Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 21, 28 May 1920 — Page 6

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Moolelo no

MATE WILEMOTA

 

He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai

 

            "Aohe mea i lohe hou ia mai no Dupona a hala ekolu makaliki. a i ka hala ana o ia manawa. mahope iho',a hoca mai la ua o Dupona i ka aina mahi pulupulu a halawai me kuu mau makua. I ke kula no au i kela manawa.

            "Aohe hoihoi o kuu makuakane ia halwai ana ae a laua, a no ia hoi hoi ole ua olelo aku la kuu makuakame i ua o Pupena e hookaawale koke aku oia mai ia wahi aku elike me ka hikiwawe e hiki ane e loaa iaia. no ka mea. aohe ona makemake e ike hou ia aku maloko o kela aina mahi pulupulu.

            "Ua piha loa o Dupona i ka huhu no keia kipaku ino ana aku a ku makuakane. a in a aole kuu makuahine ma kela wahi ia manawa he kanalua ole ke olelo ae e hooleleia ana na puupuu mawaena o laua.

            "Ua nui na olelo hooweliweli a kuamuamu a Dupona. i ka halawai makuakane. a ua hoike pu mai i kona manao mamua o ka hala ana o kekahi manawa loihi e hana mai ana ola i kekahi hana hoopoino i kuu makuakne, a e pono kuu' makuakane e hoomanao no ia olelo ana. Alaila hele aku la oia a kau maluna o kona lio a holo aku la me ka mama loa.

            "Ua lilo keia hana i mea hookaumaha loa i ka noonoo o kuu makuahine me ka walania loa a aneane oia e maule.

            "No keia paee ana o Dupona me kuu makuakane, a no ka maka'u o kuu makuahine o hana mai o Dupona i kekahi mea e poino ai au oiai au e noho ana i ke kula, ua kauohaia ae la au e hoi mai, a elu la ma ia hope iho ua hoea aku la au i ka hoe me kahi mahi pulupulu o kuu kupunakane,, ia manawa he umi-kumamakolu o'u mau makahiki.

            "La'u i hoea aku ai i ka hale ua hoikeia mai la ia'u na ea apau elike me ia a'u i hoike aku nei ia olua o loko o ka manao ulumahiehie o ke ano kamalii ua hoike aku la au i ko'u makua no ko'u maka'u ole e halawai aku me kea kamaka ino. me ko'u ole e halawai aku me kela kamaka ino. me ko'u noonoo iho he hiki no ia'u ke hoopakele ia'u iho. Hoonana no oe, pela paha olua e olelo mai ai, ea?

            "Ua hala ae la elua makahiki hou, a ia manawa oiai au e koloe ana maluna o ka lio ua hoao mai la kekahi mea e hoopoino i kuu ola ma kekahi auwina la. Ua kiia mai kekahi pu e kekahi me a'u i ike ole aku ai mailoko mai o ka ulumahele aole nae au i ku mai. o ke kihikihi o kuu papale ka i ku mai. Ua huki koke ae la au i ka'u pu panapana mailoko ae o ke eke e kau ana mamua o kuu noholio, a hoi hou as ula ihope i kahi o ka pu i kiia mai ai eia nae, ua holo ke kanaka powa aohe au i ike aku.

            "No keia pakele ana o'u ua hunakele loa au aole i hoike aku i kuu mau maku, aka ua hooholo nae au me ka paa o kuu manao e kiai me ka makaala loa ia'u iho mau ia manawa aku. a e hele mau ana au me ka lako i ka pu panapana i na manawa apau a'u e kaawale ai mai ka hale aku.

            Ma keia wahi i hoomaha iho ai o Hale i ka hahai ana aku i kana moolelo. he moolelo hoi a Joe ame Tome i hoolohe mai ai me ka hialaai nui, alaila ho-a iho la i kika hou nona mahope o ke kiola ana aku i ke poomuku iloko o ka ipu kuha.

 

MOKUNA V.

 

Ke Koena o ka Hale Moolelo

 

            "Ua like kena moolelo au e Hale i hoike mai la me kekahi kaao a'u o ka heluhelu ana," i pane ak uai o Toma, "aku hoomau aku, ke hoolohe aku nei au me ka hialaai loa."

            "Aohe no a'u mea i lohe no keia moolelo o ko kaua lohe like ae la no keia." i pane mai ao hoi o Joe. "Aohe a makou mea o nei i lohe ne kekahi mea e pili ana i keia, o keia ka mua loa. nolaila elike me kou makemake loa i nei moolelo pela ho hoi me a'u."

