Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 20, 21 May 1920 — Page 2

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

MAKEMAKEIA I HALE NO NA KU.

MUKULA.

            O kekahi o na pilikia ano nui i hoomaopopoia, a i lilo ai no hoi i ninau @ai na ke Kiaaina e noonoo ai, o ia no ka loaa he mau home no na keikikane ame na kaikamahine, e noho ai, oiai e hele ana i ke kula a'o kumu, no ka imi ana i ka makaukau ma kela oihana.

            Ua hoomaopopoia ka hapa loa o na kumukula i keia manawa, a wahi a ke Kiaaina, ina mamuli o ke kukulu ana aka i mau home, he mea ia e nui ai na k@iki o na :kuaaina mai, e hele ai i ke kula a'o kumu, alila e hoea mai ana i ka manawa, e hoopauia ae ai ka pilikia ana o ka lako pono o na kula ma na kumukula.

            Ua oili ae kela manao i home no na keiki e. a'o ana i ka oihana kumukula, mai ia Edgar Wood mai, ke kumupoo o ke Kula Kumu, oiai no nae he kumuhana no ia i hapai kahikoia e ka Ahahui Puuhonua o na Hawaii.

            Mamuli o ke kono a kiaaina McCarthy, ua hoea aku he komite o ka Ahahui Puuhonua imua on a, ma ka Poakahi uei, no ke kukakuka ana ma luna o keia  kumuhaua, me ka loaa ana au o @a ike i ke Kiaaina, ke kokua nei ka Ahahui Puuhonua i kekahi poe keikikane ame na kaikamahine, i makemake e @@lo i mau kumukula, ma ka hoonoho ana ia lakou ma na home kupono o ke kulanakauhale nei, i ko lakou wa e hele ana i ke kula kumu.

            Wahi a ke Kiaaina, ma kona manao maoli, in a e hoomakaukauia ana kekahi @ila a waiho aku i ka ahaolelo, no ka hookaawale ana i haawina dala e ku ai, i home no na keiki i makemake i ka oihana kumukula, alaila e hoea mai ana i ka wa e hoolakoia ai ua kula aupuni me na kumukula o ua kamalii liilii.

-           No na mea e pili ana i kekahi kau kuikawa o ka ahaolelo, ua manao ke Kiaaina, in a e ikeia ana kekahi mau kumu kupono loa e kaheaia ai ka ahaolelo, alaila o ka wa e noho mai ai kela kau kuikawa, mawaena no ia o ka hapa waena o ka mahina o Novemaba, ame ka la mua o ka mahina o Ianuari.

            Iua nei no ke kaheaia o kekahi kau kukawa o ka ahaolelo, ua makemake ke Kiaaina i ua ahahui Hawaii e lilo i mau ahahui no ka hooikaika ana, i ka holomua o kela kumuhana, no ka pono o na haumana o ke kula a'o Kumu.

            Aia a noho mai kela kau kuikawa, ia manawa e hookomoia aku ai he bila, no ke kukulu ana i mau home no na haumana o kela kuia, malaila lakou e noho ai, oiai e hele ana i ke kula, aole nae ia ma ke ano e noho wale no me ka uku ole, aka e kauia mai ana no he kaki liilii, me ke konoia hoi o na keiki e hana kaou i kekahi mau hana i pili i kela home.

            Maloko o keia bila i manaoia, no ka waihoia aku imua o ka ahaolelo, e hoakaka ana ia, i kahi o ka haawina dala, e loaa mai ai, ma ka paku'i ana aku @@ ia, i kekahi pakeneka kupono, i ke ana auhau e ku nei i keia manawa.

 

KE AKENA HULI MEA KUAI NO KA MAKEKE KALANA

            O ke ano o ka hana e loaa mau mai ai na meaai no ka Makeke o ka Lehulehu ke kumuhana ano nui i kamailioia ma ka halawai a ke komite; Mrs. A. J. @ignous, o ka Ahahui a na Wahine, ka Luuakiai Eben Low ame W. E. Miles, o ka noho ana ma ka Poakahi nei, a o ka hua i loaa ma ia kukakuka ana oia ka hookohuia ana o kekahi akeua no ka hele ana aku e hui me ka poe hanai holoholona, ka poe kanu meaai ame ka poe e hiki ana e hoopiha ae i ka makeke me ka lakou mau mea kuai i kupono @@ ke ola o ka lehulehu, me ka hoakakapa aku o ka akena ia poe e lawe pololei mai no lakou i ka lakou mau mea kuai ahiki i ka makeke, a ua hoomaka aka ia akena i kana hana ma ka Poalua nei.

            Ua noiia aku ka poe hooulu meaai apau e lawe pololei ae no lakou i ka lakou mau mea kuai i ka makeke i kela ame ame keia la o ka pule in a no he nui a liilii paha o kana mau mea kuai.

            O na hhuaai e kuai mauia nei ma na halekuai e ae e loaa ana lakou maloko o ka makeke hou a pela no hoi me ka i'a ke hiki e loaa. O ka Poaono ka la kuai nui ia a pela me ke kakahiaka @abati, ma ia mau la e hoopiha ae ana ia makeke hou me na mea kuai o na ano apau elike me ia e hiki ana e loaa @@.

