Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 20, 30 April 1920 — MAIOLELO A KAUKA J. H. RAYMOND (REMONA). [ARTICLE]

MAIOLELO A KAUKA J. H. RAYMOND (REMONA).

Lmhoomala o ka Papa Konisliia AJsa o ka TeritoT« ,I"2nhn a n;ai ka Nnpepa Haole mai o H;::-. « Williana J. Coeiho, no ke Kuokoa nei. Ka Hoololl i Manaoia i oa Kaaawai Aiaa o Kawaii H- nui 0 na lahui me na ano o> i akoakoa ae ma ka M Ho<o i Ae ahiahi nei no ka :a Kaaka J. H. Bajmond (Rea :• Miiui ao kooa maa manao hoalaka ia:-wDi oka ninan aina. Ua hoo- .- 3 . o Kanka J. H. Ra7mond e A M ' - •-leha (Kapilina) a na R. H. V.4i- »a:. .aaakmwai apan* o Hamak ~k -:r. :hi n.ai mi ke ano mahele ole- " h -akaka mua mai ka mea haiv<> : man manao akea pili i aa® i aa kan koho i r <i- iiu. a hoopnka mai penei: ' "r :» Hoa Makaainaaa, na Le<le me K-^a^maaa: Hf pili paa i f ili īho maluna k*:a makaainana Amelika e i k- niainna o ke kahua akea : 1 •& a paa e pili ana ika hoo- ; r •: no ■< aapani. " 1 k:- n:i:aa a*u e kaaallio ai i keia k. se: au oia ka pookela loa .... 3" *a-'aa o kakoa ao ka noonoo aii-i . •: mainna o na knmnhana e ae ia - a h:-ok.u3inia aaa o ko kakoo aui'.A.i) n*?i ;ao!e wale mamuli 0 k-:z3 iwa.i aea ae i ka ninau e pono a - : n;-, a. a; kekahi mahele pohai *•?. - r-o - kakon poe, aka oa kne d kekahi ona makia i hoo- = o k* aupnai Amelika e ko; - makaa mna. Ke kamailio r &a f->co kaalike o na kanaka rr.3>:±:v :> ke kanawai me ka hoo- j : ..:rr ii. .e : ka ili, hoomana a lahni »-•' ;aha. E hookalele no au ia'n :s ii a« '3W akahele like me onkr-- . a ka Olelohooholo Hale Bila Hf ' ''»... i b'»komoia eko kakou ele-! ■> — Mea Hanohano J. Kalanianaole, i —i.r: :i. 1920. E Hooi&ao]>9p3 i na Kaaawai e Xa Nei '' af " ke komo ana aku iloko - <■ .-..ila. a-aaao o keia knmu- - 'maopopo iki ae kakou i na »«*•-'* s-. * ko nei e hooponopono nei i r~ :*kjoneae ana i na aina anpnni. ~ * b:->kopono ana ae i kekahi mea : apana aina maluna > ..i e hiki ai e kuknln i koea *" I. 0 na olelo pokole, e* hoomaor.*- h:k: n-> i kekahi makaainana A -?■?. »a kf- aoi i aina anpnni, a e ioaa k_l"ana like me kekahi mea okoa okoa ae paha ma kekahi -i'•. a-a no ia mau aiaa, a e loaa e :s ; b:k: : ke S0 eka o kekahi anoaina - ? hooknn akn ai 4°* no ia - s:sai ko pookela loa, aina kula h ■ J>ie o ke knlana aina hanai '• .^l:'. 0 papa ekahi a papa elua

■? ~iki i kekahi kopolena e loaa - f ā aku maluna o hoekahi kao- - - & s:ai i o ka maāao piha maoli i kona hooholoia ana oia • i ā - - h.ki i kekahi kopolena ke • a i ole kuai mai i i a;r. : its ua ona mua ia he sau*aai eka. r _:t: ao i kela me keia iwakaloa- - --iia l.mii makaainana, ma ka pala•'i.a - io; me ka maa* kanawai i t- e okioki i mau homei hooku•T > * ! *?kahi aioa y kekahi kulana i r h.'i K-uleana Unuhi Hou y'+:-*** o kek a»e keia palapala hooi -r.i . hanaia mahope mai nei o ka • a ka Ahaoleio Lahni i na r;----- : ak :i : if Kanawai Kumu me niahele kuleaaa unuhi hou, c -j - - c « maloko o ia mau pala.he paukn e haawi ana i ke kuleana unuhi hou i kekai. , : aina no a pau i hoolimalima- * : . _ aa haaa pili i ka hookuonos • a„a aii Aia so i keia wa ma ka ~.iiz.a ■> ka Teritore aneaae 20,000 eka "«•>. a :na ia e maheleheleia ae maj -l:ka o eka i ke kanaka, alai-' ē - ana no na aina ko no ka hoo-r-s j3B : na ohana 750 maluna o ia r:_k 'i'Ē.a. \ k T!