Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 17, 23 April 1920 — Page 2

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA HON. GEORGE PANILA KAMAUOHA

            E ka Nupepe Kuokoa, Aloha oe:-E @e mai ia'u i kekahi o kou mau kolamu, e hoike aku i ka moolelo o ke keonima@@ nona ka inoa maluna ae, i mea e ike mai ai na kiui o kona mau hoaloha apu@i ka aina.

            No na makahiki he 44 i hala ae nei ko'u launa ana me ka Hon. George Panila Kamauoha ma ke ano me he mea la he mau hoshanau ponoi, a oi aku no @oha.

            Ua hanauia ka mea nona keia moolelo ma Kona, Hawaii ma ka la 31 o Ianuali, 1858; ua hoonaauaoia ma na kola apana o Kona, Hawaii, a ma ke Kule Alii boi o Kahehuna, Honolulu, Oahu; a i ka makahiki 1872 ua komo @@u la oia i ke Kule Kiekie o Lahaina@ona, a puka mai la i ka makahiki 1876, @@@. no koua ake nui no e loaa iaia na makaukau pono ma ka oihana, a ma ka malama o Sepatemaba, 1876, ua komo aku au i ke Kula o Lahainaluna, a mai, @ wa mai ko maua launa pu ana, a ma ke ano he mau hoaloha pili paa; a @ ke ano o ia noho aloha ana, o kona home o kuu homo no ia, a o ko'u home nui o kona home no ia.

Ia mau la a makou e noho ana ma L@oainaluna, ua hiki no ia'u ke hoike aku i ka lehulehu, aia no he mau hana ana i hana ai ia mau la a'n hoi i ike@@ka ai, a na ia mau hana ana i hana a@i kuni paa aku i kuu aloha ame na @@halo aua nona; aole hoi ia'u wale aku no aka, i na hoa haumana no apau. Ma ka moolelo o ka noho ana ma kela kula o Lahainaluna, aia no iloko o ke kula i ua manawa apau, he poe ili@@@e loa kekahi, a oiai hoi, aia no i na haumana ka malama ana ia lakou iho,@@ kahi i'a: na wa hoi e ola ana no o Hoa. K. Kamauoha, ka makuakane o ka mea nona keia moolelo; a e noho ana no hoi kona luau; makuakane ma ke ano @@noono. a e paa ana no hoi i na oi@@na aupuni ame lunamakaainana no Kona Hema, Hawaii.

            I ka hapanui o ka manawa, oiai e nohe ana o Hon. G. P. Kamauoha ame kona kaikaina Jos. A. Kamauoha ma Lahainaluna, e hoouna mau mai ana ko @aua makuakane i mau lau opelu; o ka @@@ nona ka inoa hope, oia kekahi o na Hawaii i hoounaia e ke aupuni moi e hoonaauaoia ma ha aina e, a ua hoounaia o Jos. A. Kamauoha i Ladana a waiho hoi na iwi o kamahele ma ka aina maiihini.

            O ka mea i ikeia no Hon. G. P. Kamauoha ia mau la, oiai makou ma Lahainaluna, i ka wa e hoomaka ai e ai, e ku ana oia iluna ma kona wahi e noho ai. a nana aku ma o a maanei, i kona manawa e ike aku ai i kekahi keiki nele oia e ai ana, no ka nele no hoi i kahi i'a, o ia iho la kona manawa e honuua koke aku ai i ke kuene o kona pakaukau me na opelu e haawi ana i ke keiki i mele: a ma ia mau hana ana, ua @lo na keiki apau o ke kula ia manawa @ mau hoaloha nona, a pela no ka paa@na mai o ia mau noho hoaloha ana auiki mai la i ka manawa a ka Haku i lane aku la iaia; a ke manao nei au, @ole he mea i ike ia mau hana lokomaikai. e nele ana i ka auwe iho no ka @ala ana aku la o ko lakou hoaloha nui a maikai.

            He mau hana hoi ia i hana ole ia e @a haumana e ae oiai au ma ia kula a o ia mau hana lokomaikai a ka mea noua keia moolelo ia mau la ua hoomau mai no oia ma kona home ponoi ahiki mai la i kona haalele ana mai la i na keiki ka wahine ame na hoaloha lehulehu wale: auwe, aloha wale!

            Apuui ka Mokupuni o Hawaii, apuni no paha keia teritore, aole on a lua ma ka lokomaikai ame ka heahea i na hoaloha. O kona home, he home ia no kona mau hoaloha lehulehu wale, a no la lehulehu mai o a o, mai ka poe kiekiea a ka poe haahaa.

            Aloha no ia home aloha, ua nele au a ua nele pu na hoaloha lehulehu wale i ka home leo ole, ka home hoi a ka malihini e noho iho ai me ka hilahila ole.

            Mahope iho o kona puka ana mai mai ke Kule Kiekie mai o Lahainaluna, ua hoi aku oia ma N. Kohala, Hawaii, me J. Keohokii, he hoahanau no kona makuakane; he keonimaua kuonoono hoi no Kohala ia mau la, e kokua ana hoi iaia ma kana mau hana like ole.

            Mahope iho o koua noho ana malaila no kekahi mau makahiki pokole, ua ma@e iho la oia ia Mrs. Sarai Kamauoha @na wahine mua, a ma ia mare ana, ua loaa mai la ia laua he mau keiki ekolu oia no o Mrs. Sarah Makekau, a ua make hoi oia he mau pule wale no mamua iho o kona make ana; Mrs. W. O. Croweil of Waimea, Kauai, ame Mrs. Waiaieale o Eleele Kauai.

