Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 18, 7 May 1920 — Page 6

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Jemmie Swanson
This work is dedicated to:  To my eldest son lokepa, you're going to be a great daddy.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, MEI 7,1920

 

He Moolelo no.

MATE WILEMOTA

 

Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai

----------

 

            Hoakaka—Ke hoolaunaia aku nei keia moolelo hou mea hoonanea na ko ke Kuokoa poe puni moolelo, a ke lana nei ka manao e loaa ana mailoko mai o keia moolelo kekahi mea a’o mai.

 

MOKUNA I.

 

Ka Hoomaka Ana o ke Kaua.

 

            “Ea. e ka hoaloha! Aole anei oe i ike aku la iaia la i hele ae la? Aole anei oia he wahine opio huapala i kou manao. au no e olelo iho ai o kekahi ia o na lede kaili puuwai o nei mau la?”

            “Ae. ua ike aku la au, a i ke aha la?”

            “He makemake wale no au e ike i kona inoa, owai la?”

            “O Mate Wilemota kona inoa a’u o ka lohe ana, he kaikamahine oia na Mr. Wilemota o keia kulanakauhale.”

            “O, kamaaina no nae paha oe ia’u?”

            “Aohe au i kamaaina loa. he mau manawa kakaikahi wale no ko’u o ka halawai ana me ia.”           

            “Ina hoi ha ua launa mua oe me ia e oluolu hoi ha oe e hoolauna mai iaia ia’u i ka manawa kupono loa e loaa ana ia oe.”

            “Aole i keia manawa. e ke kanaka aoo. E maopopo aku ana oe nona iloko o kekahi manawa kupono ma nei mua aku. Mai nana pono loa aku oe iaia. o manao mai oia e hema aku ana oe. Ke puke mai la oia iwaho i nei manawa.” i ka lede opio i kaalo ae ai mamua o laua alaila hapai malie ae la ka mea e kamailio ana i kona papale no ke aloha ana aku me ka minoaka hoomahie ma kona mau papalina.

            He mau keonimana keia e u kamailio nei mawaena iho o laua. No laua na inoa o Joe Kernanakona ame kona hoahanau. o Hale Lesetera. Ma ka puka o ka haleleka ko laua wahi e ku ana ma ke alnui Hanaowa, aneane e kani ka hora ewalu o ke ahiahi Poaono, e u kali ana no ka hoea mai o kekahi hoalaha o laua, ma ka manawa i hopu ino aku o Hale i ka lima o Joe a hooho ae la i na olelo mamua ae nei ma ka manawa o ka wehe ana o keia moolelo ma keia mokuna mua.

            He nani io no ia lede opio ma kona mau ano a pau, kilakila kona kulana, hiehie kona mau kiionohi. Lamalama kona mau maka, he lede opio oiaio oia a nona na makahiki he Umi-kumamaiwa. Pololei kona oiwi, he kiekie kupono o ka averike nei o na wahine a pau, he koa pake oia i lohiia a aohe puu aohe kee, a i hoomahuahua loa ia hoi ia nani ona mamua o kona mau aahu maemae e komo ana ia manawa, o ke kaila hou loa o ia au, a ke nana aku iaia ua lilo oia i mea na ka poe a pau e ike aku ana iaia e hookani ai i ka wahine u’i a ma ke koho iho ua lilo paha   o Miss Wilemota i mea nana kanaka opio e kuko ai o ka ike ole ia aku.

            Ia Miss Wilemota i huli mai ai a ike mai la ia Hale e nana pono aku ana iaia, pii ae la ka ula ma na papalina nohea ona a kulou iho la kona mau maka ilalo no kekahi manawa, e like me ke ano o kekahi poe kaikamahine malihini ke ike mai i na kanaka opio e nana pono aku ana e ano paweo ae ana kona mau maka, aka oiai oia e hoomau ae ana i ka hele mamua o na kanaka opio, aea ae la kona mau papalina a kunou malie mai la ia Mr. Keranakona.

            Aia mamua aku o ka Miss Wilemota wahi e hele aku ana he anuu pohaku, a mamua aku o ia anuu he kaalio ke ku mai ana e kali ana nona. Ia Miss Wilemota i haule aku ai iluna o ke anuu pohaku, hopu aku la kekahi o kona mau lima i ka pou o ke kaa a ee aku la.

