Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 19, 14 May 1920 — He Moolelo no MATE WILEMOTA He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai [ARTICLE]

He Moolelo no MATE WILEMOTA

He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai

Ua pipika wale ae la no ke kanaka nona na makahiki i oi aku ka nui mamua o ko.Hale, ua like oia ia manawa me kekahi kanaka i han# i kekahi karaima ino loa ka paweo me ka hohewale, oiai oia e ku mai ana mamua o ke kanaka opio lanakila> me na maka hoowahawaha a hoino nae oia e ku mai aria me he mea la e i okoa mai ana no, "o kou hana ana keia i pakele ai, ei aku he manawa, o kou hana ana aku'ia hoi uhane oe y i Luisiana." Ua oi aku ka inoino o ka helehelena o ua kanaka la i nei manawa mamua o ko ka manawa ana o ka hooheu ana m"ai i ka hakaka, he ino hoi i hiki ole i kekahi makapeni ke hoakaka ' 1 iia o ōomeza i ku ae ai kuhikuhi koke akn la o Hale iaia i kahi oka puka me ka i ana aku: "Ke ike la oe i kela puka, nolaila, hele pololei nolaila. Hele koke me ke kali ole!" i poha aku ai ka leo o Hale me he hekili la, a i ole, elike me ke kani ana a kekahi pukuniahi. Aohe hoololohi ana iho o Gomeza, hakalia no a kau ka papale i kona poo o ka hele aku la no ia me ke ano hikaka, no ka mea, aole i pau kona ona ia manawa no kela uumiia ana o kinia-i. I ke kokoke ana aku o ua kanaka la i kahi o ka puka, huli mai la oia e nana ia Hale me na maka inoino a hoopu'ka mai la i kekahi mau huaolelo kuamuamu awahia loa, aohe nae o Hale hoolohe aku, me ka awiwi wale ua kanaka la o ka hele ana aku a nalowale aku la iloko 0 ka pouli. Aole i hala ka hapalua hora mai ka hoomaka ana o keia* hakaka ahiki i ka pau ana, a mamuli o 'ka hoopau kok« ia ana me ke kupanaha loa ua hoopihaia ka poe apau e kukr mai ana me na manao kahaha no ko lakou ikemaka ana 1 na mea apau i aole nae e hiki ia lakou ke hoomaopopo a ke ike hoi i ke kumu o ke ala ana mai o keia hakaka, aohe a lakou mea i ike o Hale wale no. Ia Gomeza i hala aku ai alaila huli ae la o Hale a nana » kona mau hoa a i aku la i kekahi mau olelo pokole loa : "He enenii kahiko kela kanaka no'u, aole au i ike hou iaia no kekahi mau makahiki eha i kaahope aku nei ahiki iho la i keia po. Aka> ua pono, ke manao nei au aole au e ike hou aku ana iaia me ke ola ma nei mau la aku." Alaila huli ae la oia e kamailio i ka ona o ia wahi a i akn la: "Ke kaumaha nei au 110 ka lilo'ana o keia hana au i ike iho nei i mea e hoohaunaeleia ai koU hale, aka, e ike mai nae.oe aole na'u i imi ka hewa, aka na kela kanaka malihini i hiala aku la. He paani maikai wale no ka makou, e ka. hēle mki hei no ia o kela kanaka a hooheu mai nei 'i ke kuniu oka hakaka au i ikemake ilio la. Ria ko*u manao f inu like na kanaka apau maloko o keia rumi me a'u, a manope b ka pau anā ia manawa makou e haalele ihō ai i keia hilē a hōi aku no ko makou wahi me ka' hooulu hou ole i kekahi hāu'naele maloko hēi." "O, ua pono ia!" wahi a ka ona hale, "mai Uaumaha oe. no ka meā/aole nou ka hewa." Alaila ō'ko lakou komo aku la no ia noloko o ka rumi aia na mea jnu o nā ! an'o apau, a i ko Hale komo 'ana aku, kiola aku la oia i kek'ahi hapalua kini iluna o ke pakaukau kuai. He huhu no paha ko Ra ona hale iloko ona, o ka ike ana māi i ka lelo o ia lele ana aku, ua hoomalae wale ae la no kona helehelena, a he eleu no hoi ia \a ona i ka hana mai i na mea inu no lakou apau. O ka poe apau i ikemaka i ko Hale ano oiuolu a lokomaika? ma o ka hookuu ana aku i ke kanaka e hele me ka hoao ole e haawi aku iaia i na makai, ua haawi mai lakou apau i ko lakou mahalo iaia, a nolaila ua inu like ae lā lakou apāu no konā ola, a ia pau ana o ko Hale ma oiii aku la no ia hele. Ia lakou i puka loa aku ai iwaho o ke aianui ua hoao mai la o Joe ame Toma e ninau iaia' no ka hoakaka ana aku ia laua i ke kūmu o ka huhu ana o Gomeza iaia, Ua ike aku la nae o i ko laua manao a papa koke aku la ia laua i ka i ana aku: "Mai ninau mai olua ia'u i kekahi mau ninau oiai kakou maluna oke alanui nei. E