Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 9, 27 February 1920 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no ka

MAKAIKIU MAKENEKI

a i ole

KA OHUA MAI KA PA KAPILIMOKU

MAI O SEKOTIA

         "E kahe mai ana ke koko mai kekahi eha mai ma kona lae?" i hoopili aku ai ka ka lunanana kamailio ana oiai no oia e kakau iho ana i keia mau huaolelo: "Ma ka aoao akau anei o ka lae a i ole ma ka aoao hema paha?" Ua like ka ninau ame ka leha ana aku a ka lunanana ia manawa me he olapa ana la na ka uwila.

         "Ma ka aoaao hema," wahi a ka Mr. Nila pane. "E moe ana ke kanaka ma koua aoao hema, me kona kua i kahi o ka euekiui. O ku'u mauao i kela inanawa a'u o ka ike ana aku i ke kanaka, oia no ka holokiki ana aku e hopu i ke kanaka e kulou iho ana maluna on a oiai aole no i mamao loa oia mai a'u aku, eia mae, ua kaohi hou iho la au ia manao iloko o'u, uo ko'u maka'u no ka hopeua e hanaia mai ana maluna o'u.

         "Aohe on a kokoolua ia manawa, a uo ko'u manao he kokoolua paha ko ua kanaka la ma kekahi wahi okoa aku e kakali mai ana no ka hopena o ka ke kanaka hua, a oiai owau hookahi wale no ma ko'u aoao a'u e ike iho ana, ua maka'u honua wale iho la no au.

         "Oiai uo au e nana pono aku ana me ka hanumalie loa, ua ike  aku la au i ka unuhi aua ae o ke ka naka i kekahi mea mailoko ae o ka pakeke mamua o ka umauma o ke kanaka e moe aua a'u e koho aua iho mai ke kanaka mai i make, iko ukula au i kona paa ana iluna ma ka lima hema.

         "Oiai ua kanaka la i kau ao ai i kona lima iluna ma kahi kokoke loa mai ia'u o ko'u manawa no ia i hopu aku ai me ka palamimo loa a lilo mai la ia'u. O ia pulolo a ope paha a'u i olelo ae la oia no kena ope e waiho la mamua o kou alo, ua wa-hiia me ka pepa lahilahi loa au no hoi o ka wehe ana ae la mailoko ae o pepa a ka aha@ui.

         "Aha, a pehea aku!" i pane aku ai ka luuanana.

         "O kela kanaka a'u i olelo aku la, ma kahi o kona huli mai e hakaka une a'u no ke kaili hou ana aku i kela ope mai a'u ua kuapau aku la oia i kona mama holo no kahi o ka puka o kekahi kaa aku, a ma ia wahi oia i holo aku ai a pakele, pela ko'u manao, no ia wahi aku ana o ka holo aua koe aku ia aohe mea hiki ia'u ke hoakaka aku. O ka'u mea wale no e olelo aku ia oe i keia manawa aloe au i ike hou i kona mau maka ahiki i keia manawa.

         "Aohe a'u manawa i hoikeike ae ai ia'u iho no ka aa aua aku e hakaka me kekahi kanaka e aho au e kapaia mai he kanaka maka'u wale a he hohewale paha mamua o ko'u hono ana aku o hakaka me kekahi kanaka a'u no i maopopo loa ai e eha mai ana au ke hana aku ia hana, no ka mea iloko o ko'u mau la opio ahiki mai no keia manawa. me ka poe Kuleka wale no au i noho ai i ka hapanui o ka manawa. nolaila, e ike mai oe he kanaka au i a'oia ma na ano maikai wale uo a pau. me ka hoao ole e hookomo aku ia'u iho iloko o kekahi hakaka a haua hewa e ae paha.

         "I kela lilo aua mai o ka hele bikaka ana aku noloko o ko'u huli hope mai la no ia ma kahi no a'u o ka hele hikaka ana aku noloko o ko'u kaa o ka noho ana. Ua lilo ka'u mea i ike ai i mea hooweliweli a hoomaka'uka'u mai ia'u. oiai nae aole au i ike i ke ko'ilo'i o ke kaumaha i loaa ia'u ia manawa mamua o keaia.

         "Ma kela hoi ana mai a'u uoloko o ko'u kaa o ke kau ana, me ka hana nui au o ia hoi ana mai, haalulu mai la ko'u kino holookoa, a e naka wale ana no ko'u man wawae ame ko'u mau lima i ka manawa a'u o ke komo aua mai iloko o ko'u kaa. Ia'u i noho iho ai ke ulu wale la no ka maka'u iloko o'u e hahaiia mai ana paha au, a no kekahi mau minuke ko'u noho ana me ka haupu mau 110 ko'u hahaiia mai a e makaala man ana au no'u iho, 111c ka makaukau mau e ku ae iluua a e hookani aku i ka bole i ka manawa e hoea mai ai o ka pilikia.

         "Eia nae, me ia ano ko'u noho ana e kakali no kokahi manawa aohe nae lie mea hoomaka'uka'u mai, a i ole, loaa hoi kekahi mea hoohuoi ia'u 110 ko'u hoohaluaia~mai, Ua hoomau aku la kc kaaahi i ka holo ana no kona pahuhopu me ka pa mai o ke ea hu'ihu'i o ke kakahjaka ma na puka aniani. Ua pepehiia kekahi kanaka kaahele oiai oia e hiamoe ana,aohe nae he mea i ike i ka mea nana oia i pepelji a make, koe owau wale no ame ka mea nana i pepehi."

            Aole i lilo keia mau hoakaka a ko kanaka haiolelo hoole waiona I mea e hoalaia ae ai ko Bai@a hialaai a hilinai aku i kana mau olelo. Ma kana hoolohe aku la i na mea apau a Mr. Nila o ka hoakaka ana mai la he mau olelo e hoopauia ae ai kona kanalua 111a na ano apau a e haawi aku hoi i ka hilinai piha ana, ua kamailio mai o Mr. Nila i ka mea oiaio wale no, ka oiaio a pau aohe mea e ae o ka oiaio wale no.