            I ke a ana ae o ko ua o I lale kika. hina hou aku la oia luna o kona noho a hoomaka mai la ke keaka an ai kana moolelo:

            "Mahope mai o kela hana hoao e hoopoino i kuu ola ua palnaia aku ko'u makaala no'u iho meke kilo mau aku i na hana maalea apou, e hanaia mai ana no'u. Ua maikai waie no ia noho ana aku a makou e hala kekahi manawa loihi me ka maluhia, a ma kekahi po ua hanaia mai la kekahi hana hoao e puhi i ka hale o makou i ke ahi.

            "O ka me i hanaia, he kanalua ole ke olelo ae, he hana ka na ka mea manaoino e pau ko makou hale i kaa ia e ke ahi, ma ke ano o na puu opala ame na welu i hoopuluia i ka alla ame kekahi auka kiana pauda i loaa aku ai malalo o ka hale.

            "Ua lilo ka hana a ka mea manaoino i mea hua ole mamuli o ka ike e ana mai o kekahi o na kauwa i ka hoomaka ana ae o ke ahii e a, a nana i holo mai e hoihe ia makoue. mamua o ka ikaika loa ana ae o ka a o ke ahi a ua kinaiia a pio o ka me nana i hana ia karaima aole i maopopo, nolaila aole waiwai o ko olua ninau ana mai ia'u no ia mea.

            "Ua haawi kuu makuakane i kekahi uku makana nui o elima haneri dala i ka mea a mau mea paha e hoike mai ana i ka mea nana ia hana a i ole o loaa ai kekahi ike oiaio e alakai aku ai ahiki i ka hoopa'iia ana o ka mea nana ia karaima i hana?

            "He mea oiaio ua hoohuoi no kuu makuakane na Dupona ia hana. elike me kana mau olelo hooweliweli i olelo mai ai ia papa. aka ohe ike oiaoi e hiki ai ke hoopii iaia. Mahope mai o ia manawa aohe hana hoao hou i hanaia mai e hoopoino i ko makou mau ola.

            "Mai ia manawa aku ua waiho aku la kuu makuakane i ka hana o ka hookolo ana mahope o na kapuai o Dupuna a e imi aku oia ma na auo apau i mea e paa ai o Dupona i ka hopuia iloko o na lima o ka Makaikiu Keoni Tavara.

            "I ka manawa i komo aku ai keia hana iloko o na lima u na makai. ua hiliia ko Dupona wahi noho, a imiia au la pia ma na ano apau e loaa mai na ike i hiki ai e paa o Dupona i ka hopuia.

            "Ua hala okoa iaia kekahi manawa loihi ma ka hoao ana e hookomo aku ia Dupona iloko o kekahi karaima a no ia karaima e paa ai o Dupona i ka hopuia. Eia nae. aole i holopono kana hooikaika ana. a no ia nele ua hoolala iho la oia i kekah ano hana ana i manao ai e hookoia ana kona makemake.

           "Ma kekahi la ua hoea mai la oia i ko makou hale a kaheaia mai la au e hele aku a i kuu hoea ana aku imua ona, alaila hoakaka mi la oia i kona manao e komo pu aku au iloko o kekahi mahele hana ana i manao e komo e pu aku au iloko o kekahi mahele hana ana i mana ai i mea e holopono ai kana me a i manao ai no ko Dupona hopuia. He eha makahiki keia i hala aku nei.

            "Oiai ka Makaikiu Tavara e noho ana i ka hale o makou ia manawa i hoikeia aku iaia na mea apau. elike me ia i pua nna ae nei oia hoi ko Dupona makemake ana e make ana a ke make au e llo ana ia i puupuu ikaika e hoehaehaia ai kuu makuahine pu, nolaila hooholo iho ka makaikiu e hoolilo ia'u i maunu no ka hoowalewale ana ia Dupona, a in a e imi mai ana o Dupona i mea no'u e poino ai alaila e lilo ana ia he hihia nona e hopuia aku ai.

            "He ano hana kupono no ia e ninauia iho a pehea la oia e hana aku ai ahiki i ka hopuia ana o Dupona. ae. aka e loaa ak uana ka ike ia olua ke hoomanawanui iki iho.

            "I kilike me ia makemake o ka makaikia ua a'oa'o mai la ola ia'u i ka'u mea e hana ai, a e hana aku au ia me ke koa. me ka ike ole iho ia mea he maka'u; e pono ia'u e hana pela i mea e hookoia ai ka makemake, a he hana hoi ia no ka pono o makou apau.