waiho ko olua mākemake ninau mai a 'kahi manawa kaawale aku. E "hoike aku ana au iā oluā mahope i na mea apau: No keia pane a Hale hoopau iho la o Joe ma i ko laua nlenao ninau mai a hoomau aku la no ka lakou hele ana me'\ke kāmailio ole ia o kekahi mea mawaena Tho o lakou no kekahi manawa. \ la inkou e hoi la o Hale wale no ka mea i ike aku i ke aka o k(fkāhi kanaka e hakilo mai ana ia lakou, oia ke kumu o kona pi?pa ana" aku i kona māu hoa aōle e kamailio mai iaia i maluna oke alanui. Ia manavya aia mau kona noonoo nialunā o Gomeza, ina paha i ike oia ua make o (jomeza'aohe"la āna mea e hopohopo hou aku ai, no ia kumu ua palua iho ia i kona makaala ana nona iho mamua e- ko na manawa mamua aku mai koiia manawa o ka hoea ana mai i Manakāseta ahiki ia manawa.

MOKUNA 111. Ka Holo Pupule Ana o ka Lio. i He kaikamahine hana o Mate Wilemota noloko o kekahi lialewili olopapa, e like me ia i lioakaka muaia ae nei ma ka mokuna i ha|a, a e hele mau ana oiā i kana hana i kela ame keia la maloko o ke keenahana hoomaemae laau o na liale wili olopapa_ Manakaseta. O kana wahjLo ka hana aia ma kahi kokoke i ka puka aniani e huli pono aku ana i ka Muliwai Merikana ame ke alahaka nui e moe kea ana mai kekahi aoao a i kekahi o ka muliwai mai ke kulanakauhale nui mai o Manakaseta a i ka hapa komohana o Manakaseta. He nani ka nanaina o ia wahi mai kahi aku o kana hana. a i kekahi manavva nui a paa mau ole ona i ka liana. he lehuiehu kana mau manawa o ka hele ana aku a ma kahi o ka puka aniaiii kokoke mai i kana wahi o ka hana. a nana aku i ka waiho mai a ka muliwai me ke alahaka e moe ae ana maluna ona, a e kahe mai ana 110 hoi ka wai uliiili me ka malie ma kona alahele no ka moana. I ka manawa e ike mai ai o kona mau hpahana e ae iaia e ku ana ma ka puka āniani he pinepihe ka lakou mau manawa o 'ka olelo aūa ae I<ekahi i kekahi i ka hiki ole la lakou ke ike i ke kumu o ko Mate ku ana no kekahi manawa loihi" ma kahi o ka puka aniani a naiia aku ivvaho me ke kamailio a'neeu ole aku. O ke kaikama.hine hana pili kokoke loa mai ma kaiia wahi c ai oja o lQsepii>'e Vox*vm, * e kahea mm no

nae na kaikamahine e ae iaia ma ka inoa Jo, oia ke kaikamahine kamailio 'mau iaia iho ina oia ma kahi kokoke i ka puka aniani e hele mau ana oia ma ka puka aniani a nana aku iwaho elike me ko Mate Wilemota hele a ku malaila. ■ Eia nae, aohe pane aku o Mate, he akaaka wale aku no kana. a i ka manawa e pau ai o kona makemake nana iwaho e hoi hou ae anā oia ma kahi o kana hana a hoomau aku i ka hana ana me ke kamailio ole aku. ] O Miss VVilemota kekahi o na kaikamahine piha hoihoi a hauoli maloko o kela halehana, e makaukau mau ana oia e hoohauoli aktt i kona mau hoahanau i na manawa apau ej halawai aku ai me lakou, a he nui no hoi kana mau olelo i hoomakeaka e haawi aku ai i kona mau hoahanau ana e ike j aku ana ira kaumaha, ma kekahi manawa e kokuaia mai ana! oia e losepine, a i kekahi manawa aole oia e kokuaia mai. i >Vka nae, ma ka # hapanui o ka manawa, e ku hookahi ana oia nona iho, aole iiae pinepine loa o na manawa elike me ia a kakou i ike ae nei mamua i kona ku hookahi me ke kamailio ole me he mea la e noonoo nui ana oia no kekahi mea. Ma kekahi manawa oiai oia e ku hookahi ana e pupuku ae ana kona lae, a me he mea la aia ma kona mau lehelehe kekahi mau huaolelo i makaukau loa e oili mailoko aku o leona waha, he mau olelo i hoopuka ole ia, a i ka nana aku mē he mea la e noonoo nui ana oia no kona mau la ma kekahi mau wahi okoa aku ana o ka noho ana ame na ehaeha o ia mau la i hala. Ma keia manawa o ka wehe ana i keia moolelo he hookahi makahiki kona noho hana ana maloko o ka halewili olopapa. O kona wahi o ka hele ana.mai a noho nialaila aohe mea i maopopo, mai hea mai la oia o ka hele ana mai, a owai ia kona mau makua, a ma ka hoopokole ana ae i ke kamailio nona aolie mea i maopopo iki i kona moolelo o ka manawa manTua aku, aka, e loaa aku ana 110 nae ka ike ia oe e ka makamaka heluhelu ma nei mua aku, hoomanawanui iho.

