Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 7, 13 February 1920 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T., H., POALIMA, FEBERUARI 13, 1920.

 

NUPEPA KUOKOA

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO

HOOPUKA I NA KAHAKIAKA POALIMA APAU

POALIMA                                                                                                                                         FEBERUARI 12, 1920

UA HAMAMA KA IPUKA NO NA KEIKI HAWAII

            Aole he manawa oi aku o ke kupono i loaa i na kanaka opio Hawaii ike ame ka makaukau i kekahi mau hanalima, ka hana wiliki ame na hana mikini, elike la me keia wa, a na Kepani i hoala ae nei i ka uluhani ma na mahiko ma ka Mokupuni o Oahu nei, ua hoohamamaia ae ka ipuka no lakou e komo aku ai, a kaili mai i kekahi mau hana  a na Kepani i lawelawe ai maloko o na halewili, iloko o ko lakou mau lima.

            Ua hoohana aku na mahiko i kekahi poe Kepani ike hana, a makaukau i ka hana wiliki me na hana mikini me na ukuhana kiekie ahiki i ka ekolu haneri dala o ka mahina, mawaho ae o kekahi mau pono a na mahiko i haawi aku ai ia lakou, aole anei, he ukuhana kiekie loa keia, a na Hawaii i makaukau i na hana oloko o na halewili, e hiki ole iho ai ke hookololohe mawaho nei, no ka hoi ana aku ma na hana i haaleleia iho e na Kepani, a e ohi mai i na ukuhana nunui o ka mahina.

            O na kanaka Hawaii opio, i loaa ia lakou ka makaukau ma ka hana wiliki, e hooholo nei i na kaa otomobile, ame na hana pili i na mikini, no lakou na kulana maikai loa, me na uku kupono e kakali mai la ma na mahiko i keia manawa o ka oi loa aku nae, o ka poe e hoopomaikaiia ma kela mau kulana o na halewili; o ka poe i loaa ia lakou he mau hoonaauao ana, a i noho hana no kekahi manawa loihi ma na hana i kulike loa aku me koloko o na halewili.

            Ina no paha i loaa ole ka makaukau i kekahi poe kanaka opio, no ka hookele ana aku i na hana o na halewili, e loaa keia noonoo ia lakou, mailalo loa mai o ke anuu o ke alapii e pinana aku ai, ahiki i ke kau ana ma ke anuu kiekie loa, na ka makaukau e loaa ana ia lakou, ka makee pu hoi e hooholomua aku i ka oihana kanu ko, na ia mau mea e hapai ae ia lakou ma na kulana kiekie, a e halihali mai hoi i na ukuhana kiekie i loaa ole i ka hapanui o na kanaka Hawaii.

            Ua mahalo nui ia na kanaka Hawaii ma ko lakou makaukau ame ko lakou ike ma ka lakou mau hanalima akamai i a'o ai; eia maloko o kekahi mau mahiko o Hawaii nei, he poe kanaka Hawaii, i loaa ia lakou na kulana maikai, me na uku kiekie o ka mahina, e loaa pu auanei ia mau kulana ame ia mau ukuhana maikai i na-Hawaii apau e hoi ana ma na mahiko, ma ka hoohoka ana aku i na Kepani olohani.

            Ua nui na manawa i hoalaia mai ai na hoeueu ana i na kanaka Hawaii e hoi i na hana o na mahiko, eia nae i ka nana aku, aole he mau hua maopopo loa o ia mau hooikaika ana; a oiai ua haalele aku na Kepani Ikehana, a makaukau no hoi i na hana apau oloko o na halewili, me ka manao e hoohoka mai i na haku o na mahiko, o ke a'o a keia pepa i na Hawaii, ano ka manawa kupono loa no oukou e ku ae ai iluna me ka maloeloe, a hoopakele ae i keia oihana pookela o Hawaii, mai ka lilo ana i mea hoohioloia, e na manao ohumu ino o na Kepani.

            Ua ike na haku mahiko i keia manawa i ke kuhihewa o ko lakou hilinai ana aku maluna o na Kepani, ma ke ano o na limahana ia e pono ai ka oihana kanu ko, e konoia aku ai lakou i keia manawa e haawi mai i na kokua ana i na kanaka Hawaii e lilo i mau limahana akamai, no ka hooholomua ana aku i ka hana kanu ko imua, e lele ole ai ka oili ma keia hope aku.

            Aia iloko o na Hawaii apau, na manao makee no ko lakou aina hanau, aia pu iloko o lakou ka makee i na oihana mikiala, a i wahi e hoea hou ole mai ai he pilikia ma keia mau aku elike la me ia a na Kepani i hala ae nei i ka olohani, ua ili aku kekahi ko'iko'i maluna o na ona mahiko, o ka oili ana mai iwahi a hooia mai, no na kokua mai ia lakou mai e hapai aku i na Hawaii iluna, ma na hana akamai iloko o ka oihana kanu ko ma Hawaii nei : o ke ko'iko'i oi aku nae, maluna ia o na Hawaii opio, no ko lakou makemake i'o e hoolilo ia lakou i mau limahana e hiki ai ke kau aku na hilinai ana a na haku mahiko maluna o lakou.