            "Ua noi mai ka Makaikiu Tavara ia'u e holo pu me ia i ke kulanakauhale o Nu Olina. a ia maua malaila ia manawa oia e hoakaka mai ai i ka'u mau mea apau e hana aku i no ke apuhi ana aku ia Dupona ame kona hoahui. Aohe poe e ae i ike i keia meahuna. o kuu makuakane wale no. ka makaikia ame a'u. aohe mea i hoikeia aku i kuu makuahine no keia hana a ka makaikiu i hoolala ai. O ka mea wale no i hoike aku iaia e hoounaia ana au i ke kulanakauhale o Nu Olina no kekahi hana a kuu makuaane, a e hala ana paha he mau la elua a i ole he mau pule paha mamua o ka pau ana o ia hana, alaila au hoi mai.

            "Ua maikai loa keia mau mea i hoakakaia aku i ka manao o kuu makuahine, nolaila aohe ana mea i hoohuoi ai, a mahope o ko'u honi ana aku iaia me na olelo hoohauoli. haawi vara e noho ana maloko o ke kulanakauhale. no ka hui pu ana aku me ia a hookahi ko maua hele like ana.

            "He kanaka malowale ole o Tavara ke ike ma kona mau ano. He niape a wiwi wale no kona kino, he kihikihi nae kona poohiwi me ka ikaika o kona mau lala a nona na makahiki he kanelima ia manawa. ua hele nae kona helehelena a alina. mokumoku kona mau papalina me na lime, he hiki wale no ia oe ke ike aku mamuli o ka linalina e kau mai ana, he mau alina i loaa iaia mamuli o na kaua lehulehu ana o ke komo pu ana. he kaua i komo ak uai oia ma ke ano he kiu, a o kekahi. mamuli o na hakaka lehulehu ana o ke paio pu ana me ka poe ha'iha'i kanawai ana o ka hopu ana a paa kekahi poe a hemo aku no hoi kekahi pow, iloko o kona manawa e lawelawe ana i ka hana makaikiu.

            "He kanaka hoihoi oia ma ke kamailio ana, he hoomakeaka mau kona ano, he kanaka oluolu, a o kana puni oia ke keaka ana mai i na kaao hoomakeaka me ka manaka ole i ka hoike mai i na kaao hoomakeaka me ka manaka ole i ka hoike mai i na hihia apau ana o ka hopu ana, a pela no hoi me ka poe ana i hakaka pu ai.

            "Ia'u i hoea aku ai i ka hale ana e noho ana e kali mai ana no ua o Tavara o ko'u hoea aku, alaila lawe aku la oia ia'u ahiki i kona keenahana a i mai la: 'Ano, e kuu keiki,' mahope keia o kona pani ana aku i ka puka a paa mahope o maua; 'ke makemake nei au e ninau aku ia oe i kekahi mau ninau kakaikahi, aia a maopopo mai kau mau pane, alaila hoike aku au ia oe i kau, ea e hana aku ai. O ka mua, he kanaka opio maka'u wale anei oe?'

            "'Aole,' wahi a'u o ka pane ana aku

            " 'he hiki no nae paha ia oe ke hakahaka?'

            " 'Pehea ke ano o ka hakaka au i makemake ai la?' wahi a'u

            " 'Me ka pahi a i ole me ka pu panapana.'

            " 'Aole au i hakaka mamua ma kela ano, aka nae, aole o'u maka'u in a no ko'u hakaka aku me kekahi o ia mau mea. Hookahi a'u mea e hoike aku ia oe he opio akamai au i ke ki pu panapana,' i pane ak uai au.

            " 'O, maikai; in a pela aole e liuliu loa ka manawa a hakaka aku oe me ia pu panapana. A ka la apopo kaua e holo pu ai no Texas.'

            " 'I Texas! Auwe! Heaha aku la hoi ka kaua alaila e holo ai?' i pane aku ai au me ko'u kahaha loa.

            " ' Mai ninau mai oe; ma ka mokuahi kaua e holo ak uai ahiki i Galavasetona a mailaila aku a i Hausetona. Ilaila o Dupona e loaa aku ia kaua1'

            "' I Hausetona?' i ninau hou aku ai au me ko'u piha loa i ke kahaha.

            " ' Ae hou; ilaila oia e loaa aku ai ia kaua, no ka mea no Jekahi manawa loihi ae nei i hala kona hala ana ilaila. o kana mau hana apau maanei na kekahi kanaka Mekiko e malama mai nei, he Mekiko. i hoonaauaoia, eia nae, o ia kekahi o na kanaka ino powa, o kona inoa o Sanaho Gomeza.