Aohe ona kamailio wale i kona moolelo, oia ka mea i maopopo ole loa ai, o kahi mea liilii wale no i puai ae mai kona waha mai he aina mamao loa kona ofiehanau mai ke kulanakauhale aku o Manakaseta no ka noho hana ana aku mālalo o kekahi poe, no ka imi ana i kona pono o ke ola ana, alaiia he kaikamahine ohana ole ka palia keia o ka hele kuewa ana mai a noho ma keia kulanakauliale ? Pela iho la paha oe eka makamaka heluhelu e ninau ai? Pela iho. Oiai oia e hana ana maloko o kela halehana ua haawi oia i kona noonoo ame kona makaala apau maluna o ka liana, me ka hoolohe i na mea apau e kauohaia mai ana iaia ; atj)e hookahi ona manawa i noho ai mai ka hana aku, aohe 110 hoi ana manawa o ke kuhalahala ana no kona ukuhana; iia waiho aku oia ia mea na kona haku no e ike mai i ka pono o kana hana ana, a na ka haku no ia e haawi mai iaia i ka ukuhana maikai, a niamuli o ia mau ano maikai ona, me kona hoike māu i kona ano lede, ka haahaa ame ke pakike ole, ua lilo koke oia i nvea punahele loa i na poo maluna ae ona, a pela pu no'hoi i kona mau hoapaahana apau. He kaikamahine waipahe loa oia ma na kukaiolelo ana> aole ia mea he hoohie iloko ona, aole no hoi ona imi i ka hana e mokuahana ai kpna launa aloha ana me na kaikamāhine hana oloko o ia halehana a pela hoi n\e na haku maluna aē ona; o ka oluolu, ke akahai ame ka hoopono o na leialii ia i papahi iho maluna o kona poo. a no ia mau ano maikai ona a pau ua kapa mau ia oia "Ka Leele o ka Halehana Manakascta." r # No keia ma uano maikai ona a pau i hoikeia ae la ua pinepine na manawa i haawiia mai ai iaia kekahi mau manawa maikai loa no ka hoopii ana ae iaia maluna o kekahi mau kulana, eia nae, ua hoole aku oia ia hoopiiia ana ae ona, me ka olelo aku i ka liaku o ka poe i nolio loihi i ka hana maloko o ia halehana ke kupono.loa e hoopiiia ae. "Ua hauoli au i ka hana a'u e lawelawe nei a ua nianao iho au ua kupono loa keia wahi o ka hana i kekahi kaikamahine hou loa o »ke komo ana mai a hana maanei me ka hoololi liou ole ia o ko'u wahi o ka hana ame ko'u pakaukau, ua.hiki iho la no au ma keia wahi, a ma keia kulana, a e oluolu oe mai hoololi hou aku ia'u ma kekahi wahi," wahi ana o ka pane'ana aku i kona poo maluna ae ona ma kekahi kakahiaka i manaoia ai oia e hoopii hou ae ma kekahi ku' lana hana okoā.

