Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 8, 20 February 1920 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

 

­­­­­­­­­­­­­­­

KA AHAHUI MALAMA AME HOAIE DALA O NA HAWAII I KAUPALENAIA.

--------------------------------

            Ma ka halawai makahiki o ka Ahahui Malama ame Hoaie Dala o na Hawaii i Kaupalenaia,  i  malamaia hoi iloko o ka mahina o Ianuari i hala aku la, i ike ai na lala o ka hui i ka holomua o na hana i lawelaweia iloko o ka makahiki 1919.  O keia holomua, mamuli no ia o ke alakai akahele ana o na lunanui i na hana o ka hui iloko o na wa pilikia loa mamali o ke kaua.

            Mahope o ka weheia ana o ka halawai, na waiho mai na launanui i ka lakou mau hoike.  Ma o ka hoike la a ka peresidena i ikeia ai ke kulana o ka hui no ka makahiki i hala.  Ma o ka hoike la no hoi a ka puuku, i ikeia ai ke kulana waiwai o ka hui no ia wa.  Wahi a ka peresidena i hoike mai ai, ua nui na hookuia i loaa mai i ka hui i ka makahiki i hala.  Ua ko’iko’i  maoli na koina a ke aupuni mamuli o na pilikia kaua.  Ua pii hou ae no hoi na koina auhau no ua waiwaipaa elike me ka aina.

            Ua pii loa ae no hoi na mea apau e pono ai ke kukuluhale.  Nolaila, ua hiki ole i kekahi hui hou o keia ano ke onou aku i kaua hana imua me ka ikaika.  Mawaho no nae o keia kulana, o ka mea ino loa a ka peresidena i ike ai,~o ia hoi, o ka unuhi pinepine ana o na lala ia lakou iho mai ka hui mai.  Ua nui loa keia poe i komo mai, aole me ka manao hana maoli.  Ua komo mai lakou ma ke ano paani wale no.  Nolaila, i ko lakou unuhi wale ana i kela amo keia Manawa, ua hoemi mai lakou i ka ikaika dala o ka hui, ahiki ole i na lunanui ke hoolala aku no na hana ano nui e loaa ai na pomaikai.

            Aole wale no hoi o keia ka pilikia.  O kekahi hapa nui i komo mai, o na dala mua loa wale no ka i komo mai pau loa ahiki i keia la.  Ua poina loa paha lakou i ko lakou mau kea i hoopaa ai me ka hui.  A i ole, ua pau loa haha ka hoihoi hoahu no ko lakou pono?  I kinohi wale no ka hoihoi i ikeia ai, a o ka pau no ia ahiki i keia la.  O na moraki e paaia nei e ka hui, ua poina loa ia no paha e na lala, a e pau aku ana ia mau mea i ke kulala ia i keia makahiki.  Aole hailona make o ka pie i moraki i ko lakou mau aina no ko lakou mau waiwaipaa.  Ua pau ka hiki hou ana i ka hui ke hoomanawanui ia lakou; nolaila, waiho mai ka peresidena i na hoololi hooponopono hou o ka hui elilke me keia i hoi keia malalo iho penei.

            1.   Mahope aku o keia manawa, aole e ai nuu ia aku ana ka unuhi ana o na lala mai ka hui mai elike me ia o ka wa i hala.  Ina e makemake na lala e unuhi, alaila e hoike mai lakou i ko lakou manao ma ke kakau, hookahi makahiki holookoa mamua ae o ka manawa; a e hoikeia mai keia mea i ka peresidena, a i ole i ka puuku o ka hui.  I ka pau ana o kela makahiki, alaila, e hookoia aku no i loaa he koena dala ma ka lima o ka puuku, nona ka huina aole e emi iho malalo o $10, 000.  Ina e emi malalo iho o $10,00, alaila, aole e aeia ana kela nuuhi.  E kali ana ka lala no kahi wa kupono hou aku.

            Eia hou: Aole e aeia aku ana kekahi unuhi ana, ina o ka huina i makemakeia, ua oi aku maluna o ¼ o na loaa uku kea, mai na lala mai i kela ame keia mahina.  Ua ku keia papahana mamuli o ka hoomaopopo ana o na lunanui, aole loa e hiki i ka hui ke lawe mai i na hana hoonui waiwai, ina aole e ku mau ma ka lima o ka puuku ka huina dala o $10,000 a oi aku paha.  Ke nee  nei ka hana o ka hui imua, ame ke dala wale no e hiki ai na mea apau.  O keia huina, aole pono e hoopilikiaia e ka poe unuhi.

            Mahope aku o keia manawa, o ka poe apau e makemake ana e komo mai iloko o ka hue, e noi mua mai lakou i na palapala waiho inoa o ka hui, elike me ia i hooponopono hou ia iho nei.  Ma hope o ko lakou kakauina ana, alaila e upu ana lakou kakauina ana, alaila e upu ana lakou no ko lakou mau kea elike me ka aelike iloko o ua pepa la, aole hoi elike me lo la wa i hala.

            2.  O na morki apau loa, ma ka lima o ka hui, mawaho ae o ka poe i makaala mai i ka pono o ko lakou mau waiwaipaa, e kudalaia aku ana, ina aole ka poe uo lakou ua mau moraki la e hele koke mai ana i ka peresidena, e uku piha no ua mau moraki la.  E ike na lala apau i keia mea, a o ka poe morake e hana koke mai mamua oka hooko ana aku o ka hui i keia papahana.

            3.  O ka poe apau no lakou na nota aie i pau ole i ka ukuia, e kakiia aku ana lakou apau, ma o na waihona la o lakou e paa nei me ka hui.  Peia ka poe apau i haule hope loa i ka hooko ana ae i lo lakou uku mahina.  E lawe ana ka hui i na pakeneka kaki mai ko lakou mau waihona mai, iloko o ka hui.  Ina ma o keia mau kaki la, e pau loa ai kekahi mau waihona me ka hui, alaila, o ka poe no lakou ua mau waihona la i pau, e pau ana ko lakou lilo ana i mau lala no ka hui.  Aole wahi ikaika holomua o ka hui i ikeia ma o lakou la, ahiki i keia wa.