            " 'O ke kumu o ka loaa ana o keia ike ia'u ua hui au me ia a hookamaaina, a ua hoolala aku au imua on a no ka pepehi ana ia oe, oia ka hana a'u i manao ai e hihia ai laua a o ke alahele wale no hoi e paa ai laua ia'u I ka hopuia. NOlaila e holo kaua i keia manawa. Ua maopopo aku la anei keia ia oe?'

            " 'Pela kou manao.' wahi a'u o ka pne ana aku.

            " ' Ua pono. I ko kaua manawa e hoea ak uai i kahi a ua o Dupona e noho mai ana. ea, ia manawa au e hoolala aku ai i kekahi hana e haawi aku ana ia oe ia laua no ko laua pepehi ana mai ia oe, aka nae o Dupona me Gomeza ke halawai ana me ka poino. a e lanakila ana ka oiaio?'

            " He mau olelo hookuana loa mai no keia ia'u. aka. no ko'u hilinai aku maluna o Tavara no ka holopono o kana hana, ua ae aku la au. me ke kuihe nui no nae iloko o'u no ka holopono o kana hana.

            " Me kela la no ua kau aku la maua ma kekahi mokuahi no Galevaestona, a ua hoea aku la maua ilaila i ka manawa kupono. a hoomaka aku la no ko maua ilaila i ka manawa kupono. a hoomaka aku la no kao maua hele ana noloko o ka aina. Oiai maua e hele ana kamailio mai la o Tavara ia'u he makemake oia e komo pu mai o Dupona iloko o ka hana ana o ka hoolala ana. a ke komo mai ka hoi oia iloko o kana upena la, o kona hihiia no ia a loaa hoi ke kumu e hopu aku ai iaia. Ke mapopo aku la nei keia ia olua?"

            "Ae ; hele ak uimua." wahi Toma o ka pane ana mai.

            "Ae, ua loihi no ka manawa i hala ia maua, a i ka wa hope no hoi, hoea aku l i ke kulanakauhale o Hausetona. Ua hele ak ula au ahiki i kekahi hale hookipa o Tavara ua hele aku la i kona manao elike me ia a'u i hoike mua aku nei ia olua.

            "Na kekahi kanaka olaila i hoolauna aku i Makaikiu Tavara ia Dupona.a i ko kaua hui ana ae ua hoolala koke aku la no ka makaikiu i ka hana e make ai au, a he mea hauoli loa ia i ua o Dupona i ka lohe ana aku me kona manao nei lie pono. eia ka he hana apuhi wale no iaia i mea nona e hihia i i ka upepa a ka Nananana.

            "Ma ko laua manawa o ke kukakuka ana ua makemake o Dupona. o Gomeza ame tavara ke hana i ka mea e make ai au, aka no ke akamai loa o ka Tavara pelo ana i ke kanaka. Mekiko ua puni maoli no ua kanaka Mekiko la, a ua kaa oia malalo o ka mana o ka makikiu e puka pa-ke ole aku ai mawaho o na manamanalima o Tavara. ua hoole like laua aia wale no a o Dupona kekahi e komo pu mai.

            "No ka paakiki loa aku o ka makaikiu i ke koikoi ua ae mai oia. me ka hoihoi ole o Dupona. mahope iho nae kia o kona hoole na mai me ka ikaika loa. O ka hana a ka makaikiu i hoolaia ai e hele au a kekahi wahi mehameha loa kakoke i ka muliwai, kahi a ua mau kanaka la e hiki ai ke hana i ka laua hana. me ka holopono, malalo o kekahi hana hoopunipuni e lawe ae laua i kekahi pu-a bipi a ma ua wahi la no ka'u wae ana i na bipi a' ue makemake laua e lele mai ai e pepehi ia'u.

            "He hana mauna no keia i kuu ola a ka makaikiu o ka hoolala ana, no ka mea. in a no ka holopono ole o ka Tavara mea i hoolala ai. owau mai ana no ka loahi, oia hoihe make ana ah i kela mau kanaka; ke mapopo mai la olua la i keia?"

            "Ae; ke maopopo aku, la ia maua, heleimua, " wahi a Toma, no ka mea ia manawa, ke oni wale la no oia no ke ake e ike aku i ka hopena.

