Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 13, 9 April 1920 — Page 6

Page PDF (1.77 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KEONI HANAFODA

(Mai ka Aoao Elima mai)

 

            Ikaika maoli oia e lanakila malu@@ o kona mau ano kahiko apau. Aia @@ he manawa i hoea mai ai na makemake iloko on a, i kela ano n@h@ uhauha ana. ka noho lealea ana, ua papale nae oia i kela mau mea apau @ahope o koan kua, a nana aku la kona mau maka imua, @o ka La2a wale no, i  kela ame keia manawa.

            No na makahiki mua elua o kona noho ana ma Parisa, mahope @ ka @aalele ana iho i ke kulanakauhale o Nu loka, ua ho-ilihune @@oli kona noho an, me ka hoi ole maloko o na hale hoolimalima maikai e noho ai, aka e noho ana ola ma na rumi hoolimalima haahaa, @ @oom@awanui ana i kana hana, malalo o ke a'o ana mai a kana kumu kahiko.

            I kinohi o kona hoea hou ana aku no Parisa, a hoakaka aku la @@@@ o kana kumu, no kona makemake e noho a`o hou malalo oua, @@ kanalua loa kana kumu i ka lawe ana aku iaia, ma ke ano he houmana nana, no kela kamaaina no i kona kahiko, aka nae ua @@@mau aku la no oia ka no@oi ana, ahiki i ka ana mai o kela kumu

            He oiaoia, iloko o ka pule mua o ko Keoni Hanafoda noho hana ana aka malolo o kana kumu, ua ike mai la ua kumu nei i ka hooikaika maoli o Hanafoda ma kana mau hana, ia wa i hookomoia aku au ka ha@oli iloko on a, a ma ia hope mai, aole he noonoo nui e ae iloko o@@. o ka haawi wale mai no i kona ike apau i keia kanaka, no ka @@@ilo ana aku iaia i kanaka kaulaha ma kana oihana.

            No na mahina lehulehu kela noho hana ana aku o Keoni Hana-fo@a, ike mai la kana kumu, ua nui maoli ka iini o Hanafoda i ke @ahakii, ike mai la @ana kumu, ua nui maoli ka iini o Hanafoda i ke he mea a kana kumu e loiloi mai ai, me he mea la, ina no na kana kumu i kaha ia kii, elike ana no kana mau mea e hana mai ai, me kela i hanaia ai e ua o Keoni Hanafoda.

            I ka nana aku, aole he manawa hoomaha o Keoni Hanafoda, e nana mau ana oia i ke ao ame ka po, e hoike mai ana hoi ia mau @@@ ona, no ka pipilipaa o kona noonoo ma kana oihana, a e alualu @@@ hoi, e hoea oia ma ka panepoo o ka ike kahakii, ka puu oioinu hookahi ana e aka ana, e hoea oia ilaila i kekahi la.

             No kela hooikaikaa loa o Keoni Hanafoda i ka hana, ua hopo. @@@@ loa kana kumu, e hoea mai ana kekahi manawa, e loaa ai kela @@nako i ka ma`i, a e emi mai i hoi ka ikaika o kona kino, me ke @@i okoa ana mai iaia, e hoomaha, a e hele holoholo ma na kuaaina, @ @@@@ mai ai na ea oluolu, aole nae he ae iki o Hanafoda, no kona paokiki loa i ka hana, ua koi okoa kai la kana kumu, e hele like @@@@, ma kona home kuaaina, e hoohala ai i kekahi mau la, akahi @@ ola a ae aku.

            Ia laua ma keel home kuaaina, aole i hoohala wale o Keoni Hanafoda i kona manawa ma ka noho malie ana, a i ole, ma ka maau hel@ wale ana aku paha ma kela ame keia wahi, aka, ua hoohala nui oia i na mora o ke ahiah ma ka heluhelu ana i na buke maikai, i @@kaoia e na kanaka kaulana, a ma kahi o ka lilo ana o na buke o na hana keaka i mea makemake nana, ua ku a hoowahawaha maoli @@ ia mau buke, e hoike mai ana keia i ka loli loa ana o kona`mau @@@ mai kela Keoni Hanafoda mai. i kamaaina i kona mau hoaloha

            Ma kela manawa a ua o Keoni Hanafoda e waiho ana i ka ma`i, @@@oko o ka home o Helena, a e hoolohe aku ana hoi i na olelo a @@ua wahine mua ame Mrs. Remona, ua like maoli oia, aia ka maemae, ka oiaio ame ke kilakila iloko o kela mau wahine, o ia ano kana @ alua@u aku nei e loaa iaia, iloko o kela manawa ana e hooikaika @ e loaa ke kaulana, ma ka hana kaha kii

            Ua maopopo loa iaia, i wahi e hookia ai kona iini, e hoi hou mai o Helena me ia e noho pu ai, ma ke ano he kane a he wahine, he @ea pono e hooalike oia me ko Helena mau ano apau, e imi mua oia i na ano maikai i loaa ole iaia, a o kana ha@a hope loa, no ka uwalo ana aku imua o Helena.

            Ina no n@e hooko ole ia ana kona iini, e kaana pu me Helena i na hauoli o keia noho ana, aole no ia he mea nona e hoololi ae ai i kona mau ano maikai, no ka mea o ka anoano a Mrs. Remona i kanu ai iloko ona. ua kupu ae ia, a kolo aku hoi kona aa, ahiki i ka mole maoli ana. na ka make wale no e hoopau ae i kona ulu lau ana iluna.

            I ka manawa i kauia ai na kii a Keoni Hanafoda maloko o ka @@@ hoikeike no ke kuaiia aku imua o ke akea, ua lilo kana kumu kanaka hauoli loa. mamuli o ka makemake nui ia o kana mau kii, me kona i okoa ana iho iloko ona, aole he kanaka e ae ana e haawi aku ai i kana mau mahalo kiekie ana o Keoni Hanafoda wale no.

            No na makahiki ekolu kela noho hana ana aku o Keoni Hanafoda ma@alo o kana kumu, alaila ua wehe ae la oi i keena kaokoa nona, me ka pipili mau no nae o ko laua noonoo kekahi i kekahi, e hele @@@ana hoi kekahi maloko o ke keena hana o kekahi e nana ai i na kii lehulehu. ma keia ano iho la i pii mai ai ka waiwai ame ke kau@ana  o Keoni Hanafoda.