            Ma ka Poakolu iho nei i hala aku ai o Eben Low no Hawaii, a iaia malaila e hooikaika ana oia e hui pu mai ko Hawaii poe mahiai a hanai holoholona no ka hoolawa ana mai i ka makeke ho@ me na meaai. Ua loaa ka mauaolana ia Eben Low e loaa nui mai ana no iaia keia mau mea ae la, oia na huaai, ka @ipi, na lauuahele aiia a hookauia mai maluna o na moku e hoea mai ana i Honolulu nei ma ka Poalima a ma ka Poaono, ma keia pule a ma keia mua aku.

            Aohe auhau e kauia ana maluna o na pakaukau i keia pule, o ka poe e makemake ana e hoolimalima i mau pakaukau kuai na lakou no keia mua aku e hui e lakou me ka Lunahoohana Miles a i ole kona kokua paha, John B. Jefferson.

 

HOOMANAO NO KUU KAIKAMAHINE ALOHA MRS. ELIZA K. HOLT

 

MRS. ELIZA HOLT.

            Mr. Solomou Hanohano, welina kaua:-- oluolu mai oe i wahi rumi kaawale no ka'u hoomanao poina ole ana no kuu leialoha i haalele mai ia'u.

            Ma ka la 9 o Maraki i hala aku la, a ma ka hora 10 paha o ia kakahiaka, ua kipa ae la, ka anela o ka make ma ke kino pumehana o ka'u kaikamahine i aloha nui ia, a lawe aku la i Kana o ka uhane, a waiho iho la i ke kino e noho puauuanu, @ mea hoi na'u e, noho hoomauano ai iaia, i waihoia aku ai iloko o ka opu ana ole o ka honua.

            He mau la kakaikahi wale no kona o ka hoomailoia ana e ka ma'i e kau @@i ia nei ka weli he "flu," a pauaho wale mai la. Ma ka hale no maua kahi i noho makaala ai, a oiai o ko'u hoi ana mai uo ia mai ka olu mai o Waialae, me kahi ukana luuluu he kino puanuanu, ke kino hoi o kuu keikikane Hram P. Kabele, ua loaa e iho la au i ka nawaliwali, a o ia ka'u e aloha ae nei, no ka mea aole au i ike i na mea apau i hanaia aku no kuu kaikamahine mahope iho o ko'u komo kuhohonu loa ana aku iloko o ka mawaliwali.

            Ia'u ma ka moe, ke mau nei no ka puapuai mau ana ae o kuu hoomanao poina ole ana no kuu kaikamahine, i kona hoomanawanui ana ia'u i ka po ame ke ao, e hoomanawanui ana hoi ia'u i ka'u mau auwe ana, e hoomanawanui ana hoi i na keiki, na moopuna hoi a'u e noho hoomanawanui nei me na waimaka aloha no ka makuahine i haalele mai i kuu mau moopuna e nono makua ole. Auwe no hoi ka liliha wale o kuu hoomanao ana nou e kuu Eliza.

            I kuu hoihoiia ana ma ka haukipila, ua kipa mau ae no kuu kaikamahine e ike ia'u, me ka nana ole i ke a'oia mai e ke kauka no kona kupono ole e hele mai e ike ia'u, no ka mea, ua piha ka haukipila ia mau la me poe i loaa i ka flu, a pela wale aku, a o ka holpe loa paha ia o ka'u ike ana, no ka mea ua koikoiloa mai ka noho ana o ka nawaliwali maluna o'u, a kaa akula hoi ka malama ana o ka'u kaikamahine malalo o ua makamaka haole o Rice ma Lihue, a na lakou mai ka'u hoomaopopo ana i na mea apau i hanaia aku no kuu Eliza.

            Loaa no o Eliza i ka nawaliwali, aole oia i pauaho mai i ka makaala ana i kana mau keiki, a no ka nui pauaho ole o neia hooikaika ana, me ka ike iho no ke na'i mai la na anoano liilii o ka ma'i flu e nohoalii maluna on a, ua laweia aku oia no ka haukipila, a owau hoi ua hoihoiia mai la au no ka home. Iloko wale no o elua la o kona noho ana ma ka haukipila, ua pauaho mai la oia i keia ola ana. I ka loaa ana e kuu Eliza i ka ma'u ua loaa pu iho kekahi o ka'u mau moopuna a iloko wale no o ka hakoko ana i palekana mai ai lakou mai ka poino mai.

            I ka nalo ana o Eliza, ua laweia aku la ka'u mau moopuna ma ka haukipila no ka malama ia ana,, a malaila lakou i malamaia ai ahiki i ka oluolu ana.

            Ke hoomaikai nui nei au i ka ohana o Rice i ko lakou kokua aloha ana mai ia makou, oiai makou me o ka nawaliwali ka pioo ame ka pilikia iloko o ia mau la. I ka hala ana o Eliza ma ka haukipila, ua kaa aku malalo o ka hooponopono ana a Mr. P. L. Rice ke kino wailua o ka'u kaikamahine. Mai ka haukipila mai ua hoihoiia ae la oia a ma ka luakini Hawaii, kahi hoi ana i hooikaika ai ma na hana ekalesia, a mailaila aku no ka pa ilina o na makamaka haole ma Lihue.