            Alaila ninau aku la ka lunanana me ka hookoikoi ana aku i kana Kamailio ana: "Aohe no he wahi ike iki la i loaa ia oe e hiki ai ke hooiaio mai no kela kanaka @ana i pepehi ia Reminetonal?"

            "Aohe hiki ia'u ke hoomaopopo, no ka mea, mahope o ke kua ka'u ike ana aku i kela kanaka, aole au i ike aku i kona helehelena, ahiki pu hoi"ia'u ke hoomanoi kona heleheleua. He oki loa," wahi a ua o Mr. Nila o ka pane aua mai. "Hiki anei ia oe ke hoakaka mai i ke auo 0 kona paalole e komo ana ia manawa?"

            "Aohe hiki ia'u ke hoomaopopo."

            "Hiki anei ia oe ke hoakaka mai he papale kapu kona e komo ana ia manawa a he papale maoli paha?"

            "Aohe ona papale e komo ana ia manawa. I hoomaopopo au ia kona manawa i aea ae ai iluna mahope o kona kulou ana iho e haha i na pakeke o ke kanaka make, a hopu aku ai au i keua puolo mai kona lima mai, elike me ka nui o ka malamalama ia manawa i biki ia'u ke hoomanao ae i nei manawa.

            "A pehea ka lauoho oia kanaka, he loloa anei, a i ole ua akoia paha a poko loa, he lanoho nui no anei kona, a i ole he lahilahi loa paha, a i ole, he ohule paha.

            "He lauoho uliuli pokopoko kona, elike no hoi me ko kekahi poe lehulehu e ae o keia wale ae la no ka mea hiki ia'u ke hoomanao ae?" wahi a Mr. Nila o ka pane ana mai.

            "I ka manawa hea oe i nana ai ii na mea oloko o keia ope?"

            "Aohe a'u manawa i nana ai ahiki i kuu hoea ana i ka Hokele Rue de Kmepane, kahi a'u e noho nei.

            "A heaha kau mea i ike maoloko o ia ope?"

            "O na mea no hoi au o ku ike ana iho la iloko i ka manawa au i wehewehe ae nei.

            "Mai kamailio mai oe i kau mea i ike iho nei i ka manawa au o ka wehe ana ae nei. O kau ninau ia oe, heaha kau mea i ike, oia kau e pane pololei mai ai, no ka mea, oia haina au e lolo ana ia i hoike oiaio ke hiki mai i ka manawa e makemakeia aku ai ia haina au."

            "Ahe," wahi a Mr. Nila. "He pahu ka i loaa iho ia'u, a maloko olaila he mau pohaku a i ole ho mau puupuu daimana paha ka pololei, hui a liilii, aole nae au i helu iho i ka nui, o ka mea hiki wale no ia'u ke olelo ae he nui a lehulehu wale ia mau daimana a i ka pau ana e kau nana ana ua hoihoi hou iho la au iloko o ka pahu."

            "Ia mau puupuu daimana anei apau loa, a i ole, kekahi hapa wale uo paha."

            "A pau loa? Ae, ia mau daimana apau loa," wahi a Mr. Nila.

            Ke noke la ka lunanana i ke kopekope i nei mau olelo apau a Mr. Nila. "Ua waiho hou au i na daimana iloko o ka pahu, aole nae i hei i ko lakou nui," i ka pau ana o keia heluhelu ae la ka lunanana i nei mau olelo a nui ka leo, alaila kakau iho la oia ma ke ano he mea hoomanao ma kekahi kihi o kana pepa, "malia, ua huna aku no paha oia i kekahi mau daimana ma kekahi wahi okoa."

            "I ka loaa ana o keia mau daimana ia oe aole nae oe i hoike ae ma ke akea, oia hoi i na luna aupuni maanei, pela kou manao. E ninau aku ana au ia oe i keia manawa, ua hoike aku no anei oe i keia mea i kekahi kanaka okoa aku mamua aku nei, i keia manawa wale iho la no paha?"

            "Aohe mea hookahi a'u i hoike aku, ia olua wale iho la no. O kau mea wale no i hana ai oia ka hoike ana aku ma ke kelekaapa elike me ia a'u o ka hoike aua nei ia olua mamua, i ke kakauolelo o ka ahahui ma Ladana ma ia kelekalapa e hoakaka aku ana au he leka kekahi e loaa aku ana maloko o ka ekeleka, oia ka leka a olua i ike ae ai iau ma ka haleleka o ka hale hoolulu kaaahi, a'u o ka lawe ana e hookomo i ka pahuleka.

            "O ka manao nui maloko o ia leka, e hoakaka aku ana au i ka'u mau mea i ike ai malok o ke kaaahi a'u o ke kau ana mai, a pela hoi me ke kanaka make a'u o ka ike ana e huliia ana kona kuno e kekahi kauaka, a pela hoi me kuu kaili ana mai i kena puolo mai ia kanaka mai, elike me ia a'u i hoakaka mua aku nei ia olua, a e noi pu aku ana e loaa mai kekahi a'o ana mai ka ahahui mai no ka @ea a'u e hana aku ai me kena mau daimana.

            "Ua hooholo au no'u iho aole au e hana aku i kekahi mea e pili ana one kena mau daimana ahiki i ka loaa ana mai ia'u o ke kauoha mai lela ahakuka nui mai ma Ladana. E ike iho ana no olua no olaa iho me ka @maopopo loa aohe he hana maikai ka hoohuikau ana i ka Ahahui I. O. T. A. iloko o kekahi hana kraima e hoopoinoia aku ai ka ahahui mamuli o na hana hemahema a hewa maoli paha a kona mau akena, ma ka manawa o ka hana e ikeia ana ka holomua loa maloko o ka aina malihini elike me Palani nei i nei manawa?