            I kona ike ana iho. ua loaa nui ke dala iaia, ua loaa hoi ka hanohano, ame ka inoa kaulana, hooholo iho la oia, e huli hoi hou mai no Amerika. no ka mea, ua loaa kana mau waiwai makamae, e waiho mai ai ma na kapuai wawae o Helena, ka pulakaumaha hookahi iloko o kona noonoo e kau nui aku ana i ke ao ae ka po.

            O kela mau manaolana nae ona, o kela iini hoi a kona puuwai, @a weluwelu liilii ia. elike me ka kaua e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei, ma kela hui pu ana o ua o Keoni Hanafoda me Helena, a iaia e noho la maloko o ke keena waiho buke, he keu aku a ka nui @ ka ehaeha o kona uhane.

            I kela lohe pono ana aku nae ana, i ka leo o Dora i ke kamailio ana aku i kona makuahine, ua hoopiha loa ia mai kona uhane me ka olioli, a oiai no i mamao loa kona wahi. e noho ana, mai ke @eena mai a kana mau mea aloha e kamailio mai la, ua hiki loa no iaia ke lohe aku i kekahi mau mea e kamailioia ana mawaena o laua, nolaila ua akakuu mai la kona mau ano pihoihoi, a mihi loa iho la oia no kona wikiwiki loa, ma ka hele koke ana mai e ike ia Helena, me ka haawi mua ole i manawa no Helena e hoomakaukau ai iaia ih@, malia pela iho la i nele ai kana hauka`i ma kela la.

            Ua lohi loa nae kela ike ana iho o Keoni Hanafoda i kona hewa, @@ka mea ua hanini aku la ka waiu, pehea nae e hiki ai iaia ke @akali hou aku, no ka mea ua hele ku makemake a nui iloko ona, e @@e hou i ka helehelena o kana wahine mua, a i kela lohe pono ana aku ana. i na olelo a kana kaikamahine, e kamailio aku ana imua o Helena. no kona makemake loa e ike i kona makuakane, ua aneane @@@ua o Keoni Hanafoda e ku ae iluna, a holo mai imua o Dora, a mamuli wale no o kona hoomanawanui ana, i hoomau aku ai oia i @@aoho malie ana maluna o kona noho, o kekahi kumu no hoi o kona hele ole ana mai e hui pu me kana kaikamahine, malia o lilo no ia hana pupuahulu ma kona aoao, i mea e hoopilikia hou a mai ai kona noonoo.

            O kea mea nae i ala koke ae iloko on a i kela manawa, o ia no kona hoomanawanui, a he nani hoi ia, ua lohe pono aku la oia i ka manao o kana kaikamahine, aia ka makee makuna on a, nolaila, e kau aku kona manaolana maluna o Dora, ke ko`iko`i o ke koi ana aku i @@2@ makuahine, ahiki i kona maliu ana mai, e hoohui hou i kona @@@ makua.

     Ma kela manawa nae ana i lohe aku ai i ka hooho ana ae o Dora, Eia anei maloko nei kuu makuakane!" ua hiki hou o@e iho i ua o Keoni Hanafoda ke noho malie, hiolo makawalu aku la kona mau waimaka ma na papalina, o ke ku ae la no ia iluna, a hele mai la me ka pahola ana o kona mau lima imua, no ka mea, ua hele la @e aloha no kana kaikamahine a nui.

Me ka hoohakalia ole iho no hoi, i kela ike ana aku o Dora i ke komo ana mai o kona makuakane, holo mai la oia imua a puliki mai la @@@@. a iloko o kela mau sekona pokole, aia k@ makua me ke keiki @e hookahe like la i ko laua mau waimaka o ke aloha kui`o kekahi @o kekahi, a i ka hookuu ana ae o ka laua lulumi ana, nana aku la o Keoni Hanafoda ma ka helehelena o kana kaikamahine a i aku la:

         "O, e Dora, kuu kaikamahine aloha, aia anei ka hoowahawaha iloko ou no kou makuakane nei?"

         "O, e papa, aole he manao hoowahawaha iloko o`u nou, aka ua hoopiha loa ia mai kuu puuwai me ka hauoli, no kou hele ana mai nei e ike ia maua, " i pane mai ai no hoi o Dora.    

         Ua hoopiha loa ia aku o Keoni Hanafoda me ka olioli no kela pa@e a Dora, no ka mea o ke ao mau iho la no ia a kana kaikamahinee pane aku ai imua on a, i kko lakou wa e noho maikai ana.

         O ka mea oiaio loa, ua pipilipaa aku ka manao o ka makuakane @@ ka@a keiki pela no hoi kana kaikamahine iaia, iloko o kahi wa lillii o Dora, aka i ka nui ana ae o kona kino, e hoomaopopo ai i na ano lehulehu o kona makuakane, ua huli ku e mai la oia iaia, a holo aku la mahope o kona makuahine. eia nae, he mau manawa lehulehu no ana i noonoo nui ai, mahope mai, no kana mau hana maikai ole i kona makuakane. kana mau olelo hoinoino maluna ona.

         "Ua hauoli i'o anei oe e kuu kaikamahine no keia halawai hou ana o kana!" i ninau hou aku ai o Keoni Hanafoda, me kona mau waimaka e haale ana ma kona mau lihilihi maka.

         "Ae @a hauoli loa au i ka ike hou ana ia oe e papa, i ke kama@ ilio p@ ana me oe a ua hauoli pu no hoi au me ka haaheo loa, no ka loaa a@a o na ano maikai ia oe, a@e kou kulana kiekie ma ka honua nei.

         "Aole no oe i loli ae, mai kela ano kahiko mai o kamaaina i ko`u mau maka ka nana mau ana aku maluna ou," alaila ku ae la ua o Dora il@@a, me ka nee iki au aku a kaawale mai kona makuakane aku, a i hou mai la:

         "O ka loli wale no a`u e ike aku nei ia oe, ua oi hou ae ka pu`ipu`i o kou kino, a ua keokeo hoi kou mau lauoho, aka he o ia mau no nae ke ano o kou mau maka, aia ma kou helehelena ke ano @aumaha. eia nae he kaumaha mamuli o ka loaa o ka maha i ka noenoo."