            4.  Ma ka halawai ana a ka papa, ua hooholoia e haawi aku elima pakeneka o ke dala i na lala o ka hui penei:  O keia 5 pakeneka i na lala wale no ia i pau ko lakou mau kea i ka ukuia, a i na lala uku mau i ko lakou uku mahina.  O ka poe uku mau ole, aole e loaa ana ia lakou kela 5 pakeneka, no ka mea, na na dala a ka poe i ukupiha ame na dala o ka poe ukumau i kakua mai i ka hana o ka hui a loaa ka holomua.

            O keia mau, hoopnopono hou apauua apono lokahiia e na lala apau loa o ka hui, i akoakoa mai ma ka halawai makahiki o ka ahahui.  I ka wa e paa ai ka hoololi kanawai i ka huke o ke aupuui, elike me ia i hooholoia, alaila, e hoolahaia aku ana ua hoololi kauawai la. 

            Mai ka puuku mai o ka hui ka hoike waiwai o ka hui elike me ia i hoikeia mahalo iho penei:

            O na koena keia apau loa mahope iho o ka hookaawaleia ana o na dala apau loa i unuhiia e na lala o ka hui i kaawale aku:

            Na waiwai i hoohanaia:  Na dala ma ka lima, $1443.90: na waiwaipaa (aina), $12,904.98;  na moraki ame na noke, $2,395.58; na dala e komo mai ana mai na mahele imiwaiwai i hoohanaia ai, $1,957.05; pooleka kaua, $15:  na huina dala o ka poe haule hope loa i, ka uku ana.  $223.13; huiua nui, $18,939.64.

 

            Hoohalike mai la elike me keia lahui, o ia hoi, he nui no na kanaka lahui, o ia hoi, he nui no ua kanaka naauao ame ka makaukau e hana ana i na mea e pono ai, he mau ahahui no, o ka mea pilikia, ua nui na alakai like ole e huki hele ana i ka manao o kela ame keia i o ia nei, pela no e ku nei na hana.  Kristiano iwaena o ka lahui Hawaii, ua nui na hui i kukuluia ai, o ka mea apiki, o ia no ka like ole, ahiki i ka haalele ana i ka hui, a komo aku ana he hui hou.

            O kekahi no hoi, o ia no ka nana ole ia iho o na mea e pono ai keia launa hoahanau ana, a he nui aku na mea ana i noke mai ai i ke kamailio, ahiki i ka i noke mai ai i ke kamailio, ahiki i ka pili a na mea kino, o ia hoi ka uhane ame keia kino, he hohonu maoki, o ia hoi, ina he pilikia ma ke kino, e pono e imiia kahi o ka pilikia.  i hiki mai ai, no ka mea, aole loa e loaa i ka uhane ke hana no ia mea, e imi koke aku i kauka nana e hana keia pilikia, a i ka pau ana, alaila loaa ka ikaika i ka uhane, ka mea a’u i iini ai, maluna o ka hoopono ame ke akahai. 

            Nolaila e ka lahui, ke kukulu mai nei ka mea kalaimanao, a olelo mai nei, aia no ia oe na loina o ka hoopono ame ke akahai, ke hana aku oe i na mea e kupono ai na kanaka i hahai mahope o kau alakai ana, elike me Moke, i alakai ai i kona lahui maluna o ke kahua o ka hoopono.

            E ninau ae ana paha kekahi, heaha iho la ke kuleana o keia kalaimanao ana, maluna o keia lahui kanaka o ka Iseraela e kakulu mai ai?

            E kuu i’o ame kuu koko, ua kupono maoli keia poomanao no kakou, no na kumu, o ia keia, ua pili laula maoki keia mau manao, o ia keia, pili i ka noho home ana, pili i da imi waiwai ana, a pili i na mea o keia honua, a ke Akua i waiho iho ai na kaua e imi aku ai, aia a hoohuiia keia mau alanui a lilo i hookahi maluna o ke kahua o ka hoopono, alaila e loaa mai, aka, ina aole e loaa ka hoopono, aole loa e loaa ka mea i iiniia ai.

            Nolaila ke lawe mai nei au i na manao hoakaka a ka Hon.  Kumalae ma kana pepa o kela pule aku nei, o ia hoi no na makuahine i loaa aku ai iaia e kali anal.  A loaa aku kahi kenikeni mai ke aliikane aku, me kona ahewa i na kane, aole paha o na wahine ke hele mai e kali i na kenikeni, o ke kane hoopono hoi oia me na kenikeni imua o ka makuahine maikai o ka home, no ka mea oia ka mea i ike i na kaumaha ame na ehaeha o ka noho home ana; i keia kekahi o ke alanui hou e nee nei i keia manawa, o ia hoi, e ike ana oe i na aliiwahine e kali ana i ka uku o ka lakou mau kane.

            He kupanaha no paha ke ano o ko lakou ola honua ana; aia no makai o na uwapo ia kulana like, e ike aku ana oe e ku mai ana neia aliiwanhine, no kahi kenikeni e loaa mai ana, aole no ka meakakau i manao, ua pau loa kakou ma ia mahele, aka o ka ikeia ana o ia alahele e hanaia ana e kaua, ua ulii aku ia ano maikai ole maluna o ka lahui holookoa, o ia hoi, heaha ka kela wahine Hawaii e kali nei?  Eia ka mea e oleloia aku-ai.

            Eia no na kumu, o ia keia, ua maka’u no i la ,ea mp ama i hana ai, o ia hoi, ua aie, aole i hooko i ka mea i olelo ai, o ia ka ma’i nui iloko o keia lahui, he hilahila; e kapae loa i kela ano, e lawe mai i ke alanui kahiko, o ia hoi, e hoomanawanui oe i na mea au’i hana ai a i ka loaa ana, hoihoi ke hoi aku i ka home ua mohala na maka ke nana aku.

            O ka ninau owai o ka honua nei ka i lilelile aole i noho aie i kahi mea, i mae nona e ola ai?  Ina aia imua ona ka pilikia, e wikiwiki ana oia i ka noonoo no kahi e kalaia ai kona pilikia, o ka hilahila, o ia ke kumu o ka hoi hope; o ka hilahila, o ia ke kumu o ka make; aka i lawe mai oe i keia mau alanui a kukulu maluna o ka hoopono, e ike auanei oe aia i8mua ou na lima kokua, aia imua ou na lima e hapai ae ana ia oe iluua, no ka mea, ua hooko pono oe i na mea au i hoopaa ai, o ia iho la no kou mea e lanakila ai maluna o na mea apau, aka i hooko ole oe, elike me ka mea au i hoopaa ai, e nele ana oe ma na ano apau.

