Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 6, 6 February 1920 — E Noii Pono Ia Aku Ana Ka Oiaio o Ka Hoohalahala Hoole na Kahuwaiwai o ka Halema'i Kauikeolani i ka Oiaio o na Olelo a Kumalae-Hooholo Nae ka Papa e Noii i ka Oiaio. [ARTICLE]

E Noii Pono Ia Aku Ana Ka Oiaio o Ka Hoohalahala

Hoole na Kahuwaiwai o ka Halema'i Kauikeolani i ka Oiaio o na Olelo a Kumalae-Hoo-holo Nae ka Papa e Noii i ka Oiaio.

| Nn ka pane aua ne uialunu o ua ku'imihoopii a Lunakiai ,fonoh Kumalae o kn hoopukaia ana ae. m:i kekahi inuua- ! \va akii ūp'i i halu no ku malama pono J o!e iu o ua keiki ma 'i maloko o k» Hu- j leniu'i KauikPōlani o ua Kamalii, lu« • loka ka na kahuwaiwai o ka halema'i j ! n ka hoouna aua ue 1 ka papa lunakiui 1 | mn ka halawai o ka po Poillua npi, e ( ; houle uaa i ka oiaio o na kun>uboopii i s(puu a Kumalae. ua hehiheluia ka leka j | a ua noonooia, a uiamuli o ke uoi a Lu* nakiai Petrie, ua waihoia aku ka hnnn !n ka ninaiiinau pono ona i na mea e, pili ana ia halenia'i i ke komite ola o ka papa. I j Ma ka halawai a ka papa o ka la 16 o lauuai i ua hoike ae o Mr. Kuuvalae j ' ma ke ano he hoopii imua o ka papa no ka nmlama maikni ole ia o na keiki nia'i maloko o kela halemai, r wahi i iina, Hole i malama kupono ia kana kai- ' kamahine ma'i a no ia kumu ua hoihoi hou aku oia i kana kaiknnnhine i kona I home, aole oia wule, he kaikamahine el iho kekahi i weja i ka ku (stew) o k:i lianini ana mai nialuna oua a oolopu ka ili, a mamuH o ka iualam.i kupouo 010 i:i anu maloko o ka halema'i ua make ua kaikaiuuhine. la. I 0 keia malalo nei ka pane a na kahu . waiwai o ka halema'i: Maloko o ka Nupepa A<lvertih?r <■ ka I • ī'oaono. fiin. 17, ua hoopuknia ae kekahi j monao e pili ana i ka Halema 'i Kauike-1 ' olmii ma ke aao he hoike ha I.unnkiai] Kumalae imua o ka papa o na luuakiai ma ka halawai a ia j>apa i malama ai! ma ka auwina la nwmua aku. Ma ka mea e pili ajia- ia hoike i oleloia na Mr. Kumalae i waiho ae imua o ka paj->u e pili ana no elua mau keiki, o keia ua mēa olaio: i Ma ka la 2 o lauuuii. 1018, he kuikamahine noiia ka iuoa o KliEabeth Kumalae ka i hoihoiia #ku. i ka. halema 'i o na komalii no ka haki o ka iwi puhnka, .he ma'i n» ke Kauka Batten, a malalo hoi o kana. Uipaau a hooponopouo ana. I T T a )>a 'iia he mau kii me ka X-Rav a i ua hoomoeia ua kaikaniahine la iloko o! ka plaster ea>it. Ua noho oia maloko o ] ka halema'i ahiki i ka la lo o lanunn, a ia inanawa i hookuuia, mai ai oia a j hoihoiia e na makua i kn home. I'a malamaia na kuhikuhi anie na a'o ana aj>au a ke Kauka Batten maloko o ka ljalema 'i uo ka pono o kela kaikamnI liine. No ka mea hoi e pili ana i ke kaikaI mahine i . wela ai i ke ku o keia na mea oiaio: He ma'i "keia o Heheeea Pung malalo o ka lapaau ana a I)r. Walters a ua hoihoiia aku oia i ka halema'i ma ko la 9 o Okatoba J?e bebe kaikamahine oia a ua oolopu holookoa kona kino mai na maka a hala ilalo o na kuli, mamuli o ka haniui oua mai o kekahi ipuhao le» wela mahma o»a. ī'a hoike mua aku ke Dr. Walters i na makua o keia bebe aole oia e ola ana, ma ka hora ō o kekalii la ae i make ai oia. j He mau kauka lapaau a kauka kaha , kaulana loa na Kauka Batten ame Wal- j tei'B o ke kulana kiekie, a ua hookoia !' rfa kauoha apau a. na kauka no ka pono o keia mau ma 'i i hoikeia ae la, me ka makaala auie ka maluma pono loa ia. <j | O na kumulioopii a Mr Kumalae no J ka malama pono ole ia o na ma 'i maloko o ka haleniu'i o na kamalii aohe kahua J e hiki ai ke hooiaioia. Iloko o ka ma- j , kahiki 1918 he 907 ka uui o na ma'i i lapaauia maloko o ka ha'emu'i, a iloko