         "Ke manao nei au, o ka loli auo nui hookahi loa i loaa ia`u, o ia @o ko`u ano kauaka makua," i kahamaha koke aku ai ua o Keoni Hanafoda i kana kaikamahine, a i hou aku la:

         "Ale au e hoi hou ana ihope, a kuekaa mai i na mea o ka wa i hala, koe wale no keia, ua lilo ko kakou halawai hou ana. i mea hoohauoli loa mai i kuu manao, a na mua aku auanei e hoike mai i ka mea oiaio, in a paha ua loli ae lo`u ano kahiko, aole paha. O ka mea nana i hoohauoli loa mai i kuu naau i keia la, o ia no ka ike ana, aia ka manao makee iloko ou, no kou makuakane, a`u e hoohewahewa ole ai ke olelo ae, ua huikala mai oe i na mea a kou makua i hana aku ai ia oe, o ka wa i hala.

         "Ua loaa ka ike no ka`u mau mea i hana ai iloko o na makahiki aku nei i hala, no ka mea ua lohe mai nei no au i ka olua kamailio, aka e lohe aku ana no oe i na mea apau ma keia hope aku. He keu aku maoli no a ka mea kupaianaha o ko`u halawai pu`ana me kau kane i keia la, a hunona hoi a`u, a oiai aole no he mea i maopopo mua ia`u nona, ua kaa e nae iaia ka ike no`u nei, nawai no la kona nana pono loa mai ia`u, eia ka o kau kane ia, a ma ka`u mau mea i hoomaopopo aku nona, ua pomaikai maoli oe e Dora, i ko ma@e ana me ia"

         "O, aole he wahine haaheo e ae, no ka loaa ana o kekahi kane, elike me Alekana ke ano elike la me a`u nei, a o ka me oi loa aku, ua piha loa au i ka hauoli e noho pu mai nei me ia, a me he mea la, oia kela a`u i lohe aku la i ka hoea ana mai nei, mawaho o ka Lanai o ka hale."

         He mea oiaio, i kela alawa ana aku a Dora no kahi o ka puka, e ku mai ana kana kane, a nana mai iaia ame kona mau makua, a o ia ka ua o Dora o ka i ana aku:

         "O e Alekaua, e hele mai oe e ike ae i kuu makuakane, oiai no nae ua ike mua no oe iaia i kea la iho nei. Aole anei he keu aku keia a ka mea hookaka i ka manao, o kona loaa koke ana ia'u, mahope o kou hoike ana mai ua hui pu oe kuu makuakane i keia la?"

         Ma kela manawa mua loa a Alekana i halawai ai me Keoni Hanafoda ai me Keoni Hanafoda, ua ume ia aku kona mau manao hoohihi no kela kanaka, mamuli o kona mau ano keonimana, me ke kilakila pu hi o kona kulana; ua kaokao loa kana mea i ike aku al, mai na ano a kana wahine opio i hoakaka aku ai no kona-makuakane.

         He hookahi mea a ua o Alekana i hopohopo loa ai, mahope o kona hoi ana aku a hoike  i kana wahine, no Keoni     Hanafoda, o ia no ke ala mai o na manao maikai ole iloko o ke keiki no kona makua, aka nae iaia i ike mai ai, aole ia haawina maluna o kana wahine, ua hoopiha loa ia aku oia me ka hauoli, aka nae iloko o kela manawa hookahi, ke kanalua loa la oia, no ka lona o na manao maikai iloko o Helena, no ka mea e hoalaia mai ana na hoomanao ana no na mea o ka wa i hala, iloko o kela wahine.

         Mahope iho o ka haawi ana aku o Alekana i kona aloha ia Keoni Hanafoda, huli aku la oia imua o Helena, a haawi aku la no hoi i kona lima, me ka hakilo ana aku maluna o kona mau maka, eia nae aole e hiki iaia ke heluhelu aku i na manao iloko o kela wahine, he hookahi wale no ana mea i hoomaopopo aku, o ia ka haikea o kona helehelena.

         Oiai aia o Alekana me Hanafoda iluna kahi i ku ai, kauoha aku la o Dora ia laua e noho iho ilalo, a no na minuke he kanakolu, ko lakou noho ana aku kamailio, i na mea hou ano nui o kela la, oia no hoi o Keoni Hanafoda ke noho kokoke loa la ma ka aoaoa o kana kaikamahine, me ka puliki ana no hoi i kona lima, me he mea la, o ka heleuma wale no ia e paa ai oia maloko o kela hale, a o ka manaolana hookahi hoi, no ka hoea mai i ka manawa e hookoia ai kona iini, e hoi hou mai o Helena me ia e noho ai.

         Oiai nae lakou e noke la i ke kamailio, ke alawa mau la ka ua o Keoni Hanafoda nana ana ia Helena, eia nae aole e hiki iaia ke heluhelu aku i na manao o kana wahine mua, koe wale no ka hooiia ae o kona hoohihi no Helena, i kau a mea o ka u`i maoli no o kona ano ana, e nana aku la, o kekahi paha hoi, no ka nani o kona lole e komo ana.

         Unuhi ae la nae o Keoni Hanafoda i kana uwaki no ka nana ana me kona ku pu ana ae iluna, oiai ke hookokoke ae la i ka manawa e hoea mai ai kekahi poe no kona hokele, a kukakuka no kekahi kauoha, e hana aku oia i ke kii a kela poe i makemake loa ai, me ke kuaki no nae iloko ona, no kona haalele koke iho i kona ohana.

         Aia hoi iloko o Alekana ka noonoo, e kono aku oia ia Hanafoda e hele like lakou no ka paina ahiahi, a mailaila ae noloko o ka halekeaka, no ka mea ua manao oia, aia iloko o kana wahine ka hauoli e pili mau kona makuakane me ia, aka no Helena nae, aole he maopopo iki o kona manao, in a paha he hauoli, a he kaumaha paha ke hele pu aku o Hanafoda me lakou.

         "E nonoi aku ana au ia oukou, e hukiala mai ia`u, no ka mea e hoea ae ana kekahi poe e ike ia`u i ko`u keena ma ka hokele, me ka minamina nui no nae no ka hiki ole ke hooloihi hou ia aku ko kakou noho pu ana iho," wahi a Keoni Hanafoda. "He mau kii ka`u e waiho mai nei maloko o ko`u mau rumi, a ina e loaa ana he manawa kupono ia oukou, ke makemake nei au e hele mai oukou e nana i kela mau kii iloko o keia mau la aku," me kona nana pakahi ana aku maluna o ka poe apau e noho ana maloko o kela keena.