            Haalele mai i keia ola ana i ka hora 10 o ke kakahiaka a nalo no ia ahiahi, me ka waiho ana iho mahope nei he kane, he mau keiki ame a'u kona makuahine, ka ohana ame na makamaka ame na hoaloha, i makemake e hele mai e ike iaia ,eia nae ua hiki mai no kekahi o lakou mai ka loa mai o Waimea. He wahi anaina haipule no ka i malamaia nona a waihoia aku la iloko o ka opu o ka honua.

            Ua hanauia kuu Eliza ma Lihue iloko o ka makahiki 1885, a ua piha iaia na makahiki he 35 o keia ola ana. I kona mau la opiopio ua hoonaauaoia ma ke kula hele la o Lihue, a ma ke kula o na kaikamahine o Kamehameha. Ua hoomanawanui i ke kula a puka mai me ka maika. Hoi mai a noho kumukula no Lihue nei a malalo o ka malama ana a Mother Rice, ua hoounaia oia i ke Kula A'o Kumu no ka hoomahuahua ana aku i ka ike. Na ka poino i loaa i kona maka, ua hiki ole iaia ke hoomanawanui hou aku i ka huli naauao ana ma ia home imi naauao, ua haawi ia mai la iaia ke kulana malama i na keiki liilii o Kamehameha Preparatory School. Malaila oia i noho ai no kekahi mau makahiki, a mamuli o ka makaukau i ke ano o ka malama ana i na keiki. ua k@@ia mai la oia a hoihoiia no i kahuma'i no Kalihi.

            Ma ke ano nurse oia i noho ai ma Kalihi no kekahi mau makahiki, a oiai oia malaila ua hui ino la oia me C. J. Holt a hooholo no ka manao e lawe iaia i makua nona. Mahope iho o ko laua i hoohuiia ana ma ka berita o ka mare, ma Honolulu no laua i noho ai no kekahi mau makahiki, a he mau makahiki wale no i kaahope ae nei, ua hoi mai laua a noho ma Kauai nei. Iloko o ewalu makahiki o ko laua noho mare ana ua loaa ia laua na keiki he eha e ola nei, hookahi hoi i pauaho mai. He mea oiaio na ka noho hauoli ana i hoike mai ka loaa ana o neia mau hua ohaha iloko o ka laua kihapai.

            He kakoo ikaika kuu Eliza no ka Ekalesia o Lihue Hawaii. He hoahanau a he kumu kula Sabati, alakai o na pokii a he mea hookani ogana no ka halepule. Hala aku la no hoi o Eliza pau iho la no hoi ka loheia ana aku o ke kaui mai o ka ogana.

            He lala kuu Eliza no ka Hui Kaahumanu, a he kakauolelo no ka Hui Kaahumanu o Kaai holookoa. Hala aku oia waiho iho la i keia kulana na ka ahahui e huli hou aku i mea kupono no ka malama ana ia kulana.

            No ka'u mau hoomaikai ana, ke hoomaikai nui nei au i ka ohana o Rice, ame ka poe a pau i haawi mai i ka lakou mau kokua ana no kuu Eliza i haalele mai ia'u.

            Me ka ehaeha nui au e hooki nei,,

                        MRS. MILEKA KAHELE.

            Lihue, Kauai, Mei 15, 1920.

 

IKE IA MAU OPIO HAWAII I KA NANI O KAUAI.

            Mr. Lunahooponopono:-- I ka la 16 o keia mahina, ia'u e hoonanea ana ma ka paka heiheilio o Waipouli, i ka lele nahenahe a ka mokulele, aia hoi, ua hui mai la au me James K. Kauwe,. Jr. ame kana lede opio, Mrs. Hannah K. Kauwe.

            He mau opio keia i kamaaina i na hoa hana o ka nupepa namu ka Advertiser, kahi a laua i hui ai a lawe haaheo ae ai ke keonimana i ka lanakila. o ia hoi ko laua hoohuiia ana iloko o ka berita maemae o ka mare.

            Mahea ka olua huakai? Eia ka pane a ke keonimana: E nana ae ana i ka mokulele, e kau ana na opio i ka mana a lele, aia i ka nana ana, wahi hou a ka opio. Aka nae he mea e ko'u hauoli i ko'u ike ana i na opio i ko laua kau ana i ka mokulele, lawe ia i ka lewa me ka hanohano, a huli hoi mai me ka lanakila.

            Ma ko'u makaikai ana ma ka la nua o ka mokulele i hoea mai ai i Kauai nei, o keia na opio Hawaii maka malihini mua loa i lele i ka lewa, e makaikai i ka nani o Kauai, haaheo na Hawaii opio ia lei hiwahiwa.

            O ka oi aku nae o ko'u hauoli ai no ia maluna o ke kanaka opio, oiai ma ko'u ike mau, o ke keonimana ka mua e kau ai, a mahope aku ka lede aka nae, ka hana akamai a keia opio, ua hookuu mua oia i kana lede, a mahope aku oia, e hoike mai ana keia opio ka lilo o kana lede i mea nui iaia.

            I ka huli hooi ana mai o ka lede opio mai kana huakai lele, eia hoi ka'u i pane aku ai: Pehea kau huaka'i lele? Eia kana i pane mai ai: He maikai ma na ano apau i oi aku hoi ka nanea mamua o ke kau ana i ke kaa otomobile, oiai hoi o ke kau ana o ke kaa otomobile e luluia ana oe i o a ianei, o ka mokulele hoi, me he la e hoonanea ana i ka holu a ka noho paipai.

