Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 17, 23 April 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA LANAKILA MA KA HAKOKO

 

Haule o Louis Espetvedt laia ma ka Hakoko Ana Maloko o ka Halekeaka Bijou

Loaa kela lanakila he hookahi hora a oi

Aia na Kue no ka Olelo Hooholo a ka Lunakanawai Paa Nae o Ikeda ma Kona Kahua

 

@@@@ hakoko i malamaia ae maloko @@@@ Halekeaka Bijou ma ka po o ka @@@@ aku nei i hala, mawena o Leo @@@@ Louis Espetvedt, ua kaa @@@@ mamuli o ka hina ana o kona @@@@ laia ilalo no elua manawa, @ @@@@ ahí hoi on a hina ana ia Espetvedt

@@@@ paha hoi o ka nui loa o na @@@@ ma kela po, aole i piha @@@@ o ka halekeaka, elike mae pa @@@@ manao mua ia, aka nae ua nui no @@@@ makaikai i hoea ae e ikemaki i @@@@ @aa moho hakoko, a ua huli hoi @@@@ akoa me na manao hoomaikai, no @@@@ @ou mau mea i ike ai.

@@@@ @@a kekahi o na hakoko i hoike @@@@ mai ai na moho a elua i ko laua @@@@ mai ai na moho a elua i ko laua @@@@ makau ma kela hana me ka hoopau @@@@ @ mai ai na moho a elua i ko laua  @@@@ @@akua ma kela hana, me ka hoopau @@@@ @wa ole ma ka hoao ana e alo ae mai @@@@ @@@ ana akua i ka hopuia e kekahi. @@@@ @@@ eiwa me ehiku minuke, a mahope @@@@ iho no o ka hora umi, i kaa ai @@@@ @ Poaha, me ka hoopaapaaia nae @@@@ @ oleleo hooholo a ka lunakanawai, @@@@ @ Ikeda, ma kela hina hope loa ana @@@@ Espetvedt, eia nae aole ia he mea e @@@@ @ ai o Ikeda i kana olelo hooholo.

@@@@ @ hoomaka ana o na moho e hako. @@@@ @ hahana maoli ko @ua nueume @@@@ @ @ ka hono mau o kela ame keia @@@@ e hoohina i kona hoa ilalo, a @@@@ ua minuke he iwakalu@@@ @@@@ ua kan ae la ka hina mun loa @@@ ma ka aoao o Espetvedt, ka mea @@@@ nana i hookomo aku i na manao ui @@@@@ o Leo Poaha, e hooikaika oia @@@@ noa paio maluna on a.

@@@ hoomaha liilii na moho hakoko @@@@ mau minuke, a ia laua i ku @@@@ ai aole o Leo Poaha i hoo@@@ wale iho ma ke kunana ana, @@pu mai la oia i kona hoa, me ka @@@@ i na lima n elua, a iloko o na @@@@ wale uo elima a oi, ua hina aku @@@@ Espetvet ilalo, a paiapai ae la @@@@@pau me ka hauoli.

@@ manawa unku i haawiin, no ka @@@@ hou ana o na moho, a i ko @@@ hou ana mai iluna, ua hopu ho @ @@@ Leo Poaha i kona hoa mo@@@@ @@@ ma keia wahi mua @@, @@@ i @@@ ai ia Espetvedt ilalo, a iloko o @@@ he umi kumamakahi wale no, @@@ aku la o Espetvedt, ilalo, me @@@@pai ana maji i ke kamau o Poa @@@@@ailona a Ikeda, ka lunakana @@@awi aku ai i ke eo ia Leo @@@@.

