Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 13, 9 April 1920 — KE AU KAHIKO O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KE AU KAHIKO O HAWAII NEI.

1. Hoomakaukauia no ka AHAHUI POKOKOHO—PALOKA O NA O MAUI. ■ (Hoomauia mai.) . I ke koho ana i poo aupuni mahope ooa, he elua moho i noonooia—o Kalakaua a me Kuini Emma, ka wahinea Kamehameha IV. I ke koho ana nae a ka Ahaolelo ia Kala- | kaua, ua ala ae he haunaele nui na ka poe kakoo ia Kuini Emma, a i mea e pio ai ia haunaele, ua noi aku ke Aupuni i ke kokua a na mauuwa (moku- , kaua) Amelika elua a me hookahi mo-ku-kaua Pelekane e ku ana iloko o ke awa ia wa e kokua mai. He wahi mea ano nui no keiH i ke au kahiko, he wahine kekahi poe koikoi a pookela loa ma na lawelawe oihana aupuni. Iloko o ka Hale o na Alii oia hoi na Alii me na Wahine Alii, ka Moi, ke Kuhina Nui wahine, na kaaina eha o na mokupuni, eha wahine o ke kulaua kiekie, a me elima poe alii o ka papa ekolu. Ua aeia aku na makaainana e koho ma na apana i kela me keia makahiki i ehiku poer kane i poe hoa no ka aha kau kanawai lahui no hookahi niakahiki. Elua no Hawaii, elua no Maui me na mokupuni pili kokoke, elua no Oahu, a hookehi no Kauai. He poe hooili-na aku na moi, he kohoia ka poe kau kanawai (na alii me na lunamakaainana), he hookohuia na lunakanawai, a he hookohuia no hoi ka poe ohi auhau (na luna auhau na lakou e ohi i na auhau kiuo, auhau aina, me ka auhau lawelawe hana). Mahope iho o ka lanakila ana o Kamehameha I maluna o na moku 'o keia paeaina, ma Lahaina kahi poo o ke au- j pu'ni no kekahi mau makahiki, ma kahi | i kapaia o Luaehu. : O ka aha kaukanawai mua loa o ka J Ahaolelo ua malamaia malaila i ka ma-1 kahiki 1840 a peila mau mai na kau a ' hiki i a e hui pu ana me ka makahiki 1846. He mau kauawai i ha'naia e ka moi mamua aku o ke kau ahaolelo mua. kahi o ia mau kanavfrai i ka makahiki 1823 i hanaia ai a i ka 18.1,1 mai kekahi —'oia mau kanawai a pau na hoomanaia mamua aku o ka 1840, me na hoololi paku 'i e mana ana ia wa ua amana hou ia a aponoia hoi i ka 1840. lloko o ka Ahaolelo o ka 1840, 1845, 1846, me ka 1851 lie poe wahine kekahi poe hoa o ka Hale o na Aiii, a he poe lala hoi-no ka ahaolelo, a i waena o lakou keia mau. inoa: j O Kekauonohi (wahine n Liholiho); | O 'Keohokalole; I O Kekaulnohi (makuahine o l.uiia- 1 'lilo; _ j O 'Konia( wahine a Kamelianieha ! HT); O 'Kalama; O Luka Keelikolani (Kaikualiine o ua Kamehameha IV am'e V); O Alapai; O Kahakaleleponi (wahine a Kauikeaouli). Aole keia poe Avaliine? i kohoia e ka~ lehulehu a ina ia auo aole lakon he poe luuama-kaai<nuna na ka lehu'lehu, aka, o ka iiapanui o lakou he poe wahine kilakila o ka naauao me ka hoopono. O kekahi poe hqu ae i paa oihana koikoi mawaho ae o Kaahumanu, Kinau, | me Kui-ni Emma, oia no o Namahana, ka hope kiaaina wahine o Oaliu, o Ka]akau„ ke kiaaina wahiue o Maui, .o Wahinepio, kekahi kiaaina wahine no o Maui, a me Liliha, kiaaina wahine o ! Oahu. O Lanihou hoi ko Kauai i ke au j ia Kalakaua. I

• Ua nolio poo oihana keia poe wahine ik»wa o ka uluaoa hau-naele, —i ka wa nui o ke paonioni lilili: me ka nune o ko lakou mau niakaainana haunae'le me na luina o na moku-kaua, na moku kalepa me na lahui e na lakou i hookomo nui mai i ka waiona i keia paeaina, ka poa lakou i hoao e hoopio i ka pono a na misionari me ko lakou poe ukali e lawelawe ana. Nui ka aihue me ka haihai kanawai ia nui ka wahahee iiniepa e pahoBa ana i waena o ka lehuiehu a ka poe iuo i kumu e puni ai na alii me na poo aUpuni ia poe lapuwule , a kapaeia na kanawai a pau ke kapu kanaiwai o ia mau Ja. Ua kupaa keia poe wahine, a ua nila . aku i ka lehuleh.ii me ka naauao a, me ka hoopono. 0 kela.mau haawina hoo- [ manawanui, akahai, hoopono o na mikanele mua ua lilo i kumu alakai no keia I poe wahine onipaa hoopono oiaio a lilo 1 no hoi lakou i poe mana maluna o ko I lakou lahui no ka pono. j 1 keia mau la, aole mana kaokoa a ; pau loa iloko o ka mjea hookahi. ka I lehulehu e hookumu ike aupuni—na ko ! ,ak . ou P oe waha-alelo e kau ina kanuj wai—a o ko lakou poe hoa makaainana ma na oihana poo ka poe na lakou e hooko aku i na kauawai. Xa ka Peresidena o Amelika Huipuia e hookohu i ke Kiaaina me ka Hope Kiaaina (ke kakauolelo o ka Teritore), a o Jaua like, he mau makaainana no ka Teritore. 0 na Luuakanawai o ka Aha Kiekie me na Aha Kaapuni ke'kahi a ka Peresi(lena e hookohu ai. 0 na lunaoihaua e ae o ka Teritore na ke Kiaaina e hookohu me ke apono o ka Benate. He umi-kumamailima lala o ka Senate a he kanakolu hoi o ka Hale o.na Lunamakaainana,—he poe kane keia i koho-' ia e ka lehulehu a na lakou e hana i na kanawai. He mana ko ke Kiaaiua e 'vito' (hoole i ka man* o ia kanawai), aka, o ke koho ana a ka elua-hapakolu 0 na Hale elua ua lilo ia i mea e mana loa ai kekahi kanawai me ka nana ole 1 kana vito. l'a palekana. na waiwai o na i)oe a pau i keia wa mamuli o na kanawai, a ua kauia he mau auhau me ka mana' hookaulike. O kakou, mamuli 0 ko kakou kulana ' wahine, na wahine a makuahine hoi o ' Hawaii nei, jg nana aku ia mua, a. e 1 hooikaika like no ka wa o kakou e hoo* I maopopoia ai he poe maiaainana mana ,piha, me ke kuleana koho-paloka, me I ka loaa pu lioi o ka'leo iloko o ka hana ana i na kauawai o ka aina o kakou . v kulaiwi ai. ♦+* .