            O keia iho la ke ano o ke alanui hou e ikeia nei, o ia hoi, ina e hoopaa me oe e hele mai ana e mahiai, e hooko ana oia i kana mea i hoopaa ai me oe, aole.  Me ka ukuia mai, aka o ka ai kau e hoomakaukau ma kou aoao, o ka mea apiki, ua nui ka waiwai ame ke kuokoa o ka noho ana ame ka makaukau i na mea e pono ai keia ola honua ana, a i ke kaa ana mai o na hooponopono home aia i na keiki ame na moopuna, ua kapaeia ae la kela kulana maamau o ka home, ame ka malama ana i ka waiwai, no ka mea, ua pii ka akau a kiloi iho hoi ka lima hema, a honihoni , o ka mea i ikeeia o ia ka nele ame ka hoi ana i na hale hoolimalima e noho huikau ai me na lahui e.

            I ka nanaia ana mai, me he la, he lahui e ke ano, no ka mea aole oe e ike aku ana e ulu mai ana kahi lau uwala ame kahi kalo, ame kahi maia ame kaho ko, no ka mea, aia oe ame kou ohana i ka hapalua o ka lewa hahi i noho mai ai, iloko o na rumi liilii a ka mea hanohano o Hamakua e walaau mau ai.

 

haawiia i na lala, $655.99; huina nui, $18,934.64.

            Mahope o ke aponoia o keia hoike a ka puuku, D.S.K. Pahu, ua komo koke aku ka hale iloko o na hana hou, elike me ia i hoikeia ae la maluna, a me na mauao paipai mai na lunanui mai, ame na lala.  Kupianaha uo ka neemua o keia hui me na hookuia he nui ame na unuhi pono ole ana o na lala i kaawale aku!  Aka, o na hana apau i lawelaweia iloko o na mahele o ka pono, e neemua ana no ia.

            No keia makahiki aku e nee mai nei, e hooikaika aku ana na lunanui e papalua aku i ka ikaika o keia hui, ma o ko lakou, hookomo mua ana mai i na lalalakou, hookomo mua ana mai i na lala uku piha wale. no, aole hoi o na lala uku liilii, a pau unuhi hou.  I keia wa ke hoonee nei lakou i na hana kuai aina i na lala apau e makemake ana ia mea mai ka hui mai.

 

HOOWELIWELIIA NA PILIPINO, WAHI A KA NUPEPA KEPANI.

__________________

            He hana hoowelewele na na “Amerika ilikeokeo”  o pepehi i na Pilipino a make ka manao pepa i hoopukaia ae maloko o ka nupepa Kepani Hawaii Shinpo o keia kulanakauhale, ma ka mea e pili ana i ka hana a ka Papa O’a Teertore o ia ke kuuoha ana i na Pilipino limahana olohani i kipakuia mai na mahiko mai he 30 ka nui, e hookaawale mailoko aku o ka hale hana saki ma Kakaako, kahi o ia poe Pilipino i laweia ae ai a hoonoho e na luna nui o ka ahahui limahana a ua Kepani.

            Ma ka manao pepa o kela nupepa Kepani o ke kakahiaka Poalima aku la o ka pule i hala i ikeia ai keia manao, a o keia malamo nei ka unuhi ana ma ke ano nui;

            “O na kaunaka Pilipino e hoomaluia ana malalo o ka Hae Amerika ua hooweliweliia lakou no ka pepehi maoli ia aku a make e na Amerika ilikeokeo.  Ua kipakuia mai lakou maina mahiko mai a i ka hoea ana mai o ia poe Pilipino i ke kulanakauhale ua kipakupakuia aku lakou e hele mai kekahi wahi a i Kekahi e ka papa ola teritore.  No ka maka’u o na kanaka Amerika i ka ahahui a ka poe mahiko a i ole no ka nele maoli no paha oia mea he aloha iloko o lakou, aole hookahi o lakou i aa e hoopakele i kekahi mau haneri lehulehu o na kane ame na wahine Pilipino e auwana hele ana maluna o na alanui me ka mele i ka ai ame ka hale. 

            “Na Kepani i hoolako ai i nei poi kane ame wahine ilihune me ka ai ame ka hale, no ka hoopakele ana aku i ka hoakanaka.  Ua manao na Kepani aia wale no lakou a hana aku pela, e haaleleia ana keia poe Pilipino e make e na kanaka Amerika.  Na ke keena kikowaena’o ka ahahui a na limahana a na Kepani e hoolako aku nei i nei poe i na mea e pono ai lakou, aole mamuli o na hana e pili ana i ka olahani, aka, mamuli o ke aloha aku i ka hoakanaka.  O ko lakou makemake oia no ka hoopakele ana i na haneri uhane mai.  ka make loke and aku i ka pololi ame ke anu.

            “Ma ka po ka papa ola i kauoha aku ai i kela poe Pilipino e hookaawale mai kela hale aku.  I ka manawa i hoihoiia ae ai kela mau haneri Pilipino noloko o kekahi hale i oi ae ka nui, ua ukali mai la no na kanaka o ka papa ola ia lakou a kauoha hou mai la e hookaawale lakou mai ia hale aku mamuli o ke kulana maemae ole o ia hale no lakou e noho ai, a he hale hoi i kupono ole e hoonohoia aku ai o kekahi heluna nui o na kanaka maloko alail”

I kulike ai me kekahi lohe i hoikeia mai i keia kulanakauhale, ma ka Poalua aku la i hala, aole i hoohakalia iho ka lunanui o ka mahiko o ka Maui Agricultural Co., ma ke kipaku ana aku i kekahi Kepani hoeueu olohani, i koua manawa i hoea aku ai imua o ka lunanui, a olelo aku la, ina e hoopauia ana kekahi Kepani mai ka mahiko aku, alaila e haalele ana na Kepani apau i ka hana.