            Ma ke ano he makua no ka home, ua haawi aku oia ia kana mau keiki i na hoonaauao maikai ana, ame na hana oluo'u o na ano apau; a aole he mea kaualua i ko'u noonoo ke olelo iho, iloko o Hawaii nei, o ka ohana o Ho. G. P. Kamauoha kekahi o na ohana Hawaii i @nsa na noho ana oluolu mawaena o ka makua ame na keiki.

            He mua makahiki loihi mahope iho o ka make ana o ka wahine mua ua mare iho la oia i kana wahine elua, Mis Kealoha Kahalewai, he kaikaina no, no ku@a wahine mua ma o ka makuahine la; @ na noho iho hoi laua me ka oluolu, a ma ke ano Kristiano hoi, ahiki mai la i kona haalele ana mai la i kana wahine, na keiki ame na moopuna he lehulehu wale. Auwe, walohia wale a!

            A oiai o Hon. G. P. Kamauoha he kanaka opio, ua lawelawe ae oia me ka makaukau i na hana he lehulehy wale; he hope luna makai nui no N .Kohala, Hawaii; he lunahelu a auhau hoi no kekahi mau makahiki; a ia manawa hookahi, e lawelawe ana no i ka oihana ana aina nona ponoi iho; a he kanaka kanu ko nona ponoi iho; a ma ke ano nui, he keonimana o Hon. G. P. Kamauoha i hoao ma na ano apau i mea e loaa ai i kona ohana na noho ana lako a kuonoono; ahiki aku la i kona make ana, ua noho iho oia ame kona ohana me na lako ame na makaukau apau iwaena o keia lahui kanaka; a he kumu alakai maikai hoi na na Hawaii o keia la, e uhai aku ai.

            Ua haawi mai no hoi na apana o na Kohala, na Kona ame Kau, Hawaii, i na mahalo apa iaia mamuli o ko lakou koho ana mai iaia no na manawa lehulehu, i lunamakaainana mai ia mau apana mai; a o ka hope loa, i ka makahiki 1916, u koho mai la ka mokupuni holookea o Hawaii iaia i senatoa iloko o na kau elua i hala ae nei; a oiai oia he hoa no ka ahaolelo o keia teritore, ua lawelawe iho oia i kana mau hana iloko o ia hale hanohano me ka makukau kuokoa a wiwo ole.

            O na hana a Hon. G. P. Kamauoha i hana ai, oiai oia ma keia honua, he mau hana ku i ka mahaloia;a na ia mau hana ku i ka mahaloia; a na ia mau hana hoi i alako aku i ka puuwai o ka meakakau ame ka lehulehu e ae o ka poe i launa aku me ia i haawi aku iaia i na hoomaikai he nui.

Me ka ehaeha o ka manao au e kakau nei i keia moolelo walohia, aka, na ke Akua no i haawi mai a Nana no I lawe aku la.

Me ke aloha,

W. C. ACHI.

Honolulu, T. H., Aperila 19, 1920.

KIEKIE LOA NA HOOLILO' O KA HALEMA'I MOIWAHINE.

            I kulike me ka Lunahoomalu F. M. Hateh o ka Halema'i Moiwahine o ka hoike ana ae i ka papa o na lunakiai ma ka halwai a kela papa o ka malama ana ma ke ahiahi o ka Poalua nei, ua oi aku ka mamua o ka palua na hoolilo o ka hoohana ana i ka Halema'i Moiwahine iloko o na makahiki elua i haia eia nae ie 12 1/2 pakeneka wale no ka oi hou ae o ka auhau i nooia mai i ka papa o na lunakiai no ka lapaau ana i na ma'i ilihune loa a ke aupuni kalana maloko o ka halema'i.

            Ma ka Mr. Hatch hoakaka imua o ka papa, i kana nana iho he kuhihewa nui kekahi i ikeia ma ka mea e pili ana i ka hoolakoia ana o ka halema'i. He hui kuokoa ka halema'i, wahi ana, i kukuluia i ka 1869, aka uae, kona ano oiaio he waiwai ia no ka lehulehu i waihoia malalo o ka malama ana a kekahi kino, a ua hoohanaia ia hale ma ke ano e kauia mai kekahi mau auhau maluna o ka poe ma'i e hoihoiia aku ana ilaila i hiki ai e eku aku i na hoolilo no ka hoohana ana maloko o ia hale,

            Ua loaa mai i ka halema'i mai ka waiwai mai o ka Moiwahine Emma aneane ma kahi o ka $15,000 i ka makahiki. He eha ma papa o ka poe ma'i, ka poe e makemake ana i mau rumi kaawale ko lakou e noho ai, a ua lakou ponoi e uku i ko lakou mau hoelilo; ka poe ma'i e noho ana maloko o na rumi emi o ka auhau; ka poe ma'i e malamaia aua malalo o kekahi ano o ka hoolakoia ana.

            Aohe uku o ke aupuni kalana i kekahi keneka no ka rumi kaha. Mamuli o kea ua koe i ke aupuni kalana he mau kakani dala lehulehu i ka makahiki. Aole ka halema'i he hale no ka manawale'a wale aku, aole no hoi ia he hale no na mai'i kulana. Ua oi aku mamua o ka $5000 na hoolilo mamua o na loaa i ka mahina o Dekemaba i hala, aka, mamuli o ka hooakahele loa ana ame ka hoomahuahuaia ana ae o na auhau o ka poe ma'i i 20 pakeneka hou i hoemiia mai ai na hoolilo mai ia manawa mai a i ka $1000 no ka mahina. Ua noi ae ka halema'i ma o Mr. Hatch la e hoomahuahua hou ae ka papa i kana uku ana no na ma'i a ke kulanakauhale ame kalana i $2.75 no ka mea hookahi.

HALA NA HAUMANA A'O KOA O KAMEHAMEHA NO HILO.