            Ua lawa me keia mau laina pokole, me na keiki hoonohohua kepau o ke Kuokoa ko'u mahalo pau ole.

@@@@@@@@ KAMAAINA.

 

PAU NA IPUHAO KELEAWE PUHI OKOLEHAO I KA WAWAHIIA

            Ma ka Poalua nei i pau ai i ka wawahiia na ipuhao keleawe puhi 2okole hao i paa ae ai i ka hopuia e na kanaka o ka oihana loaa kuloko ma kahi kokoke i ke keenahana o ia oihana he iwakalua a oi mau ipuhao i paa i ka hopuia iloko o na pule eono i hala, a oia mau ipuhao keleawe a pau i laweia ae ai ka i pau i ka wawahiia a hooiloia aku ia mau keleawe ma ka 13 keneka i ka mea koho kiekie.

            Iloko o na pule aku la i hala ua lehulehu ua ipuhao keleawe puhi okolehao i paa i ka hopuia a laweia ae e na kanaka o ka oihana loaa kuloko maloko o ko lakou keenahana, o ka hapanui o ia mau ipuhao keleawe i loaa ae i ke Konela Howard Hathaway, ua hanaia no na Kepani a o kekahi na na Kepani ponoi no i hana iho.

            O na ipuhao keleawe i wawahiia ma ka Poalua nei no ka mokupuni wale no o Oahu i loaa aku ai aneane eono pule i hala aku nei, elike me ia a ke Konela Hathaway o ka hoike ana ae, a i kuaiia aku na keleawe o ia mau ipuhao i loaa kekahi dala no na loaa kuloko, oia nae, mamua o ke kuaiia ana aku o ia mau ipuhao e wewehi muaia lakou a nalowale ko lakou mau hihiona mua, i hiki ole ai lakou ke hoohana hou ia aku. He Kepani ka mea koho kiekie loa no na keleawe a pau ma ka 15 keneka o ka paona.

KA OLELO HAWAII.

            Mr. Lunahooponopono:-Ma kekahi manawa o ka mahina i hala aku nei, hoea mai kekahi lede maikai i ko'u keena no ka hoomakaukau ana i kekahi palapala i makemakeia e heluhelu imua o kekahi Ahahui Wahine Hawaii. Ua hooko aku au ia manao. I ka wa i makaukau ai, oiai ua hanaia e a'u ma ka olelo Hawaii, no ka hoomaopopo ana hoi ma olelo a ua lede la-no ka ahahui wahine Hawaii--hoouna aku nei iaia. He mau la mahope mai, hoea hou ana a i mai nei: "E oluolu oe e unuhi i keia ma ka olelo haole-no ka mea, aohe aeia o na palapala pili moolelo o ka makou ahahui e hanaia ma ka olelo Hawaii." I aku nei no hoi au: "Kupauaha no--he poe wahine Hawaii hoi oukou, eia ka ma ka olelo malihini iho la ka oukou hana e lawelaweia ai. Kupainaha maoli ka hoi oukou, na makuahine Hawaii!"

            I ka ninau pono ana aku iaia, hoike mai la kela--o ka hapanui no o na lala o ko lakou Ahahui, he poe wahine ike olelo Hawaii. Aka, o na luna nui--he poe ike ole-he namu wale no ka ia poe. Nolaila, hooholoia he rula--ma ka olelo haole na hana e lawelaweia ai.

            Mamuli o keia, ua ulu ae ka manao minamina nui iloko o'u no keia mauhana a na wahine Hawaii o Honolulu nei o kela ahahui. Ina i hilahila lakou i ka olelo Hawaii, pehea lakou i manao ai e loaa ana i ka lakou mau pua ke aloha me ka makee pu i ko lakou ewe oiwi Hawaii? He ku maoli i ka hilahila ke hoolohe aku i ke ano o ke kamailio ana a kekahi poe hapa i keia mau la. He hookohu maoli no ke kamailio ma ka olelo namu me ke ano kapulu no--a ke kamailio Hawaii hoi-- he hemahema loa no.

            O ka hapanui o na opio i keia mau la-- he hemahema loa a ike ole loa no i ka olelo Hawaii. No wai ka hewa? Nawai o pepehi nei i ka kakou olelo ponoi? Ke koho nei ko'u lunaikehala-na ka poe haakei. Na ka poe hilahila i ka olelo Hawaii. Kela poe hookano elika ae la me kela ahahui.

            He kupanaha maoli no ko kaua lahui. @@ Mr. Lunahooponopono. Ua ike like kaua i keia mea. He kakaikahi loa iwaena o ko laua lahui-o ka poe opiopio e pili ae nei-i ike i ka olelo me ka pololei. E aho no kuu wahi keiku nuku-he akamai maoli oia i ka olelo Hawaii a ua hiki iaia ke unuhi me ka pololei- i oi a emamua o kekahi poe nunui.