<i kahi o aneane 450,000 eka! l* «iio aina e ae. maikai a iao, aole r aki o 30 pa kea«ta o ia j kTJ7----o 2 ke kanu i kekahi mea okoa' rr.« o ke ko. Mahiaa o keia ano j ir=a «■ āik: no e ola aole e oi aku maohana. O ke koeaa aku he :i.:i nsnii hoioholoaa o ka papa elua ka bi<»nc:. nona ka hapaaui i ke ino rtf - , j a iaa e hookaonono kekah: : kria aina, aia no a lawe oia i a elua kankani eka o >a i:.f »;s», alaīla manao kahi pono, a n «i hlki io e loaa kahi ola maluna o :a:la A-kahi ainau pohihihi loa. Ina ;.ib, <Ma : makaakau i ka waihona e hiki «: e noolawa kupono i kona wahi Vi-a- me ka malama ana ia :a k n:ki : k a mahuahua ana o kana a oo paha kana mau -u';. alaila paha io kahi !*=*■ •' Ma: poiaa i keia, —o ka mahiai nle ka holohoiona he oihana maopopo :ca a aole loa kekahi mea mawaho w t- ka mea i loaa aa hoomakaukau ana no ia oihana maoli e ma-r«n'a-.a ao ka holomoa malalo o na kaho*** ouiī o keia Paeaiaa. 0 ka oiLaa* kaeai koloholoaa me ka mahiai, ha

kaukai loa maluna o ka wai na, ka mea maopopo ole o kona *a e helelei mai ai kekahi maa wahi, a ke ole Do hoi ia, e poino ana na holoholona me na. nei ula kaakai i k a Wai ua. "Ano e ui ae e noonoo no na wahi aina i hookaawaleia ma keia bila no na hana pili i ka hoolanpai hon ana i ka lahni Hawaii. 200,000 Eka Aiaa Hikl e Loaa Mokupuni o Hawaii. Eka. Kamao-Puneo 11,000 Pnnkapn 15000 Kawaihae 1 13,000 . Pauahi 7 50 Kamoku 5,000 7,350 Humuula mauka 53,000 Mokupnni o MauL Eka. Kahikinui 25,000 Apana o Knla 6,000 Mokupuni o Molokai. Eka. Polauu 11,400 Kapookea 2,000 Kalamanla . .._ 6,000 Hoolehua 3,000 Kamiloloa 3,600 Makakupaia 2,200 Mokupuni o Oahu. Eka. Waimanalo 4,000 Moknpani o Kanai. Eka. Waime a - 15,000 Moloaa 5,000 Anahola 2,500 "He ili aina o elna haneri kaukani eka, he panoa ka hapanui, pa makani man, paa pn i ke a me na wahi kipohopoho lepo iki, e kupono ole ai e kapaia he aina. E noomo pu mai kakon— i ka hoihoiia ana akn o ka lahni Hawaii i maa ole i ka mahiai a hanai holoholona maluna o na aina o keia ano, me ka manao e hiki lakōn e noho maluna o ka aina a hooulu i kau wahi mea iki a i ole e loaa ai paha kan wahi helnna holohok>na e manao ai ke ola maluna o ia man wahi. "He mau knmu no paha ko ke Komisina i kapae ae ai mawaho aneane 250,000 eka aina hanai holoholona helu eka|hL Eia na mau ain* la: Ma ka Moknpuni o Hawaii—-Kapapala—nona ka haina aneane 78,000 eka aina e paaia nei e ke Kapapala Ranch; Puuwaawaa, e paa nei malalo ok a hoolimalima ia Benatoa Robert Hind, nona ka hnina aneane 46,000 eka aina; "Waimea, nona ka hnina o 4Q/XK) eka; na aina no hoi o Shipm*n, ma Pnnoo i