            Ma ka mokuahi Mauna Kea o ka Poakolu nei i holo aku ai no Hawaii na haumana a'o koa o ke kula Kamehameha no Hilo, no ka hoomoana ana ma kahi hoomoana o na koa ma Kilauea. i kulike me ke kahuahana i hooholoia ai e hoounaia i bataliona o na haumana a'o hou i kekahi o na mokupuni i kela ame keia @upulau; he hookani haneri ka nui o na keki i hala aku.

            E hoohala ia ana e na keiki he mau la ma Hilo ahiki i ka Poakahi ae nei, no ke komo pu ana ma na hana ahamele i hoolalaia e haawiia ana ma ke ahiahi nei no ka pomaikai o ka waihona kiahoomanao o Miss Ida Pope, a no ka haawi ana hoi i ahamele ponoi na lakou ma ke ahiahi o ka la apopo maloko o ka Hale Hui Ma lu ma Hilo. O ke anaina imi pomaikai e haawiia anu malaila na na haumana mua i puka o ke kula Kamehameha, malalo o na hooponopono aua a Mrs. Helen Desha Beamer.

UA LOAA KA LAAU E OLA AI NA MA'I LEPERA.

            No na makahiki lehulehu i kaahope aku, ua kau iho maluua o ka lahui Hawaii ke kaumaha ame ke kaniuhu mau ana no ka lehulehu o na Hawaii, mai ka poe opio a i na kanaka makua, i loaa i ka ma'i lepera, a he lehulehu na mea aloha i hoihoiia aku no ka Panalaau o Kalawao a malaila i hunaia aku ai ko lakou mau kino.

            He ma'i luku weliweli ka ma'i lepera i na lahui apau o ke ao, no ka mea, ua mannaoia in a e loaa ana kekahi mea ia ano ma'i aole manaolaua apa i koe no kona hoopakeleia mai ia ma'i mai. Aole ka lahui Hawaii wale no ka i luku aui ia e keia ano ma'i, aka ua laha keia @ha'i maweana o na lahui apau, a i ole aneane paha e pau loa, a no ke kau nui ia o ka weli alole i noho wale na lahui kanaka me ka huli ole i kekahi laau e hoolaia ai ka poe e loaa ana i keia ano ma'i.

            He mea hauoli ka hoike ana aku i keia la, ua loaa ka laau e hiki ai e paio aku ia ano ma'i, mahope o ka huli ame ka hooikaika ana a na kauka o keia au holomua. Ke hoohanaia mai nei ia ano laau i ka poe i loaa i ka ma'i hookaawale ma Kalihi a ua ikeia ka hoopakeleia ana o kekahi poe a na kauka i hoike ae ai ua kaawale aku na anoano o ka ma'i mailoko aku o ko lakou mau kino.

            Ma ka hoakaku a ke Senatoa Charles E. King o ka hoike ana ae ma ka halawai kakahiaka a na C. E. maloko o Kawaiahao ma ke kakahiaka Poakahi nei, elike me ia i hoikeia mai ai laia mai ka makuahine mai nana e malama nei i na ma'i maloko o ka halema'i ma Kalihi, he 48 mau ma'i i hookuuia mai ia halema'i mai ma ka makahiki i hala aku la, a ua manaoia he iwakalua mau ma'i hou e hookuuia mai ana mai ia halema'i e hoomaopopo mai i keia, o ka poe apau i loaa i keia ano ma'i wai na opio a na kauaka makua, he pono e hoike koke ae i na luna aupuni no ko lakou hoihoiia mai i Kalihi me ka hoohakalia ole aku, he mea pono e lapaauia me keia ano laau aohe waiwai o ka pee,a i ole hunaia ana aku ma kekahi wahi me ka imi ole ia o kekahi mea e ola ai ia mea i loaa i keia ano ma@i. He maikai ka malamaia ana o na ma'i maloko o ka halema'i o Kalihi me ka haawi mau ia i ka laau ia na manawa apau, o ka manawa kupono loa e kinai ai i keia ano ma'i o ia no ka hoomaka ana ae e hoike mai kekahi hiona, o ka wa opiopio no ia o ka ma'i, a o ka wa kupono hoi a na Hawaii i olelo ai a e olelo mau nei, ' ' E o'u i ka mu'o o ku wauke oi opiopio. ' '

            O ka ninau hooulu a hoolaupa'i hou i ka lahui Hawaii e hapaiia mai nei i keia la, he ninau holopono ole ia ke loaa no kekahi puka liu e kahe mau aku ai ka lahui Hawaii iloko o ka make. I alahele e holopono ai ia hana, o kekahi keia o na anuu mua loa e pono ai e makaalaia, e pono i ka lahui e noonoo a e imi me ka hana i na alahele apau e ulu ai ka lahui Hawaii iloko o ka make. I alahele e holopono ai ia hana, o kekahi keia o na anuu mua loa e pono ai e makalaia, e pono i ka lahui e noonoo a e imi me ka hana i na alahele apau e ulu ai ka lahui, a o imi pu hoi ia manawa hookahi i na puka liu apau e emi aku nei o ka lahui, a e hoao ma      na ano apau e hiki ai e pani, i mau ka ulu ana.

            O na kumu hooponalo i ka lahui Hawaii apau, he mea pono e imi ia ka laau e hoopauia ai ia pilikia, o kekahi o ia mau kumu hooponalo o ia keia ma'i, a he lehulehu hou aku kekahi mau kumu hooponalo. He iwakalua-kaukani wale no a oi ka nui o na Hawaii i keia la maluna o ka lepo aloha o Hawaii a ke emi mau aku nei, a e ko ana no paha auanei ka wanana a kekahi poe haole o ka olelo aua ae, aohe e hala na makahiki he kanalima ma keia mua aku e nalohia loa aku ana na kanaka Hawaii mailuna aku o ka papalina aloha o Hawaii.