            O kekahi mea apiki no, he hilahila loa ka hapanui o ka poe opiopio ke hele mai ia'u e ao aku i ka olelo Hawaii. O ka poe haole, eia lakou ke ao nei. Ahiki mai i keia la, iloko o na makahiki loihi o ko'u lawelawe ana i ka oihana a'o olelo Hawaii maoli, he hookahi ponoi keiki Hawaii, e kula nei i keia wa. Oia wale no. Lehulehu nna haole a'u i ao ai-aole Hawaii. O keia opio wale no.

            No keaha la ko kaua lahui i hoohemahema ai? O ka olelo Hawaii kekahi olelo nani loa ma ke kamailio ana. He lealea no ka pepeiao ke hoolohe i ka waipahe a ka poe ike, e pahaohao ai ka holona a hoomaopopo ole i ke kaona o ka manao. Ua ike kaua ia mea.

            Mahalo piha au i ka hui oiwi o na kane me na wahine-pela no me ka hui poola o na kane me na wahine-a he mau ahahui e ae no kekahi a ka poe ilihune, eia lakou ke pulama mau nei i ka kakou olelo makua ma ka lakou mau lawelawe halawai ana, a ma ko lakou launa ana no. Oia ka nani. Aka, ke ahew aikaika nei au i ka ahahui a ka poe hanohano e noho poo alakai nei, no ko lakou kinai loa i ka olelo makuahine o lakkou i ikeia ae ai i ke ao nei.

            Pela no me na kumukula aupuni e puka mai nei mai ke Kula Kumu mai: Ke hoopuka mai i ka inoa o na wahi like ole o Hawaii nei- he hemahema maoli, a he hiki ole loa no ke hoomaopopo aku i ka inoa pololei. Pau pu me na kamalii wahine Hawaii ia hemahema. No ke aha i ao aole ia ai na kumukula i ka heluhelu Hawaii-i pololei ke ao ana i na keiki a kakou i na inoa o ko lakou aina kulaiwi nei?

            Eia au ke hoomakaukau nei i kekahi mau buke ano nui @ pono ai ka lahui Hawaii o keia mua aku maluna o ka ninau olelo Hawaii. He mau makahiki loihi i hoomanawanuiia- iho nei kekahi buke a pau-o ke pa'i wale aku no koe. Eia au i keia mau la ke hoomakaukau nei i ka Pili olelo Hawaii-i mea e hiki ai ke aoia na keiki i ka olelo Hawaii me ka pololei. Ua ike au i ka'u mea e kamailio nei no ka olelo Hawaii, a ua maopopo no hoi ia'u he lehulehu wale o na oiwi e noho mai nei i makee pu i ka kakou olelo.

            Nolaila, ke nonoi nei au ia oe e Mr. Lunahooponopono, a i ko kaua lahui no hoi, e lokahi kakou mai keia wa aku ahiki i ke aoia ana o ka kakou olelo makua maloko o na kula kiekie o Hawaii nei.

            Ina i aeia na haumana o na kula aupuni e ao i ka olelo Palani, Kelemania, Paniolo a pela wale aku-he mau olelo e wale no lakou, pehea hoi i ae ole ia ai ka kakou poe keiki ponoi e ao i ka olelo kumu o ko lakou aina ponoi? He kuleana ko kakou, na Hawaii e koi. He dala auhau ka kakou e uku mau nei. No laila, mai hopohopo.

            O ka wahine Hawaii a kane hoi he manao kona maluna o keia ninau, e oluolu e hooma ae i ko kakou kapena, ia Mr. Hanohano, ke Pailaka wiwe ole@@@ ke Kilohana nei a ka Lahui-ka kakou Kuokoa.

            Mai hoohemahema kakou--o like auanei me kela Ahahui Wahine Hawaii e hilhila nei i ka lawelawe i ka lakou mau halawai ma ka olelo Hawaii. Aole no ka hapanui o na hoahanau o ia ahahui ka hewa me ka hemahema, aka no na alakai haaheo i ke ao ole i ka olelo a ko lakou poe kupuna.

            Nolaila, e kuu Kapena Hanohano, ke haawi nei au i ka'u kakoo i kau mau alakai ana malua o keia ninau no ka lanakila o ka kaua olelo makua. Aole no e nele ke ala mai o ko kaua lahui me ke ohohia e kakoo ia oe, ahiki i ke ko ana o ko kakou iini. E o mau ka olelo Hawaii.            Me ka haahaa,

            W.J. COELHO

 

NA MEAHOU O KA IUBILE

            He paina luau nubile no David Kailiponi no ka piha ana o kona maumakahiki i ke kanalima.

            Ua hanauia mai oia mai ka puhaka mai o kona makuahine, Mrs. Lilia Kamaka Kailiponi ame kona makuakaue, Apela Kailiponi, ma Waimanalo, Koolaupoko, Oahu, ma ka la 29 o Aperila, 1870, a ua piha iho la iaia na makahiki he 50.

            Ke nana aku i kona kulana, he oia mau no i ka lihikai o Punahoa, he helehelena o ke kanaka opiopio, he ikaika a makaala hana, amakua maikai no kana mau keiki.