@@@ ka huro o ka poe maloko o @@@@aka, no kela olelo hooholo, @@@@ ia he kumu no Ikeda e hoololi @@@@ mea o ka hooholo mua ana, @@@ ua kamaaina oia i na rela @ hakoko ana, @ ua hana aku oia @@@@@ana i ike ai he pono a polo@@@

@@@ iho  la ka elua o na manawa @ @@@aha o ke kaili ana ae i ka lana @@@ ia Espetvedt mai, aole nae i @@@@ i keia manawa, ina paha e @@@hou aku ana oia me Ikeda, no @@@ana mai i ka inoa moho o Ha@@@ mai kela Kepaui ae, na keia @@@ e hoike mai i ka mea oiaio.

 

HOLO AKU EWALU MOKU HAHAI TOPIDO NO PILIPINE

 

@@@@ mai ka heluna o na moku ha@@@lo Amerika i hoea mai ai i ke @@@Honlulu no ka hoohanohano ana K@@@kulia o na misiona Hawaii i @@@@kalua kumamaha, ma muli ok @@@ mai Honolulu aku nei ma ka @@@@no la, ma ka nuwina la, o ewalu @@@@ m@ka hahai topido no na Moku Pilipino. Mai ke awa aku o Hono@@@@@ holo aku ai ka moku Rizal, a o @@@@ e eae mai ke awa aku o Puuloa. @@@@@ kaukolu kumamalua ka nui @@@@@ topido i hoeae mai i Hono @@@@@ mamua aku o ka haalele ana @@@@@ moku hahai topido ewalu @@ Manila.

 

KU I KA NANAI KE KAIHUAKAI HOOMANO KENEKULIA MISIONARI

 

Piha he Hookahi Hora me ka Hapa o ke Ka ʻ i Ana o ka Huaka ʻ i i Kau a mea o ka Nui Maoli me ke Ku Maoli i ka Nani

 

O ke kaihuakai nui hookahi i ikeia ma ka moolelo o na kaihuakai apau o Hawaii nei, a o ke kaihuakai hookahi no hoi i ku i ka nani ame ke kilakila o ia no ke kaihuakai hoomanoa kenekulia, o ka malanuaia ana ma ka auwina lu o ka Poaha, o ka pule aku nei i hala, e loaa, ole ai paha he lua ma keia hope aku no kekahi mau makahiki loihi.

Ma na aoao o ke alaunui Moi, mai Aala Paka mai a hoea i ke alanui Alapai ua hele a "Lei Kohala, i ka nuku ua kanaka," i kau a mea o ka piha maoli, mamuli mai o ke ake e ike pono i ka nee ana o ka huakai, ame ua hoohiwahiwa liko ole i hanaia, no kela ame keia mahele iloko o ka huakai.

Me he la, o na kaa otomobile a pau maloko nei o keia kulanakauhale i hiki aku ka nui ma kahi o ka elima kaukaui, ua Hoohauaia lakou, e kuku ana ma nawahi kaawale apua o ke alanui e ikeia ana, o ka hele ia ao ka piha i na kan otomobile, ahiki i ke alanui Alapai.

He hookahi haneri makahiki aku nei i hala, be kulana okoa loa o Hawaii nei ame kona lahui kanaka, ma ka manawa a na misionari i kipa mua mai ai i Hawaii nei, he kulana e noho ana i ke au pouli me ka naaupo, o na hanauna o keia la, ka poe i maopopo ole i ke ola aua o ka lakou mau kupuna ua hoopomaikai loa ia aku lakou, i ke kukuluia ana mai imua o ko lakou mau maka, ke kahi mau hiona o kela au kahiko, ma o na kaa la i hoohiwahiwaia.

 

Piha Mua na Alanui i na Kanaka

 

Oiai, ua kuahaua ae ke Kianina M@Carthy, he la kulaia ka hapa hope o kela Poaha, ua waiho ua mea apua i ka lahou mau hana kino, a mamua o ka haalele ana akua o ka huakai nui hewahewa ia Aala Paka, ma kela Poaha, ua hele mua na wahi like ole o ke alanaui Moi, na wahi e hiki pono ai ke ikeia aku ka nee ana o ka huakai, a piha i ka poe makaikai.

