o Koraka. Heaha ana la kana @ hoihoi mai ana i keia la na kaua. E law hou mai ana anei oia i mau apolima no ʻ u i lole no ko ʻ u puhaka mai na wahine Paele mai?

            Ua olelo mai oia, he hana paakiki loa ka loaa ana iaia o na wahine Paele, no ka mea aole on a manao e pepehi wa ʻ e aku ia lakou mamua o na Paele kane. I ka wa nae e paa ai iaia o kekahi wahine Paele e noke ana kela wahine i ka uwa me ke kupaka ana alaila holo mai la na Paele kane me ka lakou mau ihe n ka hoopoino ana i kona ola o ka mea wale no nana i hoohoka mau aku ia lakou o ia kona ho ʻ o ana iluna o ke kumulaau.

            I kekahi manawa nae wahi ana i olelo mai ai e lawe maoli ana no oia i na wahine Paele iluna o ke kumulaau ilaila e wehewehe ai i na mea hoonani a me kona lole a hoihoi mai la no ʻ u. I keia manawa ua kau ka weli i na Paele no kuu Koraka. i ka wa e ike mai ai iaia e holo ana lakou iloko o ka pa mai na kamalii a ka poe kanaka makua po ʻ e no nae ia he mea nona e hopo ai aka e hahai aku ana @ mahope o lakou a iaia e hoi mai ai e lawe mai ana oia he mau pua lehulehu nana, ame kekahi mau makana na Miriama nei. I waena o na holoholona apau oloko nei o ka ululaau, o Koraka hookahi ka ikaika, aole anei pela e kuu milimili.

            Ua kahamahaia mai kela mau olelo a Miriama, e kamailio ana i kana kii, mamuli o ka haule ana iho o kekahi @ uuku mamua o kona alo ua hele no hoi a piha me ke pihoihoi me ka pane ana mai:

            "E holo no kou pakele i keia manawa ano!" wahi a ke keko, me ke kuhikuhi ana aku i kekahi lala laau nui.

            Nana wale aku la no o Miriama, i kahi a ke keko o ke kuhikuhi ana mai, a i aku la: "E holo aku oe, i ole ai oe e poino. He elua wale no mau mapu oloko nei o ka ululaau o Koraka ame Akuta, malia paha o laua no kau o ka ike ana aku nei, e huli hoi mai ana, mai ka laua wahi o ka hele ana aku nei i keia la?"

            Ua hoomau mai la no ke keko i ka hookikina ana ia Miriama e holo no kahi kiekie o ke kumulaau, ahoe nae wahi mea a hoolohe iki aku o Miriama, ke mau la no kona noho me ka nanea, me ka mahu'i mua ole, he poino kekahi e hookokoke aku nei iaia.

            Alawa aku la nae ka nana ana a ua o Miriama, ma kahi ana e lohe aku la i ka uuina mai o na lala laau, a ike aku la i kekahi mau kino nunui e hele mai ana, me ka hiki pono ole nai iaia ke ike maopopo aku, i na paha o kona mau hoa ia a i ole, he mau mapu okoa paha.

            No kona manao loa no nae, o Akuta kela me Keaka e hoi mai ana, hoomoemoe wale iho la no oia ma ke ano kolohe, o kana mea nae e ha'oha'o la, mahope o kona kakali ana aku no kekahi mau minuke, ahoe wahi mea a hoea iki mai o Keaka, nolaila kaakaa ae la kona mau maka, a iloko o ke kahaha, i awili pu ia me ka weliweli, aia hoi, ike maopopo aku la oia i kekahi mau mapu nunui elua, e hookokoke mai ana i kona wahi pupupuhale.

            Me ka eleu apau i loaa iaia, ala koke ae la o Miriama, me ka manao e lilo mai kela kaikamahine i ka mea mama loa a laua. Aia o Miriama ke nana la'i kekahi lala laau nuku, me kona manao, in a no ka hiki iaia ke lele a kau iluna o kela lala, me ka palekana, alaila e hiki ana iaia ke hoohoka mai i na mapu, no ka mea aole e hiki i ko laua mau kino nui, ke hoaano aku e pinana iluna o kana wahi e kau mai ana.

            Oiai nae ua o Miriama e manao ana no kona palekana, ua hoomaka aku la oia e lele me ka mama apau i loaa iaia, no kahi o ka lala laau uuku, a kau aku la no oia me ka maalahi loa, o ka pilikia nae, ua oi aku kona kaumaha mamua o ka ikaika o kela lala, o ka haki iho la no ia, haule aku la oia no kekahi mau kapua'i, a kau ana iloko o kekahi lala malalo pono aku on a.

