Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 28, 9 July 1920 — Page 8

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HAIOLELO A KA ELELE J. K. KALANIANAOLE ILOKO O KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA

Hoomauia mai.

I'a piki @ @ke ia ma keia kauaaua i @@ nui o na mea i koe uku a@ie i hooa@@pop@ia na kuleana aina i haawiia @@ ana @@. I'a hiki e ikeia ma ke ku@uhanawai i hoohoioia e ka moi, ke kuhana nai ame na alii ia makahiki mai, e mau ana no keia mana hoolilo o ka @@i maluna @ na aina apau ma keia mau olelo malalo iho.

            "O Kamehameha I ka mea nana i kukuu ke aupuni a nona no na' aina, @p@n mai kela kihi a keia kihi o na paemoku, o@ai nae aole nona ponoi ia waiwai. No ua ahi ame na makaainana a o Kamehameha I ke poo, a iaia ka @@poaopono' ana o na aina. Nolaila aole mana ia manawa a i keia wa i loaa i kekahi mea, e hoolilo i kekahi lihi aina iki me ka ae ole o ka mea iaia ka pooponopono o ke aupuni."

            @@ko o keia mau mukahiki i ike maopopo ole ia na pono o na makaainana, @a hoopakeleia no nao lakou ma kekahi mau mea e ke kauawai. O ka nina@ mahele o ka moi, na alii ame na maka@@oana iloko o na aina o ke aupuni ke@ahi mea pohihihi loa. I'a hoomaopopoia keia kuleana like maloko o ke kumukanawa o 1840, aka mamuli o na kuleana maamau, o na Hawaii mai ki@o@i mai, ua loaa ole ka malamalama @@luna o keia ninau mahele. He mea @@@ kou ka ae ana aku he kuleana paa @@@ kekahio na makaainana iloko o @@@@po a i ka hoao ana i keia manawa @ @@@ko ia manao, e koi mai ana no ia, @ apo aku i mau hooponopono hou ana @ma@@hini i na moolelo pili i na aina o Hawaii.

            Iloko a keia mau makahiki noho ku@@naiana o ka aina, ua ikeia ke kupo@@ @ ke kukulu ana i aupuni, e ku kaawale ana mai ke kino mai o ka moi, e na alii, a ua hookoia keia mea, ma o @@@ahi mau kanawai maopopo lea loa, @@@ @ 1845, 1846 ame 1847. Ka mua @@@@ kukulu ana i papa kuhina mana @@oko o na Paemoku Hawaii"; ka lua, @@@@ kukulu ana i ke keena mana hoo@@ @ @@ Paemoku Hawaii;" a o ke ko@@@ke kukulu ana i ke keena hookolo@@@@ @ na l'aemoku Hawaii." I ka manawa no  ku kok@ ai ke aupuni me kona maa kuleana, i ku kaawale mai ke kin@ mai o ka moi, a i ka ikeia ana e @@@ ana keia hooponopono kalaiaina @@@, ua ike pu ia no hoi ma kekahi aoao uku, li@ mea pono i ke aupuni e loaa kekahi mau aina no ia mahele i mea e @@@wi aku ai no ka hookuleanaia ana @@@ mau aina.

                O ke kanawai e kukulu apa i ke @@@@ mana hooko e paa ana he kana@@@@ kukulu ana i Papa Komision Alii, @@@@ haaw@ ana i na hookuleana aina @@@@. Na keia papa i noonoo na koi a @@ @oaaina lehulehua, a o kana olelo @@@@@@ @@ hoopaaia maluna o ke aa@@@.

                @@ @@@@@@@ keia papa he ekolu wale po poe i loaa na kuleana kumu @iloko @ na @@@@, ola no ka moi, a i ole aupuni,

MAKEMAKEIA

NA

LIMAHANA

_____

 

Hana Paa Ukuhana Maikai

_____

 

The Pacific Guano & Fertilizer Co.

_____

                                                                               

                                                                                                KELEPONA 8197                             KALIHI

 

 

Makemakeia i Kokua.

________

                Ukuhana maikai, hana paa ma ka Hale Hana Halakahiki Libby McNeill & Libby, ma Kalihi, no na kane, na wahine ame na kamalii. Aole kamalii i emi iho i ka 14 makahiki e hoohanaia.                                                                 6406------6t

 

The Bank of Bishop & Co.,

Ltd.

                                                                                  KUKULUIA 1858.                           HOOHUIIA 1919.

Hoakaka no ke Kulana ma ka La 30 o

Iune, 1920

                                                                                                NA LOAA.                               NA AIE.

Na haie âme na Ho-

@@@…………………… $410,400,537.26                 Kumupaa………… $1,000,000.00

Na @ona…………………      2,211,319.17                              Koena me Puk i Ma

Kahua me Hale Bana                                                           hele Ole Ia………     418,410.00

   ke  ……………………         120,326.85                             Hookoeia no na Au

Lako Banako ……………                         27,920.28                                   hau………………      38,000.00

Na Ukupanee e Loaa                                                         Hookoe Kaokoa……       13,434.64

   Mai Ana……………….                         74,163.20             Puka i Uku Ole Ia….      50,105.00 

Na Aie Malalo o na                                                             Na Palapala Aie…….     743,816.24

   Palapala Aie…………..         743,816.42                             Na hoahu Dala………  15,424,318.85

Na Loaa e Ae…………….          48,230.58

Paia Kuike a Mai ka  

  Banake Mai………….         4,061,722.06

                                                    ____________                                                     ______________

                                                   $17,688,085.64                                                      $17,688,085.64

      Teritore o Hawaii,       )

Kulanakauhale a Kalana      )ss.

                o Honolulu.

