Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 34, 20 August 1920 — KE ALAKAI KOKUA NO KE KOHO BALOTA. [ARTICLE]

KE ALAKAI KOKUA NO KE KOHO BALOTA.

llooniakaukauia e W. J. Cdelbo 110 ka Pouo o na Hawaii. (Hoomauia.) Kanawai Koho Wae Moho Pauku 32. Na Hoakaka. O na huaolelo me na maheie manao maloko o keia inukuiia, ke <ole e kulike ole ia me ka manao kumu, e hoomaopopoia no ia elike me ia mahope iho nei: 1. Oka huaolelo <r koho wae moho," oia no "ke koho balot& no ka wae moho i hoemapopoia ma keia mōkuna. -. O.ka huaolelo "koho balota," t>ia no ke koho balota laoahea okoa ae i koho wae moho a koho balota k'uikawa paha. •?. 0 ka huaolelo "mahele koho," u uo kahi 1 hoomaopopoia mh ke kau*Avai, malaila ka poe a,pau i hookuponoia uo ke koho balota e koho ai ma k::hi koho hookahi. l. Oka huaolelo oia no ka jx»hai 0 ka poe ko'no balota i hoohuiia n<» ka lawelawe hooholomua like i kekahi kumuhana politika, a i ole, no k'e kakno ana paha i keKahi alakai hoohana politika nana e noho alakai poo ana maluna o na ahahui like apuni ke Teriti»n\ maloko. hoi olaila ke Komite Teritore Knwnena me na Komite Kalana. O ka huaolelo "oiha , na," oia no ke kuiaua oihana o ka lehuleliu koho V>alotaia. H. O Iva huaolelo "kalana," oia 110 na Kalana 0 Hawaii, Maui, Kauai ame kc Kulanakauhale me Kalana o Honolulu, elike nie ka manao pili o ke kana Mai e hoakaka ana. 7. Oka huaolq!o " kakauolelo," oia 110 k<> kakauolelo 0 ke kulauakauhale nu' kalana a i ole kakauolelo kalana }>aha elike me ka manao pili 0 ke kanawai.