            E ko ana anei nei wanana E ko ana ke hana ole ia kekahi mea e ulu hou ai, aka, i ala like ua Hawaii apau a ku iluna a imi hana like i kekahi mea e ulu hou ai, e hala hope ana na olelo hooiloilo.

E na Hawaii in a he aloha kou i kou lahui ano ka manawa e hana ma na ano apau e hiki ana e kaohiia mai ai ka lahui mai ka holomoku ana aku iloko e ka make.

MAKEE LAHUI

E HANAIA AKU ANA I UWAPO HOU MA HALEIWA

            Ma ka halawai a ka papa o na lunakiai o ka noho ana ma ke ahiahi Poalua nei ua hooholoia he olelo hooliolo o kauoha ana no ka hoopukaia ae o kekahi mau koho no ka hana ana i ke alahaka o Haleiwa a o ka hiohiona o ia alahaka e hanaia aku ai e aneane like aku ia me ke ano o ke alahaka i ikeia ma Roma, Italia. E nui ana na dala lilo no ka hana ana i kela ano alahaka, a ua nui ke ku-e o ka Lunakiai Pacheco no ka nui o na dala e hooliloia ana no ia alahaka, eia nae, me ka uui no o kona kue ua holo aku la ka olelo hooholo.

            Ma ka hoakaka a ka Lunakiai Pacheco he hana hoonui lilo wale no ia i de dala a ka lehulehu, ka hana ana i ke alahaka a nani loa, elike me ia i makemakeia ai e na hoa e ae, eia nae, mamuli o ka McClellan hooikaika ana i hooholoia ai ke ano o ke alahaka e hanaia aku ana no Haleiwa. Ua kokua ka hapanui o na lunakiai i ko McClellan manao, o Pacheco wale no ka mea i hoole.

            O kela alahaka e hanaia aku ana he alahaka puna kameki holookoa, me ua alanui no ka poe helewaewae ma na ao no me ke kauia o na kukui uwila maluna ae o ia alahaka.

HOOHAULEIA KEKAHI MAU MANAWA MA KA HEIHEI AU

            Ma na heihei au no ka hoomanao kenekulia o ka malamaia ana maloko ae nei o ke awa, ma ka po o ka Poaono aku la i hala, mawaena o na moho au mai Amerika mai, ame koonei mau moho iho, ua hoohauleia kekahi mau manawa mama loa i paa maloko o ka moolelo o na heihei au, a ua hiki ole no hoi i na moho ke alualu aku e loaa na manawa mama loa i auia e kekahi mau moho o ka wa aku nei i hale.

            O kela kekahi po kupono maoli no na heihei, ua hele hoi ka uwapo a piha i ka poe makaikai, i ake e ikemaka i ka au ana a na moho, me ko lakou ike ana i na heihei au, me ua manao pihoihoi, no ka hahani loa ma kekahi mau heihei.

            O Helen Moses o Hilo, Hawaii, kekahi o na kaikamahine mama loa i ka au i hoomaopopoia ma kela po, eia @@@ ua lilo ka pololei ole o kana au ana i mea e hoohauleia ai oia, ma kana mau heihei au i komo ai a ma ka manao maoli o na mea apau i ike i ke ano o kana au ana, in a he pololei kana au ana, elike me kona mau hoa heihei, in a ua aha'i oia i na helu ekahi.

            O ka heihei au o hookahi haneri ia, no na kaikamahine opio, ua aha'i o Christine Keliipio i ke eo ma kela heihei, he hookahi hapa-lima sekona ka haule iho o ka manwa mama loa i auia no kela pahu i ka makahiki 1919 aku nei e Mollie Akana.

            O ka heihei hoi no ka pahu o 50 ia, ua kaa ke eo o kela heihei ia Ethelda Bleibtrey o Nu Ioka, he ekolu sekona ka haule iho i ka manawa i paa ma ka moolelo i auia e Ruth Stacker, iloko @ ka 1919.

            He nui kekahi mau heihei au e ae, i hoohauleia iho na manawa mama loa i paa ma ka moolelo me ka manaoio o ka lehulehu i ike i na moho in a pela iho la ka pii mau o ko lakou mau mama, alaila, aole he loihi o ka manawa e kakali aku ai, alaila e hoea mai ana i ka manawa, e hoohaule hou ia mai ai na manawa mama loa e paa nei i keia manawa.

            Ua hoomakaia na heihei o kela po, me ka pahu o 100 ia, he heihei keia no na kanaka o ka oihana kaua, ua aha'i o Roy Murphy i ke eo o kela heihei, he eha nae sekona ka haule iho o kona manawa, i ko ka manawa mama loa i auia no kela pahu.

            Ua kaa ke eo o ka heihei au o 50 i a ia Oliver Kinney o ka Healani, mahope iho o ka hoikaika ana e lauakila maluna o kona mau hoa i komo pu iloko o kela heihei au.

            No ka pahu loa o 880 ia, ua aha'i o Ludy Langer i ke eo, me ka hoohauleia ana o Kruger he elua ia ka mamao mahope, ela nae aole i loaa aku ka manawa i auia e Norman Ross iloko o Novemaba aku nei i hala.

            No ka heihei o 50 i-a mawaena o na kanaka makua, ua aha'i o Duke Kahanamoku i ke eo o kela heihei, eia nae, o kona manawa i au ai ma kela po, ua lohi loa ia he eha hapalima mamua o kona manawa i paa ma ka moolelo o kela pahu a o ka manawa mama loa hoi o ke ao nei.