            He lehulehu wale no kona mau manawa o ka haule ana elike me kela, nolaila, aole no i lilo kela haule ana i mea nona e maka'u ai, nolaila hoomakaukau ae la oia no ka hoomau ana aku i ka hele ana imua, o ka wa no nae ia i haule iho ai kekahi maupu a aa iho la oia i ka hopuia.

            Hakalia no nae a paa o Miriama i ka mapu mua, hoea ana no ka lua o na mapu, a hopu aku la i ke kaikamahine, e kaili mai ka mea mua o laua, ua paa ae la nae kekahi lima o kela mapu ia Miriama ma kona aoaoa, a huli aku la me kekahi lima e hakaka me kona hoa.

            I wahi nae nona e pakele aku ai, mai kela mapu mua mai, nanahu iho la o Miriama i kekahi lima e puliki ana iaia, aka ua pa'iia mai la nae kona poo e kekahi limo, nolaila noho malie loa iho la oia, me ka hoao ole e hoopilikia aku i ka mapu, a e hoopii aku hoi i ka inaina wela o ka inaina iloko ona.

            Aia no ka lua o na mapu ke ake mai la e lilo aku o Miriama nana, a i ka ike ana o ka mapu mua, he hana paakiki nona ka noho ana iluna o kela wahi e hakaka ai, nolaila lele okoa aku la oia iluna o ka honua me Miriama, me ka waiho ana aku ike kaikamahine ma kahi kaawale, a hoomaka aku la ua mau mapu nei e hakaka mawaena o laua iho.

            Iloko nae o kela manawa a na mapu e hakaka la, ua hoomaka aku la o Miriama e holo, aka e loaa aku ana no ia i kela mau mapu, a ia laua no e lilo ai  ka hakaka, o ka Miriama hana no o ka holo, i kekahi manawa e paa aku ana oia i ka mapu mua loa, a i kekahi manawa no hoi, e paa, aku ana i ka lua o ka mapu, me ka mau no nae o kela mau mapu i ka hakaka, ua hele no hoi ko laua mau kino a manumanu, i ko laua mau maiuu ame na niho nunui.

            Ma kahi hope loa nae a ua mau mapu nei i noke ai i ka hakaka, he mau manawa lehulehu i pa hewa aku ai na pa'i mahanahana a ua mau mapu nei ia Miriama, no ia kumu, ua hina aku la oia ilalo, me ke kupouli o  kona noonoo, oiai no hoi na mapu, e noke ana i ka hakaka, me he mau pipi hulu la. No kekahi manawa loihi keia noke ana o ua mau mapu nei i ka hakaka maluna a malalo, alaila hina like aku la laua, me ka waiho malie ana no kekahi mau minuke loihi, a mahope o kela waiho lolo ana, he hookahi o laua i ala hou mai, a no kona kokoolua, ua haalele mai ke ola i kona kino.

            Elike no hoi me ka hana mau a na mapu, ku ae la ka mea lanakila iluna ma kona mau wawae hope, keehi aku la i kekahi wawae maluna o ke kino o ka mea i lilo he pio nana, a kahea ae la me ka lea nui, e wawalo hele ana ilojo o ka ululaau, ka mea hoi nana i hoauhee aku i na keko liilii e puuluulu mai ana iluna o na kumulaau.

            Aia no o Miriama ke moe malie mai la me ke kupouli o kona noonoo, a i ke kuu ana iho o ka leo kahea o ka mapu, hele mai la no kahi a Miriama e moe aku ana, me ka hoohulihuli ana ae i ke kino o ke kaikamhine, e nana ana hoi ma kona mau maka, a e hoolono i ho ana, in a paha he hanu ola kekahi i loko on a.

            I ka ike ana mai o na keko liilii i kela hana a ka mapu, ua holo mai la lakou a kokoke maluna ae o uamapu nei, me ka noke ana mai i ke kamailio i na olelo hailiilii, me ko lakou manao e alualu aku ana la kela mapu ia lakou, aole nae pela, aia no ua mapu nei ke nana la ia Miriama, a iaia no paha ka ike, aole i make ke kaikamahine, o kona hopu iho la no ia, a ka'ika'i ae la iluna, hoomaka aku la e holo, oiai no hoi na keko e alualu aku ana mahope on a, me ka noke no i ka walaau, ma ka olelo a na keko.

MOKUNA XI.