E hoomaopopoia no ka manao pili o keia mokuna ma ko ano akpa i ole ai e kiuaiia ka m&kemake o ka poe koho l'«i!ota uiamuli o na manao hoopololei akeakea a i ole no ka nele ana paha i ku hooko i kekahi mau kuhikuhi hoaka- i ka o ke kanawai e pili ana i ka haawi an.-i i hoolana, a i ole no ka malama ana paha lioi i kekahi koho wae moho, a no ka hooiaio ana paha no ka hopena ia liana. (K. 1913, k. 101; p. 1; K. 11. 1915, p. 2G.) Pauku 33. Waiho inoa molio. O na j inoho apau 110 na oi"hana balotaia e waeia no elike mp na .kuhikiilii a keia mokuua, a aole ma kekahi ano e ae. Aole hoi e pili ka manao o keia mokuua i na koho balota kuikawa, aka, tna ia niau koho balota* kuikawa o na moho np.-iu e waeia no lakou mamuli o na palapala noi moho i kakaui'iioaia a waihoia elike me ke kuhikuhi a ke kanawai. 1913, m. 131, p. 2; K. 11. 1913, p 27.) K nana p. 00, kuikawa. Pauku 34. Maua-twu.'koho wae molio; na nioho wale no e waeia. 1. E malamaia no ke kohd wae moho ma kahi maa mau maloko o kela me keia mahele koho ma ka Poaono mua o. Okatol»a, o ka makahiki 1916, a pela inau i kela ame keia elua makahiki malippe aku: aka nae hoi, maloko o ke! kalana a mau kalana paha, a i ku- j lanakauhale me kalana kahi e kekahi koho lunaoihana kalana i hoomaopopoin ai ma ke ka'nawai no ka malamaia iloko 0 kekahi mahina okoa ae ia Novemaba, alaila e malamaia no i koho wae moho ma ka Poaono .ekolu o ka mahina mua inamua koke iho o ia mahina koho ba lota, a pela i kela ame keia elua makakihi mahope aku, no ia inau luna oihaua kalana. 2. Aole kekahi mea e lilo i moho no ke koho balota lauahea e hiki mai ana, a i ole, no kekahi koho balota oiliana kalana ke ole e waeia ma ke koho wae uuiho i malamaia mamua koke iho o ia manawa. ((K. 1913, m. 141, p. 3; K. 1 1 m. 152, p. 1; K. H. 1915, p. 28; K. 1{• 17, m. 3, p. 1; K. 1919, m. 92, p. 1) E nana p 142. nianawa koho balota kalana. Pauku 35. Kuahaua, hoolaha. 1.. Aole e emi malalo o kanakolu, la inaiuua ae o ka manawa no ka malama nna ia koho wae mo'ho, e hoomkaukan ke Kakauolelo o ke Teritore a e hoouna aku i kela me keia kakauolelo kalana i kuahaua ma ke kakau aua e hoomaopopo ana no na oiliana e waoia ai o ia mau moho ma ia koho wae moho no na oihana teritore a kalana a-e hoike ana i k-i manawa, a me kahi o ia koho wae nioho e malamaia ai maloko o kela me keia uialiele koho. 2. I ka loaa ana o ia kuahaua, iloko o i'hiku la mahoipe iho, e lioolaha no kola me keia kakauololo -kalana i na mea i pili i leoua kalana, ma ka olelo Peritania me ka olelo Hawaii, no hookahi manawa-o ka pule _'no ekolu pule kailike, maloko o hookahi īiupepa hoppuka lauaheaia maloko o ke kalaua, ka haahaa loa. 3. Iloko o umi la mahopo ilio o ka luaa ana o. ia kuahaua, e hoopuka no ke kakauolelo kalaha i hoolaha no ia koho wae moho, ma ka olelo Hawaii me ka olelo Beritaniā a e kau ia ma ekolu wahi ikeia e ka lehulehu maloko o kela īne keia mahele kolio iloko o ke kalana. K hoike no ia h.oolaha no ka mauawa ame kahi e nialamaia ai o ke koho wao moho ma'liko o kofa me keia mahele koho īnalokō olaila, me na oihana i makeinakeia mai ai e wae i poe moho a e kolioia ai hoi. (K. 1913, m. 151, p. 4; K. H. 1915, p. 29). Pauku 36. Na palapala waiho iuoa. ' . 1. Aole e paiia ka inoa o kekahi molio maluna 6 kekahi balota oihaaia no kekahi koho wae moho ke o.le iloko o iwakuluq. Ia k,a haahaa lqa, uiamua ae .o ia koh<> wae ntoho, e w.aiho ,e ia aku he palapala waihn iiioa ma kona inoa elike me na kuhikuhi o kei.i uiokuna a i hoomaojK)poia hoi ka maiiao-ma ke an'o kulike me keia maliope iho nei: O makou, ka poe koho biUota i hookuponoia nb lakou na inoa "malalo iho nei o ka Apana .* ka Teritore o Hawaii, a he poe lala hoi no ka aoao kalaiaina nia keia ke.waiho aku nei i ka inoa o ® noho nei nm iloko o ke kalana (a i ole kulanakauhale me kalaua o) ma ke ano e lilo oia i niolw mnluua oka paa ba!ota nō ke kulana oihana e kohoia ma ke koho wae moho e malamaia ai a ke hoike hon aku nei makou i ko makou manao e kakoo anan ame ia nioho.

Inoa o ka mea kakau Apana , Mahele «Koho' Owau, o t ka nioho nona ka inoa maluua ae nei, ke hooia nei au, he lala au no ka aoao kalaiaina '. a he mea i hookuponoia no balota maloko o ka apana o'u e lilo nei i moho, he manaoio au :i na kumuliana o ia aoao kalaiaina, a ina e kohoia a puka, e hooikaika 110 au me ka inakaukau piha i loaa ia'u no ka hookoia o na kumuhana i hoomappopoia ame na olelo hoopaa o ke kahuahana a ia aoao kalaiaina, a'p hooko'no hoi i na.rula me na hooponopōno a ia aoao. Oka inoa a'u e makemake nei e hoo komoia ma ka balota o a o kona pili hoi nia'ka olelo Ilawaii o a o'ko 'u lielu hale leka .. (Kakauinoaia) • 2. Ona palapala waiho inoa apau e ano kulike me ia i kaka?uia maluna a i ole i pa'iia paha, aka "hoi, no ka poe i waihoia nlai na inoa moho no ka holo kuokoa e kapaeia ae no ua 01010 "a he poe lala hoi no ka aoao kalaiaina " nela uo hoi ine ka hooia iualalo o ja. Aole e h.elttia na inoa i kakauinoaia ke ole e kau maluna o ke kino o ka palapala i kauia ai o na manao, elike me ia maluna ae nei, a ke kakauolelo kalana hoi e hoolako aku ai. 3. Aole kekahi mea e kakauinoa ina palapala waiho inoa a oi aku malnna o hookahi molH) no ia oihana like, a aole hoi a oi aku makna o ka heluna oihana maoli oka papa hokahi. E hoomaopopoia na palapala waiho inoa elike me ko lakou hookomoia ana, a o ka inoa o kekahi mea e paa ana inaluna ōlaila e hehiia no ko ole e ku-eia keia lnau hoakaka ana, a aole hoi mahope aku. 4. Aole inoa maluna o na palapala waiho inoa e lieluia, ke ole ka mea kakauinoa he mea koho balottv, i kupono hoi uo ke koho i ka moho ma ke koho wae moho māhope koke iho o ke kalana a i ole koho laua'liea paha.