Ma ko Mate Wilemota manawa i hoea mai ai i ke kulanakauhale o Manakaseta he malihini loa oia ia wahi, akahi 110 oia .a hoea mai noloko o ia kulanakauhale, oiai nae ua nui no kona lohe no ia wahi inamua aku. Ma kekahi ulia laki, a o ke ano iho la 110 paha ia okona la hanau, pela i loaa ai iaia ka hookamaaina ana me kekahi ohana maikai, he ohana kuonōono a he ohana paa mau wale no hoi i ka hana, a mamuli o ka ana mai i hoi a l ku ai oia a noho me lakou, a ua ike iliō 110 lioi oia i kona laki i ka loaa ana o kekalii ohana maikai loa, no ka mea, ua like oia me kekahi kaikamahine ponoi na na makua o ia ohana. 0 keia oliana ana i hoi aku ai a noho oia ka ohana o Mr. Pere; maloko o ia ohana o Mr. Pere a'me kana wahine ame hookahi kaikamahine, nona ka inoa o Lote, a nona hoi na makahiki ia manawa he umi-kumamalua. 1 ka hookamaaina ana iho o Miss \Vilemota me lakou, a i kekahi ahiahi mahope o ka pau ana oko lakou paina ahiahi. a hoi nui ae la noloko o ka rumi hookipa, alaila hoakaka aku la o Mate i kona moolelo, a ua lilo ia moolelo walohia ena i mea hoehaeha loa aku i ka noonoo o ka ohana Pere, a ua hooloheia mai ia molelo ona e Mrs. Pere me na waimaka e haloiloi mai ana ma kona mau lihilihi. No kou ake koke ana mai nae, e ka makamaka heluhelu e hoakaka ia aku ia moolelo ona ia oe ma keia wahi, e oluolu oe e uumi iho'ka makemake, e loaa aku ana ia i ka manawa pono, 'a 'no keia nioolelo a Mate o ka hoike ana aku i wehe mai ai ka ohana Pere i ko lakou niau naan ame ko lakou mau ipuka hale nona, me ke apo aku iaia oia i kekahi hapa o ka ohana, nolaila mai ia manawa aku ua lilo oiai he kaikamahine hookama na na Pere. O ia hoho a Hala ae afta he mahina, a hala he inau mahina, a hala he makahiki, me ka loaa ole o kekahi" kumu ihoohuoi m&waena oiakōu, aohe mau mea i hanaia e lilo ai i Uumu hookaumaiia i ka nonoo, o ka oluolu ame ke aloha ke haiamu m'au ana māloko o ka poai o ia dhana, a mamuli o ko Mate hoihoi mau me ka hoaō mau e hoohauoli aku i l'ona mau makiia hookama, ua pumehana loa ke aloha iloko o kona rhau makua' hookama nona, a ua nana mai hoi na makua hookama iāia'me he"mea la he kaikamahine ponoi na laua. r Ma keia manawa e weheia nei o keia moolelo ua piha ka' makahiki a oi o ko Mate nol}o pu ana me keia ohana. Ua kahea mau mai o Lote Pere iaia he "Hoahanau" a he "kaikuaana." a ua lilo no hoi o Lote i mea aloha a i punahele loa ia Mate, a e ike mau ia aku ana laua ma'ka hapanui o ka manawa, e hele like ana ma kela a ma keia wahi me ka hehe o na aka. Aole o Mate he kaikamahine nele ia mea he elala. no ka mea, he lunahooponopono waiwai hooilina kona nana e malanha mai ana i keia ame keia manawa. aka, me ia ike nō nae o Mate i-kona lako ia mea he dala aole no oia i manao iho e noho wale a maluna o na loaa o kona waiwai kona pono o ke ola ana, aole; aka ua hoike ae oia i kona makemake e hele i ka hana maloko o na halehana ma kona mankwa mua o ka hoea ana mai, a mamuli o ia koikoi loa e loaa kana hana i hooia aku ai o Mr. Pere i ka hakuhana he ; kaikamahine maikai oia a e- makemake ana i liana, a pela i haawiia'mai ai ha hana kuni o na ano apau iaia o ka halei j wili Manakaseta, a oia kana hana e paa nei i nei manawa. > Mawaho ae o ka ohana Pere he kakaikahi loa kana poe

i kaniaaina ai maloko o ka halehana, a aole no Koi hookahi o lakou i lilo i hoaloha oiaio nona c hiki ai iaia ke hilinai aku a e hoike aku ai la hoi i kona moolelo. i ■ Ua halawai oia me Joe Keranatona no # kekahi mau mana\va, aole nae i kā hookamaāina loa e hiki ai e huai aku kana mau mea huna iaia. He kakauolelo o Joe Keranatona 110 ka hui kuai a hōopukapuka aina, a i kekahi manawa ana e ! hele mai ai i ka hale o ka ohana Pere no ka ohi ana i na hoolimalima makāhiki o kekahi mau apana aina, oia iho la ko ( laua manawa e halawai ai, aole nae he nui o ka manawa ima ia mau manawa a laua e halawai ai. . . i Ma ka maiiawa nma oko Joe halawai ana me | Mate ua hoohihi koke oia i ka nani o na