Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 36, 3 September 1920 — Page 2

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Mo'olelo O He'ma, Ke Koaie Ku Pali O Ka Makani Kaili Aloha O Kipahulu, Maui. (Ho'omauia.) @@@@@ ao ka mo'olelo o Kaukawehi @@@@@ mau hana, ma ka inoa Kea- @@@@@@. O ke l@ino wa i oni ai a @@@@ @@ke one; i ka nui ana mai o k@ @@@@@ lawe hou aku la iaia a komo @@@@@ ke kai, a waiho iho la i ka @@@@@@@ a o ia ka loli a kakou e ole- @@@@@ hopu oe i ka loli, i ka @a @@@@@@ o ke kai. @@@@@@@ @oa heluhelu, ua ike ae la ro @@@@@ ke kumu i makaole ai o ka loli,@@@@@ hoi k@@a i ke kuiuakapa @ @@@@@@@@@@@ kiola ae a@, a noe & @@@@@@ inoa o @@@@@@@, Iaia i kiola @@@@@ ka lewa. na uhi Iho la kekahi @@@@@ ae uwal@ eleele la o ka lana @ P@@@@@@. e noe hele ana i ka lewa @@@@@@@ loaa aua mai i ka ikaika o @@@@@@@@@ui heleuluulu, ku ka okai i ka @@@@@@ owiliia ae la ua kapa nei o @@@@@ e opiopi ana me ka nakeke @@@@@ aina. elike me ke ano o ia kapa i @@@@@, a puhi la kamakani i @@@@@ la, me he ao hekili la ka helo @@@@@ Hilo e, pauopano i ka ua. @@@@@ O wai la @a alelo manamana o ka @@@@@ kui'nakeke iho la ka po @@@@@ nakalokolo o ka hekili, a  @@@@@@@ hoi @a pakuikui kikiao makani @@@@@, e hoike mai ana--- @@@@@ Kona ka makaui, he kulai pau, @@@@@ kapakahi o ka Iwalani. @@@@@ o keia ino nui ame na ouli @@@@@ e hoopani nei, aole i hopoho- @@@@@ pihoihoi Iho ka manao o kapena @@@@@. @@@@@kahi a kaua mea i koe e ka mea @@@@@ e nana ae, o ia ka huhui piko @@@@@ kuku, e lana hele nei i ka ilika@, @@@@@oia aku la e ke au ahiki i ka pili @@@@@ ana: a i ke kaipii o ke ahiahi, i @@@@@@aku ai ' ua huihui piko nei, a @@@@@ ne iloko o ke awalau o Kuuloa. @@@@@ hiki ana i kahi papau, ua hihia @@@@@ i ke ako'ako'a a paa iho la, a @@@@@ aku la ma o a maanei o Ewa, a @@@@@ iho la kona inoa, ka Weli, o @@@@@ O ke Kino peellua ka i kau i ko'u @@@@@ Molokai@ a kupu a inana uluua o @@@@@ @@ka mai Hawaii a Niihau; a o ka @@@@@ piko hoi. ka i kau i keia moku @@@@@ kupu a inana i ke kai o Ewa- @@@@@ @@@@@kona. @@@@@ a'e la kaua i na auiui o keia @@@@@ o@ a e hoi pono ae kaua i kahi @@@@@ waa e liuliu, makaukau mai la, @@@@@ aku nei la. Ia He'ma e lawelawe @@@@ nona iho, lohe aku la oia i keia @@@@@ hoolalelale iaia: a o ia mau