Oiai hoi ka huakai e nee malie ana iloko o ke kulana hiehie ma ka honua, aia na mokulele o ka oihana koa ke hookikakah la iluna o ka lewa, me ka hiehie nui, me ka lona ana hoi i ko na kuaaina poe, ka pomaikai nui o ka ike ana i na mokulele iluna o ka lewa, ka mea a ka hapaunui o lakou i noho poululi ai, akhi no a ikemaka.

 

Ka Nee Ana o ka Huakai

 

Ma ka hora ekolu ponoi o ka auwina la, i holopono ui na hooponopono aua ua kela ame keia mahele like ole o ka huakai, a i ka wa i makaukau ai, ua hoomaka ka nee ana o ka huakai mai Aala Paka mai, nowaho o Kamaki Kuea, kahi a ke Kiaaina McCarthy ame na malihini hanohano mai Amerika mai e kakali mai ana no ke kilohi pono aua i ka nani o ka huakoi.

Ma ka hora ekolu me umikumamalima minuke, i hoeau ai ka makamua loa o ka huakai nowaho o Kamaki Kuea, aole i hoea ka hapa hope loa o ka huakai, ahiki i ka hapalua hora okoa me ka hapa ke ka ʻ i ana o ka huakai, i kau a mea o ka nui ame ka loihi maoli.

Ma ke poo loa o ka huakai ua makai kauilio, i ukaiilia mai e ka ilamuku nui o ka la, oia o George Augus, alaila na aliikoa aku o ka oihana koa amo ka oihana kaua o Amerika ma Honolulu nei, i ukaliia aku e ka hana puhiohe o na koa, me na pualikoa lehulehu.

 

Na Kanaka o ua Mokukaua

 

Mahope pono aku o ua pualikoa o Amerirka e hoolulu nei ma na wahi like ole o Oahu nei, i komo mai ai na kanaka o na mokukaua Amerika, me ko lakou man paalole keokeo, ke nana aku ia lakou e ka ʻ i ana ma ke alanui, he keokeo wale no mai mua mai ahiki ihope no kekahi wahi loihi.

O ka panina hope o ka mahele o na kanaka o ka oihana koa ame ka oihana kaua, o ia no ua pualikoa kiai lahui, he eono ka nui, ame ke ku i ka nani ame ka hiehie o ko lakou ka ʻ i ana.

Mahope aku o keia mahele o ka huakai, i pili mai ai he kaa o ka oihana kaua me ka mokukaua mua loa i kipa mai i Hawaii nei, i ukaliia mai hoi e na kanaka o ka oihana kinniabhi, maluna o ko lakou mau kaa i hoohiwaiawaia.

 

Ka Poe Holo Pau

 

O kekahi mahele ano nui loa o kela kaihuakai, o ia no ka poe holo pau, i hoononohonohoia ma na mokupuni, ma

 

            Nana Ma ka Aoao Ekolu

 

MAKE IA KANAKA OPIO I PIHOLO ILOKO O KA WAI

 

Loaa Aku Kona Kino Mahope o ka Huliia Ana ma ke Kahawai o Wahiawa

 

No ka hoao ana e au mai kekahi aoao a i kekahi aoao o ke kahawai ma Wahiawa ae nei, ma ka auwina la o ke Sabati aku nei i hala, i piholo ae ai o Kenneth Alien McGuire iloko o ka wai a make loa a mahope iho o na hooikaika ana i loaa aku ai kona kino, ma ka auwina la o ka Poakahi nei.

Ua malamaia he aha koronelo @ieniele kumu make, ma kela auwina la Poakahi, a hoihoi loa ia mai kona kino no kahi waiho kupapau o Silva, a ma ka Poalua ae i malamaia ai kona anaina hoolewa.