            O ka heihei nae nana i hookahaha aku i ka manao o ka poe makaikai, o ia no ka heihei au o 220 ia mamuli o ka aha'i ana o H.H. Harris Jr. i ke eo no ka mea aole oia i komo ma kekahi heihei ma kela po, aka nae i ka wa i hookomoia aku ai oia, no ka hoopiha ana ma kahi o kekahi moho i hoea ole mai, ua hoohaule aku oia i Duke Kahanamoku ame Kruger.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, ua holopono maoli na heihei au apau i malamaia ma kela po, a ua pomaikai hoi ka lehulehu o ka ike ana, i na moho au, me ka makepono o ka holo ana mai o na moho au o Amerika no Honolulu nei.

HALAWAI KE KALAIWA KAA ME ELUA MAU ULIA

            I kulike me ka hoakaka a Nigel Jackson, ka mea nana e lawe nei i ka nupepa Advertiser i ka papu o Leilehua, olai oia e kalaiwa ana i kaua kaa otomobile maluna o ke alanui Kamehameha, ma kahi kokoke i Heeia, a i ole ai e hooku'i kona kaa me kekahi kaa otomobile e holo mai ana a e kalaiwaia ana e kekahi Kepani, a ua hoohuli ae la oia a kana kaa ma kekahi aoao no kona manao ma ia hana ana e hooku'i ole mai ai ke kaa a ke Kepani e kalaiwa ana me kona kaa, a mamuli nae o ia hana ana i haule aku ai kana kaa maha'i o ke alanui a iloko o ke kai. Ma kana mea o ka hoike ana ae, ma kana nana aku i ke Kepani e kalaiwa ana i ke kaa, me he mea la ua hiamoe oia, a i ole ua on a paha, mamuli o ka maopopo ole mai i kana kaa e holo aku ana.

            He mau hora lehulehu ka ia hoohalaia eia ame kekahi mau koa o ka hele ana mai e kokua iaia ahiki i ke kau ana ae o kona kaa iluna o ke alanui, a koloia mai la no ke kulanakauhale nei. Kei no hoi o ka pau aku la ia o ka poino, eia ka e halawai hou ana no. Oiai kona kaa e koloia mai ana no ke kulanakauhale nei a i ka hoea ana mai i ka Pali O Nuuanu, e holo aku ana kekahi kaa e kalaiwaia ana e kekahi wahine, a e holo aku ana hoi ma ka aoao pololei ole iaia e holo aku ai. Ma kela wakiua huikau na kaa a ua hookeia aku ohope o ko Jackson kaa a haule mawaho o ke alanui. O keia ka lua o ka halawai ana o kona kaa me ka poino.

            No keia halawai hou ana me ka pilikia ua hoohala hou ia kekahi mau hora lehulehu ma ka hoihoi ana ae i kona kaa abiki i ke kau pono ana iluna o ke alanui, a i ka hiki ana maiki ke kulanakauhale nei ua laweia ae ke kaa i poino i ka halehana kaa no ka hoopaa ana ae i na wahi i poino.

KUU MAKUA O KA AINA MALIHINI KUU KANE HELE LOA

            Mr. Lunahooponopono o ke Kilohana a hiwahiwa a ka lahui, Aloha oe:- No'u hoi kekahi wahi kaawale o ke kino lahilahi, in a ia he mea oluoluia mai a nau hoi e aha'i mama aku i ike mai ai hoi ka ohana mai ka la hiki ma Kumukahi a ke welona a ka la i ka mole o Lehua, i kela mau huaolelo e kau ae la mahina, o Mr. John S. Kauwe ua hala i ke alahele o na mea apau, no ka wa mau loa.

            Ua hanauia mai kuu kane i ka mahina o Iulai, la 13, mai ka puhaka mai o Kapelaka Kauwe ame Mrs. Waiau, ma Hookena, Kona Hema, Hawaii i ka makahiki 1860. Ua piha iaia na makahiki he 59 me eiwa mahina a haalele mai la ia'u i kana wahine, kona kaikuahine, koua mau kaikaina, kona hanaumua, na keiki ame ua moopuna kuakuhi.

            Ua hoohuiia maua ma ka mare e Rev. Keala, mahina o Februari, 1915, nolaila ua piha ia maua na makahiki he 5 o ka noho mare aua a moku iho la ke kaula gula mawaena o maua, kuu minamina pauole i kuu makua e!

            E noho ana kuu kane he lunapaahao ia manawa a piha ia maua hookahi makahiki mare, pau mai la kuu kane mai ka lunapaahao ia manawa a piha ia maua hookahi makahiki mare, pau mai la kuu kane mai ka lunapaahao mamuli o ka mahuka ana o ka paahao. O kekahi hana ana he nokali no ka lehulehu, ua hoi aku maua a noho me kekahi kaikamahine a kona kaukahine, noho me laua ma Kalahiki, kii ia mai la kuu kane he luna alanui e hana ana i ke alaui o Kalahi-ki-uka ahiki i ke alanui e hele la i Honokua. Aloha o Pinaonao, ia wahi a kuu kane e hele ai.

            Haawi hou ia mai he hana iaia, o ia ke kukeawa, e hoopaa ana i ka wa e ku mai ai ka moku Kilauea me ka manawa e haalele ai ka waapa hope loa i ka uwapo, iloko o keia mau makahiki eha, he elima no wahi dala o ka mahina, i hoomanawanuiia eia keia hana, e hele wawaeia ana i ka po me ka ao; aloha kuu kane hoomanawanui!