pua, ua makahehi | koke kona lunamanao i ka u'i o ka helehelena o ke kaikamahine malihini, a ua hoao oia e lilo i mea pili mau mai'me ia, eia nae, ua hoohokaia ia mau upu ana ana me ka waiwai ole. Hookahi kumu o keia nele ana oua, aohe makemake *o Mate e lrto oia i hoaloha 110 kekahi kanaka opio; aole o Joe Kerenatona wale ka mea i hoohokaia, aka he lehulelni aku na kanaka opio i halawai me ia hopena like, oiai nae ua hoao lakou ma na ano apa>i e hoohihia i ka noonoo o Mate, he ol»; nae ka maliu ia mai. i Aneane elua mahina mamua akn o ka weheia ana o keia ..moolelo, ua halawai o Mr. Pere, ka makuakane hookama o Mate, a o ka luna nui hoi o ka halehana a ka hui a Moasa ame Hanata, me kekahi ulia poino, a oiai aole 110 i lilo ia eha i loaa, ia Mr. Pere i mea nona e make ai, aka nae. ua kukōnukonu loa ia e hala ai kekahi manawa loihi e lapaauia ai niamua o ke ola ana. j Ua ku mai kekahi moku me ka pilia laau, a oiai o Mr. ! Pere e hana ana me kona mau kanaka a e kuhikuhi ana hoi . ! na kanaka i ke ano o ka īiooili ana i na laau kua nunui iluna o na kaa, ua opapuia o Mr. Pere e na kua nunui mamuli o kona komo ana māwaena o ia mau kua kaumaha. 0 keia ke kumu o kona loaa ana i ka ehā a i hala ai kekahi mau la. i Mamua o ka hiki ana mai o ke kokua iaia, ua opapuia oia ' , e ke kaumaha ona kua. Kkolu mau iwiaoao ame kona lima i ' liema i liaki, me ka loaa pu ō kekahi mau palapu e ae ma ' ! kekahi, mau wah.i e ae o kona kino, a koikoi keia eha i loaa iaia. • 1 No keia ulia ma uwale ua hoihoiia aku oia 110 kona liome: me kpna ike ole ae i na mea i hanaia nona, a kahea koke I ia ?ku kekalii kauka akamai loa oloko iho o ke kulanakau- ■ liale e liele mai e lapaau iaia. Ua hoihoiia ae ua iwi i liaki ai a ua haawiia 110 lio na lapaau ana e hiki ai e hoolaia ae ka meh i eha, a i ka hala ana o kekahi mau pule ua ola loa ae la o Mr. Pere, a ua hoi hou aku la i kana hana. 1 ( ) ke kumu o keia hikiwawe loa o ke ola ana ua hooikaika I ke kauka ma na ano apau elike me ka ike i loaa iaia e hoo- 1 laia ae ka mea i eha, a i holopono loa nae hoi kana lapaau ana mamuli,o ko Mrs. Pere hoomanawanui a pela hog me Mate, oiai o laua 110 na kahuma'i o ka mea i poino. i īloko o keia manawa i eha ai o Mr. Pere ua waiho aku o Mate i kana hana nialoko o ka halewili olopapa no-ka haawi ana i kana kokua ia Mrs. Pere. a nie ia ano laua o ka hoomanawanui ana a hiki i ko Mr. Pere ola loa ana, a hoi hou } aku la i kana liana maloko o ka pa papa, eia nae. aole hiki i iaia ke lawelawe aku i na hana ikaika, o ke kuhikuhi wale ' aku no i na kanaka i ka lakou mau mea e hana ai: j Iloko o kela mau la. lehulehu a Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i aole i. poin'a ia oia e kona mau kanaka liana, i na manawa kaawale a pau e loaa ana ia lakou e hoea mau ae ana lakou i ka hale o Mr. Pere, me ka ninau mau aku i kona ' kulana nawaliwali ia manawa, a he hoolana mau mai no hoi, ka Mr. Pere ia lakou, me na olelo hoomama, a he mea oiāio ua lanakila i o o Alr. Pere mailoko mai o kela pilikia 1 loohia ai oia. i Oiai o Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i e makaala pu mau ae ana kona mau haku iaia, a o kahi i nani loa ai, ua uku i mau ia 110 o Mr. Pere i!oku o ke!a manawa ana e waiho ana ika nia'i, ka uku pu ona hakuhāna i kona mau lilo kauka a pela hoi me ua l'aau a ke kauka. Aohe la hao ia Mr. Moasa, a i ole i'kona kpkoolua, Mr. Fīanata, i ka hele ae e ike ia Mr. Pere, a i na manawa apau a laua e hoea ae ai e ike iaia, me kekahi mau meaai maikai a mau huaai a mau pua laiui e lawe ae ai, no ka mea, lie kanaka o Mr. Pere i punahele loa ia laua, mamiili o ka Mr. Pere hooikaika ana i loaa ai ia laua ka poinaikai nui ma ia hana he kuai laau. > | ī ka manawa e hc?ea ole mai ai o Mr. Moasa ,a i ole o ! Hanata paha, o ke keikikane a Mr. Moasa ka mea hele mai | e kiei i ka mea ma i, oia o Ruela Moasa, he kanaka opio u'i '• o Ruela, he piha oluolu a he kanāka opio hoi' i hoonaauao !