            Ma kela manawa he kanaka opio ke ku ana ma ka aoao o ka lio a e hamohmo ana i ke poo o ka lio a ka lio e hoomaopopo ae ana o kona kahu ia, a i ka ike ana o ke kanaka opio. ke kahukaa, i ke kau ana aku o Miss Wilemota, haalele aku la oia i ka lio a pii mai la iluna o ke kaa, a i ka paa ana mai o na kaula kaohi i kona lima hoomaka aku la ka holo ana o ke kaa ma ke Alanui Hanaowa.

            I ke kaalio e holo la aia wale no ilaila na maka o na kanaka kahi i kaukolo pololei ai, akiki i ka huli ana ae o ke kaalio ma ke alanui Elema a nalowale aku la mai ka ike ana aku a na kanaka opio. alaila huli ae la o Hale a nana mai la i kopa kokoolua, a elike me kona ano ohohia a hoihoi mau i mai la:

            “Auhea oe, e Joe, aneane kela kaikamahine e lawe aku ika hanu ola mai ia’u aku, o ka hele ka hoi ia o ko’u hanu a aneane hiki ole ke puai ae. E ninau hou ana au ia oe. Owai oia, a owai ka inoa o kela kanaka opio kahukaa nana i lawe koke aku la iaia mai ka kaua, ike ana aku?

            “O kela kanaka opio la ea. e Hale,” i pane aku ai o Keanatona, me ka mioaka ma kona mau papalina,” o ke keikikane oia a kekahi kanaka waiwai loa a’u no e olelo ae ai he Ona Miliona maloko o Manekaseta nei. O Reuela Moasa kona inoa. O kona makuakane he kanaka kuai laau a papa hale oia, a noloko mai o ia hana i loaa ai iaia ka waiwai a ke noho haku nei oia maluna o kekahi mau halehana lehulehu.”

            “Ahe, a owai hoi ka inoa o kela kaikamahine?”

            “Niele no ka hoi oe: aole ka oi e lohe a’u i olelo mua aku nei o Miss Mate Wilemota kona inoa? Heaha kau mea i makemake loa ai e loaa ia oe kona inoa?” i pane hou aku ai o Keranatona. “He kaikamahine hana oia noloko o ka halewili olopapa, a maloko o kahi hoomaemae loa i na laau kona wahi o ka hana.

            “He kaikamahine hana noloko o ka halewili olopapa?” Kahuhu kupanaha maoli hoi ha ka ka hoonohoia ana o kekahi kaikamahine u’i i limahana noloko o kekahi wahi kupono ole iaia e hana ai!” wahi hou a Hale.

            “Ae, e manaoio mai oe i ka’u he kaikamahine hana oia noloko o ka halewili olopapa. “Heaha iho la ka pilikia o ia hana i kou maao oiai he nui no a lehulehu na kaikamahine o keia aina e noho mai nei a e hana mai nei maloko o na halehana like ole no ka huli ana i ko lakou pono o ke ola ana, me ke kaukai ole a na ka loaa wale no a ko lakou mau makua e kokua mai ia lakou ma na mea a pau e pono ai ko lakou ola ana?”

            “He kaikamahine hana maloko o ka halewili olopapa.” wahi a Hale i palua a pakolu iho ai kana kamiailio ana me ka i wale ana iho no iaia iho. Alaila kamailio ae la oia a nui ka leo. “Eia hoi paha ka’u mea i kahaha iho la he nanaina kona i like loa me kekahi lede opio a he like no hoi kona mau aahu me ko ka lede. aole oia wale aka ma kona mau ano a pau ke nana aku he kulana lede oiaio a hanohano loa kona!

            “Ea, e Hale, “i pane aku ai o Keranatona, aole anei i loihi kou noho ana maloko o Manekaseta nei e loaa iho ai ka ike ia oe o ka hapanui o na kaikamahine e hana mai nei maloko o ka halewili olopapa he mau lede wale no lakou. Aole o ko lakou hana ana maloko o kekahi halehana he kumu ia e hiki ole ai ke kapa aku ia lakou he mau lede, oiai nae he oiaio he lehulehu o lakou aole io no he mau ano lede iloko o lakou aole io no he mau ano lede iloko o lakou.

            “No ko lakou mau aahu he pinepine o lakou i haawi i ko no lakou, oia ka lakou hana, a i na kaikamahine nunui hoi no lakou, oia ka lakou hana, a i na kaikamahine nunui hoi e hele ana i ka hana i mea e loaa ai na mea e pono ai ka noho ana, a i ka wa e nunui kupono ae ai o na kaikaina, a i makemake lakou e hele i ka hana, o lakou pu kekahi e homo aku iloko o na halehana no ka imi pomaikai ana.