            Pau ko maua noho ana me na keiki a maua, hoi maua noho ma ka aina hoolimalima a mahiai kope, hoomakaia ka hui kanu kalo o Kona Hema e kukulu, kohoia aku la kuu kane he kakauolelo no keia hui, e hoomanawanui ana i ka mahiai kalo no keia hui. Ua hana oia i na hana apau e haawiia aku ana iaia.

            He kakauolelo no Pukaana ame Kea-lia-uka, hoomaka hou ka hana alanui ma Hookena-uka ua hele aku no kuu kane i ka hana ma ke ano he limahana; kina mai la oia i luna no ke alanui o Honaunau kai ahiki i Napoopoo, hele no oia e haua. Aloha keia mau wahi a kuu kane e hele wawae ai i keia wahi loihi me ka hoomanawanui i pono no ka noho ana.

            Ma ka makahiki 1918 holo lunakiai kuu kane, ua heleia o Waimea ua kipuupuu, ame Kohala na puuhaelelua o Pili ame Kalahikiola. Aole olua e ike hou ana iaia, aloha wale ia inau wahi a kuu kane i hele ai no ka pono o ka lehulehu. Haule oia mai ia kulana mai, ma ka makahiki 1919, loaa moi la iaia keia hana luna uhau, loaa pu mai la me ka laikini haawi palapala mare. Aloha o Kaimuki ia wahi a kaua i noho ai a ke haawi pu aku nei au i na hoomaikai i na mea apau i komo pu mai me makou iloko o na haawe kaumaha no kuu kane; ke ka'i ana ahiki ma ka halepule. Ma Kealia-uka e malama ia ai kona anaina hope loa me na olelo hoalohaloha mai ke Kahu Rev. Keala mai, amo ke ka'i ana aku ahiki ma ka ilina o Kalahiki, malaila i malamaia ai kona anaina hope loa, a kuu aku oia no ka wa mau loa.

            Ke hoomaikai pu aku nei no hoi au no na makana lei ame na bo-ke pua i haawiia mai no ka'u mea aloha, kuu kane John S. Kauwe; na ke Akua no i haawi mai, a Nana no i lawe aku la' e hoonaniia Kona inoa, amene.

Ke hooki nei ka'u makapeni maanei ame ka ehaeha a mokumokuahua o ka naau no ke aloha no kuu kane.

Me ka Lunahooponopono ko'u aloha ame na keiki o kou papapa'i. Owau iho no kana wahine i hookaumahaia.

MRS. ANNIE KAUWE.

Hookena, Kona, Hawaii.

NUI NA KEPANI O HAWAII I HOPUIA NO KE PUHI RAMA.

            Mamuli o na hana akilo me ka hooikaika aua e hooko i ke kanawai, he heluna nui o na Kepani o Hilo, Hawaii ame na wahi e kokoke aku ana i Hilo, i kaa aku malalo o ka malu o na kanaka federala, a ma ka poaha aku nei o ka pule i hala, i holo aku ai na luna oihana federala no ka hoolohe ana i ko lakou mau hihia ma kela kulanakauhale.

Ma ka olelooia, ua hiki aku ma kahi o ka elima ame ka eono kaukani galani o ka rama i hoawaawaia, i loaa aku i na kanaka o ke aupuni, malalo o ka malu o na Kepani i paa ae i ka hopuia, i kela ame keia manawa, a ma kahi hoi o ka elima haneri galani okolehao.

            O kekahi o na hihia ano nui i ala ae mahope iho o ka hopuhopuia ana o ka poe hakihaki kanawai, o ia no ka hoao ana o kekahi Kepani e kipe i kekahi o na kanaka o ke keena o na loaa kuloko, me kekahi huina dala mahuahua i wahi e hiki ai iaia ke hoolilo aku i kana waiona, a na keia mua aku e hoike ae i ka hopena o kela poe Kepani, no ka pili ame ka pili ole o ka hewa ia lakou.

LILO KA HANA A KA POE OLOHA NI I MEA MAKAALA IA

            Ua hoike ae kekahi mau kalaiwa kaa otomobile e kalaiwa ana i na kaa oto, maloko o na apana o Ewa ame Waipahu ma ka Poalua nei i ko lakou halawai ana me kekahi poe Kepani kui a kiai i hoonohoia ma kela a me keia wahi, a wahi ka a lakou aole mau kee alanui i nele ko lakou halawai me ia poe kiu, me ka hooleleia mai o ka malamalama o ka lakou mau ipukukui helepo i ko lakou mau maka, a no ia bana a na Kepani i manao ai lakou e hoolako ia lakou iho me na pu i hoopinaia me ka amonia. I kela ame keia manawa a na kaa otomobile e hookokoke mai ai ma kahi a na Kepani kui, e noho ana e hoolele ponoia mai ana ka malamalama o na kukui Flashlights i ko lakou mau maka ame kekahi poe e ae e kau ana i luna o ke kaa, a ua lilo i mea hoopuiwa i na kalaiwa, a ua lilo hoi ia hana i kekahi manawa i mea no na kalaiwa e hoohuli e ai i ka lakou mau kaa no kahi e halawai aku ai me ka poino.

            O kekahi o na kalaiwa i hoolele pololeiia mai ka malamalama i kona mau maka no kekahi mau manawa lehulehu ma ka po Poakahi nei ka i hoea kino mai imua o ka Nupepa Adverhiser a hoike mai la i kela ano hana a na Kepani a noi ae e hoolahaia keia ano hana kolohe a hoopilikia a ua kiu Kepani i mea no na makai e makaala aku ai, i hoopauia ae ia hana a na Kepani a in a e hoopau ole ia ana ia hana ua hoike ae ka kekahi o na kalaiwa i ko lakou manao e kiia aku ana e lakou ka poe e hoomau mai ana i kela ano hana me ka pu i hoopihaia me ka poka oloko.