            O ka hele hoi ia ahiki i ka huli hoi ana mai o Keaka ame Akuta mai ka laua huakai mai i na hale o na kana Paele, lhe mai la o Keaka i ka noke o na keko liilii i ke kakani, o keia no hoi ka mua loa o kona lohe ana i ke kakani o na keko, oiai no nae ua kamaaina no oia ia lakou ma ke ano he mau hoaloha no MIriama a o lakou i ho la no kona mau hoa paani, ma na manawa an e noho hookahi ai, oia wale no.

He Moolelo no ka

MAKAIKIU MAKENEKI

a iole

KA OHUA MAI KA PA KAPILIMOKU

MAI O SEKOTIA.

            I ka nana aku a ka lunanana he helehelena maikai no kona me he mea la ahoe mea nana i hoana e mai i knoa noonoo, eia nae, he ano kukule kona me ka hulili nae o kona mau maka, a he helehelena makue ke nana aku ma kona lae.

            "Heaha kela kii keleawe a ʻ u i ike aku nei ma kela aoao mai o ke alunui?" i ninau aku ai ka lunanana me kona mau lima iloko o kona mau pakeke, ame kona lae e pili aku ana i ka maka aniani o ka puka aniani.

            "O ke kii hoi ia o Lui XIV," wahi a ka Baia pae.

            "ua kuekaa wale iho nei paha oi ia loko nei, ea? Huki ae i kou mau lima mailoko ae o kou mau pakeke a e hookaawale mai kela puka aniani mai. Aohe maikai i ka nana aku me kou mau lima ilko o ka pakeke, aohe hoi he anu oloko nei."

            "Ua powaia oe e Beni."

            "Ke haalele au i ka pahuhao nei me ka laka ole ia," i pane mai ai o BInamu, me ke ku ana ae a helel aku la e hoao i ka laka o ka pahuhao. "O ua paa no hoi ha!" wahi hou ana me ka maha o ka noonoo.

            "He nui na waiwai makamae maloko o kela pahuhao i keia manawa, o na ano like ole, pela ko ʻ u koho aku, oia anei ka mea oiaio?" i ninau aku ai ka lunanana me ke ano hoohuoi.

            "Ua pololei kau i koho mai la, he mau mea a na makaikiu o Enelani e makleho ai e lilo aku ia lakou, aole nae e loaa aku ana ia lakou," wahi ana.

            Nana iho la oia me ke kaholo maluna o ke pakaukau kakau ana me ka huki ana mai i na ume ma ka aoao akau o ke pakaukau iaia i noho iho ai ilalo. "Aohe a ʻ u bila dala i waiho iho nei maluna o keia pakaukau aohe no he mau palapala a ae," wahi hou ana. Ke ku mai la no ka lunanana ma kahi o ka puka aniani me ka mau no o kana nana ana iwaho.

            O ka ume malalo loa o ke pakaukau o Binamu ua lakaia oia mau no ka paa iaia i huki mai ai, alaila huki mai la oia i ka ume maluna loa o ke pakaukau ma ka aoao hema, a iaia i nana iho ai i na mea apau oloko a ike iho la oia mau no kana mau mea liilii apau, e like no me ia ana o ka waiho ana iho, pani hou aku la oia i ka ume, a ino paha no kona nana iho ia loko o kana wahi pahu huina ha uuku kalii ana o ka waiho ana i ka pohaku daimana ana aole e nele aha kona hoohuoi ua aihueia e Baida.

            "Heaha la ia mea au i kamailio mai nei i keia manawa mai la?" i ninau aku ai ua o BInamu i ka lunanana oiai no oia e hoomau ana i ka nana i waho ma ka puka aniani.

            "I keia manawa iho nei?" wahi a Baida."

            "Ae hoi; mamua o ko kaua hoomaha ana iho nei."

            "Ke hoomanao ole nei au la!"

            "He kanaks hupo pupule hoi kela o ka hele ana mai nei e hoohaunaele i ka kaua kamailio. He kanaka walaau maoli kela i ike ole i ka rula keonimana. O kekahi ia o na kanaka i lawe i ka inisua mai a makou aku, a he mau kanaka hou aku no kekahi i like ke ano me ko kela kanakam a ma he heluna nui o na kanaka elike mekela, e poino ana ka hui. E Baida, e oluolu e lalau mai i kika, ke makemake nae oe."

            "O me ka mahalo, aole."