                OWAU, o JAMES L. COCKBURN, Hope-Peresidena a Lunanui, ke hoohiki nei me ka oiaio, o ka hoike maluna ae he oiaio ia elike me ia a'u i hoomaopopo ai a i manaoio ai.

                                                                                                                                                                JAS L. COCKBURN,

                                                                                                                                                       Hope Peresidena me Lunanui.

                Hanaia a hoohikiia imua o'u i keia le @ o Iulai, 1920.

                                D. E. MOONEY,

                N@eri no ka Lehulehu, Apaua Hookolokolo Kaapuni Ekahi,

                                Teritore o Hawaii.

 na alii, ame na makaainana, a o keia poe ua like a like ko lakou mau kuleana.

                Mahope mai iloko o 1848 na hookoia ka mahele, e hookaawale ana i ka aina iloko o na apana ekolu. O ka moi, na alii ame na konohiki ua loaa ia lakoa he 1,619,000 eka. O ke aupuni, 1,503,460 eka. O ke koena i hiki aku i ka 984,000 eka, aole i haawiia i na makaainana, aka ua holo aku la i ke kalauna.

                Ma keia ua hooneleia na makaainana mai keia mahele ae, mahope o ka hooiaioia ana o lakou kekahi i kuleana iloko o hookahi hapakolu o na aina o ke aupuni; me ka manaoio ana, malia paha no na hoololi ano hou ke kumu i komo koke ole aku ai lakou iloko o ko lakou mahele, ua noho iho me ka man@o ana e paaia ana keia mau aina, malalo o ka hoomalu ana @ ke kalaunu, no ko lakou pomaikai. Hea@a la k@ ano o na hoomalu la, ame kona ane, a i ole in a paha na hookoia, aole i maopopo lea loa. Aka uae, aole ia mau aina i hoihoi hou ia aku i na makaainana, @ @@ paaia pela e na moi pakahi, mai ka manawa mai o ka mahele iloko o 1848, ahiki mai i ka manawa i hookahuliia ai ka Moiwahine Liluokalani mai kona nooo alii ae i ka 1893.

                Mahope o ko'u hoike ana aku la i ka moololo o na hooponopono aina ana, ame ke kaulike ole i hanaia aku aialuna o na makaainana, e ka poe e noho mana ana. Ano e hoike aku au i kekahi mau mea e hoomaikeike ana i kekahi mau hana hoopilikia i ke aupuni Hawaii, i hoea'mai hoi ma na mana o ko na aina e, i ulu nui ae hoi mamul@ o na manao alunu o kekahi poe o ko @@ aupuni e, e noho ana ma Hawaii, a e hui pu ana hoi me na mea e hoike ana i ke ano o ke komo ana mai o keia mau aina malalo o ka malu o ke aupuni o Amerika Huipuia.

                O na malihini mua i hoopilikia mai i na paemoku ola no na Rukini, Mamuli o ka makemake o ke Kiaaina Paronoff o Alaska, e kukulu i panalaau Rukini maloko o keia mau paemoku, ua hoounaia mai la ka moku Bering iloko o ka niakahiki 1814, ma kekahi huaka'i i na Paemoku Hawaii, Ua ili keia moku, aka ua ukali koke ia mai e na moku hou ekolu. Ua kukulu ae na Rukini he papa ma kahi e ikei nei o Honolulu, a ua hookau ae i na puku@iahi malaila. Mamuli o keia, ua pihoihoi loa na kanaka, a ua ko@o aku ia Kamehameha I e kukulu i papu maluna o Puowaina, mahope koke aku o ke kulanakauhale o Honolulu, a kanoha aku la i na Rukini e haalele i na paemoku Hawaii. Ua hooko lakou i kei me ka ku@e ole m@@, a mahope mai o keia ua loaa mai la i ka moi he palapala mai ke aupuni Rukini mai, e hooia mai ana iaia, o na hana a na Rukini ua hauaia me ka loaa ole o ka ae o ke aupuni o Rusia.

                I ka hoea ana mai o Richard Charlton, ke kanikela Beritania, i loko o 1825, ua hoomakaia he mau kukai pili aupuni ana, e ake'ake'a ana i na hooponopono ana a ke aupuni Hawaii, a ua hoopilikia mau mai i ke aupuni, a na ia mea i  hooulu ae i mau ku ee mawaena o na kanaka. Hawaii ame na makaainana Bertania. Nolaila, iloko o 1829 ua hoopuka ae la ka moi he kuahaua maluna o kona inoa ame ko kaahumanu ame umi alii kiekie e ae, maloko olaila e hoike ana o na kanawai o kona aina, e papa ana no ia i ka pepehi kanaka, aihue, moekolohe, kuai ana i na waiona, hakihaki ana i ke Sabati ame ka piliwaiwai ana, a o keia mau kanawai e hoomalu ana no ia maluna o ka poe o ko na aina e, e noho ana maluna o keia mau paemoku, a maluna pu no hoi o kona poe kanaka ponoi. Ua hooweliweli mai ke kanikela Beritania ia lakou me ka ipaiua o Bertania Nui in a lakou e hoao ana e hana i kekahi mau kanawai, me ka loaa mua ole o ke aponoia ana e kona aupuni. Ua pane aku ka moi e hookoia ana ao ke kanawai maluna o ke kanikeia Bertania a maluna pu no hoi o na kanaka Hawaii haahaa loa.