ma- @@@@@ leo Kino ole, kana i hookoo aku @ K@@n@ pono iho la oia iaia a paa, ke @@@ @@@ iho a ka pouli iaia, ma o @@ kai e hoi iho la e uhi pu maluna @@@ ka pio ana iho o kela leo, o @@@@@ no ia o kona lima i pahemo ai @@ @@@ ana i ke aho, me he lima ka- @@@@ la i pale ia mai; ia manawa no @@@@@ mai ai oia ihope, i ka nui @@ @@ holo o kona mau waa, mamuli o @@ @@@@ ana o Kekupaipaoa, elike me @@ @@@ o na ia @ui ke paa i ka makau. @ @@@@ o keia ahai a ka ia, na ia @@ i ho@@@ awiwi aku  na waa o @@@ @@@ a ka haule ana iho o kela kai @ P@maleolani i puhi mai ai, ua kukuku @@ @ ke kai me he imu hawai a, a @@@@@@ ae la ia wahi i na kino keo- @@@ me he papai la ke ano, O ka Elipi @@@ @@ @@@@@ me ko laua mau kino @@@@@ e hooko ana i ke kauoha elike @@ @@ leo kahea ia lakou; malaila, ike @@ @@ lakou, aia lakou mwaho o ka @@ @ He'ma. e waiho keia lona nui, @@ @@ kaoa e ke alii, Kekuaokalani. @@ @@@ @ keia ikaika huki o ka i'a, @@ @@@ @ o He'ma mamua o ka haule @@ @@@ o ke kai. a hala ae la keia @@@ make iaial era nae, ua komo pono aka la kona mau wahi waa iloko o @@ @@@@ o ka ino, oiai ka makani e @@ @@ ana me ka ikaika nuil a o @@ ale hoi, o pipio ana na ehukai po'i @@ @@@@@ ma o a maanei o na waa oia @@@@ @@@ la keia, o ka hope o ua waa @@ nei aia i ka lulu, o ihu ia, eliko @@@@@ huki a ka i'a: a o ka ihu, aia i kamakani, a aia ko ianei alo ilaila, K@@aana aku nei oia i ka pii mai o na @@ me he kuahiwi la, e hanehane iho @@@ e po'i pu aia nei, heaha nae ia i ka nui holo a ka i'a o ahai nei iaia, @ @@ he la o ka leo honehone o na @@@@@ o ke ala'na wanaao ka ianei @@ @ @@@@ nei-- @@ ahai aku la o-- O i ka ia pewa haki aw: Kaani 'o i ka alo o Kaiani, Hele i ka moana wehiwehi; Halolu i Halekumukalani, Kane, o Makuaumana: O ke Kaula i puni ka moku, I lele iluna, nolio iluna; Ulu noho olelo i ka lima a ke kua, Ulu noho olelo ia Palekapo; Makai o U-ukanipo, Ka ipo hoa'loha: Ka'u lanikapu ke o nei--O, Ke hele nei a Ho'wia i keia huakai @@@@@@ ole. eia nae, aole ulu mai iloko @@@ ka niaka'u no kona hopena: aka o ke aloha o ke wahine, ua hele wai @@  @  haale i ka umauma, a kaua uo paka e ka mea heluhelu e puana 'ae ai i keia mau lalani mele; Hiki ke aloha kaumaha loko, I ka ike ole i ka ohana; O ka waimaka ka i kulu iho, Hoopulu i ka papalina;