            “He liilii loa ko lakou mau hoolilo, a he lehulehu o na kaikamahine hana i loaa na ukuhana pii. No ka makahiki a oi ko Miss Wilemota hana ana maloko o ka halewili olopapa ma Manekaseta, a e like no me kona mau ano a pau au o ka ike ana aku la pela mau kona ano ame kona hiona ke nana aku. he kulana lede oiaio kona, a he kaikamahine hiehie no hoi o kona helehelena. Oia mau iho la no kona ano, a o kekahi mea maikai loa iaia, he haahaa oia. he akenui i ka hana. a he paa mau kona manawa i ka hana i na manawa apau, koe wale no a loaa oia i kekahi nawaliwali ma ke kino.”

            Ke ku la o Hale hoolohe me ka hiaalanui no na olelo a pau a Kenaratona e kamailio aku ana.

            O keia kanaka opio o Hale Lesetera mai ka mokuaina mai oia o ka hema, a he hoahanau hanauna hoi no Joe Keranatonaa, a eia oia i nei manawa iloko o ke Kulanakauhale Moiwahine no ka maikaikai ana no kekahi manawa.

            Ua hoopuniia oia me na mea maikai like ole a kona mau maka i ike mua ole ai, a ua nui no hoi na mea ana o ka ike ana e lilo ai i mau mea hookahaha i kona noonoo, o keia iho la nae kekahi o ia mau mea hookahaha i kona noonoo.

            E like me na kaukani o na kanaka i noho ma na wahi e lohe ole ia ai ka halulu o na halehana, ka nakeke no  hoi o na mikini o na halewili olopapa, ua loaa iaia keia manao. o na milini o na kane a mau wahine paha e hana ana maloko o ia mau halehana, he “poe haahaa a ilihune” lakou, i lawa ole ka “hoonaauaoia ana”, a he poe hoi i hoowahawahaia, oia nae, he mau manao kuhihewa wale no ia, no ka mea, mailoko mau o ka poe e paa mau ana, me ka hooikaika e loaa ka pomaikai, ua oili mailoko mai o ia poe kekahi poe koikoi loa, mamuli o ko lakou hoomanawanui ana i ka hana, hoahu ana i ka lakou mau wahi loaa liilii, ame ka hookupono ana ia lakou iho. O ka mea i oi loa aku, ua loaa ia lakou ka ike hana i loaa ole i ka poe waiwai a hanohano.

            Aka oiai oia e noho ana maloko o ke kulanakauhale o Manakaseta, me kona mau halewili e hoohanaia ana e na kaukani kanaka i kela ame keia la, me ko lakou hoomau i ka hana a puni ka makahiki, a mamuli o ia hoomau o lakou i ka hana i loaa ai ia lakou ke kuonoono ame ka lako o ka noho ana, ua ike iho oia i kona hewa ina o ka noonoo wale ana aku he poe kanaka haahaa a hoonaauao oleia ko ia wahi.

            Eia nae, me ia mau mea oiaio no a pau ana e iko iho ana aole no i hoapono kona naau i ka ike aku i kekahi kaikamahine kulana lede me kona helehelena u’i i ke kupono ole e hana maloko o ia halehana elike me Mate Wilemota.

            Ua hoakaka aku oia i kona mau manao kahaha a pau ia Joe, kona hoahanau a ia manawa i pane mai ai o Joe:

            “Aole hiki ia’u ke hoakaka nui aku ia oe no ka mea e pili ana ia kaikamahine, aole i nei manawa, malia paha e hiki ana i kahi manawa aku. He kaikamahine malihini oia o ka hele ana mai a noho ianei, a, ke manaoio nei au, he mooleo kona, koe nae keia aole au i maopopo.

            “Pela?” i ninau aku ai o Hale. “ He ohana no nae paha kona e noho nei maloko o keia kulanakauhale?”

            “Aohe ona ohana maanei, me kekahi ohana o ka poe hana o kela halehana oia e noho nei, ka poe no lakou kela hale e ku nei ma ke alanui Alahaka.

            “Ea, e Joe, ke maopopo ole nei au ia mea. He kupanaha, o ke kaikamahine iho la ka e like me kela ke kulana hanohano, a he waiwai no hoi, e like me ia au i olelo mai nei, iloko iho la ka o ka halehana papa kona wahi e hana ai, lede a e loaa ana no hoi kekahi hana maemae e aku nana e hana ai mamua o kela halehana, na ka poe haahaa loa e hana kela wahi aole na kekahi lede opio u’i elikfle me Mate Wilemota.”

