Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 29, 16 July 1920 — Page 6
This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
This work is dedicated to: | Arneil A. Islaias |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
6 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, IULAI 16, 1920.
He Moolelo no
MATE WILEMOTA
He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai
“Ae: ma ka moolelo he wahine loaa ole no ka kela i ua o Dupona aka mamuli o ka nui hoohune o ua o Dupona i ke noi me ka hoao mau e hoowalewale pela i loaa ai iaia a o ke kumu no o kona hooikaika ana e mare oia me kela wahine mamuli o kona ike i ka waiwai i lilo mai ai ia waiwai iaia i kekahi la eia nae ua ike no kela wahine aole o Dupona i makemake e mare aku iaia no ke aloha aka no ka makemake wale no i ka waiwai.
“Mahope o ka hala ana o kekahi mau makahiki o ko laua noho pu ana ua koikoi mau aku la o Dupono i ka wahine e hoolilo mai i kela mau waiwai ame na kaukani dala ma kona inoa he koi ana aku a ua o Dupona i hoole loa ia mai ai e ka wahine a no ia hoole paakiki loa o ka wahine ua pepehi iho la ua o Dupona i ka wahine a o kana hana ino loa i hana ai oia no kona kipaku ana i ka wahine ame ke kaikamahine a laua a hele loa mai kona home aku.
“Aohe wahi kupono a ka wahine e hele aku ai a noho eia nae mahope iho ua holo aku la laua a noho maloko o ke kulanakauhale o Sana Lui ma ka mokuaina o Misouri a malaila laua i noho ai mahope o ka loaa ana o kekahi home no laua e noho ai.
“He wahine waiwai kela aka mamuli o ka pepehi a hanaino mau ana o kana kane iaia ua lilo kela i wahine oma’ima’i a nawaliwali mau a i ka manawa hope loa ua lilo oia he wahine ma’i maoli. Maloko o ke kulanakauhale o Sana Lui i hoonaauaoia ai kana kaikamahine. Mahope mai ua loaa mai ka lohe ia Dupona aia ua wahine la ana ma ke kaikamahine maloko o ke kulanakauhale o Sana Lui nolaila ua holo aku la oia ilaila a kipaku aku la i ka wahine nolaila ua haalele ke wahine i kela kulanakauhale a nee aku a no ke kulanakauhale o Kikako.
“Ua loaa mai keia ike ia’u iloko o na pule elua aku nei i hala oiai au e ninaninau ana no na mea e pili ana no Dupona ame kana wahine. Ma kela manawa a ka wahine e noho ana maloko o ke kulanakauhale o Kikako i lohe aku ai oia no ka make ana o Dupona oia kela kiia ana ona e oe i ka pu maloko o Texas.
Ua lilo kela lono no ka make ana o Dupona i mea e hoomamaia ae ai na manao kaumaha mailoko ae o kela wahina oia nae o kela ano nawaliwali oia i iho mau aku ai ilalo ma na anuu liilii ahiki i kona make ana me ka haalele ana iho i kona mau waiwai apau i kana kaikamahine hookahi wale no ma ke ano oia wale no kona hooilina he kaikamahine nona na makahiki he umi-kumamalima ia manawa.
“O kekahi o na loio hilinaiia maloko o ke kulanakauhale o Kikako ka i kohoia e ka aha hookolokolo i kahu malama waiwai no ke kaikamahine a o ua kaikamahine la aole ia he mea okoa aku aka o ke kaikamahine no a Dupona e hoao mai nei e make i mea e pau loa aku ai ka waiwai iaia oiai oia ka makuakane ponoi o Mate.
“He maikai wale no ia noho ana mai ahiki he makahiki i hala aku nei a ma ia manawa make aku la ua loio la i hookohuia mai ai e ka aha i kahu malama waiwai no Mate. Ma kona manawa i make aku ai ua hookomoia aku na dala apau a Mareka Dupona ka makuahine o Mate e ka loio Wilatoma iloko o kekahi mau hui hoopukapuka dala a ma ka manawa i make ai ka mana malama i ka waiwai e Mate iloko o ka mana hooponopono o kekahi hoaloha ona.
