Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 24, 18 June 1920 — KA OLELO HAWAII. [ARTICLE]

KA OLELO HAWAII.

I ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii ame ka Lunahooponopono, Alo? ; haA ,nui:—Ua heluhelu au i kon nMUB.ao ; 'makee no ka olelo makuahine a ko kaua lahui ponoi. a pela no hoi ka ka | Mea llanohano W. ,T. .Coelho mau hqaI kaka piha, uo ka inLuamiua a makoe i'o | maoli no i ka-i'o,. ka iwi ame .ko koko, i.ka mole ame ke kumu i hoea mai ai o ' keia mau paemoku nani a kamahao o i im kai. | Ua ike ka mea e kakau nei ika maj nao o ka Luuahooponopono o ke Jiilohana »mc -ke akea o ka Ooelho aiau manao hoakaka, no na iiapa.a kekahi ! mau ahahui ilawaii, . aine na auaina hoomana e haua nei ma ko lakou niaa | e lawelawe aua ma ka olelo | Beritania, ka olelo malihini hoi i keia I lahui. j. .. I. ke knluiluia a»a- o«Jia. alwiwi.o. iHawnii, he mes pololpi" maoli no ke Ja- [ welaw.e ia na .hana pili i iia ahahui o na Hawaii na ka o!q1o Hawaii, kaolelo i kupono niaoli no i na aliahui HawaU !ke nu* ka iakou oielo ponoi, aole hoi uia ka ok'lo-namu Beritania o I lāwelaweia ui, . ! lieaha la ka •imiuao o.na .ahahuii ua Hawaii c aiue kekahi mau liittkihi,ij hana, a e hoomaa mai nei e.alakai aku 1 i iia lawelawe aaa. jim ka o!e}o namu e k:ijn?tUio oi, a kapae au la ,i> ka lakoii olelo ponoi,-ka Q}qlo keia. lahui mai kona hookumuia ana mai, a o kv .olelo hoi Hiai ko kakou: mau kupuna niai, a i. ljlo lioi i kiahoomanao poina ole.e' haalieo ai ke kanaka Hawaii, wahine Hawaii,"ke kekikane Ha\yail ame ke Hawaii, .uo kana olelo makuahine i .keia la a mau aku?

Ua hoosvaUajTaha juaoli anei kakou na kauaka Hawaii i ka kakoa olelo.maa i ole, bc liiki ole luaoli paiia ke kamailio i ka kakou olelo me ka pololci*a no ia komu i kauiailio ole ia ai ka olelo Hawaii «īaloko o ua halawai a ua ahahui Hawaii, a maloko hoi 'o kekahi mau luakini? 0 ka hoao auA o kfr kauaka Havfali a i ole o ka waliiue Hawaii.paha e .kiola' a i ole ia e haalele a hoowahawaha : kaua olelo makuahine, ka olelo ~hoi. ;i koiia lahui ponoi, alaiLa, ua lik* ia nje ke keiki aiwaiu e hoao aua e pepehi i -koua makuahine ponoi. Ha ka olelo_ e ikeia, ai kela ajnc keia lahui oiai o kana olqlq, o iho la mole, ka i.'p, k? iwi aine ko kofco i hanau pu ia mai .ine o kona aina niakuahine, a nui loa ka olelo, via ka moolelo o na 1/ihui naauao apau o ke aq nei, aohe lahui i hooneleia i kana olelo ponoi mai kona hookumuia ana niai. , 0 ka haalele ana o ke kauaka Jla : •waii'ame Jia wahin?, Hawraii i ke kaana i kana olelo popoi, a i. oleld malihin-i kana e kamalio ai, a e lawelawe. ai .maloko o na ahahui, a .ma na anaiua hoomana paha, na >pepehi i.no oia iaia ilio ame kana mau keiki ponoi,„a ua hoowahawa.ha koi i kona aina ame..koaa lahui i hoea mai ai. O ka pk)e i loaa ka ike olelo. Hpwaii a i makaukau piha hoi ma ke kamailio : ana i ka olelo Hawaii,_o lakou ke kqpo|.no maoli e kapaia he lahui Hawaii ko> jko piha, a ua makee i'o lakou i ko.la- | kou aina makuakine auie ko lakou ewe oiwi Hawaii oiaio, a ua pilipaa hoi ko ; lakou alolia i' ko lakou aina ame "ko ]a : * kou lahui. * ' Pehea la e hiki ai ia kakou ke olelo ae he makee kakou i ka lahui e emi iiei a e make nui nei, anie na poino [ leliuleHu he nui a kakou e ike nei,.jna aole kakou makee i ka kakou olelo malkualīrincf ! Nawai e pepehl uei ika kakou olelo pouoi nie ka hoowahawaha ? Kc manao nei au, na ka poe hooio a hooloi me kj hookano a haaheo mabli i-ka namu r pa-, -ka-ke, a manao'iho la ua nui -kona ike, a oia ka oi nia ka olelo namu, a ua nnikona mahalo iā no kona ike naonu, eia nae, aole!