Piihonaa, 13,000 eka. Waiohuli ma Keokea, malalo oka hoolimalima i a Senatoa Harold Biee, no; laua ka huina ili o 15,000 eka a oi ma I ka Mokupnni 0 Maui. "Ua hoikeia mai ia 'u aole wale o keia man ain a ae la ka i hookoeia mai na hana hoolaupai lahui Hawaii, aka ho mau aina hou aku kahi ma ka Mokupnnl o Molokai i kapaeia ae. Nolaila, aole e nele ka nln ae 0 ka manao ninau, no ke aha hoi n*. aina i hoikeia ae Ia a oi k» aku hoi na a>na e paaia nei malalo o ka hoolimaliina i na senatoa hanohano e ohohia nui nei i nei mau hana hoolaupai lahni Hawaii, i kapaeia ae ai mawaho o ka papa helu o na aina e manaoia nei e haawi i na Hawaii wale no me ka hoonele lo a 1 na poe a pau ona ano lahui like ole e ae.

"E hnli ae kakoa e nana i ka bila kanawai, e !oaa no ia kakou ma ka aoao 4, he hiki no, mamuli o ia bila ke hooholoia, i ka mea hoolimalima i na aina i hoikeia, a i ole i kekahi kopolena e makemake ana e hoolimalima i oa ma<i aina la, e hana pela, ke hoomaopopoia ma kekahi wa he kupono no ka imi a hoohana ana : wai maluna o ia inau aina a i ole kekahi man ain« paha i pili kokoke i laila. Ma ka manao pokole, penei paha e moakaka lea ai, ina kekahi o ka poe hoolim&lima. i keia mau aina e hele i ke Kiaaina me ka Papa Komisina Aina a noi aku ia lakon e hana pela, me k*. hoakaka ana aku ia lakoa i ko lakou makemake e hoohana i na aina ma ka eli pao ana iloko o ka honua no ka w*i, a hiki no ia mau aina e haawiia ia lakoa no kekahi manawa, me ke kapaeia o ka mahele pauku unuhi hou a lilo no hoi ka maheie pauku 1000 eka i mea m&na ole. Ka Kmnn Kui ' *0 ke kumu nui a ke Komisina i haawi ai no ka hoolimalima aoa i na aina e oleloia sei he man aina mahi ko pookela a i ole i na aina i ka mea koho kiekie, a ua maopopō no ka lilo i na mahiko, i loaa ai ka ke kaia no ki hoohana ana aku no ka pono o na puulu Ha.waii a ua Komiaina nei e noonoo ana e paU nui aku aua i ke alualu ia mau 200.000 eka aina. "O na aina ko a'u i hoike ae nei i laila he ola i na ohana 750 raalalo o na hoohana kuponō ana ma ka aoao .mai o na mahiko, e hoolimalimaia aku ana ia i na kopolena no lo makahiki, a o na aina hanai holoholona waiwai nui o ka p'apa elua i hoikeia ao nei, e lilo pu aku ana no ia i na kopolena me na hoaloha punahele o ka poe e kakoo nei i keia mau hana, a e waiho iho ana i na aina ino panoa no na wahi Hawaii kakaikahi e kokuaia malalo o ni kuhikuhi o ka bila kanawaL peaei: '£ loaa i kela me keia mea hookuonoono I ke kuleana e hoolimalima no 999 makahiki mai ke 80 a i ka 300 eka o keia 200,000 eka i hoikeia maluoa ae aeL K uku hoi oia i $1.00 o ka eka o ka makahiki e like me na lono hope i loaa mai nei mai Wakinekona mai. £ hoaieia aku no hoi ia ia i $3,000.00 ma ka 5 pa keneta o ka makahiki, a no kekahi manawa kupono no ka hookaa i ke kumupaa. £ kaa no i ke aupuni, malalo o ka Papa Komisin& Aiaa Uawaii i oleloia, ka hooponopono i kona aina. E