Hakalia no a pau na hoakaka ana a kela Kepani hoeueu olohani, o ka pane koke mai la no ia o ka lunanui, o ka mea mua loa ana e hoopau ana i kona noho hana ana no ka mahiko, oia no kela Kepani, e ku oia a hele, me ka haalele i ka hana o ka mahiko, no ka mea aole i makemakeia na Kepani i like ke ano me kona. 

            Ma ka Poalima aku nei i hala, kela kipakuia na o ke Kepani hoeueu olohani e ka Lunanui Baldwin, eia nae aole i lilo ia hana ana ma ka aoao o ka lunanui, i mea e hoalaia ae ai he mau olohani, a mau hana hoohaunaele e ae pah, aka he o ia mau ka hele o na limahana i ka hana, me ha mea la, aole he pilikia ia ikeia ma kekahi  ano.

            I kulike ai no hoi me kela lono, ua lokahi na mahiko apau o Maui, e lu aku a paio me ka poe olohani, ina ua manao na Kepani a Pilipino paha e halalele i na hana o ka mahilo; he hookahi wale no alahele e loaa ole ai ka pilikia ia ka poe olohani, o ia no ko lakou hoomau ana aku i ka hana, a e hoopau hoi i na hoeueu olohani ana iwaena o lakou iho.

            Ma na wahi apau o Maui, he hookahi no olelo nui, o ia ke alakai hewa ia o na limahana Pilipino ame na Kepani, me ka puni wale ana aku ia mau alakai lalau ana, elike me na mea i hoomaopopoia penei:

            O ka hoala ana ae i ka olaohani iloko o keia manawa, aole o loaa aku ana ka pilikia i na mahilo, ua hiki no ke lawelaweia aku na hana apau me na limahana i emi mai ko lakou heluna, mamua o na manawa e ae

            Ma ka hoohemahema wale ana aku o na alakai olohani i na Pilipino, me ka hoala ana aku i na manao ku-ee iwena o na Pale, na Korea ame kekahi mau lahui e ae, ua hiki ole loa i kela mau limahana ke kokua mai ia lakou ma ka haalele ana i na hana o na mahiko.

 

KE HULI HOI MAI NEI KE KAMALIIWAHIN’E KAWANANAKOA.

 

I kulike me ka lono i hoikeia ae ma ka Matsonia o ka la 3 o Maraki ae nei e hoi mai ai ke Kamaliiwahine Kawananakoa, a e malamaia ana he anaina ike nona e ka Ahahui Pukaua ma kona home ma ke Alanui Pensacola.

            He moiwahine ke Kamaliiwahine Kawananakoa no ia ahahui, a oiai he mau makahiki lehulehu kona o ke kaawale aua mai Hawaii nei aku, eia nae, aole no i poina iaia kana hana no kana mau ahahui,  Ma ka halawai8 a na lala o ka Ahahui Pukaua o ka noho ana ma ka Paoono aku la i hala ua hooholoia e kaheaia ae na lala apau o ia ahahui e akoakoa ae ma ka manawa o ka hookipa ame ka ike ana i ke kamaliiwahine.

            O ko ke kamaliiwahine makemake oia no ka hoakoakoaia ana aku o na ahahui wahine apau ma kona home ma ke kakahiaka ana e ku mai ai ianei, a i ole ma ka auwina la paha, a pela hoi me kona mau hoaloha haole.

 

NA ANOAI LIKE OLE O KOLOA KAUAI.

 

Ma ka pule i hala i puni ae ai ka oio ma Poipu, he mau lau, malalo o ka hoohana ana a kou meakakau nei, ame ka mea waiwai, Mr.
D.K. Pele, ame ka ohana.

            Mamua ae o ka hooko ana aku o kou meakakau, i kela hana nui,k ua nonoi a hoomaikai moa ae la i ka Makua ma ka lani, ke haawi mai i ka laki, ame ka pomaikai, i Kana mau kauwa nei.

            Oiai hoi o ka makamua loa keia o ka lawelawe ana, o kou meakakau i keia ano hana, eia no nae ua loaa no ka laki i oi akumamua o ka mea kupono, ke hele la, a hoi luuluu i ke one o Hanakahi.

            Ua kokua pu mai la ma ka huki ana i ka upena, o Mr. Currie, kekahi o na haole peua kii kaulana o Hawaii nei, ame kana hunona, Mr. Pyer, e noho nei ma keia wahi; nui ka hauoli o keia mau haole, i ka ike pono ana i ka nue o ka i’a, i paa iloko o ka upena.

            Ua ai a lawa, i ka lokomaikai o ko kakou Haku, i haawi mai ai, a o ka nui, ua kuaiia aku a ua loaa mai na kenikeni mahuahua. 

            He mau la malie keia o Koloa nei, oiai ua hala aku la na mahina ino.

            I kela mahina aku nei i loli hou ae ai ka manawa ku o ka moku i Koloa nei, i ke awakea mawaena o ka hora 10 ame 11, pau ke lomo ana mai i ke kakahiaka nui, elike iho nei ma mamua.

            He o ia mau no na onene olohani a na limahaua, ma’keia apana, aka, iloko wale no nae o ke aheahe malie, aohe mau uluao’a, hoohaunaele, ahiki i ka pau loa ana aku.

            Ua huli hoi mai la i keia la, ke kaikamahine, Kuulei Roselani o Maui, me ke ola kino maikai, ua hole no hoi a uhekeheke, a hoomanao ai la kou kiu hanu meahou i keia wahi mele, o ua lei kaulana nei:

                        Lei ohu oi,

                        Nani hiehie,

                        Na’u i honi mau

                        Kou ala onaona;

                        Kupaa oe;

                        Mamuli o’u

                        Kuu ipo aloha,

                        Milimili e,

                        Roselani,

                        Kuu lei oe.

            Ma ka la 10 o keia mahina, ma Kekaha, Kauai, mawaena o ka hora 3 ame 4, i powaia ai ke kupakako o ka mahiko o Kekaha, a lilo aku he $11,000, aole i maopopo loa ka mea nana i hana keia karaima, aka, he kanaka Hawaii ka mea i hopuia, ma ke ano hoohuoi.

            Me ka Lunahooponopono ko’u aloha nui ame na keiki oniu hua kepau o kou papapa’i ko’u adieu.  Oia mau no,

PETER KAMANO, SR.

 

HE HOOMAIKAI NUI I KA AHAHUI KAAHUMANU.