            "I wale iho la no paha oi iloko iho ou, he kea aku hoi ha ka keia a ke kanaka hupo o ka hele ana mai nei e ike ha ka keia a ke kanaka hupo o kea hele ana mai nei e ike ia BInamu me ka hele ole mai me ke kuono a kipa mai i keia keena ma keia auwina la?"

            "Aohe o ʻ u manao pela; o ka ʻ u i noonoo iho nei he kanaka kela i makemake e pau koke kana hana a hele aku no kekahi wahi okoa no kekahi hana okoa, pela oia i makemake ai e hanaia kana hana me ka awiwi loa," i pane aku ai ka lunanana.

            "He keu aku kela a kahi kanaka hupo o ka hele ana mai me ka puahi nui me ka pekupeku pu mai mawaho o ka puka, o kana hana iho la ka hoi ka mea nui e nanaia aku ai, aohe on a manao mai he hana no hoi ka kekahi mea okoa maloko nei. He wahi kanaka pupule maoli kela, no ka mea ua koi mai nei oia i kana mau dala e hoihoi hou ia aku no kona makemake e hoomoeia aku kana mau dala ma na hana hoopukapuka ma na aina e. Aole anei ia la he pupule no kela wahi kanaka i kou manao?"

            "Ae hupo i ʻ o no," wahi a Baida, "aka nae, malia paha ua ike no kela i ka pono ole o kana mau dala he hookomoia mai i ka hui inisua a oukou maanei."

            "E nana iho oe maluna o ka makou mau palapala hoolaha. He mea ia e loaa ai ia oe ka ike no ka laulaha loa o ka makou lawelawe oihana ana ame ka palahalaha o kahi o ka hana i laha aku ai," i pane mai ai ka lunanana me ka mau no nae o kapili okona lae i ke aniani o ka puka aniani me he mea la ua koluia a paa loa malaila.

            "Ma ka ʻ u mea e nana aku nei ia oe, e Mr. Baida, me he mea laka hoi he mea ano nui loa kekahi malaila au e nana la akahi kou pipili loa malaila. Heaha ia mea au e nana la iwaho?" i ninau mai ai o Binamu.

            "Aohe. E nana wale ae ana no hoi au ia waho." Ia manawa huli mai lake aloo o ka lunanana iloko a nana mai la i ua o Inamu, me ka kani ana iho nae o ke uhu. "Aohe mea ano nui owaho o ko oukou mau alanui e waiwai ai ka nana ana aku, e ka Monisua Binamu, koe wale no na kanaka e maaloalo mai la maluna o ke alanui."

            "O na ano kanaka elike me oe ka makemake i na mea ano hou oia no paha ia poe la e maaloalo mai la au e ike aku la."

            "Pela paha hoi. Oia nae hoi ka ʻ u o ka noonoo ana iho la no ka lakou hana o ka puukiukiu ana mai la mawaho o kela hale. Enoonoo ana au no-"

            Ma ka mea oiaio e noonoo ana ka Lunanana Baida no ka hana a kekahi kanaka ana o ka ike ana aku mawaho o kekahi hale ma ha ʻ i o ke alanui, a ma kana koho iho me he mea la oia no ke kanaka i komo mai ai iloko o ka hale mamua iho a i oili aku ai o BInamu iwaho e hui me ia, he kanaka kupanaha ana o ka noonoo ana iho, oiai he kanaka hoi oia i lawe i ka inisua, eiai nae, aohe oia i maopopo i kahi e hemo ai o ka puka ame kahi o ka hele e hiki ai ke hookani mai.

            Oiai oia e noonoo ana no kela kanaka ana o ka ike ana aku, ala mai la iloko o kana hoomanao ana ka helehelena o ke kanaka, a me he mea la e kakali ana oia no kekahi kanaka okoa aku oiai no na manwa lehulehu kona pokaa hele ana mawaho o ka hale ma ke kihi ma kekahi manawa e ike ia aku ana oia ma keia aoao o ka hal, a i kekahi manawa nalowale aku la ma kekahi aoao.

            O ka helehelena o ke kanaka ana o ka ike ana aku ua kamaaina mua oia iaia, pela kapaa o kona manao a oiai oia e nalu ana ua ala koke ae la no iloko o kana hoomanao ana aole kela he kanakaa e aku aka o Waina no a i ole o Gerena a me he mea la e kakali ana oia no kekahi mea okoa aku oia kona kum o ka pokaakaa  mau ana ma kela wahi.

            "Heaha la kau mau @ e noohoo la, e noohoo ana anei oe i ka like ole o na mea au e ike aku nei ma Pauahi nei me ko Ladana? Hoi mai maanei-aole anei oia kau mau mea e noonoo la?"