         "Owau no ka`u e olelo e ku ia oe e papa, i ko`u hauoli loa e ike koke i kela mau kii. E loaa ana anei ka manawa kaawale nou, e hookipa aku ai ia makou ma ka la apopo?" i pane koke mai ai no o Dora.

         "Ina pela ua pono, a e hele mai oukou apau looa i hookahi ko kakou paina like ana ma ke awakea o ka la apopo," wahi a Keoni Hanafoda. "Ke manao nei au aole he mau mea ake`ake`a ia oe e Mr. Alekana, mai ka hele pu ana mai me kau wahine."

         "He mau hana no ka`u o ka la apopo, aka nae ua hiki no ke hoopaneeia aku ia hana a ku wa kupono; a ke hooia aku nei au imua ou, e lilo ana i mea hoohauoli loa mai i ko`u manao, ka hoea ana aku elike me kau kono."

         "He nani ia, ke apono mai nei oukou no ka`u kono, no ko kakou ai pu i ka paina awakea, ma ko`u hokele e noho mai nei, pehea, aole anei o ka hora ekahi o ka auwina la, ka manawa kupono loa, no kakou e akoakoa like ai maluna o ke pakaukau?" wahi hoi a Keoni Hanafida, me ka nana ana aku ia Helena, no ka mea, aole oia i lohe i ka manao o kana wahine mua.

         He oiaio, iloko o kela manawa holookoa o ko Keoni Hanafoda hoea ana mai imua o kana mau keiki, aole a Helena wahi olelo iki ma kona aoao, aka ua kaa wale no ma ko Dora ame ko Alekana aoao ke kamailio, a i ka wa i kau aku ai ka Keoni Hanafoda nana ana maluna ona, aia na manao pihoihoi iloko o ua o Helena no kana mea e pane mai ai, a o ka mea ale no nana i hoomama ae i kna manao, o ia ke kaa ana mai na Dora ke kamailio ana, ma ka i ana aku imua o kona makuahine:

         "E mama, he mau hana no anei kau o ka la apopo, e hiki ole ai ia oe ke hui pu mai me mua, ma ka paina awakea o ka la apopo ma ka hokele o papa e noho mai nei?"

         "Ae, e hele aku ana au, no ka aha hoohauoli a Mrs. Fokai ma ka la apopo, o ke kumu paha ia e hiki ole ai ia`u ke hele aku, aka aole no a oukou nana ana mai no`u, oiai he nui no ka`u mau wahi e hele ai i na la apau."

         "Ina aole e hiki ia oe ke hele mai i ka la apopo ea, alaila e hoopanee aku a ka Poakolu, ke kaawale hoi oe ma ia la," i komo mai ai o Keoni Hanafoda ma ke kamailo ana.

         "Ua paa no au i ka Poakolu, ua konoia mai au e hoea aku no kekahi ahamele, a ma ka Poaha aku, e hoea ana au no kekahi anaina hoohauoli ma Tukedo. mai lilo ko`u paa i na aha hoohauoli i kumu e hoopaneeia ai ka oukou mea i noonoo ai, ua hiki no ia`u ke hele aku a nana i kela mau kii, i k@@@@@@@ koa aku, o laua nei no ke hele aku e ai pu me oe e Keoni @@@@@

         No kela pane a Helena @@@ @@e iho la no o Keoi Hanafoda, aole oia e ike hou ana ia Helena, koe wale no paha ma na ano ulia, a i ole maloko o ka hale, e kauia aku ai kana mau kii no ka hoikeike ana.

         Mamuli o ka paa loa o Helena me kana mau hana i hoolala mua ai, ua hiki ole loa ke hookikinaia aku e hele pu mai oia me kana mau keiki no ka hokele, aka nae iloko o Keoni Hanafoda, ua piha oia me ke kaumaha, no ka mea, ma ke ano o ke kamailio ana mai a Helena, i loaa aku ai iaia ka hoomaopopo ana, o kela mau manaolana, kela mau hooikaika ana ma kona aoao, ua hoea mai ia ka weluwelu liilii ana.

         Oiai aohe he mea hou aku i koe e kamailio ai, ua haawi aku la o Dora i ka ae imua o kona makuakane, e hoea aku ana oia me Alekana no ka hokele, ma kekahi la mai, a i hookahi ko lakou ai ana maloko o ka hokele.

MOKUNA XXILI.

         Ma kekahi la ae, i kulike ai me na mea i hoolalaia, ua hoea aku la o Dora me kana kane, no ka hokele i noho ai o Keoni Hanafoda, a paina like lakou ma ka hokele, a mahope o ka ai ana, i lawe aku ai o Hanafoda e hoikeike i kana mau keiki i na kii maloko o kona keena, he umi - kumamalua ka nui.

         He ku i ka nani me ka maiau ke ano o ka hanaia ana o kela mau kii apau, a no na hora elua, i hoohala ai o Dora me Alekana ma ka nana ana i kela mau kii me ka nui o ka laua mahalo no ka noeau maoli o ka hanaia ana.

         He mea oiaio loa, i ka maawa o kekahi mea e ku ai mamua o kekahi o kel mau kii, a nana pono aku oia i ke ano, e loaa ana iaia ka ike, o ka mea nana i hana i kela kii, ua hoolelepau aku oia i kona noonoo ame kona uhane maluna o kana hana, a ua hoikeike mai hoi ka mea hana kii, i kona akamai maoli, e kakaikahi lea ai, ka poe hiki ke hana i na kii o kela ano.

         Me he mea la ia Dora e kilohi la i  na kii a kona makuakane i pena ai me ka noeau loa, ua lawa kela mau hiona e hoohewahewa ole iho ai oia, aia na leo mele me na huaolelo e kau okoa mai ana imua o kona mau maka, e hoopihaia ai ka puuwai o ka mea e nana aku ana me na haawina pookela loa o ka hauoli.

         Iloko o cela âme keia la mahope mai, e hele mau ana no o Dora e nana i kela mau kii, a elike me kona h@le mau aku, pela no ka loaa mai o na ike iaia, no ka manao ame ke kaona maoli o na kii i penaia ai e kona makuakane, ka waiwai makame hoi a kona makua, o ka halihali pu ana mai me ia, mai Parisa mai, ka me nana i hoomahuahua ae i kona makemake, ame ka makee no ka noeau o kona makuakane.