            "Aole e nele ana ka ulu mai o na manao hoohuoi; e lio ana na hana hewa i hanaia e na akena i mea hoohilahila i ka inoa o ka ahahui a e pahola aku ana ia hana hilahila ma na wahi apau o ka aina. Heaha ana la ka manao o ka Ahakuka nui maloko o Ladana no keia mau mea aole au i maopopo? Ina e kauoha mai ana ia ahahui ia'u e noho hamau loa au o kana kauoha ka'u e hoolohe aku, a in a e hooholo ana lakou e hoihoiia aku kena mau daimana iloko o na lima o ka oihana makai o ka'u hana wale no o ka hooko akul no ia kumu au i makemake ai e kakali aku o ka loaa mai o ka panee, a i noi aku nei hoi ia olua e kakali ko'u pane ana aku i ka olua koi a oiai ua koikoi loa mai nei no hoi olua, aohe a'u kauka'i hou ana aku o ka loaa mai o ka pane, nolaila, in a he manao ko olua e hipu ai'u o ko olua kuleana ia ma ka olua hana.

            "O keia mau mea ae la a'u i hoakaka aku la ka'u i manaoio ai e pane mai ana ka ahahui pela, oia hoi e hamau loa au a e hoihoi aku au i kena mau daimana i ka oihaua makai, no ka huli pono ana mai i ka mea nana i auhue, a pola hoi me ke kanaka nana i pepehi ia Mr. Reminetona. O he mea kaumaha maoli keia i ka noonoo iho," wahi a Mr. Nila, oiai oia e lomolomi ana i kona mau lima, me ka haalulu pu o kona leo ia manawa.

            He mea ha'oha'o no keia no kou helu ole ana i ka nui o na puupuu daimana ma ko manawa i hoea ae ai i ka Hokele Kamepane," i pane aku ai ka Lunanaua Baida, me ke oi pono ana ae a noho pololei iluna o ke koki, "a he mea ha'oha'o pu no hoi i ka noonoo iho, kou hoihoi hou ana iho i na puupuu daimana apau loa iloko o ka pahu me kou huna ole aku i kekahi o ia mau puupuu daimana ma kekahi wahi nalo loa, o oe hookahi wale no ke ike - he mea ha'oha'o nui loa keia ia'u, no ka mea, in a he poe e aku kela e loaa ana ia lakou ia manao e huna aku i kekahi mau puupuu daimana, no ka mea, aole e nele ana ka loaa ae o kekahi manao ia lakou e hiki mai ana no i ka la e loaa pono aku ai o keia mau daimana, elike me ia i loaa pono iho la ia mana i keia la."

            Aohe pane mai o Mr. Nila hookahi huaolelo iloko o keia manawa apau a ka Lunanaua Baida e noke aku ana i ke kamailio.

            "Heaha la ke kumu? No ko manao anei he mau daimana hoopunipuni wale no keia?" i ninau aku ai ka lunanana. "He mau daimana hoopunipuni wale no anei keia? Aole keia he mau daimana eiaio?"

            Aohe no he puaileo mai o Mr. Nila.

            Alai'a kakau iho la ka Lunanana Baida maluna o kana buke hoomanao i keia mau huaolelo, "ua huna oia i kekahi o na puupuu diamana ma kekahi wahi, oia ka mea hiki ke koho iho."

            "Aole kena he mau daimana hoopunipuni aka he man daimana oiaio loa," i hooho mai ai ka Makaikiu Topino oiai no oia e nana peuo mai ana maluna o ka Lunauna Baida.

            Alaila, haule iho la ka mea haiolelo hoole waiona iluna o ka noho me ka hoao ana ae e hokiokio ma ke ano hookanaaho, eia nae, makona heleheleua ke nana aku ua pii ka leua, haikea kona mau ano apau.

            "E Mr. Topina, e oluolu oe e hele mai e nana i keia mau daimana," i noi ae ai ka lunanana i ka Makaikiu Topina. O ko ka Makaikiu Topina hele mai la no hoi ia a ku maha'i o ke pakaukau a la'au mai la i kekahi mau puupuu daimana i paneeia aku imua on a e ka Lunanana Baida.

            "No'u iho aole au he kanaka akamai loa i ka nana ana i na pohaku momi o na auo like ole, o ko lakou hulali ame kolakou mau waihooluu wale no ka mea hiki ia'u ke ike iho, a ke manaoio nei au ua pololei kau i olelo mua ae nei aole keia he mau daimana oiaio, elike me ia a'u i hooiaio mai nei aka, he mau daimana hoopunipuni!"

            "Pela ka'u ike iho, no ka mea, ua kamaaina ko'u mau maka i ka ike ana i na daimana oiaio; he mau mea hoohalike wale no keia," wahi a Baida.

            "Eia nae, he keu aku a ka hulali ame ka a ke nana iho, elike no ka a me ko ke daimana," i pane aku ai o Topina. "O keia na mea maikai loa a'u i ike."

            "Pola no, i na maka o ka holona, elike me kou, aka, i na maka o ka poe i kamaaina mau ka ike ana i na daimana oiaio e ike koke iho ana no lakou aole keia he mau puupuu daimana oiaio; he nani ke nana iho, he maikai ma na ano apau, aka he mau puupuu daimana hoohalike wale no lakou, a me he mea la he mau mea hou loa keia i hanaia ma kekahi manawa kokoke loa i hala aku nei."

            "Alaila, e na keonimana," wahi a mr. Nila o ka puho ana mai a noho pono ae la iluna o ka noho, "alaila pehea iho la ko kakou kulana i nei manawa, ua pili no anei au i ka hewa a aole paha?"

            "Aohe ia he ninau hoopaapaa," i pane aku ai ka Lunanana Baida. "O ka mea i oi aku ai kou ku i kahi o ka pilikia oia kou noi ana mai e haawiia aku i iwakalua-kumamaha hora nou. Auhea oe e Mr. Nila, aole keia he mau daimana oiaio, he mau pohaku hoohalike wale no i hanaia me ke akamai luaole a like loa ke nana iho me ko ke daimana, aole anei pela kou manao?"

            "Ua hiki loa i kekahi o na makai o ka oihana makai na Palani nei a me Pelekane ke ike iho o na daimana oiaio a maikai loa aia i ko hoahui. I loko o na hora he iwakalua - kumamaha he manawa nui a akea loa ia no ko hoahui e holo aku ai a kaawale loa mai Palani nei aku ke hoikeia aku pela iaia, ina aole oia ma Amasatema i nei manawa, in a aia oia malaila i nei manawa, alaila ua pau aku la na daimana oiaio a maikai loa i ka hooliloia ma ke kuai ma na makeke olaila me ka hoemiia mai o kumukuai a iloko hoi o ka manawa pkole loa, aia ka pono a pau aku i ka lilo.