hpokohuia no i loe» ike mahīii me haoai holoholona, nana e nana i ka&a man haoa ft ia wa kookahi, a'oa'o aku ia i a m« aa mea pili i ka ike oialiiai ame haiMu holoholona. £ P** lionki Mu "Ma na wa a pau « paa ana no ko I aupnni i moraki maa maiuna o na mea ! a pau ana e kuai mai ai me kana ekola kaukani kala, i o ke Komisina, ma o ikona fn»G agena, ke nana aole oia e kuai | mai i kekahi mea. koe wale no na mea i makemake maoli ia no ka. hoohana mahina o kona aina, hale e noho ai r na pa, imi a eii ana i w&i, na paipa wai, a pela wal© akn, na hale hoa&u me n» pa holoholona, a o ka hope loa, »0 ke kuai hoioholotra hanaL "A e noonoo pa mai kakoa a hoomaopopo Lho, heaha U na mea hiki i ka ekolu kankani kala ke hoohanaia. I aha la ke aao o kahi apula hale e noho ai, ka haie hoahu me ka pa hoioholona fhiki ia ia lie hoolako no ia mau wahi kala? Pehea ka noi o ka u«rea pa me ke paipa wai e hiki ai e loaa ia ia i ke | kuai me kahi koena ibo, ke koe hoi kahi? Mawaho o ia mau ae | *a, ehia poo holoholona hiki e loaa ia ia ma ke kuail Ua hiki loa i kekahi mea ! maamaa iki i k« kumukuai 0 ka papa me na- lako hoohana 0 kela me keia | ano ke hoike ae ia oukou he paakiki loa Ika hiki i ka mea hookuonoono ke kukulu i kooa home me ka hoopuni pu i Ika pa no ia wahi huin a kala; aole no | e hiki ia ia ke kuai a oi aku maluna 0 | 30 a 50 paha kumulau pipi me ui hnina ! holookoa o $3000, a ina oia e liuliu ana no ke kukulu i kona home a kuai i 50 | kumulau pipi, e lilo no i mea hiki ole ; loa nona e hoolawa ia ta iho no kekahi manawa loihi kupono i hiki ai i kana mau pipi keiki ke mahuahua kupono, ke ole e poino mua i na ouli luku o ka manawa. ''Ke keakea nei ke kanawai i ko ka mea hookuonoono aie kala ana mai kekahi mea okoa mai, oiai aole nona ka waiwai ana e hopaa aku ai. Aia i ke aupuni ka paa aoa o ka moraki mua, e like me ia i hoikeia ae nei, a aia hoi i ka Papa Komisina Aina Hawaii, !o 0 ke kanawai, ke kuleana hookaawale aku ia ia ke hookaa ole i ka ukupanee, a hooko pono ole hoi i na kuniu aeiike hoopaa i kauohaia. Nolaila, aole loa kekahi mea kala e aa e hoaie kala malalo o ka morāki alua, a aole no hoi e hiki ke loaa ia ia na pomaikai o ke Teritore Hoaie Kokua Mahiai. Ehaa Oleiohooholo

"I ke kAu iho nei o ka ahaolelo hope, , oa hoomak&ukau au elua mau olelohoo- : holo a ka Hoo. Jvhii Browa o Maui i hookomo ai. Hookahi olelohooholo no ka hoonee nai i na pomaikai o ke Kanawai Fedeftīla Hoaie Kekaa Mahiai i k a Teritore liei o Hawaii. 0 kekahi hoi no ka hoomaopopo hou ana i na aina hanai holohoiona me na aioa okoa ae a pau mawaho ae o n a aina ko maloko nei o ka Teritore i na mahele aina papa ekahi me papa ēlua, » e ae ana hoi i ka poe hookuonoono e lawe mai ka elua a ka elima haneii eka o ka papa ekahi a elima haneri ». ia hookahi kaukani o ka papa elua. O ka manao o keia i hoomaopopoia ke *Ia e hLki ai i ke aupuni ke hoonoho maluna o Da aina a pau o ka Teritore, me ka nana. ole ina paha he mau aina ko ia a mau aina hanai holokolona paha, i poe hookuonoono oiaio maoli. O ka poe