Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 12, 19 March 1920 — KE AU KAHIKO O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KE AU KAHIKO O HAWAII NEI.

Palapala 1. Hoomakaukauia no ka AHAHŪI PONOKOHO—PALOKA O * NA WAHINE O MAUI. <IJoornauia mai.) He mau wahlne leholehu ka Kamehameha, aka o kana wahine punahele, oia oo o Kaahumanu. I Maui nei oia i hanauia ai i ka 1773 ma ke kumu o ka puu o Kauiki, ma iia aekai hikina o Hana. He umi-kumamahiku ona makahiki mare iai me Kamehameha—4ta mea i piha ke | kanalima makahiki ia manawa. He wabine eleu oia, he u 'i, lie oluolu, piha i i ka manao kuokoa me ka hiehie o kona kulana. j L'a kohoia oia i Kuhina Xui, a oia 1 no ko kana kane alakai noeau ma na ninau ano nui a pau e pili ana i ka lahui. O na ninau a pifu e pili ana i ke ola rae ka make, a pela hoi me ka pono a me ka hewa, ia ia no ka hooholo. Ia ia e hookupuia ai na lo&a o (ke aupuni, a mai ia ia aku e loaa ai i ka moi. '' O na olelo me na kanawai o ke aupuni ma 0 ke kuhina nui la, na olelo me na kanawai a ka moi" a me "Aole ka Moi e lawelawe i kekahi hana p ka lehulehu me ka apono pu ole o ke Kuhina Xni" —kekahi o na mamalaolelo o na kanawai ikahiko. ' ' Na ka holo ana o ke kuleana hooilina alii ma ka aoao wahine, i *haawi i ke kuiaha kiekie i ka wahine, a pela i pinepina ai ka loaa o ke kulana pookela ia ia. Sfa Kona kulana moiwahine, a hope alii hoi, ua loaa ia ia ka niana kaupalena ole ia, aka, me la inana piha' no 1 loaa ia ia, ua kapu iho la no ia wahine kulana pookela loa, aole e ai pu me kahi kanaka haahaa ioa, a aole no hoi e hoomo'a like ia ka ai i ka iniu hookahi. Ua kapu oia aole e komo ia loko o ka heiaU. O ka wahine e nana ana i kekahi akua kii, mamua o kahi heiau, ma ke ano ulia no paha, he make kona hoopa'i, a ua kiolaia no kahi wahine i ka pali k&hakai a pakii mainoino i ke a 0 lalo, no ka nana wale ana aku no i kk puka o ka heiau kapu. Kapu ka nioa me ka puaa i ka wahine. Mamuli o ko Kamehameha hilinai piha me kona aloha no hoi ia Kaahumanu, a no ka hoomaopopo pu no hoi kahi i ka makaukau ole o kana keiki o Liholiho, nolaila ua hookumu oia oihana Kuhina Nui nona, Ua hui pu oia me Kamehameha ma ka hookele ana i ke aupuni, a hiki wale i kona make aaa, —o keia kulana pookela i loaa ia Kaahumanu, i kakooia hoi e na wahiae koko alii, ka mea nana i hoala ae i kekahi mau hana i ike mua ole ia no kekalii moiwahino kulana kiekie a mana no h<?i, e pahola aku i kona mana a puni na m'okupuni holookoa, no ke koi ana aku i pono kuleana like no na wahne, a e ku-e ana hoi i ko lakou kaupaleia ma kekahi mau mea ano nui pili ika nohona. 