            "He mea kaumaha no keia i ka noonoo iho no ka hiki ole ana a oe ke malama iho i kekahi mau puupuu daimana me oe, in a no hoi no hookahi a elua paha, i mau mea hikeike," i pane aku ai ka Lunanana Baida.

            "O ke kumu no he minamina au i ko'u komisina," i pane mai ai o Mr. Nila me ka pii ana ae o ka ula ma kona mau papalina. "Pehea la, e hoopii ana no anei olua ia'u no ko'u owili po ia ana iloko o keia hana hewa, oia hoi ko'u komo pu ana me kekahi hoahui ma keia hana? He ku maoli i ka hilahila kela mau hoakaka au. He mau daimana oiaio paha kena, a i ole, he mau mea hoohalike wale no paha, o kena iho la no nae na mea la i loaa iho ai ia'u iloko o ka pahu e waiho iho la mamua  o ko alo.

            "He oiaio, malalo o ka malama ame ka hoomalu ana a ka mea okoa kena mau mea aole iloko o ko'u poli i na manawa apau, eia nae, oia mau no ka paa o ke sila maluna o ka pahu i hookomoia ai aohe i weheia, a o ka manawa aina iho la no kena i weheia ai, elike no me ia au o ka ike ana iho nei, a ke ike ole nei au pehea la ia i weheweheia ai, a no ke kumu hea la, in a hoi e manao iho ana olua ua wehe muaia ka pahu e ko'u hoahui oia Mr. Kamebeia, o na daimana oiaio ua laweia ae a o kena mau daimana a olua e nana iho la ka i pa@na iho ma ko lakou wahi."

            "O, e ike iho ana no oe i na mea oiaio apau elike no me ka moolelo au i hoakaka mai nei."

            "Oia hoi ua hanaia kela hewa pepehikanaka i mea e lilo mai ai kena mau daimana hoopunipuni ea? Malia paha pe ia. Malia, ia ike ke kanaka nana i pepehi ia Mr. Reminetona he mau mea o keia ano ma ka poli o ke kanaka i make, a ua manaoio maoli oia he mau daimana maikai."

            "O ka mea i hoikeia mai ia makou ua lona no keia mau mea i ke kanaka i make ai malalo o kekeahi kumu kupono ole. Oia pu anei kekeahi i hoopunipuniia? He maikai ka waiwai kalepa no ka huli ana aku i pomaikai, aka ale nae o keia ka waiwai e manao iho ai e lapea aku i mea e loaa mai ai ka pomaikai. O ka mea oiaio e hiki ole ai he hoole ia o na daimana a Wilemota i aihueia a o keia mau mea hoopunipuni ka i puniia iho auhea lakou, a@a ia ano aole no e mele ana ka loaa o na hoohuoi o kela kanaka i make ka mea nana i aihue, a o kana wahi o ka luna ana i ua daimana oiaio maoli aia ma kekeahi wahi okoa, a i ole, ua hooliloia aku, a o keia mau waiwai hoopunipuni ka i wahoia iho i mea pulapu i ka noonoo o na kanaka.

            "He hana ia na olua, e na keonimana, e huli aku ai no olua iho, i mea e loaa ai ka oiaio. Aohe pili o ia mea ia makou. Aole hiki ia'u ke komo pu aku iloko o na hana hoohuoi no ke karaima i hanaia me oukou. O na mea e waiho iho la mamua o ko olua mau alo oia wale no ka'u mau mea i maopopo, koe aku na mea e ae.

            "Ua ninau mai nei olua i ke kumu o ke komo ana mai o ia mau mea iloko o ko'u lima, a pela hoi me ke kumu o ko'u makemake ana e hoopanee i ka'u hoakaka ana aku no kekahi manawa o iwakalua-kumumalia hora, a ua hoike aku nei au ia olua. Nolaila, e ninau aku ana au ia oe, e Mr. Baida, heaha ka mea a kau hana i kou mai ai ia oe e hana aku?"

            "E noonoo iho oe in a e hiki ana ia oe ke hoomanao ae, mawaena o ka manawa i lilo mai ai o keia puolo ia oe ame ka manawa au i waiho aku ai ia puolo malalo o ka malama ana a ko hoahui, aole anei ia i kaawale mai kana malama ana aku? Aole i koi mai ka'u hana ia'u o ninau aku ia oe i keia mea, nolaila aohe waiwai o kou pane ana mai, koe wale no a makemake oe e hana mai pela," i pane aku ai ka lunanana.

            Ma ka Mr. NIla pane no keia ninau a ka lunanana he malelae oa kana hoomanao ana malama o keia mea, wahi a Mr. Nila. ELike me ka loihi o ka waiho ana o keia waiwai malalo o kona malu pela no ka nui o kona maka'u no kona hoopilikiaia mai, ua hoomaepopo oia ia mea, nolaila ua kuli aku oia no ka loaa mai o na a'o ana mai ka Ahakuka mai a ka I. O. T. A. mai Ladana mai no kana mea e hana aku ai me ia waiwai.

            Ua makaala loa oia mai ka manawa mai i loaa mai ai o keia waiwai i kona lima i ole e lilo aku i kekeahi mea, a ua paa no kona manao mai ka manawa mai o ka lilo ana mai iaia a waihoia aku malalo o ka Mr. Bamebeia malama ana, aohe manawa i komo aku ai ka waiwai iloko o na lima o ka mea okoa, oiai ua hookomoia iloko o ka pahuhao a Mr. Bamebeia.

            "Alaila aole i komo aku iloko o na luma o ka mea okoa no daimana oiaio, pela kou manao, oia anei?" i ninau aku ai ka Luuanana Baida i ua o Mr. Nila.

            "Pela ka paa o kuu manao ahiki i keia manawa," wahi a ua o Mr. Nila o ka pane ana mai.