“He mau mahina ma ia hope mai a elike no hoi me ke ano mau o na wahine opio ke ake e ike aku ia wahi aku a ia wahi aku ua nonoi aku la oia i kona kahu malama waiwai e hookuu mai iaia e holo mai no ke kulanakauhale o Manakaseta malalo o ka inoa Mate Wilemota a pela oia i hoea mai ai i keia kulanakauhale a e hana nei hoi maloko o ka hakehana olopapa nui o Manakaseta a o ka makahiki keia a oi o kona noho ana maloko o keia kulanakauhale.”
“Alaila o Dupona anei ka makuakane ponoi o Mate?” i ninau aku ai o Hale me kona kahaha loa.
“Ae oia kona makuakane ponoi nana mai oia.” i pane mai ai ka makaikiu.” Ua hookolo ae o Dupona i kana wahine ahiki i ke kulanakauhale o Kikako a i kona lohe ana mai ua make aku oia a ma kekahi ano i maopopo ole ia’u ua loaa mai la ka ike iaia eia o Mate iloko o keia kulanakauhale kahi i noho ai a pela oia hoouna ma iai ia Gomeza ianei no ka huli ana iaia a i ka loaa ana aku o ka lohe iaia eia i’o no o Mate iloko o keia kulanakauhale kahi i noho ai pela oia i holo mai ai a pela no hoi au i hookolo mai nei mahope ona.”
“Ahe pela ka.” i pane aku ai o Hale me kona piha loa i na manao kahaha no keia ike loaa mai la iaia a ke hoomaopopo pu iho la no hoi oia iloko ona he mau mea oiaio wale no ia a ka makaukiu o ka hoike ana mai la iaia.
“I keia manawa.” wahi hou kaikamahine aole me ka manao maikai aka o kona manao oia no k pepehi na i ke kaikamahine ua hoao oia e pepehi i kana wahine a no ke ko ole ke imi mai nei oia i ke kaikamahine no ka hoopoino ana iaia nolaila e ike mai oe aole oia e hoomaha iki ana a aole no hoi e moe iki ana kona mau maka ahiki i ka hookoia ana o kona makemake ma o ka make ana o kana kaikamahine ame ka lilo ana aku apau loa o kela mau waiwai iaia.
“I ha’i aku nae au ia oe e Hale eia au maanei i keia manawa no ka hoopakele ana i ke ola o kela kaikamahine ame ka hoopahu’a ana aku i ka hana a kela kanaka puuwai eleele a ina no ka holopono o ka’u hana e hoolala nei e paa ana oia ia’u i ka hopuia ma kekahi manawa o keia po a i ole ma ka la apopo paha a hoopaa aku iaia i ka halepaahao a i hiki ai nae ia hana ke lawelaweia me ka holopono ea e noi aku ana au ia oe no kau kokua oiai e makemake loa aku ana ae ia kokua au.”
“O e Mr. Tavara he lima kokua au malalo aku ou i na manawa aoau i ole e lilo keia mau kanaka i mau mea hoopilikia hou mai ia’u a i ole ia Mate paha ma nei mua aku.” i pane aku ai o Hale.
“Alaila aole pono ia kaua e hoopau manawa wale.” wahi hou a ka makaikiu o ka pane ana mai. “Ua makaukau ka papahana a Dupona i nei manawa elike me ia a’u o ka lohe ana aku nei ia oe o ka hoakaka ana mai nei. Ua maopopo ia’u aole oia e hoohakalia ana i ka hooko aku i kana papahana ina e loaa aku ana ka ike iaia eia au ianei e hoomaka koke aku ana oia e hana i ka mea e make ai o Mate a i ole e lilo aku ai paha ma o ka lawe aihue ana aku iaia.”
“Alaila heaha ana ka kaua mea e hana aku ai?”
“O ka hana mua.” wahi a Tavara, “oia no ka hele ana aku e huli ia Gomeza ame Dupona. Eia pu me a’u i keia manawa he mau palapala hopu a i loaa ai ko kaua mau lima kokua ea he pono ke hoike koke aku i ka oihana makai o nei e haawi mai i ka lakou mau kokua ana ia kaua no ka paa o kela mau kanaka i ka hopuia no ka mea ua makemakeia laua a elua e hoihoiia aku i ka hema no ko laua hookolokoloia mai no na karaima lehulehu like ole i hanaia e laua.”
“Heaha ana ka hana hiki ia’u ke kokua aku ia oe?” i ninau aku ai o Hale.