(Aole i pau)

He Moolelo no ka

MAKAIKIU MAKENEKI

a i ole

KA OHUA MAI KA PA KAPILIMOKU

MAI O SEKOTIA.

 

         Alaila alakai aku la ka lunanana ia laua i kahi o ka puka i paa i ka uhiia e pili mai ana me ka rumi helu 21 ma kona aoao aka`u. Haawi aku la oia i ka ihoiho kukui ia Batalomaio a hele aku la e hookaawale aku i ka mea e ku ana malaila ia manawa, he mea e alai mai ana i kahi e hele aku ai. I ka pau ana o keia hana, kahea mai la oia ia Batolomaio e hele aku e nana ia ka paku no ka mea aole i pili loa iho ia paku i ka papahele. Alaila kukuli  iho la ka lunanana maluna o kona mau kuli a noi mai la ia Batolomaio e haawi aku i ahi.

         "Aole au i manao he mea la kekahi o ia ano ma keia wahi," i pane mai ai o Batolomaio.

         "O, he mea no kekahi o ia mea me a`u, aka he makemake au i ke ano pololei loa - kekahi o kau - ke ahi i hiki ke a no ka manawa loihi me ke poha ole i kou manawa e hoe iho ai. Maikai maoli no kou lawe pu ana mai i kekahi o ia ano ahi me oe."

         "Ae no hoi," i paue mai ai o Batolomaio, a ia manawa hookahi lalau iho la a unuhi ae he hapa kakini mau laau ahikoe mai kona pakeke ae.

         Mahope o kona koe ana ae i kekahi ahi a a, i mai la ia Batolomaio," e nana ae paha oe la, ua poina oe i keia lalani lepo puehu aohe i kahiliia. E nana iho no hoi oe i ka meheu wawe e kau nei maluna o kahi o ka lepo puehu. He hiki loa i kekahi maka ke ike iho o ka hele kokeia ana iho nei no ia."

         "Aia mahea?" i hoole paakiki loa mai ai o Batolomaio me kona ike iho no nae i ke kakau o ka meheu wawae maluna o ka lepo puehu maluna o ka papahele. Ia manawa i kikaho mai ai o Gerena ma kekahi aoao mai o ka rumi i ka i ana mai: "Aohe waiwai o kou hoole ana aku i ka oiaio o ia mea, e Batolomaio, na loaa pololei mai la ke alanui i ka lunanana.

         "Aole au e hoahewa aku ana ia oe no kou hoomaka`uka`u ana mai nei ia maua, ua pololei loa oe, aka nae, o koe hooweliweli ana mai nae hoi ia maua he mau kanaka pepehikanaka, he aihue a he powa, he pau olelo ikaika loa hoi ia au, aole anei ou manao pela?"

         "Malia paha ua ano ikaika loa i`o ia mau olelo ia olua, aka, i ha`i aku nae au ia olua oia maoli no ka mea oiai in a e hiki mai ana i ka manawa e noii pono ia aku ai ka oiaio," a o ko ka lunanana ku ae la no ia iluna mai kahi a@ ana o ke kukuli ana iho, a hoi hou aku la nowaenakonu o ka rumi.

         Ilohi hou aku la o Batolomaio i ka ihoiho kukui a kau maluna o ka pahuume e kau ana o ka uwaki nui.

         "Me ka huna ole iho i kekahi mea," i pane mai ai o Gerena, no ka mea ua ike iho la oia aohe waiwai o ka huna hou ana iho," ua ike aku no maua ia oe maluna o kekahi mamua o ka hoomaka ana mai e holo mai Ladana mai. Ina no ko maua holo mai n kekahi hana aole anei he mea pono ia maua ke hoao no kekahi mea, me ko maua ike iho no o kekahi o na makaikiu mai Enelani mai kekahi  e kau pu ana maluna o ia kaaahi, a o ua ohua la oia no oe "

         "Aohe i pololei kau i olelo aku la," i ku e mai ai o Batolomaio.

         "Aka, aole maua i holo mai no kekahi hana, aka, ua holo mai maua no ka manao e loaa kekahi manawa hoohauoli a e loaa ai hoi kekahi manawa maikai, a eia nae, ma ia holo ana mai eia ka hoi e halawai ana me kekahi ulia e owili pu ia aku ai maua. Aka ua maopopp no ia maua aole oe he keonimana e alakai hewaia ana mamuli o na mea koho wale ia; o ka mea oiaio, i lohe mai oe, he makemake maua e kaawale loa mai na hana lapuwale mi a pau a loli ae maua i mau kanaka maikai; aole anei ou manao pela e Batolomaio?"

         "Oia maoli no ko kaua manao," i pane mai ai o Batolomaio.

         "A nolaila, ua maopopo aku nei ia oe ke kumu o ka loaa ana mai o kela waiwai ia maua, a ua hoike ku nei no hoi maua i ka pololei o kau mau mea i hoakaka mai nei, a ua hoohiki mai nei, a ua hoohiki mai nei no hoi oe aole e haawi aku ana ia maua iloko o na lima o na makaii `o Palani nei, mamuli o ko maua hoike ana aku i ka mea oiaio ia oe, malaila pau iho la ke kamailo hou ana, aole anei ou manao pela? Eia ko`u manao e hoopakele ae ana anei oe ia maua mai ko maua huikau p@ ana aku iloko o ka hihia pepehikanaka, he hihia a maua e kau nei ka weli in a no ka hookoia mai o ia hana maluna o maua."

         "O, mai maka`u olua no ia hihia, no ka mea, aole i ao ka`u hana i holo mai nei no nei," i pane aku ai ka Lunanana Baida. "I ka loaa ana iho la o keia waiwai ua pau iho la ka`u hana o ka holo ana mai; no ka hihia pepehikanaka o na makai Palani ke kuleana huli aku ma ia hihia, E maopopo ae ana no ka inoa o kela kanaka limakoko mahope o ka hanu ana aku o kuu hoahui, a no ke kino hoi o ke kanaka i make ai e hookaawaleia aku ana mai kela hale waiho kino aku, no ke kanuia aku maanei, a i ole ma Ladana paha.