            "A pehea, aole anei ou manao o na daimana oiaio kela au i kaili mai ai mai ke kanaka mai nana i pepehi ia Mr. Reminetona, a o ua mau daimana la ua lilo i kekahi mea okoa a o keia mau daimana hoopunipuni ka i paniia iho ma kahi o ia mau daimana, no ka mea, aole keia mau mea e waiho nei moanei he mau daimana olaio, aka he mau mea wale no i hanaia a like loa me ke daimana, he daimana hoopunipuni ma ka olelo maopopo ana ae."

            "Malia paha na ua kauwa i aihue i kela mau daimana; na na kauwa i lawe, pela ka'u koho." i hooho mai ai o Mr. Topina alaila hele mai la oia a pili ma ka aoao o ka Lunanana Baida hawanawana iho la ma ka pepiao me ka olelo ana iho:

            "Na kela Anaki i aihue, pela ka paa o kuu manao. Na kela Anaki!"

            "Pela kou manao?" i pane ae ai ka Lunanaua Baida me ka piha huhu i kona hoamakaikiu no ka hoopuka an ae o Topina na ka Anaki i nihue.

            "Pela ko'u manao," i pane hou iho ai o Topina: "na kela Anaki i aihue i na daimana maikai a waiho iho la i keia mau daimana hoopunipuni ma ko lakou wahi, ua hoololiia, oia ka mea maopopo ia'u."

            "O, he noonoo huhewa loa kena ou," i pane ae ai ka lunanana me ka nui o kona leo. "He noonoo huhewa loa," i palua ae ai ka Baida kamailio ana e hoike ae ana i ke kulike ole o kona manao me ko kona hoa ma ka oihana hookahi.

            "He mea haohao nui ia no keia kou hoihoi hou ana iho i nei mau moa apau iloko o ka pahu me ka huna ole aku ma kahi e i kekahi o keia mau daimana hoopunipuni, oia mau no ka akoakoa a pau loa; he kupanaha ke noonoo iho i kou hookoe ole ana i hookahi a elua mau puupuu paha o keia mau mea i mau mea hoikeike, oia akoakoa no a pau loa. Heaha la ke kumu o kou waiho ana a pau loa me ka akoakoa iloko o keia pahu. Pehea la, ia oe i kuu aku ai i ko paiki lole oia mau no anei ka paa i ka lakaia, i ka manawa au i hoi hou aku ai i kou rumi?"

            "Ae, hookahi manawa. Mamua iki iho o ko'u lawe ana aku i ka puolo ame ke ope pepa i na keenahana o ka I.O.T.A. ma ke Alanui Mausemana, no ka waiho ana aku ma kahi maluhia oia kela pahuhao a Mr. Bamebeia i kii aku ai e wehe i ka manawa a kakou i he'e aku nei ilaila e kii ai i keia puolo.

            "Ia'u i hoea aku ai i ka hokele Kamepane ua waiho au i ka'u paiki lole iloko o ko'u rumi, a iho au malalo iloko o ka rumiaina po ka ai ana i ka aina kakahiaka, a ia'u i hoi hou aku ai noloko o ko'u rumi na haohao au i ka ike ana aku aole i lakaia kuu paiki lole. a ua manao au ua poina no paha au i ka laka ana.

            "Ua huli au i ka puolo iloko o ko'u paiki, a ma ka'u nana ana oia mau no ka puolo a e waiho ana no kena buke pakeke iloko me na mea no a pau a i kuu ike ana oia mau no ka waiho o na mea apau me ka maikai, elike no me a'u o ka waiho ana i kinohi, aohe mea hoohuoi iloko o ko'u noonoo ua lawelaweia ia manawa i hoihoi aku ai au no kahi e maluhia ai.

            "Ma ka mea hoi e pili ana me ka Mr. Topina nei o ka hoakaka na ae nei no kona manao koho na kekahi o na kauwa i aihue ua daimana maikai loa, he mea oiaio ua komo ua kauwa iloko o kela rumi elike me ka lakou e hana mau ai, no ka hoomaemae ana i na rumi, a no ka hoomaopopo ana i na hemahema e pili ana i na rumi.

            "O ke kauwa hele mai e pane no ka bele i hookaniia aku ai oia no kela kanaka a olua i ike ai ma kela ahiahi, oia hoi ke kanaka hiki ole ke kamailio ma ka olelo Enelani, ka Anaki."

            "I hookahi huaolelo i koe, in a e oluolu mai ana oe. E pane mai oe i keia ninau; he hana pili anei ia i kau oihana, kou hunakele loa me ka hoike ole ae i ka inoa o kela kanaka make au o ka ike aua ma ka hale e waihoia ai na kuio make, oiai ma kau mau hoakaka ae nei mamua, ua kamaina oe i ka helehelena o keia kanaka, a ua maopopo no hoi ia oe kona inoa, a eia nae huna loa hoi oe me ka hoike ole ae ma ke akea?"

            "Oia maoli no. Aole anei ia he hoopunipuni? Aka i ka nana aku he hana paha ia i kuluma mau ia oe ka hoike ana mai ke ano hoopunipuni o Kamikona kou inoa oiai nae o Baida kou inoa pololei, ka Lunanana Baida o ka oihana makai o Ladana; he hoopunipuni pu no kela ma kou aoao, aole anei?"

            "Pela no, aka, ma ke mea i pili i ka'u oihana e ike mai oe pela wale no e loaa ai ka poe ha'iha'i kanawai, elike me oe, a ke hooia aku nei au imua ou ua eleele ko'u lunaikehala ia hewa, aka nae, i kulike me ka Bairona, ke kanaka haku moolelo kaulana o ka hoike ana ae, o ka hoopunipuni aole ia he hewa, in a he mea ia e hoaloia ae ai ka pilikia, a i ole in a he hana ia e loaa pono aku ai ka mea epa."

            Ma keia manawa ua komo loa aku la ka lakou kamailio ana iloko o na hora aumoe, a ua loaa ka hopohopo i ka lunanana aole e loaa ana ia lakou ka manawa ai o ke ahiahi, a malia nae e loaa ana no paha i mau meaai na lakou maloko o ka Hokele Lahui, no ka mea, oia kahi a lakou i manao ai e hele aku a e hoopiha i ko lakou mau opu i hakahaka ia manawa. No keia manawa aole hiki ia laua ke haalele i ka laua lawehala, o ka paa mau mai iaia me laua ka hana pono no ka mea, aole i ikeia aku kona mahuka a ku laua i kahi o ka hoka.