            “Ha! Ha!” i akaaka iho ai o Joe. “Aole anei oe i hoomanao i kekahi poe e noho ulakolako mai nei, mailoko mai o lakou o kekahi hana haahaa loa i pii mai ai? O, e Hale, ke ike aku nei au ua lia Pohina, ua ilihia i ka wai mapuna. “E Hale, ke kaumaha nei au nou, no ka mea, ua lilo mua oia i ka mea e. Ua pau mua na mea e pili ana no laua i ka hooponoponoia, i hakalia wale no i ka hiki mai o Mahealani o ka hui ae no ia o na opua O Ruela Mosa kana ipo, i lohe oe.

            “No kou oe a loaa kekahi manawa kupono au e hui ai me Miss Wilemoto, a hookamaaina me ia, alaila niele e hana mai pela, no’u iho la ea. aohe hiki ia’u.”

            No keia mau olelo a Joe, pii ae la ka ula ma na papalina o Hale a me ka huna ole iho i ka mea oiaio i aku la: “He oiaio ua nui kuu makemake i kela kaikamahine, i ka lihilihi wale no lawe o Malino i ka la, aka he mea ole wale no nae keia, no ka akahi no hoi paha a ike aku i kekahi kaikamahine huapala elike me kela ke kumu o ka ulu ae la o ka makemake a ke ike nei nae au i ko’u hewa loa ma ia makemake kuhihewa ana.”

            Ua hoopau kokeia ka laua kamailio ana no Miss Wilemota mamuli o ka hoea ana mai o kekahi kanaka opio kino puipui a ka lawai, me kona helehelena me he mea la e aka mau mai ana oia, a iaia i kokoke mai ai, i mai la me ka leo nui:

            “Ua manaka loa paha olua i ke kali ae nei ia’u! Mea ka hoi kau i ka nui no hoi o na hoapaapa a na hoa. Aohe hiki ia’u ke alo ae. a ia’u i hoi mai la ua loaa ia’u ka manao e nuku ae ana olua no kuu lohi loa, oia paha ea?”

            “Heaha auanei ko maua mea e manaka ai i ke kali aku no ka mea he hana no hoi ka maua o ka hana ana iho nei e hoohala wale ole ia ai ko maua manawa me ka waiwai ole.” i pane aku ai o Joe.

            “O, ina pela ua pono: ina kakou!”

            O Toma Hailaki ka inoa o nei kanaka opio o ka hoea ana mai la: i kona manawa kaawale a pau e ike mauia ana kakauolelo noloko o kekahi halekuai ma ke ano he mea malama buke waiwai no ia halekuai, e ku ana ma ke alanui Elema.

            He mau kanaka opio hoaloha oiaio lakou, ma kahi a kekahi e hele ai, ina no ke kaawale o kekahi, e hele puulu like ana lakou, a ke nanaia mai e kekahi poe me he mea la he mau hoahanau lakou a pau na ke ki ame ka pahu hookahi, aole nae pela, na ko lakou makemake iho no, elike no hoi me na kanaka opio e ae apau e ikeia ai a puni ke ao.

            I ka hui ana mai o Toma me Hale ma lehulehu ka lakou mau kumuhana like ole o ke kamailio ana no ka pepehi manawa ana, a no ka loaa ole o kekahi hana na lakou e hana ai hele holoholo wale aku la no lakou ma ke alanui Hanaova. a no ka hora a oi ko lakou hele holoholo ana na lakou e hana ai, o ke kamailio wale no ma na mea e pili ana i ka hana, a pela aku.

            Ua nui ka lakou mau wahi o ka hoolalau hele ana, a mahope loa, oiai lakou i kaalo ae ai mamua o kekahi hale pahupahu i kapaia “Ka Hale Nani,” I mai la o Joe e komo lakou iloko e papa lealea ai no kekahi manawa mamua o ko lakou hoi ana aku i ka hale. Ua holo like ia mamao ia lakou. a o lakou komo nui aku la no ia.

            I na kanaka opio ekolu i komo nui aku ai iloko o ka rumi pahupahu. haka pono aku la ka Hale nana ana maluna o kekahi kanaka e noho mai ana maluna o ka noho ma kekahi kihi o ka rumi, ke kaukolo pololei loa la kana nana ana maluna o ia kanaka, a pela no hoi ke kanaka, ia ike ana mai iaia. nana mai la me ka helehelena e hoike mai ana i kona hoowahawaha loa iaia nei.

