Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 10, 5 March 1920 — He Moolelo no KEAKA TAZANA Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu [ARTICLE]

He Moolelo no KEAKA TAZANA Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu

In Tazana e nana aku la i ka mea e holo mai ana nialuna o kona iio, ke hooniaopppo aku la oia me he mea la> ua ike mua no oia i kela kanakn, o ka mea apiki Jiae, aole he hiki iaja ke maopopo, ke noke wale lu hoi oia i ka noonoo t aole he ala mai o kana mau hoomanao ana, no kana walii i ike mua ai i kela kanaka. I ka hoea ana mai 0 ua kanaka nei no.ka puka-pa, hele aku la o Tazana no ka hui \m ana me ia, me kona noke ole aku nae i ka niele, i ke ano </ kana huakai o ka hoea'ana mai, no ka mea aole no oia i maa ika ninau wale ana j aku i na kanakia malihini, aka ua nana akti oia ia lakou mn ke ano he' uiHu hoaloha nopa, aia wale no a hoike okoa nini lakou, i kekahi mau hoailona o ka epa ame ke koiohe, ia wa oia e hana aku ai i ka mea e hiki h" ole ai ia lakou ke noho kokoke mai ma kona aina. • " ffe kakaikahi loa ko ki'pa niai o na kannka ili keokeo ma ko'u v.{thi ī.ei," i jnre aku ai o Tr7«nn, n e kona nana ])ono ana aku i ka helehelena o ke kanaka malihini. "Ina he mea kekahi e hele mai an*). ao?e"e ne'e ana ka hoike mua mai o ko'u mau hoaloha, ka poe e noho kokoke mai ana ma kuu alna nei." " Malia paha, o ke'kumu i loaa mua ole aku ai o ka lohe ia oe no ka'u hoea mai, mamuli no ift o ka ike ole ana mai o kou inau hoaloha ia'ii, no ka mea mai ka hema ko'u wahi i hele mai nei," i pane mai ai no hoi ke kana'ka maliliini. " Aole i'o he ]>oe e noho nei ma ka liema aku nei o makou, no ka ni(>a ua haalele iho o Kovuda i kona kahua hoomoana, nie kona poe kanaka, a imi aku i walii hou 110 lakou e noho ai." Aia nae iloko o ka noonoo o Tazana ke kahaha loa la oia, no ka UiUi ann i keia k&naka hookahi ke hele me ka hoopilikia ole ia, loaa e aku la no palia ka hoohuoi i ke kanaka malihini 110 kana mea e nooiiiio'āna, iii wa i kamailio mai ai ua kannka nei: ka akau mai au i hele mai ai no ke kalepa ana nie'na kanaka p noho anā ma keia wahi, a no ka hahni holoholona aua no hoi. Fit> h'o>a ole mai no paha ko'u no keia wahi, o ka make e aya nae o ko'u 'alpkni, oia hookahi wale 110 ka inea i hoea mua no Aferika nei, ua loohj(i nae oia ika ma'i ma ko makou alahele, aliiki i kona make ana, nolaila ua nole iho la au, me ka'u mau kauwa, i ke pailaka, kupono nana e kuhikuhi ia makou i ke alahele pololei, o ko niakon pono | hele mai la no ia, he h'ookahi noonoo iloko o īnakou,- o ka hoea aku 1 kekahi wahi i nohoia e na kanaka. I "No'kekahi mau mahina ko makou pono liele wale ana no iloko ol£a hihipe'a o ka ululaau, me ka loaa ole o kekahi inau kauhale, a ma