            "Eia nae. ua aa loa uo au e hele imua a ike aku au i ka mea hanai mai ana no'u, no kia kumu, aole paha ka makaikiu e hookomo aku ana ia'u iloko o ka pilikia me kona komo ole mai e kokua ia'u. O kahi i hooholoia ai he wahi mehameha, he ululaau ma kekahi aoao o kekahi wahi aneanea. a he muliwai ma kekahi aoao mai, he mamao loa ia ahi mai ke kulanalakauhale mai a mai kahi mai hoi o na kanaka e noho ana.

            "He ahí kupono loa keia i ko ka makaikiu manao o ka wae ana, he wahi a Dupona ame kona hoa hui e ike iho ai e holopono ana ka laua hana maluna o'u. eia nae, ma kahi o ko'u make ia laua, o laua nae ka lilo i mau pio na ka makaikiu.

            "Elike me ka Dupona hana i hoolala ai. e hoea mua o Gomeza ia wahi mamua o ko Dupona hoea ana ae no ka hui mua ana, me a'u, a mahope o Dupone ame Tavara e hui ae ai me maua. Malaila 'au e pepehiia ai a make a kiolaia aku kuu kino iloko o ka'muliwai i ole e ikeia ka mea a mau mea nana a na lakou paha i pephi ia'u.

            "He hana ano diabolo no keia i hoolaia iloko wale no o ka naau o ke kanaka elike me Dpona e hookumuia ai ia hana. la'u e nana aku ai ihope i kela mau la. o, e holo mau ae ana ka maeele iloko o ko'u mau aakoko me ka hookunahihiia ae o ko'u kino holookoa, me he mea la e nana aku ana no au i na mea hanaia.

            "Ia'u i hoea aku ai ma kela wahi nana ae la au ma o a maanei no ka ike aku ia Gomeza. me ka' maopopo ole e ku mai ana paha au i kekahi poka a kekahi mea mailoko mai o ka ulunahele e hoopuni mai ana ia u.'

            "Ua hoea mua o Gomeza ma kela wahi a e ku mai ana maha'i o kona lio, me kekahi lima ona'e paa ana i ka omuku o ka noho paniolo ana, a o kona holoholona o ke kau ana a e ku ana ma kona aoao, he hoki nui hinuhinu o ka hulu. I kona ike ana mai ia'u i ka holo aku o kona kau ae la no ia maluna o kona hoki a holo mai la no kahi a'u e holo aku ana.

            "Aha, e ke keonimana opio, i hoea mai la anei oe no ka nana ana i na bipi? Ua pono, aia lakou maloko o ka pa hoopaa holoholona ma kela aoao," wahi a ua o Gomeza o ka pane ana mai me ka hoihoi.

            "Ua manao kela kanaka ino, mamuli o ko'u opiopio a kamaaina ole i ka kike i na mea apau ma kela wahi, e manaoio aku ana e kamailio mai ai, me ka nana ole pehea la ka nui o kona maikai i ka nana aku.

            "O Gomeza oia kela kanaka a olua i ike mai nei keia po maloko'o ka hale pahupahu."

            "Pehea?" i puohu koke mai ai o Joe ame Toma i ka manawa hookahi me ka piha i na manao kahaha.

            "O kela kanaka a olua i ike mai nei maoloko o ka hale pahupahu i mei po o Gomeza ia'; alia olua e kahamaha e mai. o ka pau aku no hoi ia o ka'u moolelo." i pane aku ai o Hale, alaila hoomau aku la oia i ka wehewehe ana i kana moolelo.

            "O na aahu i maa i na kanaka Mekiko o ko Gomeza ia e komo ana i kela manawa, i kahiko paha oia iaia iho elike me ia no ka manao e hooko ia ana ko laua makemake pepehi ia'u; he kahei kilika ulaula ma kona puhaka, me ka lolewawae ili holoholona me na pihi ma kela ame keia aoao o a wawae, a he pahi iloko o ka ili ke lewalewa ana mahope, a he kaula ili ke kau ana mamua o kona noho.

            "Ua kahiia kona umiumi a maemae ka auwae, aole elike me ia a olua i ike aku nei i keia po ke puhuluhulu kiwalao. He hauli kona ili a he helehelena no hoi e hoike mai ana he kanaka puuwai eelele loa oia, a ma kona mau maka he hulili ano e o ka mea i piha koke au i hoowahawaha iaia.

            "Ua ike aku au aia ilk one he naau i like loa me ko kekahi hana hoopoino ia'u ia manawa, a oiai ua makaukau au me ka pu panapana, aole au e hoohakalia ana, aka e ki kokeia aku ana oia e a'u ahiki i kona make ana.