            Ke noonoo nui la o Hale i kahi ana o ka ike mea ana ia kanaka. he kanaka malihini loa oia

i ka Hale nana aku ma ia wahi. no ka mea, o ka makamua loa ia o kona ike ana ia kanaka a Hale e nana aku ana e hoike mopopo mai ana he kanaka ha’iha’i kanawai oia o ke ano ino loa, a ma kahi paha o ke kanaha a kona mau makahiki.

            He hauli ka helehelena o ua kanaka la kohu ili i kaulaiia i ka la a halena. a iko koke iho la no nae o Hale mamuli o ka hele mau o ia kanaka i ka la ame ke anu ke kumu hauli o kona ili. He umiumi puhuluhulu nui kapulu kona me ka manana i o a ianei. me he mea la i ka Hale hoomaopopo aku, aole wa a ia kanaka aku, aole wa a ia kanaka i auau ai. a kahi ae paha i kona umiumi. o kona mau maka me he mea la he mau maka no kekahi i uluhiaia a ka uhane ino ka leleiona.

            I na manawa apau a Hale e paani ana iluna wale no ona na maka o ua kanaka la e kauaheahe mai ai, me he tiga la e makemake loa ana e lele mai maluna o kana mea e ale ai,

eia nae. aohe nana aku o Hale iaia. me he mea la he pohaku, a i ole. he pauku laau oia i kona noonoo, no ka lilo loa o kona noonoo i ka pahupahu.

            O i noho mai ua kanaka la a o ka loaa ole paha o kana mea e hoohana mai ai, o ke ku mai la no ia ahele mai la a noho ma ke pakaukau pahupahu a kalele mai la i kona lima maha’i o ke ka-e o ke pakaukau ma ke ano imi kumuhana e “haunaele ai o Ewa i ka Moae.”

            Iaia i nee mai ai a noho mahai o ke pakaukau pahupahu o ke aiwa loa mai la ia o kona nana pono maluna o Hale. Oiai o Hale e anehe aku ana e pahu i kana ulu, alawa iho la oia i ua kanaka hookolohe la a noi iho la e oluolu oia e hookaawale aku ma kahi e, no ka mea, he wahi paani hoi ia no lakou. Aohe wahi mea a eu ae o ua kanaka la, oke aiwa loa iho la ia o ka hookololohe me ke kokoe ana iho o kona mau maka.

            No ka eu ole ae o ua kanaka la, nana aku la o Hale ma kahi o ke pakaukau kuai lama no ke ake e ike aku i ke kanaka nana e malama ana ua hale pahupahu la, a e olelo aku iaia e kauoha mai i ke kanaka la nana e malama ka rumi pahupahu i ka hana me kekahi wahi e aku, aohe oia i hele mai e hooko i ko Hale makemake. O kekahi mea hoi i pilikia loa ai aohe mau kanaka lawelawe e ae maloko o kela hale ia mamawa, e hi kiai la hoi ke kahea aku e hele mai a hookaawale aku i ke kanaka hookolohe ma kahi e.

            No ka hooko ole mai o ke kanaka i ka Hale noi, a no ka hookaawale ole aku hoi ma kahi kaawale, no ka mea, he nui aakea okoa aku no hoi oloko o ka rumi, pii ae la ka ula ma ko Hale mau papalina, oia no oe o ka uakoko e halii mai ana i ka ilikai. O ka hoomaka ana keia o ke kumu o ka hana.

            Ke ku mai la na kanaka opio e ae, o Joe ame Toma, nana i ke kanaka me ka pii pu ae la o ka inaina iloko o laua pakahi, no ka hana hooheu hakaka a ke kanaka malikhini, o ka manao i loaa ia Hale o ia manao like ka i loaa ia laua, o ko laua makemake loa ia manawa o ka hoomaka koke o ka hakaka, ua ike laua aohe eha a ke kanaka hookahi, no ka mea, ekolu lakou koe wale no a he pu ka ke kanaka, aka, ua makaukau like no nae lakou i na ilio pulu ia manawa.

            No ka neeu ole aku o ke kanaka, nonoi hou iho la o Hale no ka lua o ka manawa. Ma keia manawa ua koikoi kanaleo o ka pane ana iho. me he hekili pamalo la ka nakolokolo i ke alo pali.