                Ua hoomauia keia mau hana ahiki i ka makahiki 1843, ka manawa a ka Haku George Paulet i hoea mai ai'i Hawaii nei, a ia manawa ua waiho mai maluna o ka moi i kekahi mau koi ko'iko'i ame ka hoomakaukau ana i kona moku no ke kaua mai, ina aole e hookoia kana mau koi. I mea e akeakea aku ai i kana mau hana, a i mea e komo hou ole aku ai iloko o na pilikia, ua haawiia mai na paemoku, no ka manawa ia Beritania Nui, a ua hoounaia he komisina, a lawe ia mau mea imua o ke Aupuni o Beritania Nui. Ua ku e loa ia kana mau hana e kona aupuni, a ua hoea mai a, o Hope Adimarala Thomma ka la 25 o Iulai, o ia makahiki no aa e hoomalu ana i na aumoku Beritania maloko o ka Pakipika i Honolulu, a hoopuka mai la he kuahaua e hoikoi hon ana i ka nohoalii o Hawaii.

                Pela no hoi na pilikia i loaa mai i kahi aupuni liilii, mai ia Palani mai, i ulu mai mamuli o na kue ana i ua kanawai o Hawaii. Ua koi mai o Pala@i e hookomo mai a e kuai i na waiona maloko o ke aupuni. Ua hoomauia keia man hoopilikia, a ua koiia mai ka moi e hoouna i komisina i Palani. I ka ike ana o ka moi i ka hakihaki mau la o na kanawai kuloko e Palani, e pili ana i ke kuai ana i na waiona, ua kukula ae la oia i ahahui ku e waiona, ka mua loa, no ka hoao ana e hoopau i ke kuai ma lu ana i na waiona, o ia ame kona man alii. O ka olelo hooholo i ap@mela penei no ia.

                "Aole makou e inu i na waiona noka loalea.

                "Aole makou e kuai waiona i mea e waiwai ai.

                "Aole makou e puhi waiona.

                "Aole makou e haawi i ka waiona i ko makou mau ohana, hoaloha a i hole malihini paha, koe wale no me ka ae ana o kekahi kauka lapaau inu waiona ole.

                "Aole makou e haawi'i ka waiona i na kanaka lawelawe i uku no ka lakou hapa."

                Ua hoomauia keia kulana ku@ee ahiki i ka makahiki 1857 ka manawa i hooponoponoia ai na mea apau me ka maalahi.

                I ka ike ana o na Amerika e noho ana ma keia mau paemoku i na pomaikai, mamuli o ke kanu ko, ame ka hana ana i ke kopaa, ua hoomaikaia keia oihana, aka aole nae i hiki aku kona holomua ma ke kulana kiekie loa, ahiki i ka manawa a ka Moi Kalakaua i hele kino mai ai i Wakinekona nei, a iloko o ka makahiki 1876, ua hooholoia he kuikahi panailike, a aponoia e na aoao elua, e na Mokuaina Hoohuipuia o Amerika ame ke Aupuni Moi o Hawaii.

                Ua hoomauia keia holomua ahiki i ka makahiki 1890, ka makahiki a ka ahaolelo nui o na Mokuaina Hoohupuaia o Amerika i hooholo ai i ka bila, hooponoponowaiwai komo mai a Mckinley, e hoihoi ana i ke kopaa ma ka papakuhikuhi o@na waiwai komowale mai me ke dute ole, a e haawi ana i ka poe kahu ko Amerika i ka uku makana o $40 o ke tona. Mamuli o keia kanawai ua laweia ae na pomaikai apau o Hawaii i loaa iaia, malalo o ke kuikahi panailike. Mamuli o keia bila a McKinley ame ka ehaeha o ka noonoo ka poe i hookomo i ka lekeu dala iloko o na oihana kanu ko ame ka ninau Kepani, ua loaa iho la na kumu kupono e hooka@uu ai i ka noho alii o ka moiwahine.

                Iloko o ka 1893 ua hookahuliia ka nohoalii. Maluna o ka namaina o na mea e ikeia ana me he wea la ua hanaia keia hookahuli aupuni, mailoko ae o na kanaka e noho ana iloko o keia mau paemoku, aka nae, ma ka oiaio, ua hookahuliia ka nohoalii e ka mana ikaika o na Mokuaina Huiia o Amerika, mamuli o ka hoolele ana mai i no koa mai ka mokukana mai o Amerika Huipula Bosetona, me ka loaa ole aku o ka ae, a i ole, koi paha a ke aupuni Hawaii, a lawe ae la i ko lakou kulana mawaena o na halealii ame ka halo aupuni. I keia manawa e noho ana o Amerika Huipuia me ke aupuni moi o Hawaii, ma ke kulana hoaloha, i hoomaka mei ka hanaia ana o ke kuikahi mua i Dekamaba 23, 1826. I keia la ae la, e lawlaweia ana na oihana apau, ma ke kulana maamau me ke ke'ake'a ole ia E noho ana ka maluhia ame ka ma@u maikai apuni ke kulanakauhale, a aole he hoailona o kekahi uluaoa, a i ole poino paha o ke ola, a i ole na waiwai paha e na makaainana, a i ole poe paha o ko na aina e.