ō. O na palapala waiho iuoa moho olele i ka ahaolelo lahui e kakauinoaia aole e emi iho malalo o iwakalua-kuma-iiialima poe koho balota i hookuponoia o ke Teritore. 6. 0 na palapala wailio inoa.no na moho no na inahele o ka ahaolelo a no ka oihana kalana, e kakaui'noaia no e able e eaii-iho malalo o umi-kumamali-uia poe koho' balota i hookuponoia o ka apana a kalana paha, a i ole mahele aupuni paha o laila no laila hoi ka mea i kakooia i moho; aka hoi, maltfko o ke Kalana o Kauai o na palapala waiho inoa no na moho no ka oihana lunakiai e kakauinoaia no e aole e emi ihp malulo o umi'kumamalima a aole hoi e oi aku maluna o iwakalua-kumainalima poe kolio balofca i hookuponoia. (K. 1913, m. 151, p. 5; K. 1919, m. 98, p. 1; K ,H. 1915, p. 30.) Pauku 37. Hoomaopopo ana i'ka aoao kalaiaina o ka moho. I ka wa o kekahi mea e waeia ai e ka oi aku maluna o hook.Thi aoao kalaiaina, e wailio koke mai oia me ka lunaoihana iaia ke kuleana hoomakaukau i na balota, i palapala e lioakaka ana i ka aoao kalaiaina malalo olaila e paiia ai kona inoa anajuna o ka balota wae moho aupuni. I ka wa e hele ai ko ia moho hana ana pela, wa e nele ai ko ia m >ho hana ana pela, moho aoao 'kalaiaiua ole (kuokoa). K. 1913, m. 151, p; 6,; K. H. 191;Vp. 31.