 

2nd Column

Pau ka ikena i ka aina, I ka wehiwehi o ke kaona; Hao Wawiki la lilo hoi, Ku ka huelo i ke kiamua; E nonoho lua o Keonipulu, Ki pu i ka hoe mahope; Hoohu ka helena o ke kai, A he hoopiii wale no; Pili me ka lae o ka Ilio, Have na ale o ka moana; Kihe lua ka ihu o Wawiki, Me he Naia la i ke kai. Na Kaehu. Oiai na waa o He'ma e holo nei iloko o keia puoko a ka ino, i ke ano liula o ke ahiahi, i hookokoko aku ai ko iauei may waa malalo o kahi a ianei i manao loa ai, o kahi ia i hui ai o ka lani me ka honua; no ka mea, ike aku la oia i ka pohala uwila e puoko ana iluna o kekahi kula mauu Mahiki. I ka ike a ko ianei mau maka ke nana aku, naholo aku la ke ahi ma o a maanei iluna o ka ilihonua ana e kuhihewa nei, ua kaa pono aku la oia malalo o ke ao hekili, ke kuinakapa hoi o Kauluhaimalama; o ka wa uo ia i anapu mai ai o kekahi uwila ikaika loa, me ka malamalama nui, me he la aia i ke awakea. Ike aku la keia i ka pii ana mai o kekahi ale nui me he kuahiwi la, a halehale e po'i; ike pu aku la oia i ka oili ana mak i ke kanaka kino pio'eo'e ana i ike mua ai, maluna o kona wahi waa poepoe ololo, a pae mai la me he papa heenalu la; e paa ana ma kona lima akau kekahi laau loihi eleele i hele ka welau a wini; a ma kona lima hema, kana pu'aihe Makini lehulehu i hoopaaia i ke kaula makalii, me he lauoho la. Aia oia ke pae mai la i ka nalu mua a Kau, me ka hoopololei ana mai mahope a kahi o na waa o He'ma e holo nei; ia manawa i pohu hikiwawe iho ai ka makani, a lai'ku, a loli hikiwawe ae ai ka holo ana o na waa oia nei. Lilo aku la ka ihu o na waa ma kahi a ka i'a e holo nei; a o ka hope, ma kahi a Kauluhaimalama o uhai mai la, a ke hookokoke loa mai la kela mahope oia nei, me ka makaukau no ka paio me ianei. I keia wai oia i papale aku ai i ka ahu e uhi ana mamua on a, a lalau aku la i kana hoe a unuhi mai la iwaho, a paa ae la i kona lima, a uhi hou mai la i ka ahu mamua on a. (Aole i pau.) NA HEAHOU O KA EKALESIA O PAIA, MAUI Solomon Hanohano; Aloha nui kaua;--E oluolu oe e hookomo iho i na meahou o ka Ekalesia o Paia,, e nee nei i keia mau la, me ka nee mua o na hana apau. Ma ke Sabati o ka la 8, o Aug. 1920, i malamaia ae ai na haua hoike hoeueu Kula Sabati, ma ka po Poaono i malamaia ae ai na hana hoike ohana o na hoapaahana apau, he nani na hana i hanaia me ka eleu. Na loaa o ka Poaono ame ke Sabati he $80.00. Holo aku la keia mau dala apau loa no ka waihona Kula Sabati. Ma ka Poaona iho nei o ka la 21, o Aug; i malamaia ae ai ka Social o ka Ahahui C. E. Jr., o Paia, Maui, maloko o ka Luakini. He maikai na haha i malamaia, na loaa lulu i loaa ma kelu po he $66.75. Ma ko Sabati ana ae, o ka la 22, o Aug. 1920, i malamaia ae ai na hoike ohaua o ke Kula Sabati, o ka Apaua o Haliimaile, Paia, Maui, maloko o ka luakini o ka Ekalesia o Paia. O ka mea nana i alakai na hoike o kela po; oia na a Edward M. Kepoo. Ua malamaia ua hana me ka maikai ame ka eleueu. Na loaa ma keia hoike he $58, i ka pau ana o keia hana i hele aku ai na mea apau, maluna o kekahi papaaina i hoomakuukauia e ke Komite malama ola o ka Ekalesia, oia, o James Kahaawinui ame kona mau Iala, ua ai na mea apau i na mea i hoomakaukauia a lawa. Ua hooholo keia Ekalesia e lilo ka la 21, iho nei i la hoomaemae Ekalesia, iloko o ka pa Luakiui, ua hooko ia keia humuhana me ka eleu. Ka hoike a ka Puuku no na loaa o ka waihona kukulu luakini hou i keia wa, ua hiki aku la na huina i ka $2,226.00 ma ka waihoua o ka banako, me ke kouro ole mai o kekahi mau dala e ae. Na loaa aha mele ame ua hana hoike i malamaia ma ka Ekalesia lala o Paihiihii i ka po Poaono nei, ame ke Sabati, ua hiki aku la ka huina o na loaa i ke $70.00. Na hana apau o keia Ekalesia ke oni nei kona mau mikini hoohana no mua, i kela ame keia manawa. Ua kipa mai o Rev. E. E. Pleasant ame ka haiolelo D. K. Kaaueamoku me makou e ike i na hana i lawelawe ia nei i keia mau la me ka holomua. Ke malama mau ia nei ke Kula Baibala ma Paia, a pela pu no ma Paihiihi e ke Kahu o keia mau Ekalesia. He nui na haawina like ole e ao ia nei, i na hoahanau, a pela pu no hoi me na luna, a ua ikeia ka waiwai i ulu ae na hua maikai o ka pono, e nee nei na mea apau imua. Me keia mau manao pokole, ke haawi nei keia makapeni i ke aloha nui ia oe e Mr. Lunahooponopono ame heiki oulu hua metala. Me ha haahaa, MRS. LILY E. M. KEPOO. Kakauolelo o ke Kula Sabati o ka Ekalesia o Paia, Maui.