            O keia kekahi o na kumuhana kupono loa a ke Kalapu Makaainana Hawaii e hapai mai ai no ka pono o na kanaka Hawaii, a e hooikaika aku ai me na manao ku@o, e lilo na Hawaii i poe makee i na hana o na mahiko, i kohu pono ai na hooikaika ana e imiia nei, e hoopulapula hou i keia lahui kanaka, a e hoolilo ia lakou i mau ona no na home hookuonoono.

 

E HAAWIIA I HAAWINA A'O KUPONO LOA

            Ma ka hooholo ana o na alakai o ka hui uniona o na Pilipiho limahana o na mahiko o Oahu nei, e hoi hou i ka hana o na mahiko, i hoea mai ai i ka welawela liilii ana o kela hui uniona, ame ka hoea ana mai hoi i kahi i ike pono ai na alakai olohani, i ka hiki ole ana i ko lakou mana ke hoohiolo i ka oihana kanu ko maanei nei, mamuli o na hana pulapu wale.

            Ke olelo nei ka peresidena o ka hui uniona o na Pilipino, i ka epa ame ke kolohe o na alakai o ka hui uniona o na Kepani, ma ka hooko ole ana aku i na kumu aelike a lakou i ohumuhumu ai, mamua ke o ka halaia ana o ka olohani; ina o ka mea oiaio maoli ia, alaiala ua pomaikai na Pilipino, i ko lakou ike ana i ka hewa iloko o ka wa pono loa, a hooholo e hoopau i ka olohani ana , ka meahuna hoi a na alakai o na Pilipino i hoike ae ai i ke akea, aole no ka ninau hoomahuahua ukuhana, ke kumu i hoalaia ae ai o ka olohani, aka no ke ake ana no ia e hooholo i ka oihana mahiko ma Hawaii nei.

            I ka nana aku, ua paa maoli no ka manao o na Kepani limahana o na mahiko ma Oahu nei, ma o na a'o ana a ko lakou mau alakai, aole e haawipio ahiki i ka hopena o ka mea a lakou i manao ai, e hooke aku i na ona mahiko a pilipu i ka paia, ina pela, alaila ua hoea mai i ka manawa a na ona mahiko, a hiko, e kaiehu aku ai ia lakou mai na hale mai o na mahiko, a hoopiha aku ia mau hale, me na limahana, i makaukau e pani aku i ko lakou mau makalua. Ua hala na la o ka hoomanawanui, ana, ua hala na la o ka haawi ana aku i na Kepani limahana, i manawa, no lakou e noonoo ai, no ke kuhihewa o na keehina a lakou i lawe ae ai ma ka haalele ana i na hana o na mahiko, he wa keia no ka hoohana ana aku me na mano kui'o, ma ka aoao o na ona mahiko, e hoohoka aku i na Kepani ma na ano apau, e loaa ai he haawina a'o kupono loa ia lakou; e ike iho ai, aole o Hawaii nei i makemake i ka poe i kulike me ko lakou ano maanei nei.

            O ka hoi hou ole ana o na Kepani i na hana o na mahiko, he kumu kupono loa ia, no ko lakou haalele ana aku i na hale a na mahiko i hoolako mai ai ia lakou, aole loa he kupono o na limahana i hoaka ku-e aku i ko lakou mau haku hana, e noho hou aku ai a e hauoli i na pono ame na pomaikai i loaa wale mai ia lakou mai na mahiko mai.

            Eia ka hilinai ana a na alakai o ka hui uniona o na Kepani, ame na Kepani olohani, no ka lanakila o ko lakou aoao, maluna o na kokua ana mai a na ahahui lehulehu o na Kepani ma keia kulanakauhale, maluna o na oihana kalepa a na Kepani, a maluna hoi o na kokua ana mai a na Kepani, a maluna hoi o na kokua ana mai a na Kepani e noho hana nei malalo o na haku haole; a no ka hoohoka ana aku i ka poe o keia ano, me ka haawi pu aku hoi i mau haawina a'o maikai loa ia lakou, ua ili iho ke ko'iko'i maluna o na haole, ka hoopau ana aku na kauwa, e kokua ana ma ka hoohiolo ana i ka oihana nana, e hoowaiwai nei i ka aina, a i kona mau makaainana.

            Ua maopopo loa, mamuli o ke ala ana mai nei o na nupepa Kepani, na kumukula o na kula Kepani, ame na kahanupule o na hoomana Kepani, e kokua ma keia olohani ana, aia kekahi kumu ko'iko'i loa i ohumuhumu kahiko ia e na Kepani maanei nei, no ke ala ku-e ana mai i na mea a kakou i makemake ole ai e haiana aku, no ka hoopau ana ae i na kula olelo Kepani maanei, a no ka ho-Amerika ana i na Kepani.

            Ke mahalo loa nei makou i ke kahua oiaio a ka Ahhahui o ka Poe Kanu Ko i lawe ae ai, ma ka hoike ana ae i ke akea, aole a lakou mea e hana hoike ana ae i ke ake, aole a lakou mea e hana aku ai maluna o na kumu koi a na Kepani olohani, koe wale no ka hoouka aku i ka paio me ka poe olohani ahiki i ka hopena e oili mai ana, maluna o ka ninau olohani.

 

KE ALAHELE NO KE AUPUNI KOMISINA

            Ma ka lono kelekalapa i hoounaia mai i Hawaii nei mai Wakinekona mai, e hoike ana ia, iloko o na makahiki elima mai keia manawa aku, e waihoia aku ana he noi iloko o ka ahaolelo lahui, i kulike ai me ka hoakaka a ka Lunamakaainana Curry, e komite teritore oloko o ka hale o na lunamakaainana, e haawiia mai he hooponopono aupuni komisana ana no Hawaii nei.

            Aole lakou i makemake i hooponopono aupuni komisina ko kakou ma Hawaii nei, o keia paha ka ninau hope loa a kakou e haawi aku ai i na apono ana : aka nae he mea ka Lunamakaainana Curry, ka hunahoomalu teritore oloko o ka hale, mai ka mokuaina aku o Kaleponi, kahi i hoalaia mai ai na ku-e ikaika ana i na Kepani malaila, aole a kakou mau hoohewahewa ana aku, no ke kumu i hoalaia mai ai ka noonoo ana iloko o kela lunamakaainana i aupuni komisina no Hawaii nei, mamuli no ia o ka ninau Kepani.

            O ko kakou makemake, e hoolilo mai ia Hawaii nei i Mokuaina, o kekahi no ia o na hana paakiki ke nana aku i keia manawa, mamlui no o ka ninau Kepani : no ka mea, o ka pii mahuahua mau o ka heluna o na hanau iwaena o na Kepani ma Hwaii nei, ka mea i hoopohoia ai, e hoea mai ana i ka wa e kaa aku ai ka hapanui o ka mana koho baloka iloko o ka lima o na Kepani, a ina no ko kakou lilo i mokuaina, alaila e hoea mai ana i ka manawa e kau ae ai na Kepani maluna o na oihana kohoia e na mana koho.

            Eia ka ninau olohani o na Kepani limahana, ka hana hoi a ka Ahahui o ka Poe Kanu Ko, i olelo ae ai, he ohumu i khookahuaiai no ke kaili ana ae i ka oihana kanu ko iloko oka lima o na Kepani, a e ku-e mai i na kanaka Amerika : ua pahola aku keia olohani ma Hawaii nei a hoea i Amerika, a i ka nana aku, pela iho la i loaa aku ai ka hoomaopopo ana i ka Lunamakaainana Curry, ua kokoke loa mai i ka manawa e kikoo mai ai na lima o ke aupuni federala a hoomalu i ka hookele aupuni ana maanei nei, ma o ka hoonoho ana mai i aupuni komisina no kakou.

            He nuhou maikai ole keia no kakou, no na makaainana o keia Teritore, ka poe i makee i ko kakou pono koho haloka, e hoohanaia aku, ma ke koho ana i ko kakou mau luna oihana kuloko, pehea nae e hiki ai ia kakou ke alo ae, ina penei iho la na Kepani e hoonioni mai ai, a e hoikeike okoa mai ai i ko lakou waihooluu oiaio loa, elike me ia a lakou i hoikeike ae ai ma na wahi a lakou i noho ai ma Amerika, alaila he oi ae ko kakou kaa ana aku malalo o ka malu o ke aupuni makua, mamua o ka lilo mai o na Kepani, i poe na lakou e noho rula mai ia kakou.

 

NUHOU KUWAHO

            TRIESTE, Feb. 8.--Ua laweia e na koa a ke Kapena Gabrielle D'Anuunuzio me ka limaikaika kekahi moku hahai topiolo Italia i holo mai ai mai Brindisi a i Pola. He huaka'i kaaahi i piha i na lako meaai pu kekahi i hopuia e lakou me ka limaikaika.

           

            NEW YORK, Feb. 8.--Iloko o ka makahiki i hala he heluna nui o na waiwai kalepa e laweia ana maluna o na kaaahi Amerika i aihueia, i kulike me ka hoike papahelu i hoike ae i ka luna nui o na kaaahi e hoakaka ana iloko o na mahine he 12 e paa ana ma ka la 1 o Ianuari, aneane he $45,000,000 ku waiwaiio o na waiwai i aihueia ma keia ano.

 

            SAN FRANCISCO. Feb. 8.--Ua hoikeia aku i ka pa kapilimoku Mare o kekahi o na moku hahai topido o 13 i kukuluia i nei manawa maanei ua kauohaia mai e hui pu aku me na mokukaua Amerika ma na kai o Asia, mahope o ka holo ana aku no ka Puget Sound. O ua moku i kauohaia aku e holo oia ka Buehanau, Phillip, Upshur, Greer, Ellicott ame ka Aaron Ward .

 

            BALSE, Feb. 9--O ka papainoa o ka poe no lakou na palapala hookuu e kauohaia aku ana ia Auseturia e hookuu mai e waihoia aku aana i ke aupuni Auseturia, oia ka mea i hoomaopopoia e nei. O ka inoa o ka Aki-duke Iosepa, ke kuhina mua o ko na aina e, kekahi i komo pu maloko o ka papainoa a na Aupuni Huiia.