hookuonoono hiki oie ia lakou ke hoohana no lakou iho, e like me na wahi e ae e pomaikai map. nei ka poe ma Amelika mamuli o ke Kanawai Federala Hoaie Kokua Mahiai,-c loaa no oa kokua ana malalo o na hooponopono ana a ia kanawai e lawa ai no no ka hoohana aku e hiki ai e holomui a pomaikai ka aina me ia pu. £ oluolu mai oukou ,e hookuku ae kakou i na Hawaii a i ole ano kanaka e ae paha e paa ana i na .aina malalo o na kuhikuhi o keia bila kanawai, me ka poe hoi e noho ai maluna o na aina malalo o ka'u kanawai i hapai ai. '' He maalahi loa ke alahele e k>aa ai keia pono mai ka Ahaolelo Lahui mai, he hoololi wale ae no i ke Kanaw&i Kumu ma kahi o ka iike ole o na ili aina, penei: Ma k a hookomo ana iho he wahi pakui kaulele e like me ia i >hoomaopopoiā maloko o ia olelohooholo ma ka ae ana ia mau eka pakui e like ae la me ia, a. me ka hoonee ana mai a ka Ahaolelo Lahui i na pomaikai c ke Kanawai Federala Hoaie Kokua Mahiai, i hoohemahemaia i ka wa o ke kanawai i hooholoia ai i k* 1916 iho neL He kuleana. ko ka Ahsaolelo Teritore nei e kau i ka waiwai k> aaa e manao ai maluna 0 kekahi aina a maluna paha o na *Lna a pau o ka Teritore o Hawaii no na haaa pili i kā hookkonoono ana ia, <4 Ua oleloia ua olelo ka o Senatoa 6hingle i mua o ke Komite no na Teritore, he Senatoa Demokalaka ka ka mea nana i hookomo i ka olelohoohoio i ka Ahaolelo e makemake ana e kaawi wale 1 na aina o ka Teritore i ka poe hookuonoono a ua kue aku ka oia ia hana. K» Hana Kki i ke Auponi "Ina ke aupuni e kau i kekahi ana waiwaiio kupoao maluna o kekahi o na aina no na hana e hiki ai i kekahi mea hookuonoono ke hooko aiu i na kauoha ō ke KanaWai f'ederafci Hoaie Kokua Mahiai, ua hiki to ia ia ke hana pela. Noiaila ke olelo nei au he hiki no i ka. Ahaolelo Teritore ke haku i kekahi kanawai e hiki ai ka mea hookuonoono ke hoonohoia maluna o ka aina, a lawe mai I i na pomaikai o ke Kanawai Hoaie Ko-1 koa Mahiai o ka Teritore nei, me kaj loaa mua ole he hookahi kala ia ia a komo aku i keia haaa. I "I ka hooki ana, o ko 'u manaoio ma- 1

«li mamuli o na lono i boea mai mai Wkkinekoaa mai a mai na mea i huikei a aka e laia o ke Somi\e Ahaolelo i maa ok« Komite no &a Teritore, oka Oianao maoii no o keia kannhana hoolaupai lahoi Hawaii, he alahele alehe i ka Ahaolelo Lahui i puni mai a hoopaa h>a ae i ka mahele kanawai noi aioa a 25 poe, nae ka mahele pauku kanawai hookahi kaukani eka, a i haawi i na wahi ponahele kakaikahi i ke kuleana e hapnka i na wahi eka aina £0 auponi k&kaikahi hope loa me r»a āina hanai holoho)onsf maikai a p&u a ke' aapuni e paa nei. Ke manao nei au ua hoike moakaka pono aku la au a ua pan hoi ke pohihihi, a he hana hiki ole no kekahi mea ke hele aku malona o na aina i hoomaopopoia ma keia bila e noho ai a loaa ka holomua, a he hana epa loa no kekahi mea aooaoo maikai, ina no ia ihe Hawaii a ano lahui e ae paha, ka hele ana akn e noho i ke a o Kawaihae, j Hawaii, a i ole i ke oae-anea p»noa o ; Kahikinui, a