Hoolakoia me na Pauku Laau

            Ma ke ao, elua mau kanaka i hoonohoia ma ka pukapa nui o ka mahiko o Ewa a o kekahi mau kanaka ua hoonohoia ma kahi kokoke i ka paumawai, me ka pauku laau ma ka lima o kela ame keia kanaka. He elua pu mau kanaka i hoonohoia ma ka huina o na alanui o Ewa ame Waipahu, ma kahi huli pokole loa o ke alanui, a i ka manawa e pau ai o ke ku ana o kekahi mau kanaka, elua hou e kukuluia mai no ke kiai ana, a me ka po ua hoomahuahuaia mai ka heluna o na kiai.

            Ma ka olelo a ka poe kalaiwa kaa ua hoao na kiu a na Kepani olohani e komo iloko o na mahiko no ke kamailio pu ana me na Kepani i hoi hou e hana, a no ke keakea ana mai i ke komo aku o kela poe kiu iloko o na mahiko un hoomahuahuaia ae ka heluna o ua kiai a na mahiko. Ma ka hale hoolulu kaaahi, koe ka hale hoolulu kaahi ma Ewa, malaila kekahi mau kiu a na Kepani olahani o ka hoonohoia ana, a i kela ame keia manawa a na kaa e holo mai ai e kiei mau aku ana ka @akou iloko o ke kaa no Kekahi Kepani e hele ana i ka hana i na mahiko. Ma Waipahu he mau noho ka ko kekahi poe kiu Kepani o ka hoolako ana ia lakou, iho i wahi no lakou e noho ai a nana aku i ka holo ae a na kaa, no ka manao ina uo ka ike aku i kekahi Kepani e holo ae ana no ka hele ana i ka hana oia ko lakou manawa e kii aku ai paha e pephi.

Hoopkeleia he Mau Kepani e Kekahi Wahine

            Ma ka Poaono i hala hookahi Kepani e hoi ana no ka hana i kau ma ke kaaahi. Iluna o kela kaaahi he eha mau Kepani olahani. I ko lakou manwa i  ike mai ai i kela Kepani hookahi ua hele mai la ka lakou me ka manao e pepehi iaia a e ole wale no kekahi wahine Kepani e kau pu ana maluna o ia kaaahi nana i hoopakele i kela Kepani. Ua lilo kela wahine Kepani i mea kiai i ke Kepani ahiki i ka hoea ana aku o ke kaa i Honouliuli a ka ike ana aku o ka wahine i na makai ua haawiia aku la na Kepani eha i hoao ai e hoopoino i ke Kepani e hoi ana e hele i ka hana mahiko, a paa ia mau Kepani eha i ka hopuia. Ma ka lono i hoikeia ae i ka Advertiser ua hoolimalimaia ka kela mau Kepani eha e hoopoino i na Kepani a pau e loaa aku ana ia lakou e hoi ana i ka hana mahiko.

HIMENI NO MOUNT HAPPY HOME

Nani wale o Mauna Happy a e ku nei,

I ka uluwehiwehi o na pua,

Na home ku kilakila i ka la'i,

Home pumehana i ke aloha.

 

Chorus

Nani, nani Mauna Happy i ka la'i,

Haaheo, hanohano ke ike aku,

Na wai pipii e kilihune aua,

Home pumehana i ke aloha

 

Kona mau pa nani, maemae,

Na pi'o pohaku ku kilakila,

Kou alanui poaipuni,

Home pumehana i ke aloha.

 

Hiehie wale ke nana aku,

Na home i pea i ke ala onaona,

Ilaila makou i luana ai,

Hakuia e

D. K. K. Lauhunehuneokekiawe.

Home pumehana i ke aloha.

 

            O na lala o ka Ahahui Hooikaika Kristiano e makemake ana i kii i pa'iia o na lala apau i hoea mai i ka Aha Paeaina e launa ne me Mrs. P. N. Kahokuoluna, he $1.25 ka auhau o ke kii hookahi.

 

            Ua naha ole ia mai na leo uwalo a na makuakane ame na makuahine o na keiki Hawaii he 18 ka nui i ohiia aku i mau keiki puhi ohe no na mokukaua Birmingham ame Brooklyn, no ka piha ole o ko lakou mau makahiki.

 

            Ma ka hora elua ponoi o ka auwina la Poakolu nei i haalele mai ai na mokukaua i ke awa o San Diego, ke awa hoolulu o na mokukaua o ka Pakipika.

 

            Mamuli o ka maka e kau ana maluna o ka hainaka i kuniia e ka hale holoi i paa i kekahi koa kolohe i ka hopuia no ka hoeha ana i kekahi Kepani kalaiwa kaa otomobile o ka hoowalewaleia ana e lawe iaia i Leilehua ma ka po Poalua nei, a i ka hiki ana i ke kahawai o Kipapa pepehiia ke Kepani'a holo ua koa la.

KUU GEORGE PANILA KAMAUOHA UA HALA

Hala ka puulena aia i Hilo,

Ua imi aku la ia Papalauahi,

Me he makamaka la no Hilo one,

Ka hele no a kipa i Hanakahi.

Kipa aku oe ua hala i Makakalo,

Pulupa'u kuu maka i ka waimaka,

E i ae hoi, hoi mai no kaua a!

Ua hanauia kuu kane aloha ma k@

aina kaulana i ka waikau mai i ka m@ ka o ka opua, Napoopoo, S. Kona, Hawaii, i Ianuari 31, 1858, mai ka puha@@ mai o Mr. K. Kamauoha ame Mrs. K@oki Kamauoha. Komo ma Lahainaluna Seminary i ka 1872 a hemo mai me @@ palapala hookuu maikai i ka 1875.