“Aohe mea hiki ia oe ke hana i nei manawa aka nae he hana kau e hana aku ana a’u i makemake ai ia oe ma kekali manawa o keia ahiahi. Hele mai oe e hui me a’u maanei ma ka hora eono o keia ahiahi a ia manawa e hoakaka aku ai ia oe i kau mea e hana ak uia a ia manawa hookahi no hoi e hana ak uai au i ka’u papahana i hoolala ai.”
Huki koke ae la ka makaikiu i kana uwaki ia manawa a nana iho la alaila i mai la ia Hale ua kokoke loa ia manawa e kani ka aina awakea. O ko Hale ku ae la no ia iluna a hopu aku la i ka lima o ka makaikiu kahiko a haalele mai la i ka hele ana ahiki i kona huli ana ae ma ke alanui Elema no ka hele ana aku e hui me Joe Keranatona no ko laua hoi pu ae no ka hale no ka paina awakea.
E hoomanao e na makamaka heluhelu ma keia manawa a Hale ma e kukakuka ana no ka laua papahana e hoonee aku ai no ia ahiahi iho aia no hoi o Dupona ame kona mau hoa ke hoolala mai la i ka lakou papahana no ia ahiahi iho elike me ia i ike mua ia ae nei ma kekahi mokuna i hala nolaila o ka ninau o ka wai papahana la ke holopono ana.
Ia Hale i haalele iho ai i ka makaikiu maloko o ka hokele a noho hookahi iho la ka makakiu kulou iho la kona poo ilalo me ka noonoo nui iloko ona no kana mea e hana aku ai. Ma kana nana iho o ka hihia e ku ana mamua ona ia manawa he mama wale no me ka maalahi ka hana ana aku a no ke ano maalahi i kana nana iho ua maopopo ole nae iaia pehea oia e hoomaka aku ai ka hoonee ana i kana hana.
Ua nui ka manawa i hala iaia ma ka huli ana ia Dupona ame Gomeza mai ke kulanakauhale o Vikabuga ahiki i Sana Lui a mai Sana Lui ahiki Kikako a mai Kikako mai a i Manakaseta a i keia manawa aneane loa e kau aku kona mau lima maluna o laua.
O ka Makaikiu Tarava elike me na makaikiu e ae iloko o ka lakou hana ua nui ka mahaloia me na olelo hoomaikai he nui no na hihia lehulehu ana o ka lele ana aku maluna o kana pio i ka manawa kupono ma na manawa a na enemi e manao ana ua lanakila lakou aole hoi e hiki ana i ke kanaka o ke aupuni ke hana aku i ka mea e paa ai lakou he manao kuhihewa nae ia o lakou.
Elike me ia au e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei ua loaa ka ike ia Dupona ua hoea mai ka makaikia ma ia manawa elike me ka manao maloko o ka leka i loaa ai iaia mai a Gomeza aku a aia ka Makaikiu Tarava maloko o ia kulanakauhale ia manawa a me ia ike no nae ona he manaoi’o no kona e hookoia ana no kona makemake a e pakele ana no oia me ka paa ole i ka hopuia ahiki i kona mamao loa ana mamua o ka hana ana aku o ka makaikiu i ka hana e paa ai oia i ka hopuiia. Ke kuhihewa nui keia ona.
Elike me ia i ike muaia ae nei ua pau kana papahana i ka hoolalaia a me ka puupuu hookahi ua hiki loa iaia ke hoonalowale loa aku ia Hale mailuna aku o ka ili honua a e hiki ana no hoi iaia ke kaili aku i ke kaikamahine a kahi ana e papahi ai iaia ia kumu e lilo mai ai kona waiwai apau loa iaia. Ua maopopo loa kona lanakila maluna o keia mau hana a ua hooiaio iho oia pela eia nae na keia nee ana aku o ka moolelo e kuailo ae i kona hopena.
Ma keia maimai o Mate e lilo mai ana iaia pela kana o ka noonoo ana iho me ke kuko nui iloko o kona naau e lilo hou ana oia i kanaka waiwai elike me kona kulana waiwai a hanohano mamua oia kona manawa e haalele loa iho ai i ka aina hou ole ia ai kona noonoo aka malaila oia e noho ai me ka hauoli ame ka hanohano i ke koena aku o kona mau la hapauea.
No kana mea paahana oia hoi ke kanaka Mekiko aohe ana noonoo ana nona. Ina no ka holopono o kana hana na ia kanaka Mekiko no ia e au nona iho a kona wahi e pae aku ai a i ole hoi hou aku paha i Mekiko kona aina kulaiwi. Elike me na kanaka makee waiwai a alunu apau pela iho la ke ano o nei kanaka o Dupona aohe noonoo iho ina e waiwai ana oia alaila e mahele like ia waiwai mawaena o laua aole o ko Dupona noonoo oia no kana e nana iho me ka nana ole aku i kekahi mea e.
Me ka uluhua nui oia o ka noho ana maloko o ka hale a laua e noho ana me ka piha nanauki pu e ake mai ana aia o ka hoea koke mai o ka hora ana e hoomaka aku ai i kana hana puuwai eleele.
Ua maopopo iaia ko Hale Lesetera wahi e loaa aku ai iaia a ke ike aku oia iaia ia manawa oia e ki aku ai a make me ka loaa ole iho o ka manao maka’u iaia no kona huliia mai no ka mea ma kona noonoo iho he hana maalahi wale no nana ka uhi ana a nalowale e loaa ole ai kona mau meheu e hiki ole ai ke huliia mai. Kuhihewa hou no.
O kekahi haawina maikai loa i loaa i ka Makaikiu Tarava a ua hanau pu ia mai no paha ia haawina me ia oia kona hiki ole ke poina i ka helehelena o kekahi kane a wahine paha ana e ike mua ai ina no no hookahi manawa o ia ike ana.
Ina e ike ana oia e kekahi helehelena no hookahi manawa aole loa oia e poina ana ina no kona ike hou aku iaia me ka nana ole pehea la ka nalowale oia mea o ka hoano e ana i kona helehelena ame kona mau aahu e hiki ana no iaia ke ike aku ia mea.
O na nanaina o na kanaka elua ana e hookolo ana ia manawa me he mea la he kii i kau mau ia mai mamua o kona mau maka i na manawa apau a ina no ke kau aku o ka ike a kona mau maka maluna o kekahi o laua aole loa e nele ana kona ike aku e koho koke aku ana no oia.
He hana maa ole nana ka hoano e ana ae i kona helehelena a he kakaikahi loa na manawa ana o ka hana ana pela aka nae ma keia manawa a me keia hana hoi i mea e holopono ai kana mau mea i upu ai ua hoololi ae la oia i kona mu ano apau a ke nana aku ua kulike loa oia ma na ano apau me kekahi kanaka lawealwe oihana kalepa kaaheie mai kakahi aupuni a i kekahi a elike me ka kaua e ka mea heluhelu i ike mu ae nei iaia ma kona manawa i halawai ai me Hale ma ka hale hoolulu kaaahi ua loli maoli no kona mau ano apau a ina paha aole oia i hele mai a kau aku i kona lima maluna o ka poohiwi o Hale aole no o Hale e ike aku ana iaia pela i nei manawa.
He kanaka aoo ka Makaikiu Tarava ma keia manawa ua loihi kona mau makahiki a elike me kekahi kumulaau kahiko ae e ike aku ana i kona mau ano apau pela okoa iho la no ka Makaikiu Tarava ma keia manawa a kaua e ike nei.
Ua lohe aku la oia i ke kahea ma na wahi apau o ka hokele e hoike mai ana he manawa ia no ka aina awakea nolaila mahope o kona kilohi ana aku i kona helehelena i ke aniani no ka nana hope ana ua pili pono a maikai paha kana hoano e ana iaia iho ua maikai kona mau aahu o kona iho aku la no ia no ka rumiaina.
He lede huapala kona mea nana i alakai aku a komo i ka rumiaina a hoonoho iho la iaia ma kekahi wahi o ke pakaukau a waiho iho la i ka pepa e hoakaka ana i ma meaai o na ano like ole mamua o kona alo.
Oiai oia e hoopiha ana ika lua o ka inaina me na meaai ono o kela ame keia ano e ahu mai ana mamua o kona alo ke hana mau la oloko ona me ka piha noonoo no kana papahana e hoonee aku ana me kona nana ole aku i na hoai e noho mai ana ma kekahi aoao mai o ke pakaukau no ka mea aohe no kekahi o ia poe ke kaunu o kona noonoo aka no kekahi mau kanaka okoa aku.
Ua holopono kana mau mea o ka hoolala ana no kana hana a i ka manawa i pau ai o kana ai ana o kona ku ae la no ia a hele holoholo aku la iwaho mai ka hokele aku a kamoe pololei loa aku la kana hele ana no ka hale o ka oihana makai he wahi mamao loa no mailaila aku.
I kona hiki ana aku ilaila o kana hana mua loa oia no ka hoolauna ana aku iaia i ka makai nui a mahope o ko laua ike ana aku iaia i ka makai nui a mahope o ko laua ike ana hoike aku la oia iaia i kana hana o ka hiki ana aku imua ona a o ka hana hoi nana i koi aku iaia e holo mai i ke kulanakauhale o Manakaseta a ua haawi mai la no hoi ka makaikiu nui i kana hoohiki e haawi mai ana oia i na kokua kupono apau iaia ia mea e holopono ai kana hana.
I ka pau ana o kana kamailio ana me ka makaikiu haalele aku la oia i ka halewai a hele holoholo aku la ma ke Alanui Elema me ka nana pono aku i na helehelena o kela ame keia mea ana e halawai aku ana ma ke alanui me ka manaolana ikaika iloko ona e ike aku ia Dupona a i ole ia Gomeza paha.
Oiai oia e hele ana aole oia i manao ia manwa e holopono koke ana kana huli ana ia mau kanaka e hala ana la kekahi manawa loihi me ka hana nui mamua o ka hiki ana e kau aku kona mau maka maluna o laua a i ole kekahi paha o laua aka nae oiai no oia e noonoo ana pela o kahi no o ka haawina laki o kona ike koke aku la no ia ia Gomeza oia nae ua pau kona umiumi i ke kahiia a nemonemo ka auwae e oile mai ana mailoko mai o ka halekuai laau ma ke kihi o na alanui Elema ame Alahaka.
E hoomanao e na makamaka heluhelu ma kekahi wahi o ka mokuna ae nei i hala e hoakaka ana malaila ke kauohaia ana o Gomeza e Dupona e hele e kahi i kona umiumi kapulu a ua hele i’o aku o Gomeza hooko ia kauoha a o keia kona manawa o ka oilo ana mailoko mai o kahi ana i hele aku ai e kahi i kona umiumi a ike aku ai ka Makaikiu Tarava.
Aohe i ike mai ke kanaka Mekiko i ka makiakiu no ka mea me ka awiwi wale no ia hoi ana aku a Gomeza no ka makemake e hoea koke aku i ka hale eia nae ua ike koke aku la ka makaikiu iaia a hoomaka aku la kona kakau ana mahope ona ahiki i ka hoea ana aku i ke alanui Hanowa a hele aku la no ka Barbary Coast ua huli pu ae la noka makaikiu ma ia alanui a hoomau aku la no i kana hahai ana mahope o kana kanaka.
I ke kanaka Mekiko i pii aku ai no ka hale maluna ua hahai pu aku la no ka makaikiu mahope ona a pii aku la ma ke alanui pii. Aole i ike iki ke kanaka Mekiko i kona hahaiia ak uahiki i kona lohe ana mai ika halulu aku o na kapuai wawae o ka makaikiu ma ke alanuipii mahope ona a ia huli ana mai ana akahi no oia a ike iho la e hookoloia aku ana ka oia.
I ke kau pono ana aku iluna ku iki iho la o Gomeza a he sekona paha ma ia hope iho ku iho la ka makaikiu ma kona aoao.
Ma keia manawa aole i loaa iki kekahi ike i ke kanaka Mekiko o ke kanaka e ku aku ma kona aoao o ka Makaikiu Tarava no ia nana i hoopahua i ka laua papahana o ka hoao ana e hoopoino i ke ola o Hale ma ka mokuaina o Texas.
No kekahi manawa ua ulu ae he manao iloko o ke kanaka Mekiko o Porota paha ke kanaka e hahai aku ana mahope ona aka i ka pili ana aku o ka makaikiu ma kona aoao akahi no oia a ike i kona koho hewa a pane mai la:
“Heaha kau i makemake ai ia’u i hahai mai ai oe mahope o’u?”
“He makemake ae e kamailio pu me oe’ i pane aku ai ka makaikiu a oiai oia e kamailio aku ana ke ike pu aku la oia he huihui ki ka ke kanaka Mekiko a paa ana iloko o kona lima. “Wehe aku i ka puka a maloko aku o ka rumi e kamailio aku ai au ia oe i kau hana o ka hahai ana mai nei mahope ou.”
“Hiki no ia oe ka kamailio mai ia’u i kou manao maanei.”
“Aole; wehe aku i ka puka.”
“Aole ae e wehe ana i ka puka kamailio mai i kou manao maanei.” wahi a ke kanaka Mekiko o ka hoole paakiki ana mai.
“E wehe aku oe i ka puka.” a ia manawa ike iho la o Gomeza iaia iho e nana mai ana oia i ke kanaka maloko o ka waha o ka pu panapana e kau pololeiia aku ana imua ona.
Aohe ana hoopaakiki ho uana mai aka hikaka aku la oia ihope me he mea la ua ona i ka lama aka nae i kona ike ana iho aohe ana mea hiki ke hana mai o kona hoolohe wale mai no i ke kauoha.
Huli aku ka ua o Gomeza a wehe mai la i ka puka a oiai ka makaikiu e kau mau aku ana no i kana pu panapana ma ke poo o ke kanaka Mekiko komo pu aku la oia iloko o ka rumi a i ke komo loa ana aku o laua iloko kauoha mai la ka makaikiu ia Gomeza e papahi hou mai i ka puka mahope o laua a e laka mai a paa.
Aohe hiki i ke kanaka Mekiko ke hoololohi iho o ka hooko wale aku no i ke kauoha.
“Kau kou mau lima iluna!” wahi a ka makaikiu i kauoha mai ai.
He minuke ma ia hope iho ua umiiia ae la na kupeehao ma na lima o ua Gomeza a o ka makaikiu kona haku ia manawa.
MOKUNA XIX.
Ua maopopo i ka Makaikiu Tarava aole i hoomaopopo mai o Gomeza oia ia a i kumu nona e ike iho ai pehea la ka manao ame ka hana a ke kanaka Mekiko ke ike mai iaia alaila wehe ae la oia i kona papale ame kona umiumi ku’i a he mea puiwa no ka hoi ia la o ua kanaka Mekiko la i kona manawa i ike poni mai ai o Tarava ka makaikiu nana i hoohoka iaia mamua a i mai la:
“Carramba!” oia hoi ma ka olelo Mekiko. “O oe i’a anei ia e Tarava?”
“Oia kau i olelo mai la pehea iho la keia i kou manao?” i pane aku ai o Tarava. “E auhea oe mai hoopihoihoiia kou noonoo no keia paa ana iho la ou; aole au e hoeha aku ana ia oe ina nae e hamau ana oe me ka uwa ole ae a e hana mai ana hoi elike me ka’u e kauoha aku ana ia oe a e pane mai ana hoi i na ninau apau a’u e waiho aku ana imua ou. Ua ike oe a ua maopopo ia’u nolaila mai noho oe a hoike mai i kekahi mau olelo hoopunipuni aka o na mea oiaio wale no.”
I ka lohe ana mai la o ke kanaka Mekiko i nei mau olelo a ka makaikiu ua piha loa oia i ka ukiuki he ike wale aku no ka makaikiu ia mau ano ona ia manawa hookahi ke nau wale la no i kona mau ku’i mamuli o kona noonoo ana iho i ka maalahi loa o ka hana ana aku o ka Makaikiu Tarava ahiki i kona paa ana iho la me kona hoao ole mai e hana i kekahi mea no ka makaikiu e eha a i ole e make ai.
Aka elike me ia a ka makaikiu o ka olelo ana aku la iaiai ua ike oia a maopopo ia Tarava he makaikiu hooholo iho la e haawipio mai iaia me ka hoolohe i na mea apau a ka makaikiu o ke kauoha ana aku iaia.
“Auhea o Dupona ko hoahui o na hana ino a pepehikanaka?” i ninau hou aku ai ka makaikiu ma ke ano e kauoha aku ana no ka pane kokeia mai o ka haina.
“Aohe au i ike iaia?”
“Hoopunipuni oe. E hoike mai oe ia’u i ka mea oiaio a mai huna mai!”
“O ka oiaio keia a’u e hoike aku nei ia oe. Ua ike au iaia i keia kakahiaka a ua haalele mai ane oia ia’u me ka maopopo ole ia’u o kana wahi o ka hele ana aku a mai ia manawa a kaua e kamailio nei.”
“I ka manawa hea oia e hoi mai ai – ua maopopo anei ia oe?” i ninau hou aku ai ka makaikiu.
“Aohe hiki ia’u ke hoike aku.”
“Ua haawi mai nae paha oia i kekahi mau kauoha ia oe no kau hooko ana aku?” wahi hou a Tarava.
“Ae ua haawi mai he mau kauoha no ko’u hooko ana aku.”
“Heaha ia mau kauoha ana?”
Ma keia ninau a ka makaikiu me he mea la ua humehumuia na lehelehe o ke kanaka Mekiko aole hiki iaia ke pane mai.
“Kamailio mai! E hoike mai oe ia’u i na mea apau ana o ke kauoha ana mai ia oe no kau hooko ana aku no ka mea oia ka mea oi aku o ka maikai nou aka ina e hunakele loa ana oe ua ike oe i kou hoopa’i i kauoha aku a ka makaikiu me ka leo ko’iko’i e kau ai ka weli o kana pio.
Aohe no he hoike koke mai o ke kanaka Mekiko a hala kekahi mau minuke aka mamuli o ka puka mau aku o na olelo hooweliweli a ka makaikiu akahi no a hoikemai na kanaka la i na mea apau me ka hiki ole iaia ke huna hou aku. O na mea apu i hoolalaia e Dupona i mea no hale ame Mate e poino ai elike me ia au e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei ma na mokuna i hala oia kana o ka hoike ana mai.
“O keia mau hana apau au i hoike mai la e hana ia ana anei ia ma keia po?”
“Ae” wahi a ka Gomeza pane.
“Auhea o Porota?”
“Ua hele p uaku nei oia me Dupona o ka laua wahi nae e noho mai la a e hana mai la paha i nei manawa aole aa i ike.”
“Aha! Oia wale ae la no ka’u mau mea i makemake ai e ike mai ia oe mai. E hahai mai oe mahope o’u i nei manawa a i ka manawa e loaa aku ai o Dupona ia’u oia pu kekahi e hui pu aku ana me oe ma kahi au e hoopaaia aku ana. Ina oe e hoao mai ana e ku-a ia’u ma ke alanui a i ole hoao paha oe e uwa e hooomanao oa i keia e hahauia aku ana oe e a’u me ka newa! lohe aku la oe?”
“Ua maopopo aku la ia’u kou manao.” wahi a Gomeza me ka haikea loa o kona helehelena me he mea la he kanaka i kaa wale i ka mai a mailo ke kino.
He umi minuke mahope iho o ia manawa ua hoopaaia aku la o Gomeza maloko o kekahi o na rumi paa loa maloko o ka halepaahao o ka halewai a malaila oia e noho ao ahiki i ka manawa kupono a ka Makaikiu Tarava a hapa hoa aku ai i kekahi hana maluna ona.
Ua nui ka mahaloia o ka Makaikiu Tarava e ka oihana makai no ka hikiwawe o ka paa ana o kekahi pio ana me kekahi kokua ole mai ka oihana makai mai a ua paa hoi iloko o ka manawa pokole loa me ka maalahi loa o ka hope ana.
Mamuli o na ike i loaa mai i ka makaikiu mai a Gomeza mai i maopopo ai iaia kana mea e hana aki ai i mea no Dupona e paa ai a pela hoi me Porota kekahi o kona mau hoahui ma nei hana hoohalua.
Ma ka hora eono ponoi o kela ahiahi ua hoea ae la o Hale Lesetera i ka hokele a iloko hoi o ka rumi o ka Makaikiu Tarava a me ke ohaoha oia i hookipaia aku ai e kona hoaloha ka Makaikiu Tarava.
Me ka hauoli ka makaikiu i hookipa aku ai iaia a hoike koke mai la no i ua o Hale no ka paa ana o ke kanaka Mekiko i ka hopuia eia a laweia aku e hoopaa maloko o ka halepaahao o ka halewai me kona hoakaka pu ana mai i ke ano o ka halawai ana ona me ka haawina laki he halawai ana i hoopokoleia ai kana hana.