            "No ka Gomeza ninau ua pane aku la au i hoea i'o aku au ilaila no ka nana ana i na bipi no ko'u manao e kuai. Oiai au e kamailio ana me ia ua ike aku la au i ka oili ana mai o Dupona no kela wahi. aohe o Tavara me ia. Auhea la oia? Pela au i ninau iho ai.

            "O ua hiki ia olua ke koho iho i ko'u manao ia manawa. No kekahi mau minuke ua holo ae la ka lia maeele o ka maka'u nui iloko o'u no ko'u manao ana iho ua apuhiia au e Tavara a e make ana au iloko o na lima o keia mau kanaka. la inanawa ua maopopo loa ia'u e halawai ana au me ka pilikia, nolaila ia manawa o ko'u mau manao koa a aa no ka hakaka na kakoo ae la au ia'u me ia mau manao, no ka manao no e hakaka hookahi au me kela mau kanaka.

            "O kela hoea ana mai o Dupona oia ka hoailona a Gomeza e kali ana a ia manawa ua oaka ae la ke ahi mai ka waha ae o ka pu panaupana a Gomeza e paa ana i kona lima.

            "No keia ki ana mai la a Gomeza ia'u me ka hikiwawe loa, a no ka hoea koke ole mai hoi o ka Makaikiu Tavara ua hoopihoihoi loa ia au, no ka mea aole au i makaukau no ka panai ana aku i ka poka no ka poka, aole i makaukau no keia hana i kiia mai me k hikiwawe loa, aka nae, ua manao mua no au oia no ka hana e ukali mai ana, nolaila aole ia he manawa no ka hoololo iho, aka, he manawa ia e hoike ai i ka eleu ma na ano apau.

            "No keia ki ana mai a Gomeza ia'u a halahu wale ae la no ka poka i ka lewa, ua lele koke ih ola au iluna o ka honua mailuna iho o ko'u lio. Ia'u i lele iho ai ua kani hou mai ia ka pu panapana no ka lua o ka manawa e paaia ana ma ka lima o Gomeza, a ia manwa like ua kani mai la ka pu panapana e paaia ana e Dupona, a hihio ae la ka poka maluna ae o kuu poo me kuu ku ole mai.

            "Mamua o ka hiki ana ia laua ke ki hou ma ia'u ua holo aku la au a nalowale iloko o ka ulunahele. Oiai au e holo ana ua ki mai la au i ka'u pu panapana a ku kekahi wahi o Dupona, no ka mea, oia ka mea kokoke loa ma ia'u. Ua nawa no lohe mai la au i ka leo o Tarava mahope iho o ke kani ana mai o ka pu e kahea mai ana ia'u.

            "Aohe au i pane aku i kana kahea, no ka mea. ua piha au i ka maka'u ia manawa me ko'u hoohuoi pu oia no paha kekahi e kokua aku ana i kela mau kanaka. Ua kahea hou mai la oia ia'u i ka i ana mai, 'hoi mai, aohe pilikia, ua ku aku la o Dupona i kau poka a no Gomeza hoi ua paa oia ia'u!'

            "Akahi no a kaawale aku la ka maka'u mai a'u aku, a huli hou aku la au ihope no kahi ana e ku mai ana. He oiaio kana mea o ka hoike ana mai. Loaa aku oia ia'u e noho ana maluna iho o Gomeza e huli ana ke alo ilalo, a e hoopaa iho ana i na kupeehao ma na lima o Gomeza. Ma kahi kokoke mai iaia e waiho ana o Dupona me he mea la ua make loa.

            "Hakalia no a paa na lima o Gomeza iaia i na kupeehao, haalele iho la o Tavara iaia a hele aku la ma kahi a Dupona e waiho mai ana. He wahi puka uuku ma kona kuka a ma ia wahi ke koko e kahe mai ana, he hoike ana mai ia ma ia wahi i ku ai oia i ka poka a'u i ki aku ai.

            " 'E nana mai oe iai no hookahi manawa ua make oia.'" wahi a Tavara o ka pane ana mai ia'u.

            "Na olua e koho iho i ko'u ano ame ko'u manao ia manawa. aole hiki ia'u ke hoike aku ia olua aia la ihea ia mau manao. Ua pepehiia e a'u he kanaka a make; he oiaio ia, uo ka hoopakele ana mae i kuu ola, aka, ea@he kamaka pepehi kanaka anei au?

            "I kela manawa a'u i ike aku ai ia Dupona e waiho mai ana ua make a i ole e make aku ana paha, aole hiki ia nana hou aku iaia, huli aku la ko'u mau maka i kahi o ka ma'i o ka naau ame ka aneane e maule.