maikai ia a nona na makahiki he iwakalua i nei. manawa. | He heiehelena kona me he mea la e minoaka niau mai ana i na manawa apau ana e kamailio mai ai. Aole o'na makemake i na ano hana kolohe a hoopunipuni, a aole 110 hoi oia i ike a i hoao e hookamaaina iaia nia ia mau ano hana lapuwale. He pnnahele o Ruela ia Mr. Pere, no kekalii mau makahiki kona kamaaina ana me ia. elike me ka loihi o ko Mr. Pere nolio hana ana malalo aku o Mr. Moas3, k«i makuakane o Ruela, a ua hoomahuahua mau ia ae ko Mr. Pere make'- ! niake ia Ruela mai kona manawa o ka hoi ana mai ke kula | kiekie mai a hoonohoia ae oia i kokua lunahoohana no ka ; halewili olopapa; ama ia ano i laiīna mau oia me .Mr. | Pere, ka 'luna o ka halewili olopapa. i Mamuli o ko Ruela hoea mau ae i ka home o ka ohana ! Pere a e noho mau aku ana hoi ma ka aoao o ka moe o Mr.! Pere, oiai o Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i, i launa mau ai oia me Mate \Yilemota. a lilo laua he mau hoaloha maikai, ka maikai wale, aka, ua lilo laua he mau ipo aloha ahiki r ko laua awaiauluia ana mahope aku. No Riiela he kanaka oia i makahehiia e na kaikamahine maka onaona o Manakaseta, aole no kona oluolu wale a u'i, me ka m&ikai o kona mau ano a pau, he keonimana oiaio ma ka olelo a ma ka hana, aka, 110 kōna ikeia n%ai kekah? he keikikane na kekahi kanaka waiwai loa,'oia manao i loaa i na kaikamahine e ae ua loaa like no ia ia Mate \\ r ilemota, au no paha, e ka makamaka heluhelu e olelō iho ai ua kupono laua kekahi na kekahi, aka, oia maoli no ka mea oiaio, no ka mea, he mau koa paki like laua i lohia a aohe puu aohe kee. No na ano maikai a pau a Mate i ike aku ai iloko o Ruela va kakia kuinao a ke akamai iloko o kona puuwai, a 2>ela 110 hoi me Ruela, mamuli o kona hui mau me Mate. me ka hakilo i ko Mate inau ano maikai, ua kukunipaa ia aku ka makemāke iloko ona, a ua hooholo iho oia ilōko ona nana o Mate \Vilemota mai ia la aku. I ka hala ana o kekahi mau la lehulehu ua ola loa ae la o | Mr. Pere, a ua hoi hou aku lt oia i kana hana elike me mamua, a ua hoi pu aku no hoi o Mate no kahi o kana liana ma-

loko o ka halewili olopapa. Aole i lilo ka hele ana aku o Mr. Pere i kana hana i mea e hoea mau ole mai ai o Ruela i ka hale o ka ohana Pere. ua hoomauia aku kona hele ana jnai, no ke ake wale'niai-no kela e hui a e halawai me >īamalahoa. Mahope mai o ia manawa e ike mau ia mai ana na opio e hele mau ana i ka holokaa i na .manawa kaawale a pau, a i kekahi manawa e kii mai ana o Ruela a lawe aku ia Mate \Vilemota i ka hale keaka, a i ole, i ka hale e haawiia ai na ahamele, a i kekahi manawa i na hale kiionioni. Ma ka manawa i weheia ai keia moolelo ua kokoke i ka la hope o kā malama o Sepatemaba, o ka 1880. ma kekahi malie a nani o ka Poaono, ua kii mai la o Ruela ia Mate c ' hele i ka holokaa, a ma keia ahiahi ua ike ae nei kakou i ko

laua liolo ana.ma ka mokuna ekahi i hala mai ka lialelek.i aku, kahi a Mate o ka hele ana inai e htH»k<»m«» i kekah; , leka ana i ka haleleka, a i ike aku ai hoi na kanaka i»t)io iaia e hele mai ana, oiai laua e ku ana ina kahi koknke i ka puka. Aneane e kani ka hora ewalu ia manawa, lie tnana\va 110 na hoku e hoolele pau niai ana i ko lakou malamalaiua maluna o ka ili hualaia o ka poepoe honua. Ua manao ha opio, Miss Wilemoia anie Kuela M»>asa, he po maikai loa ia no ka holokaa ana, he nani me ka laumania na alnnui oloko iho o ke kulanakauhale, a he laka no lu»i i ka