.. Pauku, 3S. , Xa moho kuokoa (aoao j kald.raina ole). > Ē hiki no' na palapala j waiho inod ke waihoia ma ka inoa o na moho- 8060 kalaiaiha ole (kuokoa). E kulike no ia malu palapala, a e kakauinqaia no hoi ma ke ano like me ko na moho aoao kalaiaiiia, a aole kekahi mea kiikauinoa waiho moho e aeia e kakaninoa i kekahi o ia ano palapala ina ua ( kakauinoa mua i kekahi palapala waiho inoa no ia koho wae moho like ma ke 1 nno lala no kokahi aoao kalaiaina. (K. 1913, m. 131, p. 7; K. H. s. 32.) ] Pauku 39. Manawa wailio palapala. E waihoia no na palapala waiho inoa elike me ia malalo iho nei: 1. No ka elele i ka ahaolelo lahui me ko na lala o ka ahaoleo, me ke kakauolelo o ka Teritore, iloko o ka manawa aole e emi malalo o kanakolu la mamua ae o ka la e malamaia ai o ke koho wae moho. 2. -No na oihana kalana, ine ke kakauolelo kalana, iloko o ka manawa aole e emi ilio malaio o iv-akalua la mam.ua ae o ka la e malamaia ai o ke koho wae moho. ' r 3. E waiho pu ia&ku me kela ame kaie palapala waiho inoa moho oihana teritorc a kalaoa'paha he fee (uku) o ilmi uala, 110 līa lilo o ka hooponopono ana i ke koho wae moho, a o'ukuia aku no iloko o ka waihona o ka Teritore, a i ole o ke kalana paha, elike me ia e hooinaopopoia ana, ma ke ano he loaa aupuni. 4. I ka loaa ana aku ma lee keena o ke Wakauolelo o- ka Teritore a i ole ma ke keena paha o ke kakauolelo kalana 0 .kekahi palapala waiho inoa moho, e kakauia uo maluila o laila ka la, ka hora ame ka ininuke i loaa aku ai. (K. 1913, 1 iii. 151, ,p. 8 ; K. H. 1915, p. 33.) Pauku 40. Inoa o na moho. ! 1. Aole e emi malalo o •umi-kuniania- | liuia la mainua ae o kekahi kolio wao moho, ? lioouna aku r.io ke kakauolelo o ka Teritore. i kela me ke.ia kakauolelo kalana i papainoa i hooiaioia, e hoike | piha ana i oa inoa o ka poe apau no | lakou na palapala. wa-iho inoa moho i ! waihoia aku iloko o kona keena oihaua, I a i knleāiia hoi e palokaia iloko o ke ! kalana ma ia koho wae. molio ana, a I e hoike pii i ka. oihana a kel{l I me keia uioho e. holo ana, a ina lioi he i molio aoao kalaiaina a aoao kalaiai-na. ! ole paha. 2. E kau koke no ke kakauolelo kalaua i kope o ia papainoa ma kekalu wahi ike akeaia mahiko o kona keena | a raa na wahi ike akeaia q lsa lehulehu' [ i .emi ole malalo o ekolu nialoko o kela me keia mahele koho. E hoouna koke no hoi iu kakauolelo mp ka hakalia ole 1 kela ame keia' moho i hoikeia ka inoa maloko o ia mau papainoa i kopo oiaio 0 ia man papainoa. 3. lloko o na la omi ole maMo "o umi-kumamalua mamua ae o kekahi ko- | ho wae moho, e homakaukau 110 ke kakauolelo kalana i papainoa e hoike ana 1 na inoa o ka poe apau no lakou na palapala waiho inoa i wai.hoia aku ma ko na keena oiliana a i kupono hoi e polo"kaia maloko o ke kalana ma ia kohe wae moho, a e hoike ana hoi i ke kulana oihana o kela me keia moho i waeia ai, a iua hoi he moho aoao kalaiaina a aoāo kalaiaina ole paha. 1 kope o ia papainoa e kauia malako o kelkahi wahi i'kea. akeaia o loko o kona keena a ma na wahi ike akeaia.,e ka lehulehu i emi rile mhWlo o ekhhl maloko o 'leeīa mo keia maJicle leoho.

K lioonna pIT no hoi ia kakauolelo me ka iiakalia ole i kela nie keia moho i hoikeia na inoa nialoko 0 ia mau papaiuoa i kope oiaio 0 ia inau papainoa. (K. 193, ni. 151, p. 9 ;K. H! 191.Ī, p. 34.) (Aole i pau.) E ka Mea He.luhelu: E oluolu e malama i keia mau mea a ke Kuokoa e hoolaha nei no ko kakou pono. Mai hoohewahewa kakou i keia mau na Oni- inai 'iiei'no ke kinai ia kakou 'me kakou olelo. Aole 0 na haole apau—aka, e kakoai ia .kakou iho i keia wpi, a e hoomākau'kau ma na mea e hiki ai e hooko i na kuhikuhi'a ke kanawai. • He mea nui ka mana koho balota. 0 ke kuleana iho la no hoi ia iloko 0 ko aupuni me ka nohona lahui ana. I ikeia mai no kakou i kahi mana koho a kakou e paa nei. Ina aole ia v , ina ua hele loa 'kakou i 'ka hoomaopopo ole ia e ka mana iloko 0 ko kakou aina ponoi. I ke kau o 1909 hookomo au lie bila i ka aha senate e hoomaopopo aua i ka helupapaia o ka auhau ka auhau waiwai lewa me ka auhau loaa. Ma ua kanawai la a'u. ina i holo ia kau, ina ua ola kakou ka poe ilihune me na wahi kuleana liilii, a 0 ke ko'iko'i 0 na auliau maluna 0 ka poe waiwai. Make kuu kanawai i ka poe walwai iloko 0 ka ahaolelo ki kau. Eia ke ala hou mai nei \fh kanawai la. Oia kekahi kahua liana a ka poe kalaiaina 0 keia kau. He ninau nni keia ia 'kakou na Hawaii. Nolaila, e ala, a e paio no ko kakou pono ponoi. . O ka mana koho balota wale uo ke alahok' e loaa ai ia kakou keia palekana. Xo keia pule ae oili hou aku ona mau pauku kanawai pili i ko kakou pono kolio. Ka oukou kauwa haaliaa, AV. ,J. COELJIO. Aur. 17, 1920.