            "No ko ka Makaikiu Tavara mea loa no hoi paha, ka halawai me na ulia o keia ano, aohe one maka'u a maha i ka'u nana aku, ke noke la oia i ka nana i ka kau me ka haha ana ialoko o na pakeke apau o ke kuka ame lolewawae o Dupona, a lawe ae la i na mea apau e loaa iaia maloko olaila. Alaila lohe aku la au iaia i ka i ana.

            " 'O;eko o ka muliwai kahi maikai loa nona e kiola ai!' a he minuke ma ia hope iho ua lohe aku la au i ke ka ana aku o kekahi mea kaumaha iloko o ka wai o ka mulli a maopopo aku la ia'u ua haule aku la ke kino o Dupona iloko o ka muliwai.

            "No ka hoopokole ana ae i keia moolelo, na hoi hou la muaa ihope no ke kulanakauhale a hoaa aku la ilaila manawa e molehulehu loa iaho ana, a hoi loa aku la au na kulanakauhale o Nu Olina. O Gomeza pu kekahi i ia e maua. He paahao oia na Tavara, a iloko o ke au o ka hawa ua hoi aku la oia a noho maloko o kekahi hale po@.

            "Ua hoi hou au i ka home o kuu kupunakahe a hoike la i ka moolelo i kuu makuakane a na kuu makuakane ke aku i kekahi hapa wale no d ka mooleleo, i'kuu makua no kona maka'u o lilo i mea na kuu makeahine e na nui ai me ka hoonaluea loa ia o kona noonoo.

            "Ua loaa au i ka Makaikiu Tavara kekahi uku nui kuu makuakane aku no kana hana koa loa i hana au.

            "Ua hala he mau la loihi ma ia hope mai hoea mai ka lona ua kiia o Gomeza i ka pu ma ka manawa ana hoao ana e holo mahuka mai ka halepaahao aku, ua mana loa au ua make o Gomeza mamuli o kela kiia ana on a au i manao iki ua ola oia a ke ola nei no ahiki iho la i po, akahi no au a manaoio he oiaio ko'u lohe aole make.

            "Ma kela manawa a'u o ka ike ana aku nei iaia kei@ ia loaa koke ia'u ka manao e pepehi iaia a make ma i@ wahi. Oia ka mea pono loa e hanaia aku iaia," i pane ma@ o Toma a he kokua wale mai ho hoi ka Joe.

            "Ua lohe aku la olua i ka moolelo holookoa o ko'u @ ana. Ua pau ka hora elua i nei manawa, he wanaao keia a in a he hiki ia olua i ka moolelo holookoa o k' ia ana. Ua pau ka hora elua i nei manawa, he wanaao keia @ in a he hiki ia olua ke hiamoe meka loaa ole o na moeuh@ ino, alaila e hoi kakou e hiamoe," wahi a Hale i pane aku i me ka akaaka.

            He umi paha minuke ma ia hope iho ua hoi aku la@ Toma no kona hale a hoi aku la no hoi o Hale ame Joe e hiamoe maloko o ko laua mau rumi moe.

MOKUNA VII.

 

Ka Hoaloha Iloko o ka Wa Popilikia

 

            E hoi hou ae kaua e makamaka heluhelu ihope a nana aku ia Mate Wilemota. Haalele aku nei kaua iaia e h@ haku wale ana no i kahi e loaa ai kekahi kokua.

            Ae; laia i haalele iho ai ia Ruela Moasa e waiho ana iloko o ke kulana kupilikii, ua pinana aku la oia ma ka pali ahiki i kona kau ana i ke alanui, a iaia i nana aku ai, eia o ke halulu ana o ka lohe ana aku he huila no kekahi kaa lawa waiu e holo ana no ke kulanakauhale o manakaseta no ka hoolawa ana aku i kana poe lawe mau me ka waiu.

            O ke kalaiwa o ia kaa he kanaka opio helehelena maikai oluolu, a e noho ana no hoi maluna o ka noho o kana kaa a e noke ana i ka hokiokio ma ke ano hoihoi a mate e ike aku ana, o na kaula kaohi ua kauia ae maluna o kekahi huka maluna ae o kona poo.

            No ko Mate kahea ana aku me ka leo kaumaha a ke h@ naka opio e nana mai ana me he mea la he kaikamahine oia iloko o ka pilikia, ku iho la ke kaa a ninau mai la ke kalaiwa:

            "Owai oe, a heaha kou makemake?" me ka nana pono ana mai maluna o Mate me ka helehelena kahaha, a mahope o kona kuna ana iho, i hou mai la: "F, kala mai oe ia'u. He makemake nae paha oe e kau mai?"