            Me ia nui no nae o kona leo o ka pane ana iho mea kau la a hele aku ua kanaka la, oia mau no ka noho, hookahi nae ona lima e kau ana ma kona puhaka.

            Aohe hiki i ka kakou koa opio no ka manawa mua ke ike iho i kana mea e hana aku ai no ia kanaka. Ua ulu ae nae kekahi manao hoowalewale iloko ona e peku aku oia i ke kanaka i kaawale aku oia ma kekahi aoao, a no kona ike ina oia e hana ana pela e lilo ana i hana hoohaunele. a he hana maikai ole loa hoi ia i kona noonoo iho, e lilo ai paha i kumu nona e ike aku ai i na papalina o ka lunakanawai i kekahi kakahiaka ae.

            Oiai oia e noonoo ana no kana mea e hana aku ai, pae ae la keia mau huaolelo awahua i kona mau pepeiao: “Manao iho la paha oe he kanaka opio kiekie oe, ea?”

            He mea maopopo loa ma keia mau olelo a ke kanaka he makemake kona e hooulul hakaka. Aohe o Hale i pane iho, aka hele ae la nae kona helehelena a puai ka ula me ka hulili ona maka. Ma kona moolelo he kanaka huhu hikiwawe a inoino loa oia. me ke koa a ike ole ia mea he maka’u.

            O ka manao mua i loaa iho iaia ia manawa aole oia e nana hou aku i ke kanaka, e hookuu no iaia e noho malie malaila a e koi aku oia i kona mau hoa e hoi lakou, no ka manao no keia i kumu e ala ole mai ai kekahi huanaele. Oiai oia e ku ana ma kahi kokoke i ke kanaka ke honi pu iho la oia i ka hohono lama o ke kanaka a ke ike pu iho la i kona ona. Ia manawa hoomaka aku la oia e pahu i ka laau, eia nae, aohe i pa aku ka ulu i ka laau, no ka mea, ua hopu e mai la ke kanaka a lele ana mai ko Hale lima aku. Ua haule aku la ka laau iluna o ka papahele a kakaa aku la a waiho mai la i kahi e.

            Ua oi loa aku keia hana mamua o ka mea hiki i ka kakou koa ke hoomanawanui. No ka hikiwawe loa o keia lalau ua loaa ole ka wa ia Joe Keranatona ame Toma Hailaki e hoomaopopo mai ai i ka mea i hanaia.

            He poha o ka puupuu ka laua mea o ka lohe ana mai. Elike me kekahi tiga wahine i lele mai maluna o kana mea i makemake ai e ai, pela okoa iho la no o Hale i lele aku ai maluna o ke kanaka imi haunaele, ua pololei loa ka Hale puupuu o ke ku’i ana aku a loaa pono na maka o ua kanaka la a haule pa-hu aku la oia iluna o ka papahele, a no kekahi mau minuke kona waiho lolo ana.

            Ua uluaoa koke ae la oloko o ka rumi ia manawa. Ua ku hou ae la ke kanaka iluna, a me kekahi mau huaolelo kuamuamu o ke ano ino loa me na olelo hailiili like ole no hoi, lele mai la oia maluna o Hale me ka manao e loaa mai ana iaia. eia nae, ua ike mua o Hale i ka mea a ia kanaka e nana mai ana, nolaila ua makaala mua oia nono iho, ma o kona lele ana ae ma kekahi aoao a halahu aku la ka puupuu a ua kanaka la i kahi e.

            Ma keia manawa aia no o Joe ma kekahi aoao mai o ke pakaukau kahi i ku mai ai, i ka manawa i nele ai ke ko o ka makemake o ke kanaka o ia lele ana mai e ku’i ia Hale ua ike mai la oia i ka hulali ana ae o kekahi mea a Joe i ike maopopo mai ai he pahi winiwini oilua, a me ka leo nui kahea mai la ia Hale e makaala loa, me ka i ana mai:

            “ E Hale, e makaala loa oe, he pahi ka ke kanaka e paa la ma kona lima.”

 

MOKUNA II.

 

Nalowale ka Enemi.

 

            Ua makaukau loa o Joe e lele mai, o ke alai hoi a ke pakaukau pahupahu mawaena ona ame ka enemi.