            He umikumakahi ana mau keiki, elua i hala ma kela ao, he 9 e ola nei' he kanaka ahonui i @a malama i kona ohana ame kona lehulehu; he elua papaainai hoomakaukauia no ka la; nui ka mahalo i na mea apau maluna o ka papaaian i hanaia, na puaa i kauaia, na i'a ono a ka puu e moni ai, na ula momona, na limu ono ame na lipoa hana aala, he onaona hoi kau, me na moa kai kuhikuhinia, na inamona komikomi malie, pela pu hoi me na opihi koele ame na ono e ae a ka maka e oni ana, @ ka ono a ka puu moniai.

            Ka hope o ia papaaina, o ia no na aikalima me meaono, na waimomona hoomoemoeia iloko o ka hau, iniinisi malie me ka mahalo i na mea apau; nui ka maluhia o na hana o kala.

            O ka Makua Rev. Ulrich ka i hoomaikai i ka papaaina; eia ka poe i hiki mai i keia paina iubile:

            Komite o ka papa himeni o ka Halepule o Kewalo, Sam Lehua; Mrs. Mary Keli Lehua, oia ka i makana ae i kekahi laau onioni u'i ia David Kailiponi, he laau malama i ka manawa e himeni ai, oia no kekahi hana ana, he a'o himeni i na keiki; nui ka mahalo ia o keia makana maikai i haawiia mai iaia; D. K. Kamaile, D. P. Kaanana, D. Kaleikini, Sol. Kekipi, Henry Kekipi, Jas. Kahakauila, J. L. Kekoa, Mr. me Mrs. D. W. Halemano, Mr. ame Mrs. L. manuhia, Mrs. Martha, Mrs. Palia Madciros, Mrs. Ana Akana, Mrs. Panaewa, Miss Hattie Kaanaana.

            Ke haawi aku nei au i ka'u hoomaikai ana i ka poe i hiki mai i ka la iubile o ko'u kaikunane i aloha nui ia, o ka nani o ko kakou Makua i ka lani, Nana no e hooloihi mai i na la ame ke ola no ko'u kaikunane, peia hoi au e hoonaui nei ma kona inoa hemolele, amene.

            Owau iho no o

                        MRS. LUCY K. KEKOA.

 

KAHULI KE KAA OTOMOBILE A PAKELE KEOLA.

            Mamuli wale no o na ulia pomaikai i pakele mai ai ke ola o kekahi Kepani nona ka inoa o N. Nakashima, mamuli o ka haule ana o ke kaa otomobile ana e kau ana, mai ke alanui aku, mawaena o Halawa ame Aiea, ma ka hora eono o ke kakahiaka o ka Poalua nei, eia nae, ua manaoia ua nui no ua poino i loaa iaia ma kona kino.

            O ke kiakaa nona ke kaa otomobile i haule ai, a i kahuli ai hoi, a paa ke Kepani poino malalo, aole he mau pilikia i loaa iaia, a mahope iho o kona hoakaka ana ae i ke kumu o ka haule ana o ke kaa maha'i o ke alanui, i ka oihana makai, ua hoikeia aku ka lohe iaia, aole he mau hahewa ana maluna on a.

            E holo mai ana kela kaa otomoblie no Honolulu nei, a i ka hoea ana ma kekahi wahi o ke alanui, he nui na Pilipino e hele ana mamua, ma kahi nae o ka haawi ana mai i ka hoailona i kela poe Pilipino e hele ana mamua, ma kahi nae o ka haawi ana mai ka hoailona i kela poe Pilipino, e hookaawale ae i ke alanui, i hiki ai i ke kaa ke holo mai, ua hookele ne la ke kiakaa i kona kaa ma ka aoao hema, a oiai ua pili loa kela hoohuli ana ae i ke kaa, ma ka'e o ke alanui, o ka haule aku la no ia o ke kaa ilalo, me ka huli ana o ke kaa, a o ke Kepani keia e kau pu ana me ke kiakaa, ua kiolaia aku la oia iwaho, me ke kau pono ana iho o ke kaa otomobile maluna oua.

            Mamuli o ka nui o na lima kokua, ua hapaiia ae la ke kaa a kaawaie mai ke Kepani poino mai a hookauia oia maluna o kekahi kaa otomobile okoa aku, a hoihoi loa ia mai no ka halema'i o na uila poino, a mailaila aku no ka halema'i o na Kepani.

            I ka hala ana mai hoi o ka mea poino no ke kaona nei, a i ka pau ana o na pilikia o kona kaa, ua hoi awiwi mai la ke kiakaa, he Kepani no, o Matsumura kona inoa no Honolulu nei, me ka hoea ana ae no ka halewai, a hoakaka aku la i ka moolelo o ka halawai ana o kona kaa me ka ulia, a i ka wa i hoi keia mai ai o ka lohe iaia, no ke kulana o kona hoaloha, ua holo awiwi aku la oia no ka halema'i Kepani, no ka hoike ana aku i ka nui o kona kaumaha, no ka halawai ana o kona hoaloha me ka poino.

 

HOOMANAO NO HIRAM PALOHAU KAHELE, KUU KEIKI.

            HIRAM KAHELE.

            Mr. Solomon Hanohano, welina kaua: -E oluolu hou mai no i wahi rumi kaawale no neia puolo luulau no he keiki ua haalele mai no ia'u. Hala e aku la no hoi kuu Hailama a mahope no ho hoi ukali aku la kuu Eliza, kona kaikuahine ia meheu hookahi.