ka po aku nei i hoomoana ai makou, ma kapa o kekahi kahawai nui'; i keia kakahiaka, ia'u e hele ana ika hahoi holoholona, ike mai la au i ka uwahi i ka puka ae niai ka pukauwahi o kou halekuke, o ko'u kauoha aku la no ia i ka'u kauwa, e hoi aku a hoike i ko'u poe kanaka, 110 ko ma'kou kokoke loa i kahi i noho ai o na kanaka, a liolo poloiei loa mai la au, eia ka e hui pii ana me kekahi luiuaka i]i keokeo elike me ko'u ano nei. "Ua lohe nui au nou, ame ]p poe no apau mai Aferika-waena mai, a i h< ike aku 110 au ia oe eo, ua hoohauoli loa ia inai ko'u manao, e noho iho ma ko oukou walii nei no ka hoohnhi una i kekahi mau la, ina ka hahai holoholonp. ana, ke loaa ka aeia mai e oe." "He«ha auanei ka mea e hople aku ai, ina o kou inakomake ia, o ka'u wale 110 nae e kauoha aku nei ia oe, e liookokoke niai iko oukon mau kauh'ale, ma ka hema aku o kalii hoomoan i o ko'u poe kanaka,'? i pnne'aku ai no hoi o T:\zana, ma kela'wnhi nne o ka laua mou *mai la ua mau kanaka nei no ka lanai, kahi a Miriaina e noho aku ana, me .Tene Kelekona, ia wa i hooiauna aku ai o Tax.anf« i ke kanaka malihini me ka i aha aku: "O Mr. Hanakona keia, he malihiiii o Ka lioea aua mai nei no ko kakou wahi, >iā kana hana, ho kalepn waiwai, a no ka hahai holoholona nna no hoi," wahi ana, a kuhou mai ia no hoi o Miriaina me Jene, no ka lioike i'iia mai i ko laua 'apono'uo ka hoolaunaia ana aku 'o keia malihini ia laua. K? ike la nae o Taza-ua, aole j lilo kela hoea ana aku o ua kanaka malihini nei imua o na j mēa maikai i ka noonoo o ka malihini, 0 kana o ke koho ana iho, mnmuli pnha o ka maa ole o keia kanaka 1 ke nnafna o na wahine, nolaila alakai loa aku la oia ia Hanakona, no kona keena heluhelu buke, malaila i haawi mai ai oia i kekahi kiaha palani, a noho iho la no hoi, noke i ke kamailio. I kela hala ana aku nae o Ta?ana mē kana malihini, ia wa i huli ae ai o Miriama, n i aku la ia Jenp Kelekona: /'Ma ka'u hoomaopopo loa, aole kein oka manawa mua loa a'u i ike ni ia M>. Hana kona, o k-a pilikia nae, aole e hiki ia'u ke hoomanao i kahi a'u i ike nnin ai inin," n no k.i hiki o'o inia ke hoomanao mai no kon:v haiawai mua ana me kela kanaka, nolaila ua hoopau wale ilio la do oia i ka hoala ana aku i na mea apau e pili ana no ka mulihini. No kela kono nae a Tazana, e hookokoke inai o Mr. Ilanakona i na kauhale o kona poe kanaka, ma kāhi i nolio ai .ko Tazana poe kannka, aole he ae 9 ua malihini nei, ua makemake no oia e hoomnmao i kona kahua hoomoana, me ka olelo ana mai nae, lie inaa kona poe_ kannka i kn hakakn mau ipawaena o lakou iho, holaila he mea inaikai ole loa ka hookokoke ana mai o kela poe khnaka, ma kahi i nohoia e na" wahine; malalo o keia mau hoakaka a Ilanakona, haawi i'ku la o- Tazana i kona ae.