            "Aohe o'u makemake e kau aku," i pane koke aku ai o Mate, "Ua halawai maua me kekahi ulia poino ma kela wahi, a ua eha loa ia kuu hoaloha, a malia ua make @ mai la paha oia i keia manawa,' alaila kuhikuhi aku la i kahi o ka palaau i hiolo e waiho mai ana maha'i o ke alane.

            "He ulia! Auwe pilikia maoli ka! Ua haule anei olua ma kela wahi mailuna aku o ke alaui a ilalo o ka awawa."

            "Ae; ua haule mana, ke kaa ame ka lio, ua make loa ke lio, ua pau ke kaa i ka nahaha, a ke waiho mai la ko'u l@ koolua me ka maopopo ole o ke ola hou mai, a in a hoi oe oluolu mai ana e haawi mai oe i kekahi kokua," i pane ai i ai o Mate me ka helelei o na waimaka.

            "O, he makemake ka oe no kekahi kokua ea? O, ma pela ua pono; e haawi aku ana au i ka'u kokua elike me ia hiki ia'u' wahi a ke kalaiwa.

            He mau olelo hoomama mai keia i ko Mate noonoo a ka manawa no a ke kalaiwa i haawi mai ai i kona ae, o h@ lele mai la no ia ilalo mailuna mai o ke kaa, a hahai mai ia Mate o ka huli ana ae a hele no kahi a Ruela Moasa ia Mate o ka huli ana ae a hele no kahi a Ruela Moasa waiho mai ana me ka ike ole ae ame ka maopopo ole hoi o kona hopena i manawa.

            I ko laua hiki ana ae no kahi e waiho ana o ke kana@ opuo noi mai la o Mate in a paha e hiki ana iaia ke hapai @ Ruela Moasa ahiki i kahi o ke kaa, me ka olelo pu aku e h@ awi aku ana oia iaia i kekahi uku maikai loa no kana ha@.

            "Ke manzo nei au he hiki no ia'u ke hapai aku iaiia no@ ahiki i kahi o ke kaa e ku mai la," wahi a ke kanaka, alaila o kona hopu iho la no ia i ke kanaka opio pilikia a hii ae iluna o kona mau lima, me he mea la he wahi hehe wale @ ke kanaka opio iaia ia manawa, me ka ninau niau mai Mate i ke kumu o ka halawai ana me ka ulia a pela aku, o@ laua e hele aku ana no kahi o ke kaa e ku mai ana.

            I ka hiki ana aku i kahi o ke kaa aole nae me ka maala@ aka, me ka hana nui n hapaiia aku la o Ruela Moasa hoonohoia iho la maluna o ka noho ka@ o ke kalaiwa e naai, me ka hoomoeia o kona poo maluna o ka u-ha o ma@ a helewawae kahi kalaiwa me ka ka'i i ka ho, a me ia ana laua o ka hoomau ana aku i ka hele a hoea no hoi i kahi @hale o na makua o Ruela Moasa.

            Me ka malie loa i hoi hou mai ai ko Ruela ano hoomaopopo ae i kekahi mea aohe nae oia i wehe ae i kona ma@ maka, oia mau no ka upoi a i kela ame keia manawa loheia iho ana kona nunulu, ka leo o ka mea iloko o ka eha eha.

            Ma keia ano iho la i hookokoke mau aku ai ke kaa lawe waiu me kana ukana makemae ahiki i ka hoea ana aku i ka hale, ho kowa mamao loa mawaena o ka pa ilina ame he home o ka ohana Moasa.

            I ka hoea ana aku mawaho o ka pukapa o ka hale, olelo aku la o Mate i kahi kalaiwa e kali oia malaila no kekahi manawa a iaia hoi e komo aku ai noloko o ka hale a hoike aku i ka ohana Moasa i ka ulia i halawai ai laua, a i loaa ai kekanaka opio i ka poino, aole nae ma ke ano e hooikile'e aku ai i ko ka ohana nooonoo, aka, ma ke anomaikai a malia e puiwa ole mai ai lakou in a no ko Ruela: laweia aku iloko o ka hale.

            I ka holopono ana o keia manao mawaena o laua, holokiki aku la o Mate no ka hale a pii aku la ma ke alauuipi o ka hale nui a nani o ka on a miliona Moasa, a i kona hoao ana aku i ka puka a ike iho la aole i paa i ka lakaia wehe maile imai la oia i ka puka a komo aku la me ka nihi.

(Aole i pau.)