            "Aole paha he hana hoopilikia a epa e hanaia mai ana maluna o'u ea, pela ko'u manao?" i ninau ae ai o Mr. Nila i kona mau kiai. "He mau kanaka olua no ka oihana makai ma-?"

            "Ae, pololei ia, he mau kanaka maua no ia oihana, a he mau keonimana pu; aole o maua ke hana aku ana i ka epa ame na hana hoopilikia, aka, o oe," i pane aku ai ka Lunanana Baida.

            "I kamailio aku la au i keia, no ka mea, e ike mai olua he kanaka hana au no ka I. O. T. A., nolaila aole o'u makemake e hoopoinoia mai au; he mana nui ko makou, o na kanaka i moeuhane mua ole no keia pilikia o u e puiwa ana lakou a e lilo ana ko'u hopuia ana i mea hookaumaha aku ia lakou e nele ole ai ke ala mai o na hana kue a ka Ahahui I. O. T. A. ia'u."

            "O, e Mr. Nila, e oluolu oe mai hoopuka hou mai i ka inoa o kela ahahui, no ka mea, ua kaea maoli iho la au i ka lohe mau aku ia inoa!"

            Alaila, o ko Mr. Baida ku ae la no ia a huli aku la hele no kahi o ka puka, a mahope aku na mea e ae elua o ka hahai ana aku. "No ka mea, i ha'i aku au ia oe e Mr. Nila i nei manawa, aohe o'u hilinai i keia ahahui au e kamailio mau mai nei, a pela hoi me kona mau lunanui, a he ahani waiwai ole loa ia e ku nei i nei manwa ma ko'u noonoo iho," wahi hou a Mr. Baida, mahope o kona ku ana iho ma kahi o ka puka no ka wehe ana mai.

hana a ka Ahanui I. O. T. A., e hoole aku ana au imua ou i nei

            "No ka hoike ana aku ia oe i ka mea oiaio aole o'u manaoio i ka manawa aole au i ike a e ike aku ana ia ahahui ma nei mua aku, no ka mea, he nui kana mau hana epa e hiki ole ai ke nanaia aku he mea alakai maikai no ka lahui. Malia, e owili pu ia aku ana oe iloko o keia hihia, oia wale no ka'u mea e hoike aku ana.No ka Ahahui I. O. T. A. aohe ana hana me keia hihia, koe wale no a ma ka ninaninau ana aku e maopopo ai oia ahahui pu kekahi i komohia iloko o keia hana oia hoi, e pili ana i na daimana i aihueia; mamua ae o ia manawa e nainaia aku ia ahahui he mana nui kona a e haawiia aku ka mahalo, aka, mahope aku o ka huli pono ia ana e maopopo ai kona kaawale mai keia hihia aku ame ka ole," a hooki iho la ka Lunanana Baida i kaua kamailio ana.

            "Ke daimana i aihueia!" i hooho ae ai ka Makaikiu Topina ma ke ano hoonaukiuki.

 

MOKUNA XVIII

 

            Ia Mr. Baida i iho aku ai me kona mau oa a hoea i ka holo malalo halawai mai la me lakou kekeahi kuene o ka Hokele Termino o kona hoea ana mai no ia mai Batasia mai.

            "He leka keia," wahi a ke kuene kaahele o ka pane ana mai, "he leka na Mr. Baida. "Ua kakauia ka leka ana o ka haawi ana mai i ka lunanana e kekahi wahine, pela ke ano o ka hua e kau ana mawaho o ka wahileka.

            "Ea, o ko kaua hoaloha wahine keia i hiki ole ke hoomanawanui i ka hana a na makai - aole i hiki ke hoomanawanui ia lakou; aohe no he mea hookahi iloko o ka ohana e hiki ana e hoomanawanui aku ia lakou. Aohe on a makemake ia lakou ame na hana apau e pili ana ia lakou," wahi a ka Makikiu Topina o ka pane ana mai ma ke ano hoomakeaka.

            "He mea oiaio, i kekahi manawa e kokolo ae ana no na manao hopohopo wale iloko o ke koko o na wahine, no keia mea a no kela mea, elike me ka hoea ana mai i o kekahi ma'i piva hoonawaliwali i ke kino. O kekeahi poe ua loaa iloko o lakou na anoano o ka ma'i puho, a i kekahi poe na ano ma'i e ae, pela no ka hana a na makai i kekahi manawa, ua lilo ka lakou mau hana i mea hookau mai i ka weli maluna o na wahine, oia ka poe i manaoia ua hewa, aole nae pela. Oia iho la ko'u ano."

            Iniki iho la ka Makaikiu Topina i ka loma o ke kuene a nee ae la i ka akaaka. "Pehea ka noho ana o kela poe ma ke kulanakauhae?" i ninau iho ai oia.

            "E kala mai oe ia'u, e Mr. Topina, he lede ke kali mai la maluna o ke kaalio no ka loaa aku o ka pane no kana leka," i pane mai ai ke kuene.

            "Ma kekahi manawa hou au e holo aku ai no ke kulanakauhale a no ka hale oihana hoi o na makai, ha'i ku oe ia Mr. Hai ua hookamaaina iho nei oe ia oe iho mr Mr. Topina, ka Makaikiu Topina o ka oihana makai Pelekane. Ae, a mai kamailio nui loa oe, no ka mea o pili ana i na makai,"

            Mamuli o ka leka i loaa mai ai ua hele awiwi aku la ka Lunanana Baida no kahi o ke kaalio o ka lede e kali mai ana no ka halawai ana aku me ia mawaho o ka puka o ka hokele.

            "Ke ehaeha nei au no ka hoopilikia ana aku ia oe, e Mr. Baida," wahi a Mrs. Beterama o ka pane ana mai, no ka mea, oia ia e kau mai ana maluna o ke kaalio, i ka manawa ana i kiei mai ai iwaho ma ka puka aniani o ke kaa," a in a he hoahewa kau e kau mai ana, e kau ae oe maluna o keia lede opio e noho nei ma kuu aoao, na ia nei i koi mai nei ia'u e kahea aku ia oe no kona makemake e halawai me oe a e kamailio pu maluna okekahi kumuhana, in a nae he nuhou kau e hoike mai ana iaia, a no ia kumu no hoi maua i hele mai nei e huli ia oe a laki loa kou loaa ana iho lo. Eia ka Lunanana Baida imua o kaua, nolaila hoike ae oe, o Adela, i kou manao iaia."