            Noho hou i ke kula no ke a'o ana aina me Rev. S. E. Bishop ame D. @ Baldwin; mare i ka wahine ia Miss Sarai Daniela Kaleohaalulu i Aper!! 20, 1878 a hoi ma Kohala a noho ma ka oihana mahiko a lawelawe pu i ke @@ aina; lilo i hope makai nui no Koha Akau i ka 1880, a waiho i ka oihana @@ ka holo lunamakaainana i ka 1887 ahi@ i ka 1888.

Aeia e lawelawe oihana loio imua a na aha apana, a imua o ka aha kaapu@@ ma na hihia hoohalahala i ka 1872. I ka makahiki 1872 ame 1873, kohoia luanakanawai no Kohala Akau. I Au gate 5, 1895, aeia e lawelawe i ka oiha na loio ma na aha hookolokolo aupau ma ka la 1 o Iulai, 1901, hookohuia i hope makai nui no Kona Hema, Hawaii a ma ka la 3 o Nov. 1903 kohoia e ke Kalana o Hawaii Komohana i maka nui; kohola i senatoa i Nov. 3. 1917; ma keia kulana oia a haalele mai la i keia ola ana ma ka la 11 o Aperila, 1920.

            Nolaila, ua piha laia na makahiki he 62, 2 mahina ame na la keu; a waiho iho la ia'u kana wahine e noho u aku nona me ka minamina, ke kaumaha am@ ka muuluu. Owau kana wahine elua o ka mare ana. He mau kaikamahine ka na ekolu me ka wahine mua, o ia o Mrs. Hoakalei Crowell amo Mrs. Edith Kaleimomi Waialeale, a o ke kolu ua make i ka ma'i flu iho nei, Mrs. Sarag Halehuamakanoe Kamakau, a ua haele like aku la no me ka papa ma ke ala nui hookahi. Auwe, luuluu wale!

He luna o George Panila Kamauoha no ka Ekalesia o Kealakekua, a hala aku la.

Hala ke Kino ka hale o ka uhane,

Ka makamaka e kipa mai ai, Ua hala ka uhane,

Ua hoi aku la me ka Makua mana loa.

Minamina wale!

            Ko ae la ka olelo a ka Palapala Hemolele i olelo ai: O ke kanaka i hanauia e ka wahine he hapa kona mau la, a ua piha i na popilikia; puka mai no ia me he pua la, a ua okiia aku, a holo aku no ia me he aka la, aole ia e mau.

            Ua haalele mai la oia mahope nei he wahine, he mau kaikamahine, he mau moopuna lehulehu, na makua ame ka ohana apau.

            O kuu George P. Kamauoha, he kanaka hookipa i na makamaka mai ka poe kiekie ahiki aku i ka poe haahaa: mai ka poe waiwai ahiki i ka poe ilihune, e hilahila ole ai na malihini Ke kipa i ka home; no ka mea, he mea nui iaia na malihini ke kipa i ka home; no ka mea, he mea nui iaia na malihini, e hea ana i ke kanaka nui ame ke kanaka iki. He makua no ka lehulehu apau o ka aina nei.

Aole a ianei mea hoowahawaha, a ma ia ano no hoi i hoopuniia ai oia me na hoaloha he nui wale. Ua hala, ua hala.

Hala ke alpha naue pu me ka anoi,

Owau ka ka ke aloha e luaiele nei,

E kuewa hele i ke ala me ka waimaka,

Auwe kuu kane e!

Pau iho la ko kakou ike hou ana iaia a pau mai la no hoi kona ike ana mai ia kakou, no ka wa mau loa; a hoi aku la i ka Mea Nana i hana mai.

            Nolaia, e na Kona i ke kai maokioki kai pohu, kai malino a Ehu i ka malie, ka aina kaulana i ka wai kau mai i ka maka o ka opua ke ola. Ua pau iho la kou hii ana i kau pua ma kou alo, a hoi aku la ma ka poli o ka Makua mana loa, no ka moe kau a moe hooilo no ka wa mau loa.

            Ma ka hora 4 p. . o ke Sabati i laweia aku ai kona kino lepo maluna o ke Kalaka otomobile, a me ka huaka'i kaa otomobile aku o na hoaloha mahope aku no ka lawe ana aku no ka luakini o Kepulu, kahi e malamaia ai kona anaina haipule hope loa e ka Hope Makai nui o Kona Hema S. Lazaro a he mau manao paipai mai kona hoa Lahainalu na O. M. Kekuewa mai.

            Laweia no ka ilina a malaila i haawiia mai ai he mau himeni ame ka leo pule e S. Lazaro, no ka hoomoe ana no ka wa mau loa.

            E haawi aku ana au i kuu hoomai kai ia Chas. Au ame Mrs. Esetera Kekumano, na mea nana i kokua mai ia makou i ka wa o ko makou pilikia. Ke haawi hou nei au i kuu hoomaikai ia R. M. Pakiko ame Chas. Au na mea nana i hana i ka pahu.

            Ke haawi hon aku nei au i kua hoomaikai i na makamaka, na hoaloha apau o kuu kane, ka poe i akoakoa pu ma me ka lakou mau makana pua, ame na lei i hoohiwahiwa iho maluna o kuu kane, a pela no hoi me ka poe ku kiai iloko o kuu mau hora o ke kaumana a na ke Akua e hoomaikai nui mai ia oukou, a pela pu me ka poe hapai pahu o kuu kane. E oluolu mai e lawe aku i keia hoomaikai.

Me na keiki o ka papapa'i ame ka Lunahoopouopono kuu aloha nui pau ole.

MRS KEALOHA K. G. P. KAMAUOHA, me ka Ohana.

Napoopoo, Kona Hema, Apr. 19, 1920.