 

Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:--E oluolu mai kou lokomaikai me na keiki hoonohohua kepau, e hookomo iho iloko o kau elelo ahailono, a nana hoi ia e lawe aku i na palena apau o Hawaii nei, i ka’u mau hoomaikai no na hana ku i ke aloha, a ka Ahahui Kaahumanu i hana mai ai i ko’u mama, Mrs. Kalua Makainai, i haalele mai i keia ola honua ana, i ka la 19 o Novemaba, 1919, ma Kohanaiki, Kailua, Hawaii.

            Ua waiho oia iloko o ka nawaliwali iloko o Iulai, a ma ka la 18 o ia mahina no i hoihoi aku ai au i ko’u makuahine no Hawaii.

            Ua noho au me ia iloko o na mahina he elima, ahiki i kona haalili ana mai ia maua kana mau keiki ponoi, ame na moopuna, e u ana me ke kaumaha nona me ke aloha oiaio.

            He makuahine aluolu oia, a he makua hoi iloko o na hana Kristiano, mai kona wa opiopio mai ahiki i kona hoi ana ma kela ao, o ka maha mau loa, a he hoahanau oiaio oia no ka Ahahui Kaahumanu, a he lala ku maikai hoi au o na hoahanau e poina ole ai iaia.

            Ua pau kona hele hou ana mai iloko o ka halehalawai, e hui me oukou; ua pau ka lohe ana i kona leo, aka, o kana mau hana, e lilo ia i kiahoomanao nona iloko pakahi o kakou, ma ka inoa o ka ahahui a kakou e noho nei, o ke aloha ka mea ia oi ae mamua o na mea apau.

            Nolaila ma ko maua aoao, e oluo’u mai ka ahahui, e lawe aku i ko maua hoomaikai a nui loa, ma ka loaa ana mai he eono dala mai, ia Haliaka mai o ka Ahahui Kaahumanu o Kailua, Hawaii.  no ka malama ola a he $15 no na hoolilo hoolewa mai ka ahahui poo mai o Kaahumanu ma Honolulu nei, nona ka huina he $21.

            Nolaila mamuli o ko oukou aloha i ko maua mama, pela maua e apo aku nei i ko aoukou lokomaikai, i ka haawi ana mai i ka lau oliwa o ke aloha.

            Nolaila e na makuahine o Kaahumanu, ma ko maua aoao, e lawe aku i ka maua hoomaikai a nui loa, ame ke aloha oiaio no oukou apau loa, Amene.

MRS LEPEKA LUKELA.

PIKA KANINAU,

 

HOOKU’IIA E KE KAA OTOMOBILE A HAKI KA WAWAE.

 

Oiai kekahi keiki Pukiki o Manuel Tavares ka inoa e ku ana maluna o ke alapii mahope o ke kaa hau ma ke kakahiaka Sabati nei, aneane loa e lawe aku i kekahi apana hau mailuna aku o ke kaa hau ana e kau ana no ka hale o Mr. Fuller ma ke alanui Wyllie, ua hooku’iia aku la oia e kekahi kaa otomobile helu 6030 e kalaiwaia ana e Henry Esters a haki kekahi wawae ona.

            Ma ka hoike a ka makai nana i ninaninau i keia ulia, ma ka aoao akau o ke alanui ke kaa lawe hau kahi i ku ai ma ka manawa o ka hooku’iia ana aku a haki ai ka wawae o ke keiki.

            O ke kumupale a ke kalaiwa nana ole i ko ha’i pono, no ka hiki ole ka iaia ke hoohuli ai i kon a kaa i ka aoao hema ke kumu o ka hooku’i ana, mamuli o ka piono o ka mikini.  Eia nae ua olelo ae ka ua kalaiwa la i ka makai nana e uku ana i na poino apau o kela hana hemahema haakei ana ana.

 

HE NANE LAU.

 

“A hua a pane,” wahi a ke keiki. 

            “E pane. aua,” wahi a kanaka makua, alaila pane mai la lakou penei: Eia na mea lau la oloko nei o ka halau o makou.

            He lau ke kanaka, he lau ka aho.

            He lau ke kaula, he lau ka pu-pu pili.

            O ka pou no, o ke o’a no, o ka ha-na no.

            Na ipu no, a ipu nui, a ipu iki, a ipukai no.

            Na ipu no, a ipu nui, a ipu iki, a ipukai no.

            O ka ai no, o ka i’a no.

            O ka moena, o ke kapa, o ka uluna no.

            He kane, he wahine, he keiki, he moopuna no.

            Ua ohi ae nei makou i na mea lau apau aohe koe.

            E, make ea, make paha auanei e ke keiki i ka nele i ka mea lau ole?

            Kahaha!  A loaa ka hoi ka oukou mea lao ka kanaka makua, aole ka hoi e loaa ka’u mea iau ka ke keiki.

            E Mr. Kapena opio o ke kahulihuli, a i ole ia, o ka adimarala nana e hoomalu nei na puupohaku huiia he umikumamalua o Hawaii nui Kuauli:  Aloha oe:---- He wahi opeope ka’u e hoouna aku nei ma kou lima, he wahi mikina iki no; aohe i ka nui  aku e pau ai ke aho, aka, i nui nae hoi i ka olelo, a nau nae hoi ia e uwila ae mai kela kihi a keia kihi o ka aina, a i ike mai ai hoi na magoi huli naue e noho ana mai ka la hiki ma Haehae a ka la kau i Lehua, i ka mea lau a meahuna hoi a ke keiki o ke kai palahinu o na Kona, a o ia iho keia malalo nei:

            “A hua a pane,” wahi a kanaka makua.  “Ae, e pane ana,”  wahi a ke keiki, alaila pane aku la ke keiki ma ka paha ana penei:

            O ke kino hoi o kuu mea lau e!

                        Aia la!  Aia la!  Ke kau mai la i ke ao makani,

            O ka pali a-le ko Hilo makani;

            He pakiele ko Waiakea;

            He makani ko Hana he aimaunu;

            He kaomi, he kapae;

            He hoolua, he lauawaawa;

            He paiolopaowa, he halemauu;

            He kiu, he Kona;

            He kohola-pehu ko Kipahulu.

            He kohola-lele iho no ilaila.