 

3rd Column

NA KOHO BALOKA. NA KOHO BALOKA LAUAHEA. (Hoomauia) Pauku 55. Kuahaua. Iloko o na la eini ole malalo o kanaha mamua ae o kekahi koho baloka, e hoopuka ke kiaaina i kuahaua koho baloka e hoounaia aku on a may kope o ia i kela me keia papa o na lunanana apuni ke Teritore a wahi paha e malamaia ana o ia koho baloka. K. H. aoao 808 p 67; K. K. p 64; K. H. p25; K. H. 1915 p 49.) Pauku 56. Na manao maloko. E komo maloko o ia kuahaua he hoakaka kuhikuhi no ka manawa me na wahi, ame na kumuhana i makemakeia ai o ia koho baloka e malamaia. E komo pu hoi maloko olaila kekahi mea okoa ae i pili i manaoia e ke kiaaina he kupono na ia hana, e komo pu ana hoi he haawi makana no ka hoomaopopoia ana a ahewaia ana o ka poe huihai i no kanawai koho baloka. (K. H. aoao 808 p 68; K. K. 64; K. H. p 26; K. H/ 1915 p 50.) Pauku 57. Hoolaha ana O ia kuahaua e hoolahaia ma na Olelo Hawaii me Beritania maloko o hookahi a oi aku paha nupepa, a o na kope i kupono o ia kuhaua koho baloka e pili ana i na apana koho baloka e kauia no ma na wahi ewi ole iho malalo o ekolu, he mau wahi ike nui ia o ka lehulehu, a he hele mau ia no hoi e ka lehulehy maloka o kela me keia mahele koho, kahi o ia koho baloka e malamaia aua. (K. H. aoao 808 p 69; K. H. p 27; K 1907 m 6 p 1; K. H. 1915 p 51.) NA KOHO BALOKA KUIKAWA Pauku 58. No ka hoopiha hakahaka. I kela me keia wa e hakahaka ai kekahi kulana lala iloko o ka ahaolelo, e kauoha no ke kiaaiua e hoopukaia on a kuahaua koho baloka kuikawa no ka hoopiha ana ia. E kulike no na hooponopono ana o kekahi koho baloka hukawa, ma na ano apau, koe e-like me ia e hoomaopopoia ai ma kekahi ano okoa ae maloko o keia mokuna, me na hooponopono aua a na koho baloka Iauahea o kela me keia elua makahiki e malamaia ana mamuli o na kuhikuhi o keia mokuna. (K. H. aoao 807 p 64; K. K. p 64; K. H. p 28; K. H. 1919 p 52.) Pauka 59. Ina e pa'i-a-pa'i. I ka we e nele ai ka loaa o ka mea puka ma kekahi koho baloka ana mamuli o ka pa'i-a-pa'i o na baloka ma waena o elua a oi aku paha moho, e hanaia no i hoike pololei no ia mea e ko kakauole lo o Hawaii i ke kiaaina, a nana hoi e kauoha koke e malamaia i' koho baloka kuikawa no ka hoopiha ia hakahaka. Ma ia koho baloka kuikawa e lawa no ka palapala waihoinoia o na moho i hookomo mua ia no ia hana. E hiki no hoi e waihoinoa no na moho hou elike me ke kuhikuhi maloko o keia mokuna. (K.H. aoao 807 p 65 K. K. p64; K. H. p 39; K. H. 1915 p 53; K 1919 m 119 p 1.) NA MOHO. Pauka 60. Waihoinoa ana: waihona hoopaa; unuhi hou ana. Ma kekahi koho baloka kuikawa, aole e aeia ke k@i mea e ku i moho no ke koho baloka no ka ahaolelo ke ole oia a waihoinoa mua a ma ke kakau hoi oia i noiia  aku ai i kakauinoiaia, e aole e emi malalo o iwakaluakumamalima poe i hookuponoia no ke koho baloka maloko o ka apana maloko olaila kekahi koho ana a kauohaia ai e malamaia, a maloko hoi o ia palapala oia i noiia aku ai e lilo i moho. O ia waihoinoa ana, ke ole he hoakaka huhikuhi okoa ae maloko o keia kanawai ma keia hope aku, o waihoia no me ke Kakauolelo o ke Teritore iloko o ka manawa emi ole malalo o iwakalua la mamua ae o kekahi koho baloka kuikawