Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 29, 16 July 1920 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Haalele Hou Na Kepani I Na Hana Mahiko Koi Lakou i ka Lunanui e Haawi ia Mai na Hana Kahiko me ka Hooleia Mai Nae Hoole Na Lunanui i ka Hoopau Ana I Ka Poe Mua Maopopo Loa ka Pulapula Ana o na Kepani e na Alakai o ka Hui Uniona
O ka manaolana o na limahana Kepani alohaai, e joi hou aku e noho hana mahalo o na haku mahiko, ma na hana kahiko a lakou o ka haalele ana, elike paha me na olelo hoonuinui a na alakai a ka hui uniona, ame ka poe olohani, na paha wale ia, mamuli o ka hoole ana mai o na haku o na mahiko i ka haawi ana ia mau hana ia lakou, no ka mea ua lilo mua i kekahi poe e ae, a kala hopena i ikeia, o ia no ka haalele hou ana aku he heluna nui o ka Kepani i na mahiko, a hoi hou mai la uo Hopolulu nei, ma ka pule aku la i hala. (End of first paragraph)
O ka mea oiaio maoli, no na mea e pili ana i ka hooponoponoia ana, ahiki i ka hoopau ana o na Kepani i ka olokaui, o ia no ka hoikeia ana aku o ka lohe ia lakou, aohe a lakou kauka'i @ ana mai, no ka loaa o na hana mea a lakou i lawelawe ai, ke hoi lakou i ka hana, aka o na wahi kaawale, a o na hana hoi apau e hiki ana ia lakou ke lawelawe aku, malaila wale no lakou e hoohanaia ai, oiai nae he okoa loa na mean a na nupepa Kepani, ame na luna mai o ka hui uniona o na Kepani i a'o mai ai i ua Kepani limahana, pela iha ! kahihewa ai kela poe Kepani, a haalele hou i ka noho ana ma ua mahiia, mahope iho o ko lakou hoi ana aka me ko lakou mau ohana.
Mahope koke iho o ka hoike akea ia @ ae ko ka loha, no ka hoi o na Kepani limahana i na mahiko, ua hoea aku ia ka Kepani i noho hana kahiko ma ka @ o Waialua, me ko hookuonoono ana iho maloko o na kauhale a lakou i noho mua ai, alaila hele mai la kela poe Kepani e hui me ka luanui o ka kahiko, a koi aku la e haawi hou ia @ ia lakou, kela mau hana mua a @ e paa ana, mamua o ka hoalaia ana ae o ka olohani.
Hooleia ka Lakou Noi
Ma ka hunahuna ole iho i ka mea oia ua hoike aku la ka Lunanui Good-@ aole loa e hiki iaia ke hoopau aka i ka poe e noho hana ana maloko o ka mahiko i kela manawa, aka o ka mea hiki wale no iaia ke hana mai no ka pono o kela mau Kepani i hoi hou aka i ka hana o ia ka hoolako ana mai ia lakou me na hana okoa loa, no kela pano i haalele hou aku ai he heluna nui ua Kepani me ko lakou mau ohana ia Waialua, a huil hoi mai la no Honolulu.
Aole ma kela mahiko wale no i ikeia a la pilikia, aka ma ka mahiko pu kekahi o Kahuku, no ka mea ua haalele he heluna nui o na Kepani ia Honolulu nei, ma ke kaaahi o ka Poaono aka i hala, me ka manao e noho paa aka lakou ma ka mahiko o Kahuku, i a wa nae i hele aku ai e hui pu me ka Lunanui Andrew Adams, ua hoikeia kaai la ka lohe ia lakou, ua pau loa na kaaa oloko o ka halewili i ka lilo, a e lawe ae lakou i na hana mawaho ae i pili loa i ka mahiko, ua hoole kela poe Kepani i ka noho hana ana no ka mahiko, a hoi hou mai la no Honolulu nei ma ia la no.
Aole Pilikia ma na Mahiko e Ae
Aole he mau pilikia i ikeia ma ke kaui mau mahiko e ae, oiai nae ua nui ka Kepani i huli hoi aku ma na kauhale o ka mahiko e loaa aku ana ia lakou, a ua ae no hoi lakou e lawelawe aku i ua hana i haawiia mai, me ke louka'i aku, elike me ka loihi o ka lakou noho hana ana, pela e loaa hou @ ai kekahi mau hana, i lilo aku i ka poe wawahi olohani.
No ka manao nae o na lunanui o na mahiko, ua pula pu maoli ia aku no na Kepani, e ka poe hoeueu olohani, a e @ lunanui hoi o ka hui uniona, i pa'i @ ia ae ai kekahi mau pepa nunui a kaala ma kahi e ikeia ai e na Kepani, me ka unubiia ma ka lakou olelo ponoi hiki ai ke maopopo i na mea oiaio na kela hoi hou ana o lakou e hana, a penei iho ka manao o kela mau hoakaka oa lunanui.
Hooleia Ke Noi a ka Poe Olohani
O ke kai a ka poe oiohani o ka hui kelepona Mutual, no ka hoihoi hou ia aku o ka poe olohani apau i ka hana malalo o na ukuhana i hoopii hou ia ae, ua hooleia mai ia e ka hui kelepona, ma o kona lunanui la, me ka oleloia mai nae, o ka poe wale no i makemakeia e ka hui, a i waiho aku i ka lakou mau no no ka hoi hou i ka hana, o lakou ke haawiia mai i ka haua, aole hoi o na limahana apau i hoala ae i ka olohani mamua aku nei.
No kekahi mau manawa lehulehu ae nei i hala, i malama ae ai na limahana olohani o kela hui kelepona he mau halawai, me ka aponoia ana o kekahi mau olelo hooholo, me ke koho pua ia ana o kekahi komite, no ka hele aua ae e hui kino me na lunanui o ka hui kelapona.
Ma ka Poalua nei, ua hoea uku la ke komite i hohoia ai o ka poe olohani, no ka hui pu ana me na lunanui o ka hui kelepona a wahi a Mr. H. N. Tyson, ka peresidena o ka hui uniona o ka poe hana uwila, i ka wa i hoca aku ai o ke komite, ua hiki mua ae he mau inakai, a no ka imapalua horn ke kakali ana a ke komite, akahi no a hoea mai o Mr. Hummel, ka peresidena o ke hei, me ke kono ole mai i ke komite e komo aku iloko, aka iwaho no o ke alanui oia i kamailio mai ai i knoa manao.
Ua ninau mai oia i ke komite i ka lakou hana o ka hoea ana kau, in a paha ia no ke ake ana e lohe i ka pane ma ka aoao o ka hui kelepona, a i ka wa i hoikeia aku ai o ka hana ia a kela komite, in wa i hoakaka mai ai ka luna nui, aole i makaukau ka hui no ka hoohana koke ana aku i na papahana elua o na huaaina, ne ka maopopo ole i ka hui, o ka manawa e hoomakaia aku ai ka hana ana, aka o ka mea hiki i ka hui ke hana mai, o ia no waiho ana aku o na limahana olohani i ka lakou noi no ka hana, a i ka wa e ikeia ae ai he hana na lakou, ia manawa e hoikeia mai ai ka lohe.
No kela pane ma ka aoao o ka hui kelepona, ua hoakaka ae ka poe olohani aole lakou e noho malie ana, aka e lawe ae ana lakou i kekahi Keohiua, no ke kauoha ana aku i ka hui kelepona, e wehe i na kelepona apau i hookomoia ma loho o na home o na lala o ka hui nui on a, anue ka poe apau i kakoo i ka poe olohani.
Aole nae malaila wale iho la no pau ia mea i manaoia e ka poe olohani, aka inaaole e ae aku ana ka hui kelepona i ka lakou koi, alaila e ui okoa aku ana lakou i na lala o ka hui uniona o ka poe hana o ka hui kaauwila, no ke komo pu ana mai iloko o ka olohani ana.
E kaheaia ana kekahi halawai kuikawa, no ka Hui Uniona Kuwaena, kahi e akoakoa ae ai na elele o nahui uniona like ole, a ma kela halawai e waihoia aku ana na mea elua i noouooia e na limahana olohani o ka hui kelepona, in a no ke apono mai o kela halawai ia mau manao, a hoole mai paha.
Hoopiia ke Kalaiwa no ka Laweola
Mamuli o ka make ana o Kau Hooa, ke kaikamahine Pake i hooku'iia ai o ke kaa otomobile e kalawaia ana e S. Uilo, a make ma ke kakahika Sahiti nei, i paa ae ai o Udo i ka hopuia ma ke kakahiaka Poalue nei a hookomoia ae ke kumuhoopii nona he laweola.
He kaikamahine Pake keia nona na makahiki elua, mahope koke iho o kona hooku'ila ana aku a hina ilalo ua lawe koke ia mai oia no ka halema'i o na ulia poino, a ma ka nanaia ana e ke kauka i ikeia ai ua poino kekahi mau wahi oloko o ke kino, a ua hoiholia aku no ka halema'i o na Kamalii, a he ma nawai pokole loa ma ia hope iho ua lele loa ae la ka hanu ola o ke kaikamahine.
Hockuuia Kekahi Poe Ma'i o Kalihi
Ma ka noho ana o ka halawai kuikawa a na luna oihana o ka papa ola ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, i huikeia ae ai kekahi manao, aole e hoouna hou ia aku ana na ma'i mauka ae nei o ka halema'i o Kalihi no Kalaupapa i keia makahiki, aka e hoomauia aku ana no ko lakou lapaauia ana maanei nei, no kekahi manawa loihi.
Mamuli o keia kaohi ana mai i ka hoouna ana aku i na ma'i no Kalaupapa ame Molokai, he hoike ana mai keia, eia na mangolana iloko o na luna oihana o ka papa ola, no ka hoera mai i ka wa e maopopo loa ai, ka mualahi o ka hoola ana aku i ka mai lepera ma keia hope aku.
Ma kela halawai i apono ae ai ke komislua i ka hoike a ka papa kauka, na lakou i nana kekahi poe ma'i, no ka hookuu ana aku he 30 mau ma'i mai Kalihi aku, he 9 kane a he 21 mau wahine.
O keia iho la ka nui o ka poe i hookuuia, me ka huli hoi ana aku no ko lakou mau home, no ka hui pu ana me no ohana, iloko o na mauao henoli, me ko lakou hele ae nae e hoike ia lakou iho imua o na kauka o ka papa ola, no ka nana hou ia mai, in a paha ua kaawale aku ka ma'i mai ia lakou aku, a i ole ua loaa hou paha i ka ma'i, iloko a na mahina eono e nee aku nei.
Ma ka mahina o Dekemaba aku nei i hala he 28 ka nui o na ma'i i hookuuia a mai ia manawa mai ahiki keia wu, aole he hookahi o keia maa ma'i i hoihoi hou ia ae no Kalihi, aka ua hookuu loa ia aku lakou e hele lanakila ma ke ano he poe i loaa ole i ka ma'i lepera.
Ma ke hoakaka a ka Peresidena Troter o ka papa ola, i ka wa i hookuuia aku ai o ka poe he 28 ma ka mahina aku nei o Dekemaba i hala, ua lilo lakou i poe hoike aku i ke akea, no ke ana o ka laau i haulala ai lakou, o ia ka aku @ no ia kumu, ua hoi keike hkoa mai kekahi poe i loohia kela ano ma'i ia lakou iho, me ka hoi ana ae e noho ma ka halema'i o Kalihi, no ko lakou lapaauia aku me kela aila.
O ka aila e hamoia ai i na ma'i ma uku ae nei o Kalihi, ua loaa mai ia mai kekahi kumulaau mai e ulu ana ma Iuia, a o Kauka A.I. Dean, o ke Kula Nui o Hawaii, ka mea nana i hana i kela aila, a i kokuaia mai hoi e Kauka J. T. McDonald, pela i ikeia ae ai he laau keia nana e hoola i ka ma'i lepera me ka manaoio o koonei poe kauka, ua hiki mai i ka wa e hoemi loa ia mai ai ka poe e loahia i ka ma'i hookaawale.
Ua loaa mai nae he mau hua o kela ano kumulaau, eia i Honolulu nei, a e kanuia aku ana, e lilo ana ia i mea nana e hoolako mau mai i ka oihana lapaau me ka aila no kela ano ma'i i na manawa apau.
He kanakolu kumamalua ka nui o ka poe i nanaia, a mailoko ae o kela heluna he elua wale no i ikeia, aia no he honilona o ka ma'i maluna o laua, me ka hoonoho hou ia maloko o ka halema'i no kekahi manawa hou aku.
Mamuli o ka ikeia ana ae la o ka holopono loa o keia ano aila no ka hoola ana i kama'i lepera, ua manaoia ma ka manawa e noho mai ai o ka ahaolelo kuloko, e noiia aku ana kekahi haawina dala i hiki/ai ke hoolimalimaia aku i kekahi mau kanaka hou elia, no ka hoomau ana aku i kela ano o ka lapaau ana, i na ma'i ma Kalaupapa ame Kalawao.
Mamuli o ka hoakaka a ke Kokua Meia Arnold o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu, ma ka halawai a ka papa lunakiai ma ka po o ka Poalua i hala, i waihoia aku ai na mea apau e kue na ia T. C. Blackwell i ka Loio Kalana Heen, no ka waiho ana ae i kana hoike e pili ana i kela limahana.