            He ai loli ko Kaupo;

            He moae lo Kahikinui;

            He pa-pa ko Honuaula;

            He naulu ae i Kana’oa.

            Hina ka hau i ka uka o Kula,

            O ka welelau auanei o kela makani,

            O ka welelau o keia makani,

            Puili puahiohio, lele ae la, aia la aia i kai.

            Mai kuhi mai no hoi oukou i ka imu e a mai nei e no ka puaa, no ka ilio, no ka ai, aole; no oukou no, no ka hewa ae o na@waha o oukou, pau oukou i ka palai @ia@e@ a’u @iloko o ka oma pohaku a tu-tu@ma @.

            Ua kuili no hoi au o ka ua o ka la, a ua ao no hoi au o ka po o ke ao, a ua pau, aohe loe.  A, eia iho kahi ina’i ai iki a ke keiki hoopapa o Puna;

            1.  Owai ka inoa o kuu mea lau e lau mai la i ke ao makani?

            2.  Owai hoi ka pili o ua mea lau la a’u i hoonoho ia iho ilalo nei?

            A auhea mai no oukou e kanaka makua hoopapa, ua olelo mua, aku nei no ke, keiki ia oukou he wahi mikina ai uuku wale no kaua e oau ole ai no na aho o oukou, aka, he iki li-la maia nae no Kaea aole paha la e pohole ana i ke anahulu hookahi.

            O-ia!        Kiauau!      Kiauau!

            Hoauau!     Hoauau!     Hoauau!

            E liuliu e  makaukau,

            Kau’kahi ka lima, lalau ka hoe,

            Ia luluia ke kai;

            Ia pau ka lalilali;

            Ia lali kuamoo me ka aoao

            Eoi ka noho imua, i hope,

            I like kua;

            I ma lo na lima ke hoe mai;

            Ua ukana a ka lima o ka hoe,

            O ke kukini mama mua loa no o oukou e kuupao ana i ka holonui, holopeki a ike no i na papalina o ke kapena o ka lei a ka lahui me ka haina pololei o na ninau elua, i hoikeia maluna ae, ame na wehewehe kuli’u no e hu ai ka aka a kuahine ma la, e loaa no iaia ka makana o Umi-kumamalima mahina e lawe wale ai i ka hiwahiwa a ka lahui me ka haina pololei o na ninau elua, i hoekeia maluna ae, ame na wehewehe kuli’u no e hu ai ka aka a kuahine ma la, e loaa no iaia ka makana o Ume-kumamalima mahina e lawe wale ai i ka biwahiwa a ka lahui, a no ka mea, ua emi ke kalakoa o Aigupika.  kaulana mai nae Kahikina Nui, ka pipii o ka mea ai kau ia ka ihu

            Me ka manaolana no e puehu liilii mai ana ka lehu o kapuahi pulehu maia ia Kaalehuapi ma, he keiki mama na Hina.

Kou no a mau;

 

HAINA NANE.

 

Eia mai ka haina o ka nane a Mr. Z. P. K. Kawaikaikamakaokaopua, kela kumupulu apiipii huluhulu maaa o na Kona kaiopua, kai maokioki a chu, a ke kai holuholu aku o Hookena, hoolulu iho la ka lili o ke akua wahine i ka pali kapu o Keoua.

            E Mr. Lunahooponopono, mamua aku hoi au, alia hoi la, a hao e!

            Ekolu ka ninau, ekolu ka haina, a hua a pane, haina:  1, ka hua kau iluna.  Keiki au na ka la.  2, oha piliwale.  Piliwale ka i’a o piliwale.  3, ka weli.  E waiho wale no a loihi aole e i’o. 

            E, auhea oe e ke keiki a Ku me Hina, i nui ka ikaika kaomiia ka puu o Haupu a paa ilalo, make ka hoapaio i na la, a i kau mai ke ao puaa iluna o Waialeale, “ai manu Koolau,” a i moe kokolo, ka uwahi o Kula, hau anuanu o ke kula noho mai, akahi a make ke kolohe o Napoopoo, a i mao’a ole hoi ka imu loli o Kaupo, a eu ka peelua kauila, pakele no ke kolohe; eia hou aku no.  Eia wale no hoe keia i ka lihilihi o pua rose, i ka imu kalua kanaka i ke awakea, a Pooikananuu, ke kaka laau kaulana o Molokainuiahina, oni, naue, haku’i na hono a Piilani.

            I kou mau lima paahana e Mr. Lunahooponopono, anai, kipapa, paa ia iho na misini o kou papapa’i  o ka U-ke-u-ke!

KIKIWIPEPEEHOIOWAIAKOLEA O HOOMAKUU

Na Koolau elua pali puluaha hauliuli.

 

 

HE MAU OLELOA’O I NA HAWAII

 

I kulike me ka hoike a ka papa o’a teritore o ka hoolahaia ana ae, ahiki mai la i ka Poakahi iho nei, he 315 ka nui o na ma’i flu ame numonia maloko o ka Mokupuni o Oahu apuni; noloko iho o Honolulu ponoi he 179 mau ma’i i hoikeia ae, a no na apana mawaho aku he 136.  No ka poe i make i ka ma’i flu ame numonia he 80; he 40 mau make iloko o Fegeruari ahiki i ka Poakahi nei, Feb.  16, a he 10 mai ka la @ mai o Januari.  No ka poe i make i ka ma’i numonia he 30 ka huina mai ka la 1 mai o Ianuari.