            Ua ike mua o Hale no keia hopena, nolaila ua makaala  mua oia iaia iho, a oiai he kanaka opio oia i hanauia maluna o ka lepo o ka aina i lilo i hana kuluma ka ikeia o ka hakaka o ka poe me ka pahi, a ua lehulehu no hoi kana mau manawa o ka hakaka ana me kekahi poe Mekiko o ka lele ana mai e pahu iaia, ua halawai aku no nae oia me kekahi o na poe, a ua wali ka auwae o ia poe iaia, a o ka hope loa na noho aku lakou i ke puhi.

             Ua hele na maka o ke kanaka a hulili. me he mau maka popoki la ia manawa ana o ka lele ana mai e pahu ia Hale me ka pahi.  Me ka ikaika a pau i loaa i ua kanaka ka a lele mai ai oia e pahu ia Hale, eia nae. “puu pale ia ale na nei hookele waa,” no ka mea, o ko ia nei wai auau ia.

            No ka ikaika loa o ka lele ana mai a ua kanaka la ua ka lahu wale ae la no ka pahi ana i ka lewa, a i ke kapeke ana o kona wawae ua haule iho la oia me ka ikaika iluna o ka papahele a kani ke u.

            Mamua o ka hiki ana iaia ke ala hou ae iluna ua kau iho la o Hale maluna ona, me ke kalele ana iho o kona kuli ma luna o ka umauma o ua kanaka la, a paa koke iho la no kona kania-i i ka umiiia e na lima hao o Hale. a ia Joe hoi i holo mai ai a lawe aku la i ka pahi mai ka lima aku o ke kanaka. a i kekahi lima o Hale e ana iho ana e haawi kuala paa ma na maka o ua kanaka la.

            He hoana wale iho no nae ia a Hale o ke kau ana ae i kona lima iluna no ka mea. aole ia o kona manao maoli alaila hookuu hou iho la ilalo. Oiai ke kanaka e moe ana a e kaleleia iho ana kona umauma e kekahi kuli o Hale ua hiki ole i ke kanaka ke kupaka ae ua like oia me kekala puaa i paa i ka hauhaia. a iloko o ia manawa a pau ala mau kekahi lima o Hale ke paa la ma ke kania-i o ua kanaka la. a ke nana iho iaia ia  manawa uaa hele a pii ka uli. ke ano o ka mea e lele loa ae ana ka hanu.

            He manawa uluaoa loa ia maloko o kela rumi ia manawa. ua holo mai la ke kanaka nana e malama i ka hale pahu pahu a ku iho la e nana i ka paa a Hale i ke kaniai o ke kanaka. a pela no hoi me ke kanaka oloko aku o ka rumi inu rama me kekahi poe e ae. me ko lakou lele ole mai nae e uwao, o ke ku nana wale mai no me-ka ninau ana, “heaha iho nei keia?”

            Ua hoao mai nae kekahi o na kanaka o ka hele ana mai me ka manao e uwao, a oia ka Joe ame Toma o ka i ana mai: “Hookua ia laua e hakaka. i ikeia aku ka mea o laua e lanakila ana.” a ma ia manawa aia o Toma ame Joe ke ku la me ka makaukau ma ka aoao o Hale, no ka lele mai no o kekahi kanaka o ko laua manawa no hoi ia e lele aku ai.

            Aia me ko Joe Keranatona lima e paa ana ia manawa he kookoo pahikaua, a he mea maa mau iaia ka lawe hele ana ia kookoo ma na wahi apau ana e hele ai, o kona hoopakele no ia, wahi ana a aia hoi iloko o ko Toma lima e paa ana ia manawa he pauku o ka laau pahupahu i haki, ana o ka lalau ana iho e waiho ana iluna o ka pepahele.

            I kekahi mau kanaka hou o ke komo ana mai a ike i ka waiho o ke kanaka iluna o ka papahele me Hale e kau iho ana maluna ona, anehe mai la laua e hele mai e uwao, a oia ko Joe Keranatona manawa o ka pane ana aku:

            “Auhea olua e na hoaloha, ku aku ma kahi e, mai hookokoke aku olua ma ka laua wahi e kupaka mai la: hookuu ia laua e hakaka, i ikeia aku ka mea o laua we lanakila ana; pela wale no e maopopo ai ka hakaka, nona ka makemake hakaka, aole no keia kanaka opio. a ma ka noonoo iho me he mea la he hoomauhala mua ko nei kanaka ia Hale nei.”