Ma na la mahope māi', e helo mau mai ana »o o Mr. Hanakona n° kahi o Tazana »ie ko laua hele pn i ka linhai holoholona me na kanaka o Tazana, ma kela ma\j huaka'i hahni holoholona. ko ike mai la o Tazaua, ua maa no keia kanaka i kela hana,'no ka mea ua hiki .īaia ke kamailio mai i na moolelo lehulehu, i pili a ku i na hana e paa ai na holoholona ahjn \ ka hopuia. Ma na hora hoi o ke ahiahi, e hoea mau mai ana uo o Mr Hanikona, no ka hui pu ana me Tazaua, nolaila ma keia ano iho la na ku a kamaama maoli o Mr. Hanakona }a Tazana ame kona 'poe kanaka, me kona hele mai a hoi ku no i ka poeleele, ole ia he moa e ala maj ai kekahi mau hoohuoi ana no na manao epa kolohe iloko o kela kanaka. Ma kekahi ahiahi nae, ua hoolalan aku ln no ka liele ana 0 ua kanaka nei a komo ana iloko o ka malapua, kahi a Jene ame anlp ft nTu- a ?° "i® 1 1 kek " hi mau I )Ua ' a no ka 0 un ka.iaka nei, Ikn l'i ' k : ' l a V' mai ko " a kapaia mai ' ka niahaoi, pane aku la o:a, i ka 1 ana aku: ' 1 '' E kala mai olua ia 'u e na le.le no keia hele ana mai la o'u, e komohewa iloko o ka malapua, aole nae e hiki ia'u ke alo ae, no ka nn lik^mi 0 ! M "?■ 8U 5 " a pua > a 0 1 ka ' u e ole 'o «p »ei, ablJ' " 0 ,° ,a Wa 11 " ,0 ,ro P a . o keia mau pua apau aole ia po Hoia walu ae, aka ua laweia mai kahi mamao mai. moini iT° k %V ,mu 01 f io ,oa ° niMauhele ana o k'ēla kanaka .maloU o ka ma)apua, aole no kona makemake i na pua nani aka ° hoomakakiu ia Minama, no ka men aia ke'kuko a P "° "*"^ e P 0 !» 1 "' »'h.f koha wahine k» o ko Mr. Hamkon» noho ann ma kmi-, kahua hoomoana, iloko nae o kela mau pule ekohi. he nui kana m- » jnea i hoolala ai, n,e ke kamailio ana aku ,'a Tazana, ua mali^maol inlniii^ 06 ka "J ka ; a ua hoi -h°« mai-lea ikaika o ko lakou mau kino o aila ua makaukau oia e hoomau aku i Tto lakou alahele no ka akau' Mo kola manao no ka nee ana aku'i ka aknu moVio?o\*iai 'i laoia i koha poe kanaka iloko o na mnhele ehl?*e^ 1 kana poe ī ai, no ke kokua mai iaia. iloko o i.niilu L m ° P°° ,akou ' *»iki ole ke hilinaiia ak" I ka puidu ana 1 hilnni ai, i hoaknka okon akn ni nin i i i* :r. v;:r-. c-j«s riSfe'sts 1 kekahi l a , he!e okoa mai la oia a hoike aku la ia „ l l *? 1 ? k. ann j|io o kona poe kauaka i ko lakou kahua lionmn' - He konaile piaikai Ha mahina ma ia po, nolaila ua kunnnn u, manawa. pona e helē ai i ka holoholo. aia no hoi HokJ „konJ nonoo, na mea a Mr. Morikona i „oke mau ak„ a" i ke kol a.a me he he hookahi wa'e „„ pane kupono loa ana e haaw ma, ai. ,a no &>no ne nna mai e lilo i wahine pa keia kanaka ka mea ke ppma mai la laia na hoomanao ana no Koraka inamuli o kora manaoio u'a piake oia, oiai aole o Koraka hele aku e huli ahikii i -koiin loga ana. ' Ma kela po hookahi no, aia mahope aku o kekah'i kumu rose nui, e ulu ana maloko iho o ka puka pa e hoea aku &i no ka homē o Tazann, aia maloi'a o Mr. Hanakona kahi i pee ai, aole nae keia o ka po mtia loa o hoea āna ma keīa wāhi, āka he mau po lehuleliu 'mamua aku. no ka hoomakakiu ana no, ina.no kon& ike ia Miriama e hele hookahi ana i ka po, e hopu ana oia iaia, a lawe aihuo