iO iiupanui loa o na ofiio o keia roau la he -houia'hema loa.n Vk'c i»lc maoli no i ka olelo Hawaii, ka oielo u k> lakou lahui - ponoi, a .ehia la Jwacna > ua opio ?Tawaii e pii/ ae uei i ike • a'. liiki ke kamailio me ka pololei i k<r orel o Hawaii? - ■Ko mahalo uei au ia oe.e Mr. Luua-, hooponopouo ame ■iīenaloa W. .1. Coclho no'ua iuanao i-kakauia ma ko kak'»u pepa o Mei 21, IJ>2O, i hala, e hoakaka. aua uo na liana a kekahi mau ahajiui ; -2Raftait ame kokahi inau luakiai e lawe nei. . O ka' oleio Hawaii oiaio a pololei. o ' ia kekahi o na olelo liohonu a kuliu uia- | oli o kona «mole' ke huli aku, a ke imi aku-hoi i ke kaona o kela ame koin , husolclo Hawaii ,a ke> mahalo īmi Ipa |aku nei au i -ka Mea J. Leoe.iho uo koua mauao akea a mauao 'iiui ana e hooiimkaukau i 'kekahi jnmu | \mke 3lho uui up ka ppno ame ka poinai- | k»i o 3ta lahui Hawaii oijLip. - t O ua kanaka elike me ka- Hou. "W. .Coeiho aiue ka LuoahpoponoponO o <keia pepa, o laua ;na kaaaka r j»iki ke liio- i poe alaka/i iloko o na ,ahaUui «iai he m*Ba<wo a fc.c ,jp«kee ,|tia iloko p io lana puuwai jio,ko laua aiuu: maknahiae ame ko e hoomau. loa ia aku ai ka itaw.aji kpia-hM.pi(uiia a i .kiila haaauna, uo Hāw|ui aiua, Hawaii lahui/ a no Hawaii anpuni. . ; O ka uinau no ke a'uia'o ka olelo Hawaii maloko 9 ua kula aupuai d īsa

,-kou, lw» pim popn i'o -maoli no ke a'oia ina na ku]a Jtjekie o Hawaii nei. Aole'.ini.e ku-e ana i ke kamailioia o ka oleio BeritaQia, a mau olelo e ae palia, e aa Hawaii, oiai he pomaikai nui ka i'-loaa .ia-lakQū.-ma-ka hiki ana ke ia mau olelo; aka o ka ho'i•ho?i anā ae ai na hana pili ahahui. pili hoomaua paha, aole ia i pololei, he | pono e hanaia ma ka olelo Hawaii e -hoike ana i ko kakou makee i ka olelr> }.Havraii f a J ua niakee pu hoi ia kakou i iho ?na ke ano he lahui Hayraii. | Ua kupono no ina he ahahui nr» { haole, a he poe haol,e na lala apau o Ir j ahahui, alaila ua kohu no ia lawelawe iana mā, ka olelo namu, oiai.o ka lakou j olelo makuahiue ia, a o lakou no ka laI, i hui naha ia oleio. | I ko'u hōouiaopopo maoli aua i ke jaho ō na' keiki a kakou e pii ae nei j keia mau la, ua oi loa ae ka haakei ame _ka hookano inaoli. aohe hiki ke hoolohe mai. he namu wale no ka ōlelo, ;a i ka Aea a ke kakauolelo kalana i hele :jna[-ai*ē hoopaa i kā inoa no ke koho balota ,aohe hiki ko pela polold i na hbqo}crta, a o'ki loa hoi ke maopopo k« manao ma ka olelo Haw«Vn. TJ«"i •Uoole' ke kakaualelo aple loaa ki /inan.a knho baloka> a.ua.nele, a nui k;» ,uiinami<ja, o ia iho la ka hua o ka .haa•heo aoi'e ka haakei, he nele i kela pono ,kuokoa j«)okela loa i loaa i. ke kauaka' mhluna p kona aiua kulaiwi. I olelo la au i keia i niea e' ik<? n>o"ai;na īnakua he mau lakoo e hele nei i,kc<kula. a e a'oia. lakou e pono ai ma ka olelo Hawaii, a maopopō ka #lelo a kona' laHui,' oihi na makua e nola ana i keia la; a e lilo ai lakou i mau makaainaua Hawaii aloha aina, a aloha lahui oiaio no HavraK a mau aku. Ke hooki nei me - ke alolia nui, - \j„ W. H. I. KIHE. Na JJilana o Puuanahulu, Kona, Ha"waii, luu'e 10, 1920.