lio nana e kauo ana i ko laua kaa me ka puiwaiwa ole. e lilo ai ia puiwaiwa ona i mea hoopilikia ia laua ma ke ala» hele, eia nae, ua kuhihewa ia manao ana o laua pela, no ka mea, aole laua i kuka mua me na ulia o ka manawa. • Ua loaa like nei manao i na oj)io, a oiai laua e liolo ana, me ka hauoli wale no laua o ia holo ana, me ka hehe no lu»i jo na aka ke hiki iho ma kahi o ka aka, me ka nanaole ia ae o ka niamao o ka laua wahi o ia holo ana aku. ' He kanaka opio niaka'u ole o Kuela ike kalaiwa ana, laila ua kuupau ia aku ka holo o ka lio maluna o ke alanui l'.lena, o ka laumania iho 110 hoi p ke alanui, elike me ia i hoakaka mua ia ae nei, me he moena pawehe la n.> Moku | leia. he pakika he pahee wale no ia holo ana akn a laua, me i ka haalele iho i na apana o ke kulanakauhale mahope »• laua ! Ua liala j)aha he hora ia laua ia manawa i ka ua i ike aku ai laua i ka nialamalama mai o na kukni o kahi kauhale liilii o Duhe ma kahi mamao, alaila hoonianao ae la laua ua mamao loa laua ia manawa mai ke kulauakauhale aku o Manakaseta ake hookokoke aku la i Huhe. Ka. mamao nei | huki ana a ka ulua i ke aho i ka hohonu. ! I ka manawa i liooniaopopo ai o Kuela ua mamao loa laua mai ke kulanakauhale aku o Manajjaseta, kaohi mai \x oia ia Mine, a hoohuli ae la i ke poo no ka huli hoi ana inan no ka home maloko oke kulanakauhale. Ua oili ae ka ma hina ia manawa a e ikeia aku ana kona wena mai mahope aku o kekahi mau ao uliuli panopano o ke alai ana ae i kona ; malamalama. la ike ana aku o Mate naka e wale ae la no kona kino, no ka maka'u paha, a i ole, ua liaupu ae paha. • oia no kekahi hopena, aohe mea i maoj>opo. I "Heaha ia au oka haalulu ana iho la?" i ninau mai ,ai «it Kuela i kona manawa i ike iho ai i ka naka o kona hoa, a. i ke pii iho la 110 hoi i ka haikea ana ae o ko Mate helēheleua, ! "Ileaha keia pilikia 011?" i ninau hou iho ai o Kuela. | "Aolie kumu," wahi aka Mate pane. eia nae. uaka hou . ae la no kona kino. I ' Ka, e hoike mai oe, he kumu kou oka haalulu ana ae la. pela ko'u manao, aole oe e naka wale ae ana me kekahi kumu ole. He anu anei oer M i ninau hou iho ai ke kanaka 1 opio.. I "līe ninau maikai ka#Ruela oka ninau hope ana iho. eia nae, ua pāa hoi o Mate i ka uhiia me ke koloka hoopumehana, no ka mea, ia manawa ke hooikaika loa mai ia ka pa ana a ka makani me ka hu'ihu'i mai ka hikina-akau mai. j "Aolie," wahi hou a Mate; "he naka wale ae la 110 im ko'u kino; 110 ko'u ike ana aku la i ka mahina oia ke kumu o ko'u maka'u honua ana iho la. Oia wale 110." Alaila ae la oia e akaaka ia manawa. He niea oiaio he • kumu kona mea o ka naka ana ae, ua huna nae ia Kuela. i I'-ia nae ke ike iho la 110 o Ruela ua maikai ole k<> Matr 1 noonoo ia manawa' no kekahi mea, a ua oi ae hoi ka haikea j o kona helehelena ia nianawa mamua o na manawa e ae- ' mamua aku. Alaila hopu mai la o Kuela i ka lima o Maie a ia paa ana iho ke ike la oia i ka haalulu o ka lima aole i. kana mai. "Ka, heaha keia kumu o ka haalnlu ana o kou lima a'u e ike nei ? K hoike mai a mai liuna, malia ]>aha, he mea hiki 110 ia'u e hana aku ai i mea e hoopauia ae ai kena haalulu ou." • | Ua lilo ko Mate haalulu i mea hookaumaha ika nooiu.o <> ke kanaka opio nie ia hiki ole iaia ke hoomaopopo i kana j 111 ea e hana aku ai nona, a no kona makemake e hoea koke 'aku laua i ka hale, pu-ki mai la oia i na kaula kaohi a paa i koiia lima, alaila lalau aku la i ka huipa mamua aku ona, a oiai he kanaka maa oia i ka hololio, kauoha aku la i k.i lio e kuupau aku i kona liolo, alaila hahau iho la i ka opi o ka lio me ka ikaika. Ua hoomaoj)opo ka lio i ko RueLt manao nolaila ua kuupau aku 1a ka lio i ka holo ana me k.i mama loa. •