no kahi e loaa ole a)cu ai ia Taz.aua kc huli. Qi>i iso ua o Mr. Hanaitot»a e pee ana/lohe akt» la oia i ka n<»ho mai o kekalii mea, nolaila ku ae la oia »10 ke kiei aua mai, a iloko 0 lelele o koua oili i ka hanoli, ike iwn la oia ia Minania e heie «ku ana, o ka hemo ae la lio ia o liekahi.hainaka nui ana i hoomakaukau mua ai, a hoomakaukau iho ia, iua no ke kaa)o pouo ae o Min'ana m&n.ua o kona &10, o koOa wa no in e lele mui m hoopiha 1 ka waha o ko kaiknmahioo opio ine kela haiuaka. Ke kuwo mai la kā leo o ka iiona i kela manawa, a ke uhuhu mai la hoi ka lio ine he iiu?a la, ua kau ka'weli i Ua lioua, uolaila, hooneenee pouei ae la ua o Mr. Uanakona i kekahi wawae <»iii.i, ahiki ī kona ku ana pe iluna. Ke alaalawa la kana nana ana o kona ike aku ia Miiiama i ka kookokoke mai iaia, o ka meii apiki liae, ke hookokoke loa inai la ka leo uhuhu o ka lio, alaila liuli aku la kana imnn ana no kahi <• ka leo o ka lio ana i lohe aku ai, aia hoi, iloleō o koua jnha me ka hoonaukiuki, ike aku la oia i kekahi kanaka e hele uiai ami, nie ke alakai ana he elua mau lio mahojie ona, o kona enn hoii ilu» la no ia ilalp, o ikeia mai anaiiei oia. ,Ua loa nial la b Miriama mft ko!n kumu roke n ua o Mr. Hanakona e pee {iku nei, a 'miliī loa iho la ua kanaka nei i kona j»akalaki, no ka oili ana mai o keknhi mea okoa akp. No ka lohe i.na aku paha o Miriama i. ke pahupahu »\na inai o na kapuai w:iw.:e lio, ua ku honua iho la oia, aole no hoi i loihi iho, kii ana ».» ka Mea Hanohano Morikona me na lio elua, a kam iilio in.ii la: "Aole e hiki ia'u ke liiainoe i keia po, a inaiiao ae 1a au e hele i ka holoholo po inalnna, no ko'u ike ana mai nei nae iu oe, kii hku la au i na lio o kaua a lawe mai ia, uie ko'u manao, i hookahi ko kaua liele like ana i ka holoholo no kekahi manawa, si huli hoi mai i ka wa kupono. E ae mai ana anei oe e iiele j»u me a'u i keia mahina?" Noko ne 0 Miriama ika me ke koino ana mai 110 hoi o ka makemake iloko ona no ka hele ana i ka hololio, ia vra oia i pane koke aku ai: ''Aole au i manao e liole i ka hololio i keia po, no kau kouo hoi, heaha a,uanei ka inea e hoole aku ai, nolaila *■ hele i 'o kaua i ka hplolio." 1 keln lohe pono ana inni o Mr. Hanakona i ka ae ana aku 0 Mlriama e liele pu i ka hololio me Mr. Moiikona, ua piha loa oia me ke kuaki, me ka noke ana iho i ka iiainuuamu; o ke kau ae la 110 ia o Miiiaiua me Mr. \tonkona maliiua o ko laua mau lio, a holu pololei nku la 110 kahi 0 ku puka-pa. 1 ka hoea ana aku i ka jmka-pa, loaa aku In ka lio o Mi*. llauakonn e ku mai ana, a 0 ia ka Mr. Morlkona o ka paue ana ae ia Mirian\a: " Ea, o ka lio keia 0 ke leanaka kalepa e ku nei, heaha la kana h&iia nui o ka hoea ana 'mai o keia j>of" "Malia paha ain oia me ka ona aina kahi i kniuailio ni, 110 ka mea he mea 110 keln kuuaka i kn liele mnu nna 111:1 i e hoonaiiea ina kauhale nei," wahi 110 hoi a Miriama i j>ane