         "Me ke kanalua ole ke olelo ae na na pilikoi o ke kanaka make e uku aku ana i ua hoolilo o kona hoolewa a e hoounaia mai ana kekahi pahu kupapau ianei no ka lawe ana aku i kona kino. No ka mea hoi e pili ana me kela kanaka nana i pepehi i ke kanaka Pelekane na na makai Palani no ia e huli mai i ke kanaka limakoko oiaio.

         "Ua loaa mai no ia`u kekahi ike e pili ana no ia kanaka nana i pepehi, a oiai he hana ia na na makai Palani, aohe pili o ia hana ia`u, aka nae, in a no ko`u makemakeia e komo pu aku e hana ia hihia he wahi ike oiaio no kekahi i loaa mai ia`u e hiki ai ke hoakaka aku imua o ke kiure."

         "A pehea kela kanaka e noho nei maloko o ka rumi helu 21, ke kanaka mai iaia i loaa mai ai keia?" i ninau ai o Genera me ak hulili o na maka. "Kela kanaka hoole waiona, e Mr. Baida, kela kanaka haiolelo hoopunipni, a i loaa aku ai iaia na daimana mahope iho"

         "O Mr. Nila anei kau e manao la a nona hoi oe i kamailio mai la?" i ninau aku ai ka Lunanana Baida me ka malie loa. "Ua ike au me ka maopopo loa aole o Mr. Nila ka mea nana i pepehi i ke kanaka Pelekane, he kanaka okoa no, o kona inoa nae he mea hiki ole ia ia`u ke hoike aku ia olua i nei manawa." Alaila laka ae la oia i ka puka.

         "Eia ko'u manna hope loa ia olua, in a he makemake ko olua e hoi pu aku me a`u i ka la apopo i Enelani, hoike mai pela! E hana aku ana au i kekahi hana maikai i na keiki i hoike mai i ko laua mau manao maikai. Pehea kou manao, e Batolomaio? Aohe mea keakea i kou hoi pu ana aku me a`u i keia manawa, pela ko`u manaoio; e ae mai ana anei  oe e hoi pu aku me a`u i ka la apopo?"

         "O, e Mr. Baida, e kala mai oe ia`u, aole au e hoi pu aku ana, a ke haawi aku nei au i ko`u mahalo ia oe."

         "O, e ae mai oe e hoi pu me a`u," i koi hou aku ai ka lunanana.

         "O, aole; e kala mai oe ia`u. E noonoo iho oe, heaha la ka na kanaka mea e kamailio mai ana in a e ike mai ana lakou ia`u e hoi pu aku ana me oe? E olelo koke mai ana lakou he lawehala au i hopuia e oe, a e hoihoi pu aku ana oe ia`u no ka hoopaa na aku i ka halepaahao.

         "He hana hoohilahila maoli kela ia`u iloko o na la apau o ko`u ola ana, a e lilo pu aku ana ko`u mau ano maikai apau, e hiki ole ao ke holoi ia ae mailuna aku o`u. Aole owau ke hoi pu aku ana me oe, o i nei ae paha , ke makemake nae oia!"

         "A pehea hoi oe, e Gerena? E oluolu  ana nei oe e hoi pu me a`u i ka la apopo? E haalele iho ana ke kaaahi i ka hora 8:20 a.m. e ku mai ana ma ka hora 5:20 a.m.ia nei, a he kaaahi kupono loa kela nou e kau ai. Oia ke kaaahi laweleka o ke kakahiaka mai Parisa aku.

         "He makemake no au e hoi pu me oe, ma ka la apopo, e Mr. Baida, aka, i loaa ai hoi i manawa hoomaha kupono nou e noho iho ai maanei, e ae mai oe e noho iki iho no au a mahope aku e hoi ai, e makaikai iki ae hoi i ka nani o Parisa nei no kekahi mau la mamua o ka hoi ana aku i ke one hanau. Aole oia wle, ke makemake pu nei au e holo aku no ka hema, nolaila la ea, alole hiki ia`u ke hoi pu aku me oe, a ke haawi aku nei no hoi au i ka mahalo i ko lokomaikai e ka Lunanana Baida."

         "Ua pau ae la ka`u mea i makemake ai me olua; ua hoomaka kakou i ka hana ma keia ahiahi, a ua pau iho la me ka holopono; eia ka`u kauoha ia olua, mai hoao olua e hele ae mamua o kuu alahele ma nei mua aku. Ina he makemake ko olua e hana i kekahi mea hookaawale loa olua mai kahi aku a`u e ike ole aku ai ia olua." Ia pau ana no o kana kamailio ana oili aku la oia iwao a pani hou mai la o ka puka.

          I ka Lunanana Baida i oili loa aku ai iwaho o ka holo, e kali mai ana no ka Makaikiu Topina iaia a hookahi ko laua iho like ana aku no ka hale malalo, a oiai laua e u iho like ana kamailio mai a ka Makaikiu Topina no kona hoonoho ana aku i kekahi kanaka Palani e kiai ia Mr. Nila ma ka hale malalo, i kona manawa i kaawale mai ai malaila mai.

         Ia laua i u oili loa aku ai iwaho ike aku la ka Makaikiu Topina i ke kanaka ana o ka hoonoho ana aku e kiei ia Mr. Nila e holoholo mai ana ma ke alanui, a ia manawa hookahi no nae ana e holoholo mai ana e hakilo mau ae ana ia Mr. Nila.

         "Ea, e Topina, ua haalele mai anei o Mr. Nila ia oe?" i ninau ae ai ka lunanana me ke ano kahaha, me kona nana ole iho ua loaa mai la no iaia na mea oiaio e pili ana i ka hihia holookoa, aohe hana hou aku i koe o kona huli hoi wale aku no no Enelani ma kekahi la ae. "Ae, ua haalele mai oia ia lakou, aka nae, ua hoohiki mai no oia e hoi hou mai ana no e kamailio pu me Mr. Baida ma ka manawa e noho iho ai o Baida e ai i ka aina hiahi.

         "He helehelena haikea maoli kou, e Mr. Baida, "i pane ae ai ka Makaikiu Topina me ke ano kahaha.

         "Aohe o'u ike iho ia ano o'u, aka nae o ka`u e makemake loa nei e loaa ia`u i nei manawa oia kekahi mau meaai maikai, oia hoi ka i`o bipi palupalu i palaiia me kekahi kiaha waina maikai loa i waihoia iloko o ka pahuhau a hu`ihu`i."