                I kekahi la mai, he aneane iwakaluakumamaha ho@a, mahope o ka lele ana mai o na koa Amerika, oiai au ma ko'a ala e hele ana i ka Halealii, ua ike aka au he poe haole, he hookahi paha kakini, i hooia mua ia aku, e ikeia ana lakou e ke kuhina o Amerika Huipaia, i ka manawa koke e kuahauaia ai, ua ku ke aupuni kaikawa, e hele ana i ka hale aupuni, a ilaila e heluhelu mai aiko lakou alakai i ke kuahaua, e hookahuli ana i ka moiwahine, a e kukulu ana i aupuni kuikawa. A o ka poe i hele e ike i keia mau hana, i hiki la'u ke ike aku mawaho ae o ko lakou heluua ponoi, o ke kanaka pulumihale.

                O ka ilamuku âme ka lunakoa o na koa o ka moiwahine, ua makaukau a ua iipi e nee koke aku, a e lawe mai i ka hale aupuni, a e hopu i ka poe e paa ana ia wahi, aka mamuli o na koa Amerika, i ke alo, ame kekahi mau lono e hoike ana i ke kulana o ke kuhina. Amerika, ke kumu nana i hoakoakoa mai i ka papa kuhina o ka moiwahine, e k@ka oihana pu mo ia, mamua o ka haua ana i kekahi mea. Ua lohe lakou mai ke kuhina Amerika mai ma ke kaka@, na ike oia i ke aupuni kuikawa a e kakoo ana oia ia aupuni me na koa o Amerika Huipuia.

                O ke aupuni kuikawa i kukuluia pela ua ukaliia aku e ke aupuni Repubalika, a mahope mai ua hoomaluia e Amerika Huipuia.

                Ke kamailio nei au i keia mau ma@a wa kupilikii, aole me ka manaoino i ka poe paha na lakou i kukula ke aupuni kuikawa, a i ole ia Amerika Huipuia paha. O ko'u iini hookahi, o ia no ke kuhikuhi ana aku i keia mau aina, a makou e nonoi nei e hookaawaleia a@ no ka hoopulapula hou ana i ka lahui Hawaii, iloko olaila he kuleaua hapakolu kekahi o na makaainana i hoomaopopoia, aka i nanamakaia i ka manawa o ka mahele, a i lilo aku i ke kalauna me ka mahaoia e hoomalula ana no na makaainana, a ua laweia ae e ka Repubalika o Hawaii, ma o ka pauku o ke kumukahawai o ia aupuni e heluhelu ana penei@@.

                "Pauku 95, O kela hapa o na aina o ke lehulehu, i ikaia ma ke ano o na aina aupuni, ma keia ke kukalaia ao nei no ka manawa mamua a@, a i keia manawa, he waiwai no ke Aupuni Hawaii a e kaawale a kaokoa mai kekahi hoomalu o kela ame keia ano like ole, maluna o na uku hoolimalima, na loaa, na pomaikai o ia mau mea. E lilo no i waiwai hiki e hooliloia ame na hooponopono e ae e hoomaopopoia ana e ke kanawai. O na palapala hoelimalima ku i ke kanawai apau, maluna o la mau wahi e ku nei, ma keia ke hoomanala aku nei."

                Mamuli o ka hoohuinina na lilo mai keia mau aina i haua no na aina aupuni o Amerika Huipuia, a mamuli o ke kanawai kumu, eia malalo o ka hoomala ame ka hooponopono ana a ke Teritore o Hawaii.

                O na aina kupono i ka mahi, i haawiia ma ka mahele i ke aupuni i ka 1848, ua aneane e pau loa i ka hooliloia mamua aku o keia manawa. Nolaila i ka manawa i hiki ai e hookuuia mai na aina kalaunu, no ke kuaiia, a i ole no ka hookuonoonoia, mamuli o ka Pauku 95 o ke kumukanawai i hoikeia ae la maluna, ua hooliloia aku e ke aupuni he mau eka lehulehu, a in a aole na hoolimalima loihi i hanaia e ka Moi Kalakaua, e paa ana i ke manawa i aponoia ai ke kumukanawai o ka Repubalika o Hawaii, a i hooia ia maloko olaila, in a ua emi loa mai na eka aina kalaunu i ka manawa o ke hoohuiaina.

                O na aina i hoikeia maloko o keia bila, a i manaola e hookaawale ae hoi no ka hoolimalimaia no 99 makahiki, me ka uku haahaa loa i ka poe he koko Hawaii ko lakou, he mau aina kalaunu, ka hapanui i paa malalo o na hoolimalima i hanaia e Kalakaua, he kamakolu makahiki i hala aku, a ke pau aku nei @a mau hoolimalima la. Ke monao nei au oiai ua lilo mai keia mau aina malalo o ka malu o Amerika Huipuia, mahope mai o ko lakou haowale@a ana e ka poe hookahuli aupuni i lanakila, me ke kokua ana a ke kuhina o Amerika Huipuia, ua hiki i ka ahaolelo nui o Amerika iloko o kona naauao e ike mai i ka makou mau koi.