nku aK " lJa aumoe maoli keia manawa, ina ne liau. kekahi a kela kanaka me ka haku o kakou, a i hoike akn nu i:i uc f Miriaina, aole loa o'u makemake hele ika po, ma ke alnnni »■ ho«>a ak.i ai no kahi e Sioomoatia uei kela kauaka me kona " In Inua i puka nku ni niawnho pukapa, ua kuwo hoii mni la kn liona me ka jiii mai la o ka li.a maka'u ia Mr. Moiikona, alaila alawa aku ia kana nana ana ia \iiriama, ina pnlui aia k.i maka'il iloko o keia knikamahiiie, 0 knna nae «> ike.aku la, aole .in mea nialuna ona. Hooiuau nku la ko ]aiiftjU(;i liele ana ma ke kuln oneauea «• waiho inai nna, n i ka haln nna j>nhn o k t \h:i|)aha niile, ia wa i lioohnli pololei ae ai 0 Miriamn i ke 'pioo o kona lio, no kahi o ka ululaau e waiho mai ana, nia kahi )ioi aha 0 ka lohe ana nku i k.i leo kuwo o ka lionu. "Aole j»ahn he kupono o ko kaua holo pololei nnn aku, ma kahi 0 ka leo 0 ka lioha i kuwo nim' nei," i pnue aku ai o Mr. Morikona. "E hele aku kaua ma kahi knnwnle loa mai ka liona mai.'' "Heaha auanei ka men e maka'u aliu ni i kela liona, v hele pololei akn kaua imun oiia," i j>ane aku ai 110 hoi o Minama. Noke ae la 0 Moiikoiia i ka akaaka, ma Ue ano hoolalau, no kona makemake ole e ike niqi o Miriama i kona makn'u i ka liona, 0 kn mea oiaio maoli, ua liele a knu ka weli Jaia, ke hookokoke aku imua 0 kekahi liona jiololi, 0 ka oi loa a!;ii iloko o ka jioeleele elike me keia a laua e hele aku nei. Aia 110 kana pu iloko 0 kona kaman Im i hi i wniho ni, eia nae he j)oeieele keia manawa, aole ana e po:o..>i kana ki ana i kana pu, e kii aku ai ka liona ina 110 ike aku i k.Wa hololiolona ma kahi nminao. Pnu inni la ke kuwo nna a ka lioua, me ko laua uei lohe hou ole aku 110 kekahi manawa, nolaila hoi j>oijo inai la ka noouuo maikai iloko o Mr. Morikoua, mamuli 110 hoi kekahi o kona hoomaoj»oj)o iho, aia lāua ma. ka aao lulu e hele nei, a aia ka liona nia ka aoao akau o laua, ole mai ai i ko laua nei ea. O keia liona e ka makamaka heluhelu, he liona ia i hele a pololi, 110 ka ipea elua po me elua la okoa 0 ke komo wahi moaai ole ana iloko 0 konn oj>n, ua hele nae keia lioua a kahiko, ua hnla koim mau ia opio, eia nae me kela kahiko no, inn 110 ka maalo ae o kekahi holoholonn, a knnaka pnlia inma ona, e lilo ana in he jiio 1111 kona niau mniuu lolpa, aino koua inau niho ooi. ' O ko laua nei hele aku la ia ahiki i ka lihi o kn. ululnuu, kaohi moi la o Morikona I kona lio, mamnli nia» la o kona maka'u, q uiuke mai auanei laua i ka lionn. He oiaio ua j>au ke kuwo ana 0 ka liona, aka ke hookokoke mai la oia i kahi a luua nei e help aku In, niamuli o ka pahili 0 ka pa ana a ka makani, i lioni mai ai ua Hona nei, i ka hohono kanaka, a manao ae la ka loaa o kana meaui. He maka'u ka liona i ke kanaka, i kona wa pololi ole, aka nae nm kela po, heaha la ia mea he maka 'ii i keia liona, iua uo he mau haneri pu raifela'e lna'i aku ana ina ppka iimni ona, aole ia ha mea uona e hojio iho ai, 0 ka pololi ka mea nana i honuhee aku i ka maka'u mai iaia aku.