            "Ae, e Beni, oia ka ʻ u mau mea o ka noonoo ana iho la," oiai nae he okoa loa ka Baida mau mea o ka noonoo ana.

            "Pehea, ua hooholo anei oe i kou manao?"

            "Ae, ua hooholo au."

            "A pehea, aole anei i like ka oiaio o kau mau olelo me ka kekahi kanaka okoa aku-aole anei?-he kanaka piha hoohuoi maoli no oi!"

            "Pololei ia mea au i olelo mai la--ua like ka oiaio o kau mau olelo me ka kekahi kanaka okoa aku."

            "Ina hoi ha pela e hilimai mai oe i ka Beni nei, Beni Baia. He keonimana kahiko oia i hoohauohauo ia, ua hookaa aku oia i na auhau apau a ka mowahine ame na auhau e aeapau maloko o ENelani. Iloko o ia mau ano maikai o ʻ u a pau, eia nae, aole lakou i hooku umai ia ʻ u e hele me ka maluhia, ua nana mau mai ka oihana makai o Enelani ia ʻ u ma ke ano he kanaka hana karaima i na manawa apau, a me he mea la ahiki no paha i nei manawa, pela ka ʻ u ike aku, a ke hoomaka mai nei lakou e hana i kekahi mea e hoopoino mai ai ia ʻ u.

            "Ua hahahi mai lakou iaia ahiki i kona koi akoaia ana mai e opeope ae i kona mau wahi ukana a e hele. O aloha no o Baia, ke kanaka i imihala wale ia! O ka lakou hana hope loa oia ka huli ana mai ia Baia a kipaku mai la iaia mailoko mai o ka aina-ua kipaku maoli ia mai oia mailuna mai okona onehanau, a i nei manawa he kanaka kuewa oia maluna o ka lepo o Palani."

            "O, mai uwe iho oe, e Baia," i pane aku ai ka lunanana.

            "O, aole o ʻ u makemake e uwe iho, e Mr. Baida, aka, i hoakaka aku la au ia oe i ka mea i hanaia mai maluna o ʻ u e kela poe ma Enelani, he mau hana maikai ka ʻ u i hana aku ai, eia nae, o ka mea i hanaia mai maluna o ʻ u he hana hoohaahaa loa.

            "Ua hoopau oia i kona mau la o ke ole ana me ka hanohano me ka hilinai nui ia e kanaka o ka aina malihini, me ka nui o na pomaikai i loaa iaia me ka maluia pu, a e hoomau aku ana oia ia ano a i ka hope loa o kona mau la, Hookahi Binamu i ala ae e pani makona wahi-"

            "Oia o De Binamu, o Beni, oia anei?"

            "Owai kekahi kanaka i like me ia elike me kekahi mau hua pi i like kekahi me kekahi, aole hookahi. Eia nae aole i like ka oluolu ame ke aloha me na dala he nui nana ponoi, a me na dala nui hou aku mahope o kona kua, a me na waiwai e ae he nui e paaia ana ma kona mau lima, e lilo ana i hana hoopoino ak i kekahi ka hoao ana ami e hoopoino iaia.

            "A ke puana hou ae nei au o ke kanaka e hoao mai ana, a i ole, noonoo iho paha he hiki iaiai ke hoopoino mai iaia he pupule oia.

            A e olelo hou ae au i keia o na kanaka e hanu mai ana mahope o kona mau meheu e  halawai ana me lakou na uila poino lehulehu. E halawai ana ia poe me na poino, a me he mea la i ka nana aku e haule iho ana lakou ilalo o ke alanuipii a haki na ai!"

            "Ea, he mau olelo oiaio keia," wahi a Beni.

            "Ma ke ano anei he mau olelo a ʻ o. Ea, he mau olelo a ʻ o ku maoli kena i ke kupono ole, he mau olelo a ʻ o. Ea, he mau olelo a ʻ o ku maoli kena i ke kupono ole, he mau olelo a ʻ o hooweliweli maoli," i pane aku ai ka lunanana me ke kuoo. "Akahi au a ae aku e kamau wahi oolopu waina kaua, ua pau ae la no ka ʻ u hana o ka hele ana mai nei, a ke makemake nei au e hoi hou aku i ka hokele i nei manawa," i pane aku ai ka lunanana.