Ma kela auwina la Sabati ua hele aku la o Kenneth Allen McGuire me kona hoahanau me Norman McGuire, i ko laua hoea ana aku no kekahi kapa o ke kahakai, ua pau maoli ko laua aho a me ka hooikaika luau i kau aku ai iluna no ka hoomaha ana.

No kela paupauaho, aole o Norman McGuire i aa e au hou maioko o ke kahawai, me ke koi ana aku i kona hoahanau, mauka laua o ka aina e @@@@ ai, a hoea no kekahi aoao, aole nae he ae mai o kona hoahauau, o kona hoomaka aku la no ia e au oiai hoi o Norman i hoi mai ai maluna o ka uwapo.

I ka hoea ana nae o Kenneth Allen McGuire iwaenakona o ke kahawai, ua kahea mai la, oia i kona hoahanau e kokua aku iaia, me ke emi ana iho ilalo o ka lele koke aku la no ia o Norman iloko o ka wai, a hoomaka aku la e au no kahi ana i ike hope aku ai i ka mea poino.

I kona hoea ana aku ma kela wahi, aole he ikeia o kona hoahanau, nolaila hoomaka aku la oia e lua ilalo no kekahi mau manawa lehulehu, aole nae he loaa aku o ke kino iaia.

Ua hoikeia ae la ka lohe no kela poino ana o McGuire, a hoomaka koke ka huli ana i kona kino, me ka holopono ole o na hooikaika ana, a ma ka Poakahi mai i hoomaka hou ia ai ka

 

            E nana ma ka Aoao 4

 

LILO IA HAWAII KA HELU EKAHI MA KA HIMENI

 

Aha'i ka Papa Himeni o Kauakanilehua i ka Hanohano ma ka Hookuku Himeni me ka Lilo Ana o ka Have Makana me ke Kiaha Dala

 

Me ka hookuku himeni o na papa himeni o ua mokupuni no ke alualu ana i ka have makana. Maloko o ka Luakini o Kawaiahao ma ka po o ka Poalima aku la i hala, i lawe haaheo ae ai ka papa himeni o Hilo, Hawaii, i ka helu ekahi, iloko o na leo kupina i ame na pa'ipa'ilima ana, o na kanaka, e hoike ana i na mano hauoli me ka mahalo pu, no ka hiki ana i kela papa himeni ke aha'i i ke eo ma kela hookuku ana, ame ke kaili ana hoi i ka have makana, e makepono ai ka au aua mi o ke kai loa.

Aole nae malaila wale iho la no pau, ka hiki ana i ka papa himeni mai Hilo mai ke aha'i i ka lei o ka lanakila, akaua lawe pu ae ia, i ka helu ekahi, ma ka hookuku himeni o na Ahahui C.E. ma ka po mai o ka Poaono, me ka lilo aua o ke kiaha dala makana, a haule hoi na papa himeni e ae.

Ua hele oloko o ka luakiai o Kawaiahao a piha i ka poe makaikai e ake ana e ike i na papa himeni hookuku ma kela po Poalima, aole he wwahi kaawale oloko o ka luakini, ua hele na noho a piha a kuku okoa na kanaka iluna, me ka hiki ole no i kekahi poe ke komo iloko, nawai hoi e ole ka piha aia na mea apau ke kau aku la ua maka, e lohe i na puukani himeni o na kuaaina mai.

Me he mea la aole he haua oi loa ae o ke ohohia nui ia, iloko o keia hoomauao kenekkulia, mamua o ka hookuku himeni, aia hoi ke kau ana aku o na manaolanu o ko ke kulanakauhale, nei poe, no ka lanakila o kela hana hookuku. Maluna o na papa himeni mai Hilo mai, ame ka papa himeni o Molokai.