            “Oia ka pololei, e na keiki.” wahi a Hale o ka pane ana ae. “Na’u ia nei e paluku ae, malia paha o koi nei makemake ia o ka hele ana mai nei o ka imi i hakaka, eia ka hakaka la a ke manao nei au, i ole ai oia nei e hoonana hou aku i kekahi mea, e pono ia nei e make maanei.”

            Ma ka nana aku i ka manao o ka mea malama hale pahupahu ua makemake oia e hele mai e uwao a e hoopau ae i ka hakaka. mamuli o kona maka’u o hoea mai na makai mamuli o ka lohe aku i ka hakaka maloko o ia hale. eia nae hoomamao aku la na kanaka e ae me ke ku nana wale mai no i ke kupaka a na mea elua maluna o ka papahele.

            Iloko o keia manawa a pau a Hale e paa ana i kela kanaka maluna o ka papahele, e nana pono mau iho ana oia i kona helehelena me ka noonoo nui i kana wahi o ka ike mua ana iaia. He helehelena i kamaaina iaia kana e ike iho ana, ua ike mua no oia iaia ma kekahi wahi, eia nae, ihea la ia wahi ana o ka ike mua ana.

            Ua liuliu loa no ia noonoo ana ahiki i kona haupu ana ae. alaila lamalama ae la kona helehelena, a ia manawa i hooikaika loa iho ai oia i kana umii ana ma ka a-i o ke kanaka. me ka o’eo’e mau iho o kana kuli a ikaika maluna o ka umauma o ke kanaka.

            Ua ike ke kanaka e moe ana me ka hoomaopopo i ka waiwai ole o kana hooikaika ana ae e hemo oia, nolaila moe hoololo iho la oia me ka hooikaika ole ae e hemo. Ua hele kona puanai a pii ka uli a pela me kona helehelena holookoa, a ina no ka hala o kekahi mau minuke hou aku o ka make kona hopena.

            “E hookuu ae ia’u,” wahi ana o ka pane ana ae me kahi leo liilii loa. oiai kona mau maka e kakaa wale ana no. “E oluolu e hookuu e ia’u e make ana au!” wahi hou ana.

            “E hookuu ae ia oe? Heaha no la kau o ka hoonana ana mai nei a laa ko eha la: a ina he like ko’u manao me kou. o kou hana ana no keia make loa, aka, aole o’u manao ino e like me kou, e keia kanaka puuwai eleele. O kau hana wale no paha ia o ka hoohalua ia’u, a i kou ike ana mae nei o kou manawa kupono loa keia e pepehi ai oe ia’u, oia kou maea o ka hoohana ana mai nei i mea e hooko ia ai kou ma naoino mua.”

            Alaila hookuu ae la o Hale. a ku ae la oia iluna a maloeloe me ka nana mai i ke ku ae o ke kanaka, a ia ku ana ae. hopu mai la iaia a lulu ae la me ka ikaika. a he lohe wale mai no o Joe i ka nakeke o na niho o ua kanaka la.

            Mamua nae o ka hookuu ana ae o Hale i kona lima mai ka puana’i ae o ke kanaka. kalele iho la kona mau lima ma luna o na poohiwi o ke kanaka, a nana pono iho la me ka hawanawana ana iho, e lohe ole ia mai ai e kekahi mau pepeiao:

            “E Sanaho Gomeza, ua maopopo oe ia’u i nei manawa me kuu hoohewahewa ole, a he hana pono loa na’u ka pepehi ana ia oe a make i nei manawa. Heaha kou manao o ka hookolo ana mai mahope o’u ahiki i keia wahi a i keia walu oe e manao mai ai e pepehi ia’u a make?”

            “Iloko o na makahiki eha i hala aku nei aole au i ike iki ia oe a ua manaoio maoli no au ua make oe. oiai o ka mea pono loa ia e loaa aku ia oe. E hookuu ana au ia oe i nei manawa, aka nae ina no kou hana ana aku ia hoi uhane oe i Mekiko i kou wahi i hele maiai. E ike mai oe aole au he keiki elike me ia au o ka ike ana mamua. he kanaka makua au i nei manawa, nolaila eia ka’u a’ oia oe. e makaala loa oe nou iho. a mai hele hou i pohaku e okupe ai au. mamaua o kuu alahele.

            “A eia hou. oiai aia kau i ka akau nei. na ia mea i kaohi mai ia’u mai ka hooko ana aku i kuu makemake maluna ou. in au aia i Luisiana he kanaka jmake oe ia’u i keia la, a i keia manawa. Ku koke ae iluna!”

(Aole i pau.)