mai oka 1919 he 1701 mau ma'i i lapaauia. l'a lapaau a malaoia maikaiia keia mau ma 'i e na kauka lapaau a mnu kauka kaha akamai lou oloko o keia kulaoakauhale, a e na kahuinn'i maikai loa hoi maloko o ka halema'i i muholo nui ia. l'u haawiia na hooikaiku amo na hoao ann apau e lona ke oln i na keiki ma'i elike me ka hiki i nn kauka nme na kahtfma 'i ke hana. * l'a kakauinoaia kein hoike o un kahuwaiwai, oia o S. B. Dole, W. O. Smith, K. A. Mott-Smith, O. B. l*enberg, J. A. Balch. Mahope iho o kn helnheluia ana o ka lekn ua ku ne la o Mr. Kumalne n hoakaka: "No kn |>ane ann aku mn ko'u ao&n no kena leka ke mukemake nei qu e hoakaka aku aole au i manao he lehulehu ka poe maloko o Houolulu i loan ka ike no ka mea e pili ana i keln haleima 'i elike me ko'u, a e hni pu inai ana me a'u iloko o keia mau kumuhoopii a'u e ku-e aua ikn lialema'i. l?a loao mai ia'u kekahi mnu leka mni nn kaukn n mni kekuhi poe e aku u kakoo mai ana ia'u malnna o keia innu kumuhoopii '-Ke hoole loa aku nei au i ka oiaio 0 ka hoakuka u'na kuhuwaiwai «• pili aun i kuu kuiknmahine. l'n- hoihoiin oia e a 'u i ka hale mniuuli o ka 'u noi i ke Kaukn Batten e hoihoiia oia, a he oiaio ua hoikeia aku ia inea i kn halema'i, ua laweia e a'u knu kaikamahioe mamuli q kn 'u noi ponoi, i ke kanka, aole ma kekahi kumu e ne. No ka mtti e pili ann i ke kaikamnhine a Pung ua hoike mai keknhi o nn knhmua'i wahioe ia'u o kn halemn'i ina no i malama kupono loa in kela kuikumuhine iua ua ola no oin. " l'a lilo ka'u mau olelo o ka muhiti4 1 hala i men e liauaia ni .kekahiimea maikai. Ua lonn mni in'n kekaki hoike mai ka Ahahui Malama Ola inal mahop* j o kn hoopukuia auu ae o ko'u maloko o ka Nupepn A<lv«)rtjiitoy 4 ho«kaku mai ana i ka iuea a iu uhanui i ike ai, elike me ka'u i ike «l. H« m«n : hoohalnhnln ka kein nhnhui o ka waiho | ana'ae i nn kuukn e pili ana i ka lapai auin ana okn lakou mnu mn'i maīoko oka hn}emn 'i. l'a kamnilio mat kekahi | kauka i knmaninn loa in'» i kela la aku i nei, inn no ka laweia o kekahi hoopii j imua o ka aha hookolokolo un j kau oia e liele ae iniun o ka «h« e ho* j ike ai no kana mau men i tke ai. I>hulehu wnle na wnliiiu* i kelepona mal ia'u me ke noi j>u mai inn no ka laweia. aku o ka hooj»ii imua o ka aha un ma.kaukau lakou e hele mai e ku hoika ina no ka ninnninauin. "No keia inea he alohn iloko o ko'u »anu no na keiki i kau aku ai au i ka | abewa ann maluna o ka haleina'i, a oiai 1 nei manawa ua ike ka papa i ka mea ; kuj)ono e hotfkawale i kekahi huina dala [ *o ka hoohanaia no nn lilo o in hale- . lha 'i, e loaa ana ia 'u ma ke nno he I lunahooinalu no ke komite oln, ka mahna e noii pouo aku ai no'u iho i ke ano o ke dala a ka lehulehu e hooliloia aku ai. Ke uoi nei nu e kiolnia. ka leka a na kahuwaiwai iloko o ke pohoie." | "Aole," wahi a Lunakiai HolHng*r, "ke noi nei au e waihoia aku ka leka ' i ke komite ola o ka paj»n a na kakou noii pono aku i na liana apau a ka halema'i. Owau pu no kekahi i lohe i na hoohalahala n keknhi j>oe e pili ana oo ia halema' , i." J Ma ke koho nna ua hooholoia nie ka lokahi e waihoia ka leka i ke komitfl ola.