                O kekahi mau kanaka Hawaii e noa'ao ana maluna o na aina i ka manawa o ka mahele, ma ke ano he poe hoaaina, mamuli o ka hookomo ana aku i ka lakou mau koi, u@ loaa mai ia lakou na Palapala Kila no ia maa apana i nohoia e lakou. O ka huina nui o na eka i loaa ia lakou, mamuli o keia mau koi, ua hiki aku i ka 28,000 a o keia mau eka ua maheleheleia iwaena o ekolu @ausani ohana; ma kekahi aoao ae hoi, na loaa i ma ohana he 33 o na mikanele he 41,000 eka.

                He mea ehaeha nae ka hoomaopopo ana, mai kinohi mai ,aole na mikanele i hoohana i ko lakou ikaika e hoopakele i keia mau kuleana aina, i hiki ole ai e hooliloia aku iloko o na makahiki e nee mai ana, oiai me ke kanalua ole ma ko'u aoao, ua hooikaika lakou e maheleia na aina mamuli o ka lakou koi, o ia wale no ke alanui e hiki ai e hoopaholaia ka pono ma ia mau paemoku, oiai elike me na mea i ikeia i ka neemua ana o ka manawa, o ka mea akamai i ku pelo, a i hiki e ike aku ia nuia loa, i na pomaikai iloko o na oihana mahi ano nui, e ulu ae ana iloko o ua mau paemoku la , ua komo aku ka lakou mau pahele ana i na kanaka Hawaii, ho poe no kekahi mau hanauna loihi i nana wale aku no maluna o keia mau aina ma ke ano he wahi e hooulu ai i ka lakou mea ai. Ua lawe liilii ia aku ko lakou mau aina mai o lakou aku ,a he lehulehu oia mau aina ua lilo aku me ka loaa ole mai he uku panai. Mamuli o ia mau hana, i keia la, o ka hapanui o na kanaka Hawaii ke noho nei me ka aina ole.

                                                                                                                                (Aole i pau.)

NA MEA HOU O KA EKALESIA KALAVINA O PAIA, MAUI.

                Solomon Hanohano, Aloha nui kaua: E oluolu oe a hookomo iho i na meahou o ka Ekalesia o Paia e nee nei i koia mau la. Ma ka la 3 o Mei, 1920, i malamaia ae ai na hana hoike ekalesia ohana, na loaa i luluia ma keia Sabati, he $40.25.

                Ma ke Sabati mai o Iune 6, 1920, he hoike ohana ekalesia hou, na loaa he $30,75;, o keia mau loaa apau loa ua holo aku la no ke kukulu luakini hou. Ma ke Sabati 13 mai o Iune he hoike Kula Sabati hou i maalmaia ma ia la, i alakaiia e Mrs. Alice Kahoe, hope Kahu Kula Sabati, ame Mrs. Lil Kepoo, kakauolelo, na loaa hoike ma keia la he 50. Ua holo aku la keia mau loaa apau no ka waihona Kula Sabati.

                Ma ia Sabati hookahi no i malama ae ai o Rev. Moses M. Kahiapo i ka papa ahaaina a ka Haku ma ka Ekalesia o Paihiihi, ua hookomoia i ka ekalesia he hookahi hoahanau, ame hookahi keiki liilii i bapetzoia

                No na hoeueu e hanaia nei iloko o keia kihapai, ke kula nei ke kahu i ka papa o na lunakahiko i hookaawaleia i kela ame keia Sabati, i kupono na haawina no ka lakou oihana i koho ai Ua hooholo ka ekalesia o Paia i kekahi mau hana hoeueu, o ia keia e malama mau ia ka ai ana ma ka haleaina o ka ekalesia, i kela ame keia Sabati, ke holomua nei keia hana maikai.

                Ke malama mau ia nei ke Kula Baibala i kela ame keia Poakolu, a pela pa no hoi i ke ahiahi Poalua e Rev. Crider o Wailuku, Maui. Ke pi mahuahua ae nei ka makaukauo na @ mana. O na haawina Kula Sabati ke a'o nei o Edward M. Kepoo i kana mau haawina a'o mahope iho o ka pau ana o ka halawai C. E. Na loina o ke a'o ana, he maikai na hana a ka Uhane ma keia kihapai e nee nei i keia mau la.

                Na loaa kokua o na hoahanau, na lunakahiko, me na hoaloha i ohiia i ka mahina nei o Iune he $123.75; no ke kukulu loakini keia mau dala i ohiia; nolaila ke holomua nei keia hana maikai@@.

                E hoomauia ana keia hana i kela ame keia mahina, elike me ka hooholo o ka Ekalesia o Pala, Maui.

                Me keia mau manao pokole, Ke Haawi nei kei makapenni i ke aloha nui ia oe e Mr. Lunhooponopono ame na keiki @uiuhua metala ko'u welina.

                Me ke aloha.

KOU KIU HANU MEAHOU

 

SWEET SONG

 

Auhea wale oe e ke Sweet,

E ke onaona puahala;

Hoi mai no kaua e pili,

i hoapili oe ne'u nei.

 

Aole no@au e moe ana,

Eia ke ala, i kuu poli;

E kiss ana no au,

Me kuu hoa ale anu.

 

Aole no au e hopo ana,

I ka nui leo a o na manu,

I kani hala ole nei i ka pua,

I ka piko o ke kuahiwi.

 

                                Hakuia e J. W. K. KAWAI.

Papaaloa, Hilo, Iune 20, 1920.

 

HOLO MAKAIKAI NA MAORI E IKE I KA NANI O MOANALUA.

                Solomon Hanohano, Aloha kaua: E oluolu hou mai oe i kela wahi poomanao e kau ae la maluna, in a he mea hiki.

                Ma ka la eiwa o ka mahina o Iune aku la, ua lawe aku la au i na keonimana Maori, oia e Mr. Clark ame Mr. Abel, ma kuu moku kaa, i kahi i kaulana i ke ha'i o ke au o ka hora 10 ia, oiai ua kaa nei o'u e auku nei ka ihu i ka makani, eia au ke kuhikuhi nei i na wahi kaulana o ke a'anui, a makou e holo nei, a i ka hiki ana i Kapalama lo'i laiki, o ko'u mea aku la no ia, o ka inoa o keia wahi o Kapalama, ua puiwa loa laua a olelo mai la ia'u, he inoa no ka lakou o ia o Taparama.

                Eia no au ke kuhikuhi nei ia lau i ahiki i ke Kula o Kaiwiula, mea mai la laua ia'u, he inoa no ka lakou o Turataiwiura, ame ko'u kuhikuhi ana aku i ke Kula o Kamehameha; eia no makou ke nee nei nomua me ka ulumahiehie, a mea aku la au, o ka inoa nui o keia kahua, a kakou e nee nei o Kalibi, mea mai la laua ia'u he inoa no ka lakou o Tarihi.

                Ke ha'oha'o loa la au i ke ano like maoli o na inoa elike me ko kakou mau inoa liilii ,a iho ana makou i ka ihona o Kahauiki hemo ka umoki, a mea aku la au i ka inoa i oleloi aao la, a mea mai la laua ia'u o Tahauwiti ka lakou, a hoola'i ana makou i ka papa o na koa ame ka holo kaapuni ana i ua kahua nei, me ko laua mahalo i ka nani, a holu ana na kikala o makou i ka lepo olu o ha'i ke au, ame ka nui o ko laua mahalo i ka nani o ke kula o na kaha nei, ame kuu olelo ana aku, o ko'u kulanakauhale keia, me kona inoa i kaulana oia o Moanalua.

                Ua nui loa ko laua kahaha, no ka mea, ua like loa me kekahi o ko laua kaha, oiai nae, he loli uuku wale no o Moanarua ia lakou, a ku iho la ua moku kaa nei o makou no ka makaikai ana ialoko o ka halekula o ia kaha, e noho kumuia ana e ka'u aliiwahine me ka'u mau hoolauna ana i na malihini me ia.

                Ua kaa aku la malalo on a na hana e hoike mai ana i ka makaukau o na keiki liilii, o ia hoi Hawaii piha, hapa Hawaii, Pake piha ame hapa Pake, Kepani, Pukiki, mai ka eono makahiki a pii aku, ua nui loa ko na malihini hauoli i ka ike ana o laua i ke a oia o na keiki liilii me ka makaukau ame ka laua mau ninau like ole apau, i waiho aku ai imua o ke kumu ame na haumana, i paneia mai me ka pololei, a hoi mai la makou ma kahi e ku nei ko'u home, me ka hoomaha liilii ana me ka lawe ana mai i na meaai mama ame kahi wai hu'ihu i o Lemi, ame na hookaau olelo ana, e pili ana i na mea a laua i ike maka ai, a ninau mai la laua ia'u i ka manao o ia ihoa o Moanalua.

                Ua lilo koke ia mea i mea no'u e noonoo ai i ka'u haina i mea e pololei ai, a mea aku la au o ka manao maoii o keia inoa i kapaia ai ,oia no keia: Moana, o ia no ka moana kai ma kekahi ano, a i ka hoopili ana mai ia lua, alaila e ike iho olua no olua iho, he pali mamua mai, huli ae i ke kuahiki e kau aheahe mai ana, a eia no hoi kakou ke ku nei, a nana aku i ka waiho mai o ka aina e ike iho ana olua, mauka he pali, ma Ewa he pali, ma Waikiki he pali, a i ko olua huli ana a nana aku i ka moana kai, a e ike iho olua ua piha pono maoli kona inoa, elike me ka m@a e kaheaia nei, a i maa i no lii i hala aku, ame ka'u mau olelo, o keia wahi kahi nui o na kanaka ame na alii e walea ai, ame na hale hula, he nui ka ike ma ia hana, a o ka noho ana o ia au, o ia no ka lawai'a ame ka mahiai uala, he piha kanaka wale no keia mau kula e waiho mai nei, a i keia manawa, ua pau loa aku nei ia mau wahi i ka haole, a e ike olua, ua nalo aku ia mau mea, a ke o a wale nei no na Hawaii piha maoli.

                Eia makou ke huli hoi nei me na olelo e pili pono ana i ko laua kulana ame ko'u kulana, aole he kaawale ae mai ko lakou mau kupuna mai ame ka laua mau olelo, ua like no ko lakou ano ma ka puni lealea, ame ka oluolu, e haawi ana ka akau ame ka hem@, he puni lealea ame ka inu waiona ana, ua like maoli no ko kakou ano me ka haawi wale i na mea e loaa ana, oiai nae o maua he hapa haole maua, o oe he Hawaii piha maoli oe ma ka nana aku, ua nui no na hapa, ma ko oukou aina nei, pela no makou; o ka;u hoi i olelo aku ai o ia ka pilikia o ko makou noho lahui ana i ka hemahema o na keiki ka lawelawe ana i na meaai a ua kupuna, i kamaaina ai, ua kaawale loa aku ia mau ano o na Hawaii, a e ike olua no olua iho, aole loa ka u he olelo e hakuepa ai imua o olua.

                I keia manawa e ike olua ua kanwale loa aku ia mau mea a eia makou malalo o ka hanai ana mai a na lahui e, ua menemene loa ka lima o na, keiki o keia au hou e nee nei, i ka hana ana i na meaai i maa i keia lahui, a ua olelo mai no laua, ua like no me ko lakou kulana kekahi, ua kaawale aku ia mau ano mai keia au hou mai e nee nei, aka i keia mau makahiki ehiku i nee mai nei, ua loli loa ae ka noho ana o ka lahui Maori, mai kela kulana uhauha a i ka hoomakaulii, a i ke kuonoono, e hoi hou ana i ka mahiai ame ka hanai holoholona.

                'O maua he hanai hipa ka ia nei, oia o Kalaka; o ka'u hoi he hanai pipi, oia o Apela; ua kuonoono maoli ma ia hana, o ka mea oi loa aku, o lakou, oia ke keonimaua me ka umiumi nui ma ka auwae, a ua olelo aku au oia ke keouimana a'u i honi ai ma ke ano honi Maori, e haawiia ana kela aha ike, ua houi lae maua ma ke ano nui ke aloha o taua oia keonimana ka mea kuonoono o lakou, a oia no hoi ka helu ekahi ma ke ike hula.

                I ka hiki ana o na hana pono i ko makou aina, ua waiho aku ia ano hana, o ia ka hula, na lealea o na ano like 'ole apau, puhipaka ame ka inu waiona, a nolaila, ua ulu hou mai ka lahui Maori mai ka elima kaukani mai, ua pii hou ae i ka umikumamalima a oi ae iloko o na makahiki ehiku e nee nei.

                Ua piha no hoi keia huakai a makou me ka hauoli, ame ko'u hoihoi ana ia laua no ka home o ko laua kamaaina, o ia kahi o Mr. ame Mrs. Hoapili, ame na lululima pumehana ana me laua me ka laua olelo mai, ua nui ma hana mai kai a ka lahui Hawaii i hana aku ai no lakou, a lakou e poina ole ai.

                Me oe e kuu Kapena maikai ko'u welina pau ole.       Kou haahaa,

                                                                                                                  J.K MOKUMAIA.

 

HOOMAKAUKAU NO MUAAKU NEI

E Hoao e Hoomakaulii Ano…E Malama i ke Dala e

                                                                                wehe i Buke Banako H@ahu me ke

CHINESE-AMERICAN BANK

A NANA AKU I KA ULU O KAU DALA

                                                                 NA PAHU DALA               $1.00 no ka Wehe             Kihi o ke Alanui

                                                                no ka Hoolimalima               Ana i ka Hoahu              Moi Me Nuuanu

 

__________________________________________________________________________________________________________________________

 

LUAU                                    Na PA, NOHO, PAKAUKAU ame na HALELOLE

                                                no ka Hoolimalima

PEOPLE'S HARDWARE STORE.

                                                453 Alanui Moi Akau, Kokoke i Palama Settlement.

KELEPONA 2670.

6348---8wks.

 

__________________________________________________________________________________________________________________________

KakelameKuke                                                                                                                                                   He $10 Anei ka Waiwaiio o Kou Mau Maka?

(Kaupalenaia.)                                                   

 

Poe Kalepa ma

                ke Komisina

 

                ---A HE---

Poe Agena no na Mahiko Lehulehu

 

______________________________________                                                                                156-158 Alanui Hotele Mauka o ka Hokele Young.

 

Kuai Apana Aina ma Waikiki                                                                                                                          Ua hiki ke loaa ka paa makaaniani no kela mau dala

                ________                                                                                                                                             a emi iho, a e hiki ana ke paleia aku ka poino e

$504----Na Apana 42X100, Lakimau Traet Wikiki, $15 uku mahina.                                               loaa ana i kou maka, ma ka nana ana me ka

                Waiwaiio $850.                                                                                                                                  ikaika.

$804----Na Apana 40x167.5, Lakimau Traet, Waikiki, $20 uku mahiua. Waiwaiio                                                                      

 $1300. Alanui Pohaku paepae. Wai aupuni, etc. Maemae ka aina, aole pohaku,                                                                                                                                  7 kapuai ka hohonu o ka lepo.                                                                                                                        Dr. Lewis Edwin Capps

$600----Apana 5-x90, Edward St, Alanui Gulick kokoke Alanui Moi. $15 uku mahina                                   KAUKA RUSHFORTH

$150-----Apana 50x100, Kapiolani Park Addn., kokoke Alanui 11, Kaimuki. $5 uku mahina                                    Kokua.

$450---- Apana kiwi, 50x90, Alanui 1 âme Alanui Palolo, Kaimuki. $10 uku mahina

$1500----Apana 4-x83, Alanui Luso, kokoke me Alanui Emma. $25 uku mahina                                                                            Thompson Op

 

                                                                ___________

                                                                               

                                                                                Paulo Kalauka.