            "O, e Mr. Baida, he nuhou anei kekahi au e hoike mai ana?" i ninau mai ai o Miss Nole, me ke kiei pu ana mai ia manawa.

            "Aohe @@ha au nuhau hookaumaha, ea?" i ninau hou mai ai ua o Miss Nole.

(Aole i pau.)

 

He Moolelo no

KEAKA TAZANA

Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu

 

            O ka mea oiaio loa, aia kekahi poe hahai holoholona ke pee mai la ma kahi kokoke i ke dia opio, aole nae o Miriama ike aku ia lakou, o ke dia wale no kana e ike aku la i ka lele iluna me he mea ia ua hele a piha loa i ka maka'u. no laila hele aku la oia me ka huna ana iaia iho mai ka ikeia mai e ku liona, a i ke kupono ana ma kahi i hoopaaia ai o ke dia, iho malie iho la oia ilalo, i nana aku koua hana e ku mai ana ka liona iluna, a e makaukau ana e lele mai maluna o ke dia.

            Me ka hoohakalia hou ole iho, no ka mea aia ka manao pau iloko on a, e hoopakele i ke ola o ke dia, o koua lele aku la no ia, a oki ku la i ke kaula me kana pahi, hakalia no a kaawale ke dia mai ka paa ana i ke kaula o koua holo aku la no ia me ka mama apau i loaa iaia, ia wa i huli mai ai o Miriama holo no kahi o ke kumulaau ana o ka lele ana aku ilalo, eia nae, ua ike pono ia mai la oia e kekahi kanaka ili keokeo, me kana pu raifela, i kau pololei ia aku i ke poo o ka liona.

            He hana maalahi loa na kela kanaka ke ki ana aku i kana pu raifela a ku ka liona, mamua o kona lele ana mai maluna o ke kaikamahine opio, eia nae no kekahi mau kumu lehulehu, aole loa oia i hoohana mai i kana pu, aka nae ke kau pololei may mai la no ia i ka umauma o ka liona, oiai hoi ua kanaka nei e nana pono loa la i ka holo o Miriama, me ke alualu pu ana mai hoi o ka lioua mahope ona.

            O ka manao maoli iloko o keia kanaka, in a e ike ana oia, aole o pakele ana ke kaikamahine ma kela holo ana, alaila e ki okoa aku ana oia i kaua pu raifela i ka lioua, aka hoi in a e hoea e ana kela kaikamahine iluna o ke kumulaau, alaila he oi loa aku kona pono, e noho me ka loaa ole aku o ka ike i ke kaikamahine opio, aia kekahi poe e ae, i maopopop i koua pakele ana mai ka lioua aku.

            Ke kuupau la nae o Miriama i ka holo, elike me ka mama apau i lona iaia, a ma kela lala laau hookahi no ana i lele iho ai ilalo, a hoopakele ai i ke dia opio, ma ke oki ana i ke kaula. ma ia lala laau no oia i hopu aku ai, a paa i koua mau lima, i hakalia no nae a kau pono ua o Miriama maluna o kela lala laau, o ka manawa no ia o ka liona i lele mai ai maluna on a, aohe no he wa a loaa mai oia, he elua wale no iniha i koe, o ka loaa mai no ia i a wawae mua o ka liona, eia nae, ua palekaua kona ola, a hala aku la ka lioua ma kekahi aoao, me ka piha i ka inaina, uo ke poho wale o kona mau manaolana, no ka loaa o kekahi meaai nana no kela la.

            I kela ike aua aku o ke kanaka malihini, ua palekaua o Miriama akahi no oia a hookuu iho i kaua pu raifela ilalo, me ka maha hoi o kona noonoo, a mahope o ka noke ana mai o ua o Mriama i ka hoopuka i kekahi mau olelo hailiili i ka liona, o kona nalewale aku la no ia iloko o ka ululaau.

            Ua nui na manawa maikai loa, a keia kanaka malihini, e ki aku ai i kana pu i ka liona a make, eia nae, ma kekahi kumu i maopopo ole, koe wale no kela kanaka, aole oia i hoopilikia wale aku i ka liona, oiai no nae, o kana hana nui ia o ka hoea ana ma kela wahi, no ka hoomakakiu ana i ka liona a mau holoholona ahiu e ae paha, mamuli o ka makemake i ka ili.

            No ka hora hookahi kela pokakaa ana o ka liona, ma kahi kokoke i ke kahawai alaila noke okoa ae la i ke kuwo, o ka haalele no ia i ke kahawai, a maauhele aku la iloko o ka ululaau, a haalele pu aku la no hoi ke kanaka malihini i kona wa@@@ poe ana, a he hapalua hora mahope mai, aia hoi hoea aku loa o@a@@ kekahi kula malelae, kahi a kekahi poe kanaka Paele e noho maiana, ma ko lakou mau kauhale.

            O keia kanaka e ka makamaka heluhelu, aole no ia he mea okoa aku, aka o Mahina no ia, kela kanaka a Tazuna i hoopakele ai mai ka make mai, a kaili mai la ia Miriama mai kona mau mai Aole nae ua kanaka nei ma kela ano kahiko on a, ua loli loa oia, no ka mea ua hoololoa oia i kona umiumi, me ka puhuluhulu ke nana aku, in a he mea kekahi i kamaaina mua iaia, e kuhihewa ana oia, he kanaka okoa loa keia, aole o kela kanaka ino, i lilo i mea hoopilikia i na kanaka Paele, a i hoao pu hoi e limanui maluna o Miriama.