Mamua o ka weheia ana o ka puka o Kawaiahao, ua hele na kanaka a hookeke, e ake ana e loaa he mau wahi no lakou e noho ai maloka, oiai nao ua no oloko a piha i na kanaka ka poe i komo mua iloko, ma ka puka mahope mai, a i ke komo ana aku o ka poe mamua aku nei o ka huakini, ua hoaa ka hapanui o iakou i kahi e noho ai, a kuku okoa iluna. ahiki wale @@ i ka hookuu ana o na hana hookuku himeni ma kela po.

 

Ka Hoomaka ana o na Hana Hookuku

 

Oiai e kakali aku ana o ka hoea ae i ka manawa no ka hookuku ana o na papa himeni, ke nauki wale la uo ka lehuiehu o ka ike aku i na papa himeni, e ku ae ana imua o ke kahua mokomoko, a oiai o ka papa himeni o Molokai ka hope loa o ka lawe ana ae i ko lakou mau noho, na no@@ aku ke anaina nui o ka poe maka kai i ka pa'ipa'i ia lakou.

Mamua o ka hoomaikaia ana o ua hana hookuku himeni, ua kukala mai la a Mr. C. E. King, kekahi o na lunakanawai i na rula o ka hookkuku ana, o ia hoi e haawiia ana na pakeneka, ma na mahele like ole o ke auo o ka himeni ana, e laa ka hoomaka ana e himeni ke ano o ka himeni ana, ka hoopuka aua i na huaolelo, a pela me ka pau ana o ka himeni.

O na papa himeni i komo ae ma keia hookuku ana, o ia na papa himeni o Hawaiim Maui, Molokai, me ekolu mau papa himeni o ka Mokupuni o Oahu nei, na papa himeni o Kaumakapili, Lalihi ame Kaneohee, me ke mele ana o kela ame keia papa himeni, hookahi himeni, mawaho ae o ka himeni hookuku.

He ku i ka u'i ame ka nani ke melo ana mai o na papa himeni apau, i ka himeni hookuku; a elike no hoi me ke kulana o na hoku, he like ole ka nana o kekahi hoku mai kekahi hoku mai, pela iho la ke kulana o kela mau papa himeni apau, me ka like ole o ke koho aha aku a ka lehulehu i ka papa oi loa o ka nani o kana mele ana mai.

I ka manawa e pau ai ka himeni ana a kekahi papa, @oke aku ana ke anaina i ka pa'ipa'i, no kekahi manawa loihi, a mamuli wale no o ka ikaika hoomalu o ke komite nui o ke ahiahi, i konoia aku ai na mea apa e hoopau i ka pa'ipa'i ana, i kau a mea o ka nui ohohia maoli, no ka mea ua pakaia ke ano @ ke mele ana a na papa himeni e na alakai a miomio.

Iwaena o na haole malihini i hoea ae ma kela po, a lohe pono i ke ano o ke mele ana mai a na papa himeni, ua lilo i mea na @akou e noke mau mai ai i ka ninau, in a paha o k hana wale no ia a na kanaka Hawaii o ka himeni i kela ame keia manawa; aka i ka hooleia ana

 

            E nana ma ka Aoao 4

 

 

KAA IA HEALANI KA NUI O KE EO MA NA HEIHEI

 

Hahana na Heihei Waapa i Malamaia Mawaena o ka Healani me ka Makala.

 

KAA NAE ELUA EO ANA MA KA AOAO O KA MAKALA

 

Komo Pu na Waapa o na Mokukaua ma Kekahi Mau Heihei me ka Piha Hauoli o na Koa

 

O na hookuka heihei waapa ano nui, no ka hoomanao keneku@@a misionari, mawaena o ua waapa o ka Healani ame ka Makala ma ka auwina la o ka Poaono aku nei i hala. Ua aha'i ne na keiki o ka Healani, i ka lanakila o ka la, ma o ke kaa ana o ka hapanui o ke eo o na heihei ia lakou, a haule hoi na keiki o ka Makala.