0 ka K&ahumanu i makemake ai e loaa like i na wahine ka ai like ana, a inu like ana 4ioi me na kane, a pela oia i ake nui ai e pau ke kapu' Nana ke kuahaua e hookapu ana i ka hoomanakii a nana no'i hoouna aku i kona mau elele ma na mokupuni, e kuahaua ua pau ke kapu oke au kahiko. Nui ka hauoli ma na mokupuni a pau uo keia nu hauoli no ko lakou kuokoa. "Makemake o Liholiho e kaili hou mai 1 na aina no ka mahelehele hou iwaena 0 kana poe punahele, aka ua ke'ake'a noeau o Kaahumanu ia hana, a pela i koe nui ai na aina, e like me ka Kamehameha i haawi ai. Oka inoa moi i loaa ia Liholiho o Kamehameha 11, aole nae 1 l( >aa iaia ka mana e hana aku e like ine kana i manao ai, me ka ae ole o Kaahumanu. Ua kupale aku oia i na alakai noeau a na hpakuka o kona makuakane, a ua hoolilo nui i kona manawa i ka palaualelo me ka uhaai. Ia ia me kana wahine i Enelani, make like iaua. I ka hoea ana mai o na misionari i ka makahiki 1820, a kukulu i na kula, o Kaahumanu kahi i komo like i-ke kula, a ua hui pu nle kona poe makaaiftana 'haahaa loa x ka imx ana i ka naauao. Ua lilo oia i mea ohohia nui i ka malamalama oka manaoio, ua pau* lehia nui no hoi oia i ka i'mi ana i ka ike heluhelu me ke a humuhumu. Aole ona hana a hapa pu kana mau mea e lawelawe ai. No kona piha hauoli i keia ike hou i loaa njai, ua kaahele oia me kona ukali o aneane umi-kumamalua haneri poe malnna o na moku iiiiii, a ua kipa aku m# na mokupuni a pau, he eiwa mahina 0 ia kaahele ana, e huli ana, a e kinai ana i ila akua kii i koe e loaa aku ana, a e Itoi ikaika ana i na n.akauinana, e a'o i ka heluhelu me ke kakau, a e a'o pu i ka malamalama o ka nianaoio! Huliamahi na mea a pau no ka hoolohe ia ia.

Ua kokua oia i ke kukulu ana i na kula me na ekaleaia, a ua hana me ka hooikaika pauaho ole no ka pono o ka lahui. O 'ka oi loa aku ō kana i hooīkaika ai e mau ke aupuni ma ke ala o ka 'hooponopono makaulii ma kona mau mahele a pau, e like me kana pōnoi ī iawelawe ai me ka hoopono. Ua hoolaha ae oia i kana mau kauoha, e hookapu ana i ka pepehi kanaka, ka umiumi keiki, "ka aihue me ka Jawclawe hana i ke Sabati. Ua ahewa aka oia ia Wahinepio, ke kiaaina wahine o Maui, no kona ae wale ana aku i kona poe giakaainana e hoohaunaele, a hanamo wale aku i īia *hana haipule. He wahine kumualakai haaheo oia. Aole oia he wahine punihei i ka haaheo a ke ao nei e alualu mau nei, 9 i ole puui h*J k f^ ooioi iaia iho, i ikeia mai uUkolako, he kulana kiekie a he mana. Ho piha oia i ke akāhai, a pela ao. oia i hoomamao ai ia ia iho mai na anaina laulea mai, a hoolilo i kona namonanaiahuia ® holomUa C P olUaikai o kamakeana o Kamehameha 11, o kona kaikama o Kauikeaouli ka i Si ml lnol, . a Ua heaia 0 Kamehame a IH kona moa. Lehulehu no kona mau haawina maikai, aole nao i nele i ka hapanui 0 na ino o (Kamehameha 11. U ano pe alli D0 ka mo » opio Knihn POn ° °ka lahui 1 mea nui n» ° UpU aL 1 ka 1825 1 o kekahi anaiua nui ma Honolulu, malalo o kekahi ulu niu kokoke i ke kai i kuahaua ai oia i na kānawai palapala mua loa o Hawrf De i. pa'apaia La ulu ae no he mau haunaele i na a , Pf u » aole w »le mai waena ae oka la°hni • n, ° kU aihai kanawai me na JHbuj e j pae mai i keia mau pae mokii, aka, mai waena ae no kahi o kona lahui hn?°i" a iW ° ° le a ka,ak ala ole hoi om i 1 ula aku ai ia lakou, me ke kaukai ana i ke aloha o kona lahui me Ia «ou hoomaopopo maoli mai ika io o kana mau mea e hooikaika ana no ko lakou pono. (Aole i pau.) ; ;