Ua hoopihaia iho la o Hale me ka hauoli ame ke kahaha pu no keia hana eleu koa loa a kona hoaloha me ka i pu ana aku:
“O he hawina laki maoli kela i halawai mai me oe iloko o ka manawa au i moeuhane ole ai e hoopokoleia ana kau hana e pili ana nona!”
“Pela no ko’u manao” i pane mai ai ka makaikiu ona paa aku la oia elua a kaua mau kanaka i koe e nana aku ai a ina no ka holopono o ka’u hana e hoolala nei he hoomana ana mai ia i ka hana” alaila hoakaka mai la oia i kana papahana i hoolala ai no ka hana ana aku ma ia po iho.
“Aole o’u manao e hoomaka koke mai ana o Dupona i kana hana ahiki i keia ahiahi nolaila eia ko’u manao: O oe ame a’u ame kekahi mau maikai no ka mea ua noi aku nei au i ka oihana makai e haawi mai i kekahi o kona mau kanaka no ke kokua ana mai ia’u ma keia hana ke hele ahiki i ka hale e noho nei o Mate alaila malaila kakou e pee ai maloko o kekahi mau hale e pili kokoke mai ana i ka hale e noho nei o Mate a i ka manawa a Dupona e hele ae ai a komo ilok o ka hale o Mate ma ia manawa kakou e hopu ai iaia me ka hana nui ole ame ka eha ole hoi o ka ili.”
“O naauao kela hoolala ana au ke ike aku la au i ka maalahi loa o ia hana ina hoi paha e hoea i’o ae ana ua o Dupona no kela hale ma keia po.”
O e hoea ae ana oia elike me ka’u i lohe mai nei ia Gomeza oia kana papahana i hoolala ai o kona manao oia ke komo ana aku iloko o ka hale a hoao aku e pahele i ke Mate noonoo i mea nona e puni mai ai iaia alaila hele pomai o Mate me ua o Dupona ahiki i kahi o ke kaalio a Porota e ku makaukau ana a hoaku aku ia Mate iluna o ke kaa a kaili aku iaia no kekahi wahi mamao loa a malaila e pepehi ai paha a i ole hana iho paha i kekahi hana e ae a kaua e ike ole aku ne oia nae ka ike i kana papahana.”
“Pela iho la ke ano o ka Dupona papahana i hoolala ai i ma no Mate i lilo ai iaia?” i ninau aku ai o Hale me ke kahaha nui iloko ona.
“Ke ole au e kuhihewa oia maoli ka manao o ka Gomez mau mea o ke kamailio ana mai nei ia’u elike me ka Dupona mau mea o ka hoolala ama o ka lohe maopopo ana aku.”
“Heaha ke kumu o ko Dupona makemake loa ana e kaili a i ole e hoopoino ia Mate?”
“Ua hoakaka mua aku hoi au ua oe no ia mea oia hoi o kona makemake ina no ka make nei o Mate a oiai oia ka makuakane ponoi o Mate alaila e lilo pau loa mai ana kela waiwai o Mate maluna ona.”
“Ka kanaka ino maoli ka kela! No kona makemake anei i ka waiwai ke imi mai nei oia i ko Mate ola makamae loa e o’uia me ka hewa ole me ka loaa ole iaia o ke aloha ame ka menemene no ke ole o kana kaikamahine ponoi! Kanaka puuwai eleele maoli ka kela!”
No elua mau hora loihi ko laua noho ana maloko o ka hokele me ka hoohalaia o ia manawa me na kamailio mawaena iho o laua a ia laua o ka ike i ka manawa kupono no ka hana o ko laua haele aku la noia no ke alanui Elema a huli ae la ma ke alanui Alahaka kahi o ka hale e noho no o ka ohana Pere.
Ia laua i hoea aku ai ilaila he elua mai makai a laua o ka halawai ana aku e kakali mai ana o ko laua hoea aku a e noho mai ana hoi malalo o ka malu o kekahi wahi poulima mawaho loa mai o ka hale o ka ohana Pere.
He mau olelo hawanawana wale no ka i kukaiia mawaena o lakou e hiki ole ai ke loheia mai e ka poe e noho ana maloko alaila noho iho lalakou kakali o ka hoea aku o Dupona. O kela wahi a lakou e noho ana he hiki loa ia lakou ke ike aku me ka hoohewahewa ole i ke kino o kekahi kanaka ina e hele ae ana a komo iloko o ka hale.
( Aole i pau. )