Ua piha na heihei apau o kela la me na manoa pihoihoi, aole mawaena wale iho no o na keiki o na hui heihei waapa, aka mawaena kekahi o ka poe ma@aikai, eia nae. Ua hoopihaia aku na mea apau me na manoa hauoii, mamuli o ka ike ana i kela mau heihei, no ke aumeume loa o na waapa, e kaa ka lanakila i kekahi.

O ka heihei ano nui o ka la a o ka heihei mua loa no hoi ia ma ka papa kuhikuhi, o ia no ka heihei o na waapa o ka Healani  me ka Makala, o ka po@ kahiko, he heihei keia a na keiki o ka Makala i manaolana ai, e aha'i ana ke lakou waapa i ka lanakila, eia @@, ua poho wale ia mau upu ana, no ka mea ua hiki ole i ko lakou waapa ka ukali aku mahope o ka waapa o ka Healani.

Ua ano ulolohi loa ka hoomaka ana o ua waapa e holo. No ka mea @ ka horueiua o ka auwina la ka manawa i manaoia ai no na heihei, aole @@@ i hoea koke ae ua waapa no ke kahua, shiki i ka hapalua o ka ho@a elua.

 

Kaa ka Healani Mamua

 

I ke kau like ana o na waapa a elua ma ka laina, kahi e hoomaka ai e hiehei, ua haawiia ae la ka hoailona no k@ holo ana o na waapa, ia wa i hoomaka ai ke kio'e ana o na hoe a na keiki o na waapa a elua, e ake ana kekahi e oiii mamua o kekahi. Nole u@@ i lohi aku ku laua wahi o ka holo ana, o ka oni aku la ua ia o ka waapa o ka Healani mamua, me ka hahani lo@ o ka waapa o ka Makala mahope aku, ma ia a@@ iho la laua i holo ai, ahiki i ka hoohuli ana mai i ka hoe iwaho.

Ma akela hoohuli ana nae o ka Healani ka mea e alakai ana mamua, ma kahi o hookahi waapa ka mamao, a i ka huli hoi ana mai o na waapa no ka pahu eo, aia mau no ka Healani mamua, me ka hooikaika mau o ka Makala e hahani mai mahope o kona hoa heihei, eia nae he hana paakiki loa ia, no ka mea aia na keiki o ka Healani, ke hooikaika mau la e mamao loa, mai kona hoa heihei aku.

I ke koke ana mai i ka pahu eo, ua kuupau like na keiki o na hui waapa a elua i ko lakou ikaika hoe, aole ua nae ia he mea e loli ae ai ko laua kulana, a i ka hoea ana i ka pahu ea, he o ka Healani mai ka Makala aku.

 

Heihei Waapa Mokukaua

 

Me he mea la nae, o ka heihei ui loa aku o ke ohohia nui ia, o ia no ka heihei waapa mawaena o na kanaka o na mokukaua. He elua mau waapa i komo ma kela heihei, o ia na waapa o ka mokukaua Burukalina ame ka Buminahama. He nui ka pili mawaena o na kanaka oluna o ua mokukaua no laua kela mau waapa, elike no hoi me ke no mau o ua kanaka o na mokukaua, ka holo o na kanaka o kekahi mokukaua, mahope o ko laukou waapa iho.

O ka waapa o ka mokukani Buminahama, ka waapa @noho o keia aumokukaua, no ka mea, no na manawa ekolu o ka heihei ana o na waapa o na mokukaua o ka Pakipika, e aha'i mau ana kela waapa i ke eo, aole no nae ia he kumu e hopo iho ai na keiki oluna o ka mokukaua, o ka mea nae i keia, o ia no ko lakou puehu ana i ko lakou noa paonioni.

He mile a oi ka pahu eo, a kela mau waapa o ka heihei ana. No kekahi manawa mahope iho o ka hoomaka ana o na waapa a elua e holo, ua aneane e hiki ole ke maopopo ka waapa nana e aha'i ae ana i ka lanakila, aka nae i ka

 

            E nana ma ka Aoao 4