            He hapalua hora nae ka noho ana o ua kanaka nei maloko o kona hale lole, ia wa oia i oili mai ai iwaho, aole kela mau umiumi loloa on a, aka ua kahi mai la oia a nemonemo ka auwae, me kona lehelehe, a i ka ike ana aku o kana mau kauwa Paele, ua hookahaha loa ia aku ko lakou manao, no keia hana a ko lakou haku, a o ia ka ua o Mahina i ninau mai ai:

            "E hiki ana no anei ia oukou ke ike mai ia'u, ma ke ano a oukou i kamaaina loa ai i ko oukou haku?" wahi ana, me ka hamohamo ana ae i kona auwae.

            "O ka'u mea e hoomaopopo nei aole e hiki i kou mau enemi ke ike mai ia oe," i pane mai ai kekahi o na Pele kauwa

            No kela pane o ke ano pakike, ku ae la o Mahina iluna, a ku'i aku la i kana puupuu ma na maka o kela Pele, eia nao aole keia o ka manawa mua loa a Mahina i hana ai i kana kauwa, aka he mau manawa lehulehu mamua aku, nolaila ua maa keia Paele i ka alo ana, ua  alo ae la oia, a halahu wale aku la no ka puupuu a Mahina, pela i pakele ai kela Paele mai kona hina ana aku ilalo, a loaa paha ka eha maluna o kona kino.

 

MOKUNA XVII

 

            Ma kela hui hoi ana aku a Miriama no ke kumulaau ana i waiho aku ai i kona lolo hololio, ame kona mau kamaa, aia oia ke himeni la, no kona hele a piha i ka olioli, no ka hiki ana iaia ke hoohoka i ka lioua, a o kekahi no hoi, no kona ike maoli iho ikela ano kahiko i maa iaia me Koraka maloko o ka ululaau, o ka mea apiki nae, i kona hookokoke loa ana aku i kahi i waiho ai o kona lole, ike aku la oia i kekahi poe mapu, e aumeume ana i kona lole, me he moa la ua hoohiki loa kela mau mapu i ka lole.

            Ike mai la no mau mapu nei i ka hele aku o Miriama, aole he wahi mea a maka'u iki, no ka ike mai paha, he hookahi wale no keia kaikamahine, ke hookeke mai la lakou i na niho, me ka mau no o ka puliki i ka lole.

            Aia hoi ma kahi mamao loa, na kanaka hahai holoholona o Tazana me kana mau malihini ke huli hoi mai la, me ka hele kaawale ana o kekahi mai kekahi aku, me ka manao, ma ka hana ana pela, o halawai aku ai me na ulia pomaikai, ma ka loaa ana he lioua, a i ole, he holoholona okoa ae paha i kekahi o lakou.

            Aia ka Mea Hanohano Morikoua ke huli hoi la me ka hoopilipili ana ma kahi o ka ululaau, me ka ainaiawa mau ana hoi o kana nana ana ma keia ame keia wahi, iaia e noke ana i ka nana, halawai aku la ka ike a kona mau maka, me kekahi holoholona, eia nae ua nalo wale e @@ a iloko o na laau liilii, a no koua ake e maopopo pono ke ano o kela holoholona, kaohi mai la oia i koua lio, a hoohuli ae la ma ke alahele pololei e hoea aku ai no kahi o ua holoholona nei.

            Ua ma'u no kela hele ana aku ana, aia hoi, ike maopopo loa aku la oia, eia ka he lio ua holoholona nei, a o ka mea naua i hookahaha loa mai i kona noonoo, o ia no kona ike ana aku, e kau ana he noho iluna o ke koa o ka lio, a o ka mea nana i hoohau@@i loa mai i koaa manao, o ia no kona ike maipopo loa ana aku, o kela ka lio punahele o Miriama, nolaila hoomaka aku la oia e holo, aia ka pono o ka hoea aku no kahi i ku ai o ka lio.

            Ke nana la ua o Morikona; aole on a ike aku ia Miriama, aka ua maopopo no nae aia, aia kela kaikamahine opio maloko o ka ulu laau, a komo mai la na manao hopohopo iloko on a no ka pakelaua o Miriama, oiai he kaikamahine opiopio wale no oia, i maa ole i ka hele hookahi ana iloko o ka ululaau, i piha me na holoholona ahiu.

            Nikii aku la oia i kona lio, ma kahi kokoke i ka lio o Miriama, me kona lele ana iho no hoi ilalo, a hele aku la no ka huli ana i ke kaikamahine opio iloko o ka ululaau, aole on a hopohopo nona iho, no ka hoopilikiaia mai e na holoholoua ahiu, no ka mea aia no kaua pu raifela me ia kahi i paa ai, he makemake wale no kona e hookahaha aku i ko Miriaama manao, ma o kona hoea ana aku imua o kela kaikamahine i ka manawa ana i manao ole ai, ua kokoke loa ua o Morikona iaia.

            Aole i loihi oa kela hele ana aku a ua o Morikona iloko o ka ululaau, lohe aku la oia i ka noke mai o na pau i ke kakani, a ike pu aku la no hoi i kekahi mau mapu, e noke ana i ke aumeume i kekahi mea, nolaila ku iho la oia i kahi hookahi, me ka hapai ana ae i kana pu raifea iluna, aole nae no ka manao e ki aku i kekahi mapu, aka no ka hoomakaukau wale ana no iaia iho, mamua o ka hoea ana mai o ka poino.

            Oiai nae oia e nana ana i ka hana a kela mau mapu, ike aku la oia he palekoki hololio, ka kekahi mau mapu e aumeume ana, a he mau kamaa hoi ke keahi mau mapu, a he mau kakini hoi ka iloko o ka lima o kekahi mapu, nolaila naka koke ae la kona kino me ka haalulu, mamuli o kona piha loa i na manao pihoihoi, ana no i koho maoli iho ai ua make paha o Miriama, i kela mau holoholona.

            No ke ake ana nae e ike pono, ua make paha o Mirama, a i ole ke kamau la no paha ke ola iloko on a, hoomakaukau ae la oia e kahea aku me ka leo nui, ia wa hookahi nae i ike aku ai oia i ke kau mai o Miriama iluna o kekahi kumulaau, a e noke aku ana no hoi na mapu i ke ku'eku'e iaia a iloko o kona kahaha palena ole, ike aku la oia i ka hele ana mai o Miriama, me he mea la, he honua pau oluna o na lala o ke kumulaau.

(E nana ma ka Aoao Eoro)