Aia hoi nialoko o ka u!ulaau ma kela mminwa hooknhi, koknhi moa mawaho- ae o ka lionn, i honi mui i k« hohoiio kanaka, me ka honi pu ana mai no hoi i k:i hohono o ka lionfc, me ke au aua o kona mau maka iloko o ka'pouli, oiai lioi kona mau imk«ihu e hanuhanu ana ma kahi e pa mai ai o ka makani. "E alja ana ka hoi op i? Mr. MoHkona?" i pane mai ai o M»Hama, i kelo ku ana iho o ka lio o kona hon. "K komo ao kaun noloko o ka ululaau, he keu aku a ka maikai o ka hele ami iloko o ka ululaau i ka po." Aolo hp wahi inōa a lioohelo aku o Mr. Moiikoua i kona lio īnnia, no k« moa aia ka maka'u iloko ona, 110 ka haln\v;ii me ka niuke, eia nne ke hoolalau wale la no oia, i ole ni o Miriniua e noonoo mai ua maka'u oia. Aole he ki,inu eae o kona mnk.Mi.ake ann e nele inai i ka hololio ina kela po, nb ka lawe ana mai no ia ia Minama no kahi kaawale loa, e hiki ai iaia ke noke hou mi.i i ke \ uo kaikamahine nei, e ue aku e hooko i kona makemake, u ua j»aa loa kona manao, mainua o ko laua hoea hou ana i ka hale e loia ana kela mea maikai iaia. ' "Aole'au mea e maka'u āi i ka liona, no ka mea wahi n kuu haku. ,o . a he . h°okahi honu a)kanaka i hoea mai no keia wahi, iloko o na makahiki elua ae nei i hala, a ua nui na holoholona. <• m »oi. a mau ai ka i°na, me ka makomake o le ika i'o kaqaka. O kekahi kumu 110 hoi e hookokoke ole mai ai o ka lion:>, no ka maka'u i ka noke mqu ia i ko alualu e na kanaka." ..»*•» ««"» Morik,?n' 1 a °-n k r k "' U '* i, o Mr. Monkona. oka u e noonoo nei no kou pono/' okn hooniii ae ta UoonmHa aku la e ho\o iloko o ka ululaau, qia no hoi o M>riama mai.o m o ua kanaka uoi i ko.a mai. wawae ma ka aoao o ioll" Ho a hope aku ona kahi ī l.ele ai me kona lio, oiai hoi ka' liona o hahai hele ae la ia laua, iloko o ka nahelehele, me ko lauft n?i ilee ole nku 1 kela napoo ana aku o Morikona me Miriama noloko o k » ulu aaa ke ike mai la o Mr. ilanakona, me kona pi|,a loa i k, ku!.ki ua hahai mai no oia mahope o Miriama nm, a uo ko laua huli ola' Vela iho ,a ,aua 1 ike oU ' i "a hele mal o ki'la No kela nalowale ana aku o Morik«,na me Miriama n..,5 V,. n « sr; Z "V kp: MoHHona ma„ k»ohpa".. T„ U i rU,« ak l . k i I hala. ea ' lk ° ,>o "° Hi ma,ok ° ° ko " ft kahua m«ka po ka ° a o «ie ka lele ana mai maluna o kekahi o 'na Palll? 0 »* 6 ■ |l , j° nH kauaka ika liona, ina aole i knmn m?; J ' Inai lnake ke,: ' ae iaia, ma ka noke ana ika hahau ikn r a 11,311 hon c hoopakelo i™ H ; k ,, n u l , n ;: uohZ\ * m - Hm * «... W >•»«« - l holoholona o Ta7.apa,'* o keleahi o k.'.ln ea lna ' ma ka n, »fl hanai nona ka 100 k»wi° i, O Z ai „T "" ka . konio aku ai lloko oka ululaau ' ' ' " Monk »»» ma I »»»»ww i k. „i,i ko laua alahele; ma U|,i he haSeriwile I 'JrfcT # ?° n ° ** u 0 mai ana, o'ka 'hele phlolel aku k ° kaaWa ' e ' c k «kali " n ia „° oiaōkr;:a"r —■ odi ' • k * w Ua hele kela liona a pololi loa ei« na* , pialio wate oo e hiki ai.iaia 1; P lan'akila u.a'luna iL'ike kela Hona i koua pilikia ma ka po mamua aku. uiamuli 'a knn« pupnnkulu. P«la ikn ~ i hoi „ele ai oia n,e ka p,ilel e m* * i aa.kanaka Paele. . ,; • maae (Aole i pata.)