Hookipaia Mai Na Hoa Ahaolelo Me Ka Ohaoha Hoea na Hoa o ka Ahaolelo no Honolulu Nei a Hele Makaikai ma ka Huli Koolau Hoohala Lakou He Mau La Ma Keia KulanaKauhale Loaa ka Ike i Kela Mau Hoa o ka Ahaolelo no ke Kulana Oiaio o Hawaii Nei
Elike me ko Hawaii nei ano mau, ma na manawa a ua malihini ko'iko'i a hanohano e kipa mai ai maanei nei, pela iho la i hookipaia mai ai na hoa hanohano oloko o ka ahaolelo lahui, me ko lakou mau ohana, ma ke kakahiaka o ke Sahati aku la i hala, i ka wa i ku mai ai ka mokuahi Great Northern no keia awa, ke hale la a piha loa kela mau malihini me na manao hauoli, no na mea i hanaia aku ia lakou e koonei poe.
Ma ka wehewehe ana ae o kaiao o kela kakahiaka Sahati, i kaalo pono ae ai ka mokuahi Great Northern mawaho o Daimana Hila a mamua hoi o ka akoakoa ana ae o na malihini maluna o ka oneki o ka lakou helelana aia hoi ua kapalulu ae la na mokulele mai Pualoa mai maluna pono ae o ka mokuahi a iloko o ko lakou nanea i kiolaia iho ai kekahi palapala iluna o ka oneki a ka mokuahi o ka huaolelo hookahi wale no maloko o kela palapala o ia ke "Aloha" he huaolelo e hoike aku ana no ka hoopikaia mai o na malihini ma ka Paredaiso o ka Pakipika me na manao ohohia i kakauinoaia hoi e ka Mekia Kanerala Morton o ka oihana kana o Amerika ma Hawaii nei.
I ka hoea ana mai o ka mokuahi mawaho ae nei o ka nuku o ke awa a oiai e lawelawe ana ke kauka i kana hana ma ka nana ana i na ohua ua hoea aku la o Mr. A. Lewis Jr. ka peresidena o ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei me K. O. Brown ke kakauolelo ka lunaleka nui Mrs. Shingle ame kekahi pae kaikamahine opio me ua lei noluna o ka mokuahi a oiai e ai ana na malihini i ko lakou aina kakahiaka i kela manawa ua komo okoa aku la no na kaikamahine opio iloko o ka rumiaina a hookau aku la i na lei maluna o na peio keia mau malihini
Ike i ma Lahui Like Ole
Ua hoea pu aku kekahi hui hookaai pila me himeni ao ke hoohanohano ana i na malihini a oiai e hookokoke mai ana ka mokuahi e pili i ka awapo ua kuupau mai la na keiki hookani pila i ka lakou hana aia hoi na malihini ke akoakoa la maluna o ka oneki me ke kilohi pono mai i ka hiona ouka nei o ka aina a o ka mea nan i hookahaha loa aku i ko lakou noonoo o ia no ka ike ana mai i na lahui like ole e kuku like aku ana ma ka uwapo ka mea lakou i ike mua ole ai ma na wahi e ae o ka honua nei.
I ka pili ana mai hoi o ka mokuahi ka uwapo i pii aku ai o Kiaaina McCarthy noluna o ka oneki, pela me ka Elele Kuhio a me ke Kenerala Morton a me kekahi mau luna aupane kiekie e ae a i ka halawai pu ana aku me na hou o ka ahaolelo lahui ua hoohalaia kekahi mau minuke ma ka lululima ana iloko o na manao hauoli no ka mea ua kamaaina mua no keia poe apau ia lakou iho oiai ma Wakinekona
Hele Kaapuni Ia Oahu Nei
Oiai ke nee mau la ka manawa imua a ua maona hoi na hoa o ka ahaolelo me ko lakou mau ohana aole he hoohakalia ana iho ua makaukau mua na kaa otomobile o ka iho mai la no ia o na malihini mailuna mai o ka mokuahi me ka waiho no i ko lakou mau ukana maloko o na lumi o ke kaa mai la no ia i mau malihini na Hawaii nei me ka lawe hoomakaikaiia no ka holokaapuni ana ia Oahu nei
Ua hoomaka kela huakai makaikai ma ka poli aku nei o Nuuanu me ka ika ana o na malihini i kekahi hapa o ke kulanakauhale oiai na kaa e holo ana nouka o Nuuanu a oiai ua heluhelu ka hapanui o lakou i ka moolelo o ke kaua a Kamehameha i hoouka ai ma ka pali o Nuuanu akahi no nae lakou a ike kumaka i kela wahi i kaulana ma ka moolelo
Kipa i Kahi Hana Halakahiki
I ka hoia ana o na malihini ma kahi hana halakahiki ua hele lakou malaila
Mahalo Na Hoa Ahaolelo i ka Elele Kuhio Lokeia Kekahi Mau Haiolelo Pokopoko a na Malihini ma ka Paina ma Haleiwa Hookipaia na Malihini me ke Ohohia ma Waialua Kuhikuhi ka Elele Kuhio i ke Kulana Oiaio o na Amerika Apau ma Hawaii Nei
Ma ka paine no ka hanohano o na hoi o ka ahaolelo lahui i haawiia ae ai ma ka Hokele o Haleiwa ma ka auwina la o ke Sahati aku nei i hala i loheia ai na haiolelo lehulehu maluna o ka ninau pili lahui ma Hawaii nei me ka haawi pu ia ana o kekahi mau olelo mahalo kiekie ai ka Elele Kuhio e na malihini ma ke auo he elele no Hawaii nei ma Wakinekona me ka noke pu ia hoi o ka Elele Kuhio i ka pa'ipa'i i kona wa i kuhikuhi aku ai o Hawaii nei wale no kahi nana i mawehe ae i na pohihihi e pili ana i ka ninau lahui ua ke mea maanei i ikeia ai no lahui apau he hookahi ma ke ano he Amerika lakou apau
Ua kaa ka papahana o ke'a paina a na hoa o ka ahaolelo malalo o ka hoohana anna a A. Lewis Jr ka peresidena o ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei a nana ka kaiolelo mua loa i haawi ma ke ano he hai olelo hookipa i na malihini me ka hoakaka ana mai no na huakai makaikai a na hoa o ka ahaolelo no Hawaii nei mamua aku nei me kona hoola ana aku no oili mai no he mau hua mai ia mau huaka'i makaikai mai ma o ka inoa ana o kekahi mau pomaikai ia Hawaii
Iaia i hooki iho ai i kana haiolelo ia wa i hoolauna mai ai oia ia Kiaana McCarthy ma ke ano oia ka mea nana e hoomaka na haiolelo pokopoko
Wahi a Kiaaina McCarth he manaolana kona i ka hoea kino ana mai o na hou o ka ahaolelo lahui no Hawaii nei a ike me ko lakou mau maka ponoi e hoopaa loa ia ae ana ko lakou mau manao kanalua no na mea a Hawaii i ake aku ai e loaa mai laia mai ke aupuni federala mai
Ua hoakaka mai oia no na huakai i hala a na hoa o ka ahaolelo lahui no Hawaii nei me kona olelo ana ae elike me ka loihi o ko Hawaii nei hoouna ana i olelo lahui nona i ka ahaolelo lahui he kauaka hoi i nale i ka pono koho maluna o ka nunau apau pela iho la no i waiwai loa ai ke kipa ana mai o na hoa o ka ahaolelo no Hawaii nei ma o lakou la e loaa ai na mana kono no ka pono o Hawaii
Mahalo no Hawaii Nei
Mahope o ka haiolelo a Kiaaina McCarthy i hoolaunaia mai ai o Senatoa Sterling me kona haawi ana mai i kona mahalo kiekie ia Hawaii nei no na mea ana i ike ai me kona mau maka ponoi
Aole wale no e lilo ana makou poe hoaloha oiaio no Hawaii aka e lilo pu ana i poe hooikaika no kona ulu ana ae a hoopalahalaha aku a no ka hoolilo ana i ano Amerika oiaio
Eia maanei ma oukou kekahi mau ninau ano nui o kekahi o ia mau ninau o ia no ka ninau pili lahui o kekahi o na mea ano nui oiai makou e noho pokole ana maane nei o ia no ka imi pono ana aku maluna o ka ninau pili la hui i lilo i ninau paakiki ia oukou elike no hoi me na ninau ano nui i hoea ae imua o ka ahaolelo lahui
O ka lua o na malihini i hoolauneia ae no ke kamailio ana i kekahi mau olelo pokole oia ka Lunamakaainana Warren Gard me kona haawi ana mai i kana mahalo kiekie ana no ka Elele Kuhio no kana mau hana ma Wakinekona
Ua akoakaka ae nei ko oukou luna hoomalu aole he mana koho o ka Elele Kuhio maloko o ka hale o na lunamakaainana ke makemake nei nae au e hoike aku imua o oukou me kela nele no i ka mana koho ua oi ae ka mana ume i loaa i ka Elele Kuhio maloko ka hale mamua o kekahi poe lehulehu i loaa ka mana koho e koho ai lakou he elima a eono manawa i ka la he kanaka Amerika oia a makou e haheo loe nei e hui pu mai iwaena o makou.