 

            TRENTON, Feb. 10.--Ua aponoia e ka ahaolel o Nu Ierese ka hoololi i ke kumukanawai federala ma ka la i nehinei no ka pono koho baloka o na wahine.

 

            NEW YORK, Feb. 10.--Ua pau i ka puluni a hookaawaleia mailuna aku o na alanui o Nu Ioka hau nana i keakea ka holo ana a na kaa, a na hoihoiia mai ke ano maikai elike me ia mamua.

           

            BINGHAM, Utah, Feb. 11.--He ekolu o na lua maina keleawe eono maloko o ka Apana Bingham i panikuia i nei manawa mamuli o ka olohani ana o na kanaka hana i puni aku i na alakai ana a na kanaka a ka Ahahui T. W. W. Ua hauwawaia ae maanei o keika ka hikimua o na olohani lehulehu e hanaia mai ana e na limahana a keia ahahui e hoao mai ana e hana i hooneleia ai na lua maina ma Uta i na kanaka i puninei malalo o na alakai ana a ka I. W. W.

 

            SAN ANTONIA, Feb. 11.--I ka manawa o na mokuea a laua e pailaka ana i hooku'i aku ai kekahi me kekahi ma kahi he 125 kapuai i ka lwea ua haule like iho la na Lukanela Harry B. Smith ame Harry Brokaw i ka honua maluna o kekahi kahua o na mokuea a make hikiwawe loa.

 

            WASHINGTON, Feb. 11.--He kanakolu o na mokuahi Kelemania no lakou na koho i loaa mai ma kekahi manawa ae nei i hala a i hooleia aku ai e kukalaia aku ana maanei ma ka Poakahi.

 

NA MARE.

            Arthur P. Vierra ia Juliet K. Perry, Jan. 31.

            John A. Watson ia Christina K. Kapu, Jan. 31.

            Robert A. Nui ia Julia Camacho, Jan. 31.

            Henry K. Punohu ia Emily Bonaparte, Feb. 1.

            Frank Freitas ia Hannah Humeku, Feb. 4.

            Elmor L. Rhodes ia Hannah M. Pierce, Feb. 7.

            Ah Chong Kahinu ia Mary Wong, Feb. 7.

            Henry N. Kaahanui ia Elizabeth Kaulaloha, Feb. 7.

            Moke N. Keale ia Kaehukai Manukina, Feb. 8.

            Langford Harrison ia Jessie McGowan, Feb. 9.

 

NA HANAU.

            Na Dan Mahoe ame Hattie Paia, he keikikane, Ian. 2.

            Na Joseph K. Cockett ame Helen Bertelmanu, he kaikamahine, Feb. 1.

            Na Ricbard N. Mossman ame Wilhelmina K. Nieper, he keikikane, Feb. 3.

            Na L. H. Clemens ame Margaret Maby, he kaikamahine, Feb. 4.

            Na Paul Akona ame Esther Kekauoha, he kaikamahine, Feb. 5.

            Na Chung Ou Sam ame Kahiwa, he kaikamahine, Feb. 7.

            Na David Spencer ame Lily Keola, he kaikamahine, Feb. 8.

            Na C. N. Mortensen ame Julia K. Makia, he kaikamahine, Feb. 9.

            Na W. W. Richard ame Annie Naohao, he keikikane, Feb. 9.

            Na Joseph C. Bittner ame Alice Pakiko, he kaikamahine, Feb. 10.

           

NA MAKE.

            John M. Kalawaianui, ma ke Alanui Auwaiolimu, Feb. 8.

            Kumukahi, ma ka Home Lunalilo, Feb. 8.

            J. K. Kapunihana, ma ke Awawa o Makiki. Feb. 8.

            Jos. Mika, ma ka Home Leahi, Feb. 9.

            Moses K. Mahoe, ma Kamoiliili, Feb. 9.

            Margaret Solomon, ma ka Halema'i Moiwahine, Feb. 9.

            Margueritta L. Bray, ma Puuloa, Feb. 10.

            Anna N. Lono, ma ke Alanui Kula, Feb. 10.

            Annie K. Guerrero, ma ke Alanui Dole, Feb. 11.

            Wm. H. Keawe, ma ke Alanui Halema'i Pupule, Feb. 11.

            Esther Silva, ma ke Alanui Clayton, Feb. 11.

 

            He halawai ka na Mamakakaua e malama ae ana ma ka hora ekolu o ke auwina la o ka la apopo, Poaono. Feb. 14, ma ka homoe o ke Kamaliiwahine Kawapanakoa, ma ke Alanui Pensacola. Ua makemakeia na lunanui ame na lala apau o ke ahahui e hiki ae ma ia halawai; no ka noonoo ana i kekahi mau kumuhana ano nui. Mai noho aku kekahi.

 

Nuhou Kuloko

            Mawaena o ka poe i loohia i na ma'i like ole o keia mau la o H. P. Judd kekahi, ke kakauleka o ka Papa Hawaii.

 

            Ua apono ka Rev. I. D. Iaea i ke kahea a ka ekalesia o Kohala i kahu, a e nee aku ana oia no Kohala i keia mau la iho.

 

            Ua hoopaneeia ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala i kakauia mai e na makamaka a loaa kahi kaawale o ka pepa, no keia pulea ae.

 

            He kamaiki wahine nona ka inoa o Lily Liawahine ka i oili mai i ke ao malamalama mai ka puhaka mai o Mrs. David Spencer o ke alanui Alapai, ma ke Sabati nei.

 

            Eia no ka ma'i flu ke laha nei i keia manawa, ma kela ame keia wahi o keia kulanakauhale, a ke hoohanaia mai nei na alahele apau e hoemiia mai ai ka laha ana aku a ka ma'i.

 

            Ma ka Poakahi nei i a ae ai ke ahi maloko o ke keena o Mr. E. Kahele maloko o ka Hale o Hoffshlaeger, e ku nei ma ke kihi o na alanui Betela me Moi, ma ka aoao ma Ewa makai.

 

            Hookahi haeria dala ka hoopa'i o Burkett me na koina o ka aha me ka hoopaahao pu ia no 15 la, elike me ke kauoha a ka aha, a mawaho ae o keia ua hoopauia kona laikini a ka aha hoomalu.

 

            E huli hoi mai ana ke Kamaliiwahine Kawanakoa no Honolulu nei, me kana mau leialoa, a iloko o na la mua o keia mahina ae e hoea mai ai lakou, mahope o ka hoohala ana i kekahi mau makahiki eha ma Amerika.

 

            Ma ka po o ka la apopo elike me na mea i aelika mua ia ai, e hakoko ae ana o Naeola ame Espetvedt, o ka mea e lanakila ana o laua, ke ku aku ana a hakoko me Kiujo, ka moho hakoko o Hawaii nei.

 

            O ka loaa o ka aha fea i haawiia ae maloko o ka halekoa, ma ka auwina la o ka Poaono aku nei i hala, no ka pomaikai o ka Hale Hui o na keiki o Kalihi, ua hiki au ma kahi o ka hookahi kaukani dala.

           

            Ma na mea i maopopo loa i keia manawa e kahea aku ana ke Kiaaina i kau kuikawa o ka ahaolelo kuloko, me he mea la, ma ka hapa hope o ka mahina ae nei o Aperila, a i ole iloko aku o ka mahina o Mei.

 

            Eia ka hui malu ke hoomakaukau mai nei i na hana hoohauoli, ma ka uwapo ma ke poo o ke alanui Papu. E hoomakaia ana kela mau hana hoohauoli, ma ka po o ka la 19 o keia mahina, a pau ma ka po o ka la 23.

 

            Ma ka huli hoi ana mai nei o Mr. J. C. Cohen mai Amerika mai, i hoike ae ai o ia, e kukuluia aku ana kekahi halekeaka o ke ano hou loa ma kahi e ku mei ka Bijou, i hiki aku kona mau hoolilo ma kahi o $200,000.

 

            No ke koto pu ana iloko o na hana hoomanao, no ka piha ana he hookahi haneri makahiki o ka hoea ana mai o na misionari i Hawaii nei, e hoea mai ana ke aumoku kaua o Amerika iloko ae nei o ka mahina o Aperila.

 

            Ua kohoia mai eni o Mr. J. K. Mokumaia i komite no ka holo pa-u no ka la ka'ihuaka'i nui ae nei o na Hawaii iloko o ka mahina o Aperila, a ua makemake oia e loaa iaia na kaikamahine akamai i ka hololio, mai na mokupuni like ole mai, ao ke komo ana ma ka holo pa-u ma kela la.

 

            Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Manoa ma ka Poalua nei i hoea mai ai he mau hana hoikeike no ka hui malu, no na la kulaia ae nei, a iwaena o kela mau mea hoikeike, he kanaka momona loa kekahi i kokoke aku kona mau paona i ka ewale haneri.

 

            Mamuli paha hoi o ka hookoke mai o ka wa e koho haloka ai, ke ikeia aku nei ka pii liilii ae o ka heluna o ka poe kupono i ke koho haloko i hoopaa i ko lakou mau inoa maloko o ka buke inoa o ka poe koho baloa, maloko o ke keena o Kakauolelo Kalauokalani.

 

            Ma ka Mauna Kea o ka Poalua nei i hoea mai ai o Kalei Aona, i kamaaina i keia kulanakauhale mai Hilo mai. E hoohala iho ana oia he manawa pokole ma keia kulanakauhale mai Hilo mai. E hoohala iho ana oia he manawa pokole ma keia kulanakauhale, mamua o ka huli hoi hou ana aku no kona home hookuonoono ma Waiakea, Hawaii.

 

            Ma ka po o ka Poakahi nei, ma Waiakea, Hilo, Hawaii, i hoao ae ai he Pilipino limahana e puhi i kekahi mau hale i ke ahi, a he elua ana mau Kepani i hoopoino aku ai, ma ke oiki ana ia laua i ka pahi. Ua haawipio ae kela Pilipino iaia iho, me ka hoopaaia ana aku maloko o ka halepaahao.

 

            HOOHENO NO JACK TAZANA.

Anoai ke aloha nou e Keaka,

Ka hanau kahi a Tazana;

Ka opu rose i mohala ae,

I kupu a ulu i Enelani.