         "Aole e loaa ia mau mea ia oe ma keia wahi oia ka pilikia," i pane aku ai ka Makaikiu Topina.

         "Oia hoi ka pilikia, aka e loaa ana nae ia mau meaai maikai ia`u ma keia manawa no ma ka la apopo ia`u e hiki aku ai i Enelani, a e inu ae ana au i ke kiaha waina maikai loa no kou ola, e kuu hoaloha Topina maloko o ka haleaiu ma ka Hokele, a e ai pu ana hoi i kekahi mau meaai maikai loa maloko o ia hokele, a i ole maloko o ka Hokele Ka Ipuka Gula," kahi o na meaai o kela ame keia ano i hoomakaukauia i na manawa apau, ae loaa pu ana no hoi maloko olaila na meainu  o kela ame keia ano e makemake ae ai kekahi mea."

         "Alaila ma ka la apopo ana anei oe e hoi aku ai, e ka Lunanana Baida? E hoi i`o aku ana oe i ka la apapa la?"

         "Ae; make kaaahi o ka hora 8:20 a.m. mai ka hale hoolulu kaaahi aku ma ka hapa akau loa o keia kulanakahale."

         "A pehea ana ka hoi ka hihia?" i ninau mai ai o Topina.

         "Aohe au hopohopo hou ana i koe no ia hihia, e hauoli iho oe, e kuu keiki. O na daimana maikai loa a`u i holo mai ai no ka huli ana mahope o ia waiwai ua loaa mai a eia me a`u i keia manawa, a e hoihoi pu aku ana nu ia wiwai me a`u i Enelani ma ka la apopo, a maloko o na la ekolu ma ia hope aku e loaa mai ana ia oe kekahhi palapala hoomaikai no kau mea i hana ai mai ka oihana makai  mai ma Enelani."

         "E loaa i`o ana anei ia palapala hoomaikai ia`u E waiho aku ana anei oe i kekahi hoike - ?"

         "O, mai poina oe i ka`u e hoike aku nei ia oe hana aku ana au ia mea, no ka mea, mamuli o kau kokua ana i loaa ia`u keia waiwai, a e loaa pu ana ia`u ka hoomaikaiia mai e ko`u mau poo maluna ae; aohe au kumu e hoahewa iho ai no ka`u hoike e waiho aku ana imua o na luna aupuni. Aole au i poina i ka`u hoike e waiho aku ana imua o na luna holopono ana o keia hana."

"O, e Mr. Baida, nou na hoomaikai ana he nui," i pano mai ai kona hoamakai ma ke ano ua piha oia i ke aloha ia manawa.

         "O, mai noonoo nui oe no ia mea, e hana aku ana au i kekahi mea apau e ikeia mai ai, a mai poina oe i keia mea a`u e hoike aku nei ia oe. Ke hooiaio aku nei au imua ou, oia hana a`u e hana aku ai, he hana, a malia, e lilo pu ana ia i mea e hookiekiea ae ai oe ma nei mua aku, O ka hana pono ale no e hanaia mai nou oia ka haawi ana mai i kekahi mea e hoomahuahua hou ia ae ai kou ikaika, oia wale no."

         "O, mahalo i kela manao ou," i pane mai ai o Topina; "ua pololei kau i olelo mai la he mea pono e loaa ia`u kekahi mau mea nana e hoomahuamahua hou ae i ko`u ikaika hana, a pela hoi me ka makuakau no ka haua."

         Ia laua i hooki iho ai i keia mau olelo mawaena iho o laua hoea aku la i ke anuu olalo loa o ke alanuipii.

         "Eia kekahi hapa o ka hana au e ninaninau aku ai no`u," hoomau hou aku ai ka lunanana i kana olelo ana. "O na daimana a Wilemota eia me a`u i nei manaw iloko o kuu pakeke, o lakou apau loa, e manao iho kaua pela, a i ole, he ekolu a i ole, eha paha i koe a ua hunaia aku paha ma kekahi wahi. Ke manaoia nei au i keia manawa aia keia mau puupuu daimana i hunaia maloko o kekahi wahi o ka rumi helu21, a ua hunaia aku paha iloko o kekahi wahi paa loa. E kii aku  oe i kela kanaka ia Mr. Nila a lawe aku iaia me oe i ka hale iluna a e koi aku iaia e hoike mai, a i ole huli pu aku no oe ialoko o kona rumi.

         "He manao koho wale no ko`u ua huna oia i kekahi mau puupuu daimana ma kekahi wahi nalo loa maloko o kona rumi, e ninau aku oe iaia me ka maalea loa, a i hoole paakiki loa mai oia ia oe ea, huli aku oe ma na wahi apau o ka rumi,, a ke manaolana nei au e loaa ana kekahi mau daimana maloko o kona rumi."

         I ka manawa i koi aku ai ka Makaikiu Topina i ua o Mr. Nila e pii like laua iluna o kona rumi ua kukahaleke mai la ua o Mr. Nila ia manawa me na olelo pikanana, aohe nae he hoolohe aku o ka Makaikiu Topina ia mau olelo ana, hoomau aku la no oia i kek koi ana ahiki i ka ae ana mai o ua o Mr. Nila me ka hoihoi ole.

         Nana aku la ka lunanana maluna on a ia manawa me he mea la he kanaka o Mr. Nila i hana i kekahi karaima ino loa ka hailepo o kona helehelena me ka ula o na maka, a no ka ike o ka lunanana e hana aku ana no ka Makaikiu Topina i ka mea i kauohaia aku iaia, haalele aku la oia ia laua, a hele aku la oia i ka haleaina oia wale no, no ka mea ia manawake ike iho la oia i kona pololi ,a ua hala he manawa loihi wale mahope mai mamua o ko ka Makaikiu Topina hui ana aku me ia.

         "Aohe mea i loaa mai nei la," wahi a Topina o ka pane ana aku i ka Lunanana Baida, i kona manawa i hui aku ai me ia," o ka mea wale no a`u o ka ike ana mai nei oia ka wawahiia ana o ka laka o ka pahulole o ua o Mr. Nila, a i kuu manawa i ike aku ai i ka wawahiia ana ua hooho koke ae la au ia manawa `na kela kanaka Anaki i wawahi i ka pahu!"