            I ka piha ana o ko laua mau kiaha ku like ae la laua iluna, a mahope o ka haawai ana i na aloha ame na kalokalo ana no ko laua mau ola, oili aku la ka lunanana a kaha aku la hel no ka hokele ana e noho ana.

            I ka lunanana e makaumaku ana e huli mai e hoi anehe mai la o Binamu e hele me he mea la no ke kuhikuhi ana mai i ka lunanana i ka wehe ana i ka puka, a oia ko Baida manawa i pane aku ai, mamuli o kona ike e ana aku ia manao on a ika i ana aku:

            "Mai hooluhi wale mai oe ia oe iho, ua maopopo ia ʻ u ko ʻ u wahi e oili aku ai iwahi," alaila kau ae la oia i kona papale a huli mai la hele no kahi o ka puka. "Ke haalehe nei au ia oi i loaa i manawa nou e kuka ai me kou mau hoa e hoea mai ana."

            "Ae, he hora hookahi ko ʻ u e noho iho ai e hana maanei." i pane mai ai o Binamu. He minuke ma ia hope iho ua puka loa mai la ka lunanana iwaho, a ma ia wahi ana o ka hele ana mai me na kaina wawae koikoi oia o ka hele ana mai, a no ke kaumaha o kana hehi ana ua wawalo ae la ka haluluu maloko o na paia o kela hale e manao mai ai no kekahi mea e lohe mai ana ua kaawale loa aku oia, aole nae.

            Ma kahi o kona iho aku ilalo ma ke alanuipii, ua pii aku la oia ma ke alanuipii e hoea aku ai i ka papahele maluna, a iaia i kau aku ai ma ka papahele, ku iki iho la oia e kali no kekahi minuke, no ka hoolohelohe ana aku he poe paha koloko o na rumi maluna a aole paha.

MOKUNA XV.

            Ku iho la oia ma ke poo o ke alanuipii i hiki ai iaia ke ike mai i na mea apau e hanaia ana malalo iho, in a he poe kekahi e hele mai ana, a i hiki ai hoi iaia ke ike mai i na papahele elua malalo aku on a.

            He mau kanaka kakaikahi kaua o ka ike ana mai i ka pii ana mai ame ka iho aaku ilalo ma ke alanuipii. Ma kela a ma keia aoao o ka holo nui ana e ike aku ana he mau rumi hana, a no kekahi manawa ke kiei ana mai o ke poo o kekahi kupakako me ka kikalika e kau ana ma kona waha, a nana mai la iaia ma ke ano ana e ike aku ana me he mea la e ninau mai ana iaia no kana hana o ka hoea ana aku.

            Ma keia manawa a ka lunanana e ku ana e au ana kona mau maka ma o a maanei no ke ake no e ike aku i kekahi mea malihini i kona mau maka, a oiai oia e ku ana, kunou mai la ke kupakako ana o ka ike ana aku i ke kiei mai iaia i ka noho, me he mea la e olelo mai anaiaia," e i aku ka noho ma o e noho iho ai ilalo."

            Haawi aku la oia i kona aloha ma ke salute ana aku, alaila huli aku la ke kanaka opio iloko o ka rumi a kamailio aku la i kona mau hoa me he mea la i ka Baida hoomaopopo aku e olelo aku ana oia i ko lakou poe he kanaka malihini eia mai mawaho kahi i ku ai.

            A hala kekahi manawa ua ukuia mai ko Baida ku ana malaila me ka hoomanawanui. Aole i liuliu loa ia ku ana iho ana o kona ike aku la no ia ia Binamu i ka oili ana mailoko mai o kona rumi, a iho aku la ilalo ma ke alanuipii a oili loa aku la iwalo o ke alanui. Aohe mea nana mai i ka lunanana Baida ia manawa.

            Ia manawa o kona huki ae la no ia i kekahi keia i kilika nui mailoko ae o kona pakeke maloko o kona kuka, a me ia mea i hoololi ae ai oia i kona mau ano apau mamua iho, a ke nana aku iaia ia manawa me he kanaka e loa la oia. Hauhoa ae la oia i kona helehelena me ke kaei kilika ana o ka wehe ana ae a pu ae la i nahiuhiu o ke kaei a paa maluna o kona oo me he mea la he pu lauoho.

            I ka pau ana o keia hoolomo ae la oia i kona hainaka maloko ae o ke kaei ma kekahi aoao o kona papalina, a huki iho la ikona papale ilalo me ka hooluhe iho i na kihikihi o ka papale, alai ʻ a kukulu ae la i ke kala o kona kuka hoopumehana loihi iluna.