Ua like a like me ka papa,

Ka lima wikani pukouakona;

Hoohihi li'aloko no Akuta,

Ike nae i ka aina malihini.

Pau ka manaolana no ka hoi mai,

E ike i ka nani a o ka makua;

Nau i olali hookahi aku.

Ia kula mehameha he kanaka ole.

Hookahi pailaka a o Akuta,

A loaa Miriama me ka enemi;

Aole i hopo iho hoi o Keaka,

Kaukani enemi me ku mai.

Oniu ko pahi ma ka lima hema,

Olapa ka uwila i ka enemi;

Kokua Akuta me ka maalahi,

Ola ai ka nohona o ia aina.

Hu ae ke aloha no ka aina,

Me ka poli pumehana a o ka makua;

Haina ia mai ana ka puana,

Ka lima hei o ka oniu pahi.

JOHN H. MAMALA.           

Ahukini Landing, Kauai.                   

 

MOE PUANUANU KUU KAMALEI.

ALOHA WALE!

DAVID KANUHA.

            Mr. Sol. Hanohano, ke aliakuhoe o ka kakou hiwahiwa, ka Nupepa Kuokoa, aloha kaua a nui loa: - Ke noi haahaa aku nei i ko uoluolu, no'u kekahi wahi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, i ike mai na ohana, na makamaka ame na lei a'u e noho kauliilii nei, mai ka hikina a ka la ma Kumukahi a ka welona a ka la i Lehua.

            He mea ehaeha no'u ka hoike ana aku i kahi moolelo o ka poino ana o kuu kama, aka, ke hoomanawanui nei au i na iniiniki konikoni ana o kuu puuwai, me ka lana no nae o kuu manao e ae mai ana no oe i ka'u ulono ana.

            Ma ka Poaono, Nov. 8, 1919, ua iho aku la maua me kuu lei maluna o na holoholona, no kahakai o Opihikao. Ma ke alahele, halawai me na ohana no ia manao hookahi no, hele kahakai. I ka nana aku he malie ke kai, he kai emi, a ma ko'u ano kamaaina i keia aina hookama o'u, aole ia he ninau hoopaapaa.

            Ma ka Punakanu, kahi a Kamapuaa me Pele i hooheno ai, kukulu na holoholona, ma ka aoao ma Hilo. He elima ko makou nui i iho aku ma kekahi moali alanui a hoea aku i ka pali kahakai i kapaia o Kaukaweli, he awa kumoku hooili wahie keia wahi, i na makahiki lehulehu i kaahope ae nei, na ia keiki kae'ae'a hanau o Opihikao nei, Mr. B. Manoa, ia mau la. Ma ka aoao hikina o keia pali i hoomaka mai ai ka makou hele ku'i opihi ana. He eha ko makou nui  a ma kekahi wahi haalele ia iho la au e lakou. Ma o ko'u makemake no e ike mau aku ia lakou, a no ka mea, o ka'u moopuna wahine ponoi me kana aliikane me kuu lei, o lakou like ia e hele nei mamua; nolaila, lu iho la i ka'u mau hua opihi i loaa, a uhai aku la mahope.

            Ma kekahi ahua i ike ai au i ua lei nei a'u e ku'i opihi ana no. Kahea aku la a hoi mai kela a lu iho la i kana opihi i kekahi eke okoa.

            Hoomaka ko maua nee hou nomua. He haahaa ka pali ma keia wahi. He kuono mahope a he lae mamua. E makaala like ana maua i ka ho-pu nalu. I kekahi manawa e oho like ana "ho-pu." Ma keia nee ana hiki aku la maua i ka lae ponoi, a puu ae la kahi kiki ka hele. Olelo aku la au i ua lei nei a'u. "E hoi hou kaua ihope, aole hiki ke hele imua."

            Pane no hoi kela, "E hoohele iki aku no hoi kaua." A hele i'o aku la. Ma keia hele hou ana aku, ike aku la i na moopuna a'u e hoi ae ana, a ike mai la laua ia'u. O nalupa'i ka inoa o keia lae a maua e ku'i opihi nei. Ma ka'u koho he umi a oi kapuai ke kiekie o ka pali. Ma keia wahi ua hiki pono iho la i kahi a ka eha a ka puuwai, kuu menemene, kuu kamakena a me kuu hoa-a, a "ahu iho la ka hoka i kapakai," wahi a kahiko.

            Ke nana eni ma-o a maanei i na hua opihi, aole kohu loaa aku, me ka pii ku o ka pali, a he hohonu lipolipo ke kai olalo, a nee no imua he mau iniha. He wahi ano kuono keia o ke kai, a maluna ae o ka ilikai moe-hio aku nei he wahi upoho. He mau hua opihi koloko a he maalahi ke kii ana, me ka makaala nae, a o ua lei nei no a'u ka i kii aku, a aia hoi au ke hele ae la, a e nana iho ana no iaia. Olelo iho la iaia, "E, he wahi kai kena."