            Ma Honolulu i pauaho inai ai o Hailama i keia ola ana, ma ko laua home no ma Waikiki. Ua kaama'i ia no eia he hookahi pule a haalele mai la.

            Ma kahi oia o Williams i malamaia ai, a ma ka la 16, elua la mahope mai, ua hoihoi mai la au i kona kino puanuanu no Kauai nei. Kakahiaka Poalua, la 17, hoea i ka ainahanau, a e noho mai ana ka ohana, na makamaka ame na hoaloha, a na lakou i hoihoi aku i ke kino puanuanu o kuu keiki a waiho ma ka hale halawai o Nawiliwili.

            Ma ka hora 4 oia ahiahi, ua hele mai ka Makua Rice a na kona aloha ame kona minamina nui i ka haalele opiopio ana mai o kuu Hailama, i malama ke anaina haipule. Mai ka hale halawai aku o Nawiliwili, ua hoolewaia aku la no ka ilina o na Hawaii ma ka luakini Hawaii o Lihue, a malaila i waihoia aku ai kona kino no ka wa mau loa ma ka aoao o kona makuakane i haalele mai iaia no na makahiki he lehulehu i kaahope aku. Pau iho la no maanei, a waiho iho la ia;u he makuahine aohe keiki, a e noho palupalu aku ana paha me a'u mau moopuna.

            He mea kupaianaha no hoi ia'u ke kiiia ana mai o ka'u mau keiki a elua i ka manawa hookahi. Aole hoi i mao ae ia luuluu, eia hou mai no ka hoi. Auwe no hoi au e! O ke ano iho la kapaha ia o ka noho ana o neia ao maluhiluhi, he inea, pilikia a he nui na poino.

            Hanauia o Hailama ma Anahola, Maraki 4, 1890, a ua piha iaia he 30 makahiki o keia ola ana. Ua hoonaauaoia oia ma Lihue a ma ke kula o Kamehameha. Ma Honolulu no oia i hoohala ai i kona mau la opio, e noho hana ana hoi me Young Brothers o ke awa o Honolulu.

            I kona haalele ana mai i keia ola ana ua haalele mai la oia i kana wahine, Mrs. Rosie Kahele, e noho hoomanao nona.

            He mau makahiki mahope o kona haalele ana i ke kula o Kamehameha ua hele holoholo aku oia no Kaleponi a i ka hoi ana mai, ua noho ma Honolulu. He mea kamaaina nui ia kuu Hailama e ka poe apau e hele na i ka lawai'a mano, maluna o ka waapa gasoline, a ua minamina nui ia no oia i kona haalele e ana mai. Ua waiho iho la kuu Hailama ia'u ame ka ohana he nui e noho hoomanao nona.

            Ke haawi aku nei au i kuu hoomaikai nui ana i ka poe apau i kokua aloha mai ma ka hoomaopopo ana i kuu Hailama a waiho aku la.

            Owau no iloko o ke kaumaha,

                        MRS. MILEKA KAHELE.

            Lihue, Kauai, Mei 15, 1920.

 

HAULE I KE KUMU NIU A HAKI KA LIMA.

            Mamuli o ka pinana ana o kekahi mau keikikane elua iluna o na kumu niu, ma ka auwina la o ke Sabati aku la ihala, i loaa ai ia laua ka poino, ma o ka haule ana mailuna mai o ke kumu niu a haki ko laua mau lima.

            O kekahi o kela mau keikikane, o ia no ke keiki a J. Martin o Waikiki, ma ke ano ulia, i hemo ai kona mau lima mai ka paa ana i ke kumu niu, o kona haule mai la no ia @alo a haki kekahi lima, me ka lawe awiwiia ana mai nae no ka halema'i o na ulia poino, kahi e lawelaweia aku ai na mea e hoomamaia ae ai kona auwe ana i ka eha.

            Maloko hoi o ka pa o Shingle i pinana ai no he keikikane o Melville Jones kona inoa iluna o ke kumu niu, a e lalau aku ana oia i ka niu, no ka owili ana a haule aku ai ilalo a haki kona lima akau.

            Elike no me ka hana i lawelaweia no ke keikikane mua, pela no keia keiki, o ia kona laweia ana mai no ka halema'i o na ulia poino, malaila i lawelaweia aku ai na hana e hoopauia ae ai kona pilikia.

 

KAPENA ALEKANEDERO AKAMU ME KA HAE HAWAII

(He Palapala i heluheluia imua o ka Ahahui Kaahumanu ma Hanaiana @@@@ malama, Aperila 29,1920. @@@

            E na Lede o Kaahumanu: E @@@@@ mai i keia mau hoakaka mahope iho @@ a kekahi moolelo pokole i loaa mua ole i ka lehulehu a @ paaia nei e ka ohana a mamo hui o Kapena Alekanedero Akamu.

            I ke au o Kamehameha I me @@@ Moiwahine, o Kaahumanu, ua @@@@ haole hoopono aupuni ma ke pale @@@@ aku i na hana hooulu ino kipi i waena o na kanaka me ke kokua ana no hoi ana na hana hoonaauao i kanaka ma na @@@@ e pono ai ko lakou nohona ma ka lakou aupuni. No ia mau hana mak@@@@ ka pono o na kanaka o keia pae@@@@ me ke aloha oiaio i ka Moi Kamehameha me Kaahumanu, pela i lilo ai o @@@@ Davis, John Young ame Kapena Alekanedero Akamu i poe punahele i na @@@.