lawe ae i koua 2000 eka aina me ka umi a iwakalua paha kauI kani kala maloko o kona pakeke, a ma- | nao iho e hiki ana, ra ia ke hoohana hoi lomua me kona poho ale. Ina paha e | hiki ia oukon e hoi aku i luoa o na aina , o Humuula, kahi e waiho nei mai ka 6000 a ia 4000 kapuai ma ka aoao o ; Maana Kea a i laiia e hanai mau wahi I pipi kakaikahi ai me na wahi hipa, a | maiki paha o ulu ae no hoi kau wahi | oo kulina, aka, ao ka manao noho loa i laila a hooalu ohana, aole paha kahi o oukou e manaoia e hana aoa pela. Xo'u iho, ke manao nei au, o keia mau hana, he mau hana apuhi maopopo i lawelaweia no ke kaili aioa maloko o keia Teritore. He hana hoohilahila loa i pehiia mai i ka lahui Haw&iL Aole no he mea hoop3haohao ka hoonraopopo aua akn i ko kekahi hoa o ka aha senate a i ole ok a hale o nā lunamakaainona o ka Ahaolelo Lahui ohohia ana i kekahi hana o keia ano, a pela no hoi me ka Hon. Fronklin K. Lane, ke Kuhina Kalaiaina, ke kulike loa o kona mau manao me ko na lala o keia Koniisina. I ka wa ona hoa ahaolelo .lahui me Mr. Lane kipa ana mai i keia Teritore, huliamahi ka lehalehu i ka hookipa ana mai ia laj koa me ke ohaoha, ua hanai a ua hooI inu ia lakou a kena; ua hoohiehieia lakou i ka ohu me he poe alii la. O ka | l&kou i ike iho ai o ka aoao olioli o ka 1 nohona lahui Hawaii aaa. Aole lakou i noho liuliu iho e hiki ai e ikf a hoomaopopo maoli i ke kulana oiaio iloko o ka Teritore nei. Pela uo i pahaohao ole ia ai ko Mr. Lane hooikaika ana e hooili mai i ke kalana nohona pili wale o ka lahui Ilikini Amelika malun a o na Hawaii, a pela no hoi e pahaohrao ole ia aku ai ko na hoa ahaolelo lahui i hele ole i Hawaii nei. nana ana mai i na Hawaii ma ke ano he lahui e pio aku ana a kulana paa la!o hoi, e like me ka Sonatoa King o' Uta <i hoopuka ae ai. ' *Xolaila o kekahi noi e like me ka Senatoa Wise (Waita) i uwalo aku ai, aole no e nele ka ui koke ole ia mai e B a P«p«ao kuli ole i na. kumuhana o ia ano ma Wakinekona kolialiu. Aka, heaha na mea oiaio e ikeia neif O ua Ha- j waii a kakou e hoomaopopo ai, oia no j na opio oiwi ohaha a kakou, i hoike mai , i ka makee oiaio me ka piha makaukau ī kulike me ko na lahui e ma na mea a pau e pili ana i keia nohona. I loaa na hookupono ana e komo ai iloko o na lawelawe hookele oihana o kela me kei-< ano me ka paio lanakila haaheo maluna ona ano kanaka e. Na oiwi no lakou keia mua -aku a Amelika e haaheo nei i ko lakou kulana makaainana i kela wa a ma keia mua aku. Lehulehu o keia poe opio i hemo mai a e oili mau aku ana mai lt>ko mai o na Kala Kamehameha, ke Kula Nui o Sana Lui ,me kekahi mau kula hoonaanao e ae o ka Teritore nei. O ke kukulu ana ae i keia poe opio mā ke kulana o Lakou e mihi aku ai i ko keia mua aku mau mamo no na ewaewa kipehi o keia au, kekahi hana kumakaia hoohaahaa loa, a kaulike ole no hoi, a ua maopopo loa ia kakou, ina e loaa i ka aha olelo lahui ke kulana oiaio pili ia kakou, aole loa ia aha e hooKlo mai ia kakou pela."