Hoihoi hou aku la o Ruela i l<a huipa ma kona wahi niau 0 i ka paa ana mai o na kaula kaohi a elua iloko <> kona. lima. apo' mai la kona lima hema i ke kino o \late a hoopili aku la iaia i kona aoao, he mea hoi nana i hana ole ai 1 na manawa mamua aku, o keia ka makamua loa. C), haalulu maoli o Male i kana hoomaopopo iho ia manawa! Ua hele ae la ko Mate helehelena a haikea loa ia manawa, o ia no oe o ka helehelena o ka mea i make, a u m'anawa like ke lohe iho la no oia i ke kui o ke pana ilokm o ka |Hiuwai o Mate, elike me ke pana ana a ka puuwai o ka manu i pilia i ka maka'u. la Ruela i apo mai ai ia Mate a hoopili aku la i kona aoao. aohe wahi mea a eeke ae o Mate, me h<*im*a la lie lio i maa mau ka aoao i ke pa-huia i ke kej)a, alaila hina aku 1;« ke poo oua o Mate iluna o.ka hoopiwi o Kuela. Ilala ac ana ua mile a hala ae ana ua mile maliope o l.iua. ke mau la 110 ka holo ana a Mine, mea ole ka aluna ka ihona pali. eia nae, aole hookahi huaolelo i kuka'iia mawaena o laua. Ke hele ae la ka lewa e pouli loa i na ao kaalelewa p.mo pano, aohe ikeia aku o na hoku o ka poailani. .j ka malam.i- -! lama hoi keia o ka mahina ua hunaia ae la e na ao panoI pano aohe ikeia aku. Ua like ka pouli o ia manawa me ! kekahi p'o ualoku nui o ka hooilo, a me he mea la aia laua. | iloko o kēkahi kia pouli loa manawa. [ Aole keia he po ua no Hanalei e anu ai a maeele. hc; malie no keia po. o na ao nae ka i hele a hakumakuma, v. • hoike mua mai ana ei aku ka ino a hoea mai. a hoea mai ka ino ukali pu mai me ka pilikia. Oiai kekahi lima o Ruela e paa ana i ka wahine opio ua h(johikileleia ae la oia i ke kulu ana iho o kekalu mea maluna o kona lima. Ua hoomaopopo koke iho la no ,»i a he waimaka, a hoomaopopo pu iho la no hoi oia e uwe ana o ,Mate. alaila hoomanao ae la oia 110 ke kumu o ko Mate haa • luln ana, ua maka'u ia no kekahi mea a i ole no kekahi hopena. Ua like keia kuluwaimaka o ka haule ana iho la maluna, 0 ka lima o ke kanaka opio me he pahi la i houia mai i konai puuwai, alaifa me ka malie loa oia o ka ninau ana iho i ka wahine opio me ka leo oluolu loa heaha la ke kumu o kona uwe ana. Aohe pane ae o Mate. Ninau hon iho la no oia, a ma ia ninau hou ana iho ana i loaa ae ai ka haina. he haina nae e hoohikileleia a# ai ke kanaka opio, i ka i ana ae: "E Ruela," wahi ana, o keia ka mua loa o ko Mate kahea ana ae ike kanāka opio ma keia inoa. 4 'l r . halawai aku ana kaua me kekahi ulia weliweli loa i keia po. Ke ike nei au e halawai ana kaua nie kekahi poino weliweli. a laki ina e pakele ana ko kaua mau ola. eia nae. (» ke ano o ka poino a kaua e halawai aku ana aole hiki iau ke hoakaka aku me ka maopopo loā ia oe, aka, e ike aku ana 110 nae oe. K oluolu oe e hoonui aku ika mania holo oka lio. Ua ma'i au i nei manawa. a—" . Kohu makaula 110 ka hoi nei wahine opio i ka ike mua 1 ka poino e hiki mai ana, aka, e hookoia ana nae ia kunm hopohopo ona ma nei mua koke iho. Me ka awiwi wale no o Mate o ke kamailio ana ae i n.i olelo mamua ae !a. me ke kuio o kana kamailio ana, nie h«f mea la ua maopopo loa iaia ka pilikia, a na hoopilikia loa i.i afcu ka noonoo o ke kanaka opio me ka maopopo ole iaia o kana mea e ai. !. (Aoleipau.) _ .