            I keia mau la hauwawa nui i na @@ kahiko me ke kuauhau o na mamo a @@ poe lahui e i hoea mai i keia pae@@@@@ me ka lakou mau hana, aole wahi mea iki maloko o na nupepa me na haiolelo pili ana i na hana alii oiaio keia poe kokua alii o ia au kinohi o ke aupuni Hawaii-mamua aku o ka p@@ ana mai o na mikanele i ka 1820. Ua lilo nui na hoomanao kenekuila ana i ka na mikanele mau hana me ka lakou mau mamo, a noonoo ole ia iho la na hana a ka poe mua na lakou i kokua me ko lakou ola ia Kamehameha i ka na'i ana i na moku ahiki i kalilo ana i hookahi apuni.

            He lehulehu o na oiwi o keia mau ia i heluhelu ole i ka moolelo o ka haunaele kipi a na Lukini i hoala ai i Kauai i ka M. H. 1817. Mamuli o ka hilinai nui o ka Moi me ke Kuhina Nui ia Kapena Akamu, ua hoounaia aka oia i Kauai, a mamuli o kana hooponopono noeau wiwo ole ana i pio ai ia haunaele me ka hookahe koko ole.

            Nui ke kamailio me na hoolaha no ka hanaia ana o ka Hae Hawaii e Kapena Bekele. Ma ka moolelo nae i loaa i ka ohana a Kapena Akamu, he okoa loa Wahi a ia moolelo, penei i loaa ai ka hae Hawaii:

            No ka nune nui o na alii me na hoa kuka no ke ano o ke poo o ka hae-oiai ua loaa ke kino- he 8 molina hoonoho papa-keokeo maluna, ulaula iho polu, keokeo, ulaula,, polu, keokeo a ulaula-e hoailona ana kela me keia m@ lina i na moku kanaka o keia paeaina. No ka loaa ole o ke kuikahi i ua p@@ hoomakaukau have nei, nolaila ua pane aku o Kamehameha: "E hea aku i ku i haole. Nana e hana mai. Oia ka ike i ka hana." I ka hiki ana o Kapena Akamu imua o ka Moi me na Alii a lohe i ka manao, ua hooko koke oia ma kona lawe ana mai i ke kii o ke poo o ka h@@ Pelekane i poo no ka have hou. Pela iho la i hanaia ai ka hae Hawaii a paa pono.

            Mamua aku o keia wa, ua loaa mua he hae Alii-oia no hoi ka have Kalauna-me na laau kapu hoailona kapu alii@ O na moku aupuni hoi o na have mua no ko lakou hae-a o ka hapa nui no na @ he hae Pelekane. Na Kapena Akamu i noi aku i ka moi e hanaia i have lahui a oia ke kumu i hanaia ai.

            Mahope koke mai o keia wa, ua ho@@ aku o Kapena Akamu u Kina malalo o na kauoha a ka moi maluna o kahi kuna o Kaahumanu-he moku keia o na aina e mai i lilo ihoi ka moi. O Forester ka inoa o ua wahi moku la. Mamua o ka haalele ana iho a holo no Kina, ua haawiia he 11 mau pu aloha no ka hae Hawaii me na alii moku ame na luina o ke Kaahumanu. I ka hoea ana ak@ iwaho o ke awa o Konekona, Kina, @@ ke pahaohao o ko laila poe i ka ike a@@ mai i keia moku malihini me kona h@@ ano e; a no ke kuhihewa ana mai i k@@@ Kaahumanu o kekahi o na moku powa @@ o ka moana o ia wa e hoopoino ana na moku kalepa o Kina, ua hooleia m@@@ ke komo ana aku o Kaahumanu i ke awa o na luna kiai awa o Kanekona Alua hoao ana e komo me ka ae ole ia a mamuli o ka aoao ana a kekahi haoe@@ Pelekane o ka holo ana i ka mokukuia ka have Hawaii ilalo a uuia ae na have Pelekane iluna, a me ia hae e welo ana i aeia mai ai e komo i ke awa.

            Lehulehu wale na hana molia aloha oiai a Kapena Akamu i lawelawe ai no Kamehameha me Kaahumanu, a pela @@ i aloha ai laua ia ia. No ko laua aloha iaia i haawi ai i ko laua aina ia N@@@ Pela i loaa ai o Niu holookoa ia Kapena Akamu. Lilo pu ma keia haawi ana ko laua wahi kaulana i kapaia o Kala@@ kuahua mua ae ai i kona waiho aku i na mea o ke au kahiko a hoolilo iaia iho no ka malamalama hou. Pela i ka paia ai ia inoa no ia wahi. "He @@ ana ka manao"-"he ha'iha'i lau mae"-he lu ana i ua mea kahiko a kaawale aku a apo i ka mea hou.

            Me ka mahalo,

                        MRS. CHAS A. LUCAS.

Aperila 29, 1920.

            CORK, Mei 18.-He elua kaukani k@a Pelekane i hooleleia aku ma Ma@try ma ka Poaono a mahope iho na hookauliiliiia aku maloko o na apana o Cork Komohana. O na hale maloko o Skibberdeen ua hooomaluia e na koa.