            I kona lohe ana no, nee koke aku la @o ma ka aoao maikai o na wahi upoho nei, a ke hele aku la hoi au ma Hilo mai ona, a ku iki iho la; a ma ka'u koho iho me he mea la ma kahi o umi a oi aku, a emi mai, kapuai ke kaawale mawaena o maua. He kiekie ka pali na ka aoao akau, a pela me ka aoao ma Hilo. O ka ho-pu nalu ke pii mai ma keia aoao a'u e ku nei, he pii ae a hulikua aku. He mea oiaio loa, e pii ana ka hapanui o ka ho-pu nalu ma keia wahi oawa a'u i ha'i mua ae nei. Ma keia wahi o kela makala o maua i na ho-pu nalu e like me ia a maua i hoomaka mai ai, ua palaka pu, a me he mea la ma ka opihi ka nana, aole i kekahi mea okoa. He mea oiaio owau o maua ke makaala ma ka nana ana i na ho-pu nalu, aka nae, i loko o kela wa, 'oulou i hoi nei e ku'i he mau wahi hua opihi makaiauli. Me ka maopopo ole ia'u he ho-punalu nui keia e pii mai nei, puliki aku la i ka pohaku, a nana aku la i kuu kama, a ike aku la ua puni oia i ke kai, a ma ia manawa no, mioia aku la e ke kai nui, aohe opala koe.

            Ke ake loa aku la e ike aku i kona kino i ka lana maikai ae maluna o ka ilikai, aole nae. He mau sekona mahope iho, ike liki aku la au i ke kua malalo iho no o ka ilikai, a nalowale; he mau sekona mahope iho, oili hou ae la na lima e o pololei ana iluna a puka maluna o ka ilikai. O ka hope loa keia o ka'u ike ana, a nalo aku la kuu lei, kuu milimili, kuu makua hoi o kuu mau la elemakule. Auwe ka ehaeha ame ka mokumokuahua o ko'u puuwai no kuu mea aloha i haalele mai ia'u. Ko ae la ka olelo a ka Baibala.

            "Ua hoomakaukauia ka make ma na wahi apau."

            Iloko o'u i kela manawa he nui na manao like ole, a ina no au i lele aku e hoopakele i kuu lei, o ko maua lua kupapa'u ia, aka, aole i ae mai ke Akua. Ma ka mano koho ua hooku'i kona kino me kekahi mea oolea. He manaolana ko'u ina no ka laua o kona kino e hooikaika ana au ma na ano apau no ka palekana elike me ia a'u i hoopakele ai i ke ola o Mrs. Rose Kaamoku. Lilo i ke kai ma Kauaea, ma Hilo iho o ka Halekula, i hele no i ke ku'i opihi.

            Hooholo iho la iloko o'u e kii i mau kokua. Loaa aku na ohana na kokua, a hoike aku la no keia pulikia a piha ae la ma kahi i hoikeia ((Nahipai). Kaa ma ka waa no ka huli ana i ke kino, i koku pu ia mai e kekahi waapa lawai'a Kepani. Aia no hoi na ohana mauka mai ke kiei mai la ialoko o ke kai, o kekahi hoi e hoomakaukau ana i ke kaula a au mai la i ka waa a hoohui ma ke kaula o ke kakalina. Na ka'u moopuna ponoi Mr. Sol. Kahana i au mai. Ke luu a ha@o nei ma kahi i lilo ai, aole he mea i loaa.

            Ma ka'u koho, me he mea la ua lilo kuu lei i ke kai mawaena o ka hora 10 a. m., mai ia manawa ka huli ana a po eleele aole i loaa kona kino.

            Mawaena o ka hora 3:30 ame 4 p. m. i hoao ae ai kekahi Pilipino ihunani e Ian. Ua kii pu ia me ke kaula. No ekolu manawa o kona hoao ana e luu, aole hiki. Ma kana hoike hookahi ona manawa i mioia ai iloko a e ole wale no kona paa i e kaula pakele ai.

            O ka hope loa keia o ka hoomanawanui ana e loaa kona kino, a ua nele no. Ke nee pu aku la ka manawa i na hora o ka poeleele, pai aku nei i na ohana e huili hoi no na home. Hoi aku la i Kaukaleomanu me na haawina o ke kaumaha ame ka ehaeha, kahi e hele pu ai e noho pu ai me kuu milimili, ka hoomanawanui ana iloko o keia ola ana, iloko o na inoa ame na poopilikia.

            Ua hanauia o David Kaulumahele Kanuha mai ka puhaka aku o Jno. Kanuha, i Augate 1, 1899, make Novemaba 8, 191, ua like me 20 makahikki, 3 mahina me na la keu.

            Ua hala e aku kona mama he mau makahiki lehulehu i kaahope i ka ewalu o kona mau makahiki. He olu a'u keiki me ka'u wahine mua; wahine hope he eono keiki, oia nei kekahi. Iwaena o ka'u mau keiki apau, o keia ka helu ekahi, malama, ma na ano apau, a he mea nui loa au iaia.

            Mare oia i ka wahine Novamaba 19, 1918. Hanau ka bebe Okatoba 13, 1919, a ke ole nei ka bebe me ka mama me ke ola kino maikai.