                                                                                  (P.E.R. STRAUCH).

                                Akena Kuai Aina Emi Loa.

                Waiy Bldg., Helu 74 Hema, Alanui Moi.

_ _________________________________________________________________________________________________________________________

                                                                                                                                                                                                NA LA LAWE POI A KA

T O Murala Runiture Store                                                                                                                AHAHUI KALEPA O NA HAWAII I KAUPALENAIA

(Na noho hoolimalima me lako pa maane.) Na Lako Hale Hou me Kahiko.                                                                        ________

                Hoolimalima me kuui Hoolilo.                                                                                             Poakahi, Poakolu ame ka Poalima: Kalihi, Pauoa,

715 Alanui Hema, Honolulu, T. H., Kelepona 1695                                                                                    Puowaina ame ke Kaona nei.

                                                                                                                                                               Poalua, Poaha âme ka Poaono: Kakaako, Makiki,

                                                                                                                                                                                Waikiki âme Kaimuki

                                                                                                                                                                                                                ________

                                                                                                                                                                  

                                                                                                                                                                   AHAHUI KALEPA O NA HAWAII I KAUPALENAIA

                                                                                                                                                                                (The Hawaiian Mercantile Co., Ltd.)

                                                                                                                                                                     950 Alanui Maunakea, makai i @o o ke Alanui Moi.

                                                                                                                                                                                Alanui Moi.   Kelepona 1601.

 

 

 

MA KE KAUOHA

TERITORE O HAWAII

Keoua o ka Puuku, Honolulu, Oahu.

                Ma ka hana e hoopau ana i ke WAIMEA WINE COMPANY LIMITED.

                OIAI, o ka WIMEA WINE COMPANY, LIMITED, he hui ia i kukuluia a e ku ana malalo a ma ka mana o na kanawai o ke Teritore o Hawaii, i kulike ai me ke kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waihoia mai iloko o keia keena he palapala noi no ka hoopau ana i ka hui i oleloia, hui pu me kekahi palapala i hooiaioia i hoohui pu ia me ia, elike me ia i koiia ai ma ke kanawai.

                NOLAILA, ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i kekahi mea, a i ua kanaka apau he mau kuleana mamua a e kuleana nei paha i keia manawa ma kekahi ano iloko o ka hui i oleloia, e pono e waiho mai i na ku-e ana no ka aeia aku o ka palapala noi i oleloia maloko o keia keena, mamua ae o ka hora 12 awakea o ka la 19 o lulai, 1920, a o kela ame keia mea e makemake ana e hooloheia aku maluna o ia mea, he pono e hoea kino ae ma ke keena, o ka mea nona ka inoa malalo iho maloko o ka Hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia, a e hoike mai i ke kumu, ina he kumu kekahi i wahi e ae ole ia aku ai ka palapala noi i oleloia.

                                                                                DELBERT E. METZGER

                                                                                                Puuku, Teritore o Hawaii.

                                                                Honolulu, Mei 4, 1920.

                                                    6399----Mei 7, 14, 21, 28; Iune 4, 11, 18, 26: Iulai 2, 9.

 

CONSULT SANFORD OPTICAL CO. Phone 1740. OPTICIANS

 

Kela Laau Kaulana

________________________

B.B.C.

________________________

                He laau i hoohuna o na launahele, laau e hana pu ana me ka hana a ke Akua he hoomaemae a hooikaika ae i na mea peahana holoohoa o ke kino. e kipaku ana i ka ma'i kino ame na ma'i ili wale mai, e haawi ana i ke kino i ka ikaika, ke ola ame ka mana i na aalolo

                E hoopiha ana ka B.B.C. i ke kino me ka ikaika hao o ke ola a me ka ikaika o na la opio. Ua hoo'aia na poe nawaliwali ma na manawa lehulehu mahope o ka inu ana he mau pule wale no. Ua oponoia e na kauka kaulana he nui ame na kanaka iloko o ke ola lahui ana. O ka B.B.C. ka laau kamahao loa ma ke ao.

                KUAHA MA NA WAHI APAU.

Keena Kuai Laau B.B.C. 161 Alanui Moi.

                Honolulu, Hawaii

 

               

                HOOLOLI MANAWA HALAWAI

                         _______________

 

AHAHUI KALEPA O NA HAWAII I KAUPALENAIA.

                (Hawaiian Mercantile Co., Ltd.)

                                _____________

 

                Iulai 30, 1920, Hora 9 P. M., ma ka "Library of Hawaii."

                KumuhanaL HOoponopono hou i ka Ahahui.

                Ke kauohaia aku nei na lala apau e hiki mai me ka noho ole aku o kekahi Ma ke kauoha.

                AHAHUI KALEPA O NA HAWAII. 6406----5t

 

 

                NUPEPA KUOKOA

                         ______               

No ka makahiki (one year)….$2.00

No eon mahout (six months)…1.00

                O na Dala eme na Hoolaha Apau e hoouna pololei mai i ka ADVERTISER PUBLISHING COMPANY, LTD., wale no, P.O. Box 208, Honolulu T. H.

                217 Alanui Moi, ma ke keoua o ka Nupepe Advertiser.

______

Entered at the Post Office at Honolulu, T. H., as Second Class Matter.

CHARLES S. CRANE…..LONO NUI.