            Nui maoli keia, heluna o ka poe i make iloko @o ka mahina ame hapa wale no, he heluna nui a kela ame keia Hawaii e ku iho ai a ninau no ka hana pono a kela kane ame keia wahine e hana ai, ke loohia i keia mau ano ma’i.  No ka hoao ana e hoopakele ae i na Hawaii ne 26,000 wale no a oi i koe, a no ke a’o ana aku hoi, malia e lilo ana na a’o ana aku i mea e hopuia mai ai a malama a hoohana aku, he mea pono e lawe ka lehulehu i na a’o apau a ka papa ola, a mawaho ae o kana e lawe pu aku i keia mau hoakaka malalo nei:

            Ke ikeia na hiohiona hikimua o ka ma’i e laa ka nalulu o ke poo, ka pii mai o ka wela, lia mai ka ili a aneane e haukeke, a i oke, hu’i mai ke kino, a i ole, ohope paha o ke kua, e inu koke i ka laau hoona-ha me ka hoohakalia ole, a i ole, hoopulo’ulo’u me ka waiwela a ale koke aku i huaale, a i ole, i mau huaale piwa paha; o ka nui @@ ka hou ma’i e hoopukaia iwaho oia ka oi aku o ka maikai, a, ina nui ole ka na-ha ana i ka paakai, aila hoona-ha a huaale paha, e halalo koke aku, o ka nui o ke ino e hemo ewaho mai ka opu aku oia kekahi hana hoopakele hikiwawe loa i ka mea e loaa ana i ka ma’i a loaa ka maha.  Mahope o ka na-ha ame ka halalo ana e hoopumehana me na aahu mehana kupono me ka makaala mau o komo ke anu.  O na meaai pumehana ano hehee ke kupono loa na ka mea ma’i e hoola ae ana, aole na meaai loeloe a paakiki.  O na aahu kekahi mau mea kupono e hoomaemaeia me ka hoomaemae pu ia o ke kino; aole oia wale, o na wahi moe kekahi e pono e hoomaemae mau ia a pela me na kapa moe, a pela me na rumi kahi e moe ai.  Aole kupono e pau; kuia ka rumi o ka mea i loaa i ka ma’i ialoko o ka rumi moe, a e lawe, mau ia na kapa moe e kau i ka la, i loaa i ea hou a i laweia aku ke ea ma’i i pili i ke kapa moe e ka makani.  Aole e moe pu ka mea i loaa i ka ma’i me ka poe ma’i ole, aole no hoe he hana pono ka hoopiha loa ana i ka rumi o ka mea ma’i me ka poe ma’i ole.  E hoolako i na ano laau kupono maloko o na home i na manawa apau, a i ka wa e loaa ai kekahi mea i ka ma’i lo’iko’i loa mai hoohakalia i ke kii i ke kauka, he hana hemahema loa ia; ua poino kekahi poe mamuli o ia ano hana hemahema, nolaila he mea pono e ao  kanaka ae.  No ka poe hoi i loaa ole i ka ma’i mai noho loihi maloko o ka hale o ka mea i loaa i ka ma’i a i pankuia hoi @@ puka, a paa, e hookaawale koke ma k@hi e loaa ai ke ea hu’ihu’i maemae e hanu ai.  O ka noho maemae ana me ka makaala mau i ke ola kino oia ka hana e hoike ana i ka makee o kela, ame keia i ka makana nui a ke Akua i haawi mai ai, oia ke ola e loihi ai na la, a mawaho ae o keia mau hoakaka ae la, he hana pono no ua kela ame ke’a Hawaii ka hoomaemae mau i ka pawaina, huhuki ua maikai ae ka llaau a mau ka uliuli o na lau a mau ka hua ana.  “O ke kuli ka make a o ka Hoolohe oia ke ola.”  wahi a kahiko.

HE PUOLO WAIMAKA NA KA ONOHI.

 

E Mr.  Lunahooponopono o kuu ki’ohana a hiwahiwa hoi a ka lahui, Aloha oe:-- No’u hoi kahi kown kaawale o kou kino, i ike mai ai hoi ka nui ame ka lehulehu o ka ohana, e noho mai la mai ka la hiki ma Kumukahi.  a ka la moe i Lehua, o ia hoi o Mrs.  Anna K.  Henry, ua hala aku la ma ke alah@’e mau o na mea hanu ola apau no ka wa mau loa.

            Ua hanaia oia ma Honaunau nei ,i Iulai 4, 1889, mai ka puhaka mai o kona mau makua, oia hoi o Kelehiwa (k) i noho ae ia Auna R.  Puhalahua (w), a i lona nui kupono ana ae, ua loaa kona hoonaauao, ia ana maloko o na kula aupuni o Honaunau nei.

            Ma ka poli mau o kona mau kupuna oia kahi i noho ai, ahiki i ke kikoo ana mai o ka lima akau o ke kane iaia, a hipuuia laua iloko o ka berita maemae o ka mare.  He wahine oia ia piha me ka oluolu loa, he hamama loa kona puuwai ma na ano apau: he lokomaikai, e hookipa ana i na mea apau e hiki aku ana ma kona home, a no ia mau maikai apau ana i manawalea wale aku ai imua o kona mau hoaloha, ame na makamaka apau, i kona wa e ola ana: ua lilo loa oia ia mea minamina nui ia e na mea apau, mai kela kihi o na Keei a keia kihi o na Honaunau, ma kona wa i niau kololani aku la.

            Ua hoomailoia kona kino e ka nawaliwali ma ka. waiu. a ua kiiia no ke kauka.  ua hana ke kauka elike me kana i ike ai he pono. a ua hiki ole nae ia ka ike o ke kanaka ke pale ae: oiai ua kii mai la no ka mea iaia ia kuleana. 

            Ua hookuu mai ke aho hope loa o ka makou kaikamahine i aloha nui ia ma ka auwina la Sabati. la 25 o Ianuari; ua pih iaia na makahiki he 30.  6 malama ame 21 la o ka hanu ana i na ea inea o keia ola honua ana; a ma ka hora 2:30 auwina la Poakahi ae i maneleia aku ai kona kino lepo, no ka ilima Kakolika ma Honaunau, a o ka uhane hoi i ka mea nana i hana.

            E Kona kai ipua i ka la’i e, opua hinano ua malie, o ko kama ua hoopale mai la ia oe, ua pau kona maalo hou ana ma’nua o kou alo. ke hao la Hiikua, Hiialo la lilo.  ua wehe ke kai o Hilia la maloo, wehe hooko-o i ka pilina me ka ohana.

            E Hale o Keawe i ke ehukai.  kai he’ahe’a i ka ili o kuiu kaikamahine ua pau kou ike hou ana mai iaia. a aole no hoi kou mau hunakai lelehune eh hoopu’u hou ana i kona mau papalin aloha.

            E na wahine aahu kapa hau anu i ka piko o na kuahiwi ekolu.  o ka aina e ku mai nei, aole loa olua e iniki hou ana i kona @@i kino, a no ka mea, ua hala aku la ka Puulena aia i Hilo, ua imi aku la ia Papalauahi.