            He hoolohe, pakike a kunukunu ole; he huhu oia i kona mau kaikuaana ame na kaikuahine ke leo nui mai ia'u; mailoko mai o kana wahi loaa hana e hookaokoa ana oia he umi dala na'u i kela ame keia mahina ana e paahana ai, me ka hui mahiko me kahi mau hana okoa e ae e loaa ai ke dala. Ma kana mau wahi e makemake ai e hele e noi mua mai ana oia. Mahiai o ko'u lima akau ia. Hooponopono hale, ua oi aku no mamua o kekahi mau makuahine. Nana o holoi, aiana a hooponopono no maua; pela no i kona mare wahine ana, aole au i hemahema ka makua iaia ma na ano apau.

            I kekahi wa a'u e hele ai i ka pule a hoi mai, ua miki mai kela i ka lio, a ia'u e hoonane ana, noho ana kela ilalo mamua o'u, a wehewehe iho la i na kamaa, pau ia, lei a-i, a-ikala ame kuka. Ke nana mai nei na hanaumua i kona mau hana. He oiaio, ua lilo maoli no au i mea nui loa iaia, a'u i hauoli ai i makou no'u no ke koena o ko'u mau la o ke ola ana, eia ka ua kuhihewa ia hauoli ana.

            O kekahi o kana mau olelo aloha i kona mau hanaumua, "he mea pono e hoolohe kakou i ka olelo a'o a ko kakou papa, no ka mea, ua elemakule oia." Nolaila iwane o ko'u nohona ohana ana, ua lilo ka hanohano iaia, ma ke ano nui, i makua leo ole ma na ano maikai apau no ka home. Na ohana makamaka ame na malihini e kipa mai ana i ka home, he heahea a he mea nui no hoi.

            He hoahanau no ka Ekalesia o Opihikao. Ma keia ulia o ka manawa, a oiai hoi mamua o kona niau palanehe aua aku la i ke ala hoi ole mai, ua moe pono ko maua poo; loaa ka aina ame hale pu.

            Nolaila, ke hoonani aku nei i ke Akua, no kamea, Nana no i hana mai. a Nana no i lawe aku; a maluna ae o na mea apau, wahi a Kekahuna ma ka Palapal Hemolele: "He wa ko na mea apau."

            I kuu hoopau ana i keia moolelo walohia no kuu kamalei aloha, ke kau mai nei imua o kuu maka kana mau hana maikai a'u e poina ole ai i na la i koe o ko'u ola ana.

            Me na keiki hoonohohua ame lawelawe o kou keena ka hoomaikai nui.

JNO. K. KANUHA.  

Kaukaleomano, Puna, Hawaii.                      

 

HOOMAAU I KA LUNAKANAWAI NO KONA HOOPA'IIA ANA

            Mamuli o ke kauai ana mai o ka hoopa'i hoopaahao o umi-kumamalima ia e noho ai maloko o ka halepaahao, me ka uku pu i ka huiua o hookahi haneir dala, me ke kailiia o kona laikini hookele kaa otomobile, i lilo ai kela hana a ka Lunakanawai Lightfoot, i kumu e hoomau ai o D. J. Burkett, me ka hoea okoa ana aku ma ka home o ka Lunakanawai Lightfoot, ma ka po o ka Poakolu nei, a hoopuka aku la i na olelo hooweliweli, eia nae, ua kula'iia mai la oia a hina ilalo, a na na makai aku hoi ka hana i koe, noho ana i ke puhi.

            He mea o Mr. Burkett i noho hana mua no ka papa ola ma ke ano he lunanana makika, a o ke kumu o kona hopuia ana, no ka holonui i kona kaa otomobile, i kona wa ona, a i kona wa i hookolokoloia ai, i ikeia ai ka pili o ka hewa iaia, a kauia mai hoi ka hoopa'i elike ae la me ia maluna.

            E noho ana no ka Lunakanawai Lightfoot ma kona home, ma kela po Poakolu, ma ka manawa i hoea aku ai o Mr. Burkett, a hoike aku la i kona makemake e kamailio pu me ia.

            No ka hooko ana mai i ko Mr. Burkett makemake, ua oili mai la ka Lunakanawai Lightfoot uowaho o ka lanai o kona home, ia manawa i ahewa aku ai o Burkett iaia, no kona kau ana mai i ka hoopa'i maluna ona, no ka mea he wahine kana me na keiki elua, a no ia mea a ka Lunakanawai Lightfoot i hana mai ai maluna ona, i makemake ai oia e pana'i mai i kekahi hana iaia, o ka manawa no ia i kula'i aku ai ka Lunakanawai Lightfoot ia Burkett mai luna aku o ka lanai a hina aku la ilalo o ka lepo.

             Mamuli paha o kona manao e hoopilikia aku ana o Burkett iaia, ua komo aku la ka Lunakanawai Lightfoot noloko o kona hale, no ke kii ana i kana pu panapana, a ki ae la he mau manawa ma ke ano hoomaka'uka'u ia Mr. Burkett.

            Ua hoike loa ia mai la kela pilikia i ka halewai, a iloko o ka manawa pokole, i hoounaia aku ai he elua mau makai nowaho o Kaimuki, no ka home o Mr. Burkett, a laweia ma ioia no ka halewai.