         Ua hoi hou mai o Kupuna i ka hokele i ka hokele a e kamailio ana me ka lede peresidena o ka buro, a ma ka laua nana aku he kohu maoli ka laua la kamailio ana me he mea la he mau ipo ka lo`ulo`u o ka laua akaaka ana.

         "Elemakule piha kolohe maoli no kela," wahi a ka Lunanana Baida i namunamu iho ai. "He paamare kohu maoli laua no ko laua mare ae."

         Eia nae, aole i maopopo i ka lunanana ka kela mau e kamailio mai ana. E noonoo ana o Kupuna i kana mea e hana aku ai, a pela n hoi me ka wahine.

         "He wahine piha noonoo oe, a ua maopopo hoi ia na ano apau o keia ola ana, nolaila he mea pono i oe e noonoo iho no kau mea pono e hana aku ai. Ua hiki ia oe ke hana i kekahi hana nui a waiho mai iloko o ko makou mau lima a na makou e noohaua aku, he hana e hookaawaleia aku ai ka lunanana Baida mai keia ao aku. He hana hiki loa ia ia oe ke hana mai i mea nona e poina ai a waiho mai iloko o ko makou mau lima, aia ke ono a nalowale loa aku oia mai keia ao aku alaila holopono ka kakou mau mea e hana aku ai.

         No keia mau olelo a Kupuna o ka pane ana aku i ka wahine i noonoo iho ai ka wahine no kana mea e hana aku ai.

         "Alaila ke maka`u honua ala anei oe no kou hahaii@ aku e kekahi kanaka a mau kanaka paha oiai oe e hoi ana no Enelani?" i ninau mai ai ka Makaikiu Topina me ke kahaha nui iloko on no na olelo a ka Lunanana Baida o ka olelo ana aku iaia e hele pu ae oia me ia a ka hale hoolulu kaaahi no ka hakilo ana i ka poe e hoohalua aku ana iaia. "Alaila manao anei oe e hoao hou mai ana no kela poe e kaili aku i kena waiwai mai ia oe aku?"

         "Pela kuu manaolana, no ka mea, aole e moe ana ka maka o kela kanaka nana i aihue i keia mau daimana a hiki ka hoi hou ana aku iaia," i pane aku ai ka lunanana. "Eia kekahi, ua hoomakaukau au i pahele no lakou e hei ai, a in a no ka holopono o ia hana, e paa ana lakou i ka hopuia ma keia mau la aku."

         MOKUNA XX.

         Ua lehulehu na mea no nui a ka Lunanana Baida i hoomakaukau ai no ke kukakuka ana me ka Makaikiu Topina, no ka manawa pokole ma kekahi la mai mamua okona haalele ana iho ia Parisa, ua houholo oia i kona manao e ala kakahiaka n@i loa no Parisa, ua houkanaka makaala loa o Topina a e hoea mai ana no oia i ka wa kakahiaka elike me ka laua i hooholo ai, a e loaa ana ia laua he hapalua hora e kukakuka ai.

         No ia kumu ua ala kakahiaka nmui loa ae la oia mamua o ka manawa i maa mau iaia i ke ala mamua aku. Iaia i ala ae ai ua hoea mai la nae he malihini e ma kela manawa, he manawa ana i mana@ ole ai he malihini ke hiki mua mai ana ia kakahiaka.

         O kona ala ana ae no ia mai ka hoomaha ana i kona luhi o ka la i hala a e p@a ana no kona kapa moe, a lohe ana oia i ke kikeke o kekahi mea ma kona puka, o ka hora 6 ia o ke kakahiaka. O keia mea i kikeke mai mai la ma kona puka o kekahi ia o na kauwa o ka hokele, he kauwa i ala kakahiaka loa no ka halawai ana me ka poe e hoea mai ana kakahikaka loa no ka halawai ana aku me ka poe e hoea mai ana ma ke kaaahi laweleka mai Enelani mai.

         "Owai kela mawaho?" i ninau mai ai ka Lunanana Baida. "O kekahi o na kauwa o keia hokele, a e kala mai oe ia`u no ka hele ana mai la e hoala i kou hiamoe. He pepa mai hoolauna ka`u o ka lawe ana mai la nau mai kekahi keonimana i makemake e ike ia oe, no kona makemke loa e hui koke me oe kumu o kona keua ana mai nei ia`u e lawe koke mai i keia pepa ia oe, no kona lohe ana e hoi koke aku ana oe no Enelani i keia la.

         "He kanaka malihini loa oia ia`u, aole ai i ike mua iaia mamua, a me kona paiki lole no oia o ka hele ana mai nei," wahi a ke kauwa.

         "Oia hookahi wale no nae paha ka i hoea mai la?" i ninau ak uai Mr. Baida.

         "Ae; oia wale no, a i ko`u hoolohe aku nei i kana olelo he makemake loa oia e hui koke me oe, a pela i hoouna koke mai nei i keia pepa e lawe mai au a haawi aku ia oe," wahi a ke kauwa.

         "Ina hoi ha pela e lawe mai hoi oe i ihoiho kukui, no ka mea, ke pouli nei no keia manawa aole i malamalama."

         "O, pololei kela, e ka monisua," a nalo hou aku la ke kauwa@ a he manawa ole oili hou mai ana me ka ihoiho kukui.

         I ka hoea ana mai o ke kauwa me ka ihoiho kukui, heluhelu iho la o Baida i ka inoa oka mea nana ka pepa hoolauna o ka lawe ana mai a ke kauwa a e kau ana ka inoa o Mr. A. W. Sakakelea. O keia ka inoa o ke kauaka opio i paa ai i ka hopuia ma ke kulanakauhale o Dova @a kela manawa a ka Lunanana Baida i holo mai ai mai Enelani mai ma ke kaaahi, ke kakauolelo mua a Mr. Wilemota i hoohuoiia ai nana i aihue i na daimana a wilemota, a i hookolokoloia mai ai a hookuuia mai no ka pili ole o ka hewa aihue iaia.

         I ka maopopo ana i ka lunanana o Sanakelea ka malihini a ke kauwa i hele mai ai e hoala iaia, a o ka mea hoi i mkemake loa e ike iaia, olelo wale iho  la no oia iaia iho i ke kupaanaha o ka oihana makai ma Enelani no ka hoike ole ana mai iaia i kekahi lono no ka hookuuia ana mai o Sanakelea ma ke kelekalapa.

(Aole i pau.)