 

“E PAANI NA KEIKI E PO@ WAHI A KEKAH@ LOEA KUM @

 

Eia ke makemakeia nei e ka @ imi naauao e hooala a hoomao @ ia ka paani ana o ka poe opi@ kamalii liilii a ka poe i hiki @ kulana kauaka makua.

            Ke olelo mai nei lakau, o ka @ ika ana i ke kino, ame ke a’o @ palapala, e huki like ia laua, a @  ka holomua ana.

            Aohe ka he pomaikai nui o @ mua o ka ike palapala i ke ki@ wali, a i hoomailoia e na ano ma@ ole.

            He oiaio iua he nawaliwali k@ ka mea i a’o, a hoopuka kieki @ loko o na kula, aole e hiki iaia @ kane opio paha, a i ole, he wah@ paha, ke hoohana pono, a ohi @ hua o ka naauao i loaa iaia m@ ikaika ana i na makahiki leh@

            Ina he wahine, he oma @ima@ he nawaliwali, nalulu mau ke @ka opu ,,aohe ono o ka ai, a @ ine ua lawa iaia ka ike o ka @ mukula ana, ua kupono ole @ e noho ma ia ohana.

            He aaka i na keiki, he hiki @ no i ka hapanui o ka manawa @ aku, a ina e hoopaakiki aku i @ i wahi e loaa ai kahi uku aup@ ary). he ma’i loa aku kolaila@ down(.

            Ina hoi no ka mare kane ko@ pe o ka hoopukaia ana mai ma@ mai, o ia ano like no; onaw@ hiki ole iaia ke lawelawe a @ na nana i kau mai maluna o@ ano he wahine a he makuahi@ home.

            Aohe mea@ e hauoli ai ke @ hoi mai mahope o kona hooik@ a po ka la i ka hana, i loaa @ hoolawa ai i kona home.  Ina @ keikei a keia ano wahine i @ ole is kona mau aahuki, olona @ aa koko, he onawaliwali pina@ ke ano o ke kama ke loaa; no @ ili aku ana ka nawaliwali o ka @ maluna o ke keiki.

            Pela no hoi me ke keikikane i @ ikaika ole iaia iho.  I ka nui @ kau mai ke kulana kanaka @ pono ai iaia ke hoohana i ka @ i loaa iaia, o ka nawaliwali o ke @ ka mea nana e kaupale mai i @ holo loa ana aku i na hana ana i @ holo loa ana aku i na hana @ ai, a kuko ,a ii’a ai hoi, i kona @ imi ana i ka naauao, i oo a k@ nana e kalai aku ai i kulana @ waiwai a hanohano paha noaa iha

            O na hana hooikaika kino me@lama, ana mai ia oe iho o paumaele@ ma’i ino o ka hewa, na kaupale @ kipaku aku i ke kipa ana mai @ kahua paha i ou la na ma’i @ lehulehu e auwana hele wale ane @ haka nona e kau ai.

            Mai ka aina e mai ka hapanui @ mau ma’i malihini, elike me ka @ grippe,” ka “Spanish flu,” a pela@ aku.

            O ke kino i hooikaika like ia @ kona mau aoao apau, ke hiki @ aku i ka ma’i a ina no e loaa.@ ikaika loa ka loaa ana, no ka mea @ kokua@nui i ka pale ana aku ia mea @ makemake ole ia.

 

HAULE MAILUNA AKU O KA MO KU A MAKE LOA.

 

            No ka loaa pono ana aku o @ keiki kuai nupepa, e maau hele ana @ loko o ka rumi o ke kapena o ka @ kuna Harvester, maluna o ke @ moku, i alualu aku ai he luina @ p le;a ,pli o ia leolo lp;pje @ mamuli o ke kapeke ana o kona @ mai na anuu mai o ke alapii, i @ aku ai oia ilalo o ke alahuki moku @ naha kona p@o, me ka make ana i @ manawa pokole loa.

            I ka manawa i komo aku ai o ke @ pena o ka mokukuna noloko o kona @ mi mahope o ka moku, ua loaa aku @ iaia kela keiki kuai nupepa iloku @ nolaila hoomaka mai la oia e @ kela keiki, no ka hopu ana iaia a @ i ka ike ana, aku hoi o ka juina @ alualuia o ke keiki uuku, na @ aku la oia, he hookahi ke alualu @ kela manao hookahi no, e paa kela @ ki kolohe.

            Ua hoomoeia kekahi alapii mai @ aoao mai o ka moku, ahiki ilalo @ ke alahukimoku, ma kela alapii @ iki uuku i holo aku ai, no kona @ na i ke alapii, o kona haule aku la @ ia ilalo loa, a pa pono ke poo ilalo @ alahuki moku, o ka make no ia. @

 

HE HANERI DALA MAKANA KE@ LOAA KE KOLOHE.

                       

            O ka mea i maopopo kahi i @ kela Kepani o Yamamoto ka @ paa aku ai oia i ka hopuia, e loaa @ uku makana o hookahi haneri @ i kulike ai me ka mea i hoaka@ e ka Makaikiu MuDuffie, ma ka @ aku nei o ka pule i hala.

            O Yamamoto ka mea @ona ka @ pa-hu, ae ai o ke kiana pauda, @ ai ka wahine ame ke keiki uuk@ ona nona da hale, ma kekahi @ pokole aku nei i hala, nona  ka @ o kela pa-hu ana, i hoikeia aku @ loko nei, o ke Kuokoa.

            Ua holo o Yamamoto ma kela@ pa-huia ai kela hale, me kona @ ole ia mahope mai, a no ke ak@ ka oihana makai e paa oia i ka @ pela iho la i hoikeia ae ai kela @ dala, no ka haawiia aku, i ka @ lawe ae ana e hoike i na mea @ ai oia i ka hopuia.

           

            mau kaikunane e ola nei ko ka @ ha’a aku la.

            I ka hoopau ana i keia episo@ haawi aku nei ka ohana i ka lak@ hoomaikai nui i na makamaka @ hoaloha apau i akoakoa pu mai @ kou.  me ke ku kiai pu ana a ao k@ pela no hoi i ua makana lei ame@ pua.  ame ka ukali pu ana aku @ ahiki i ka halelua.

Kou no a mau,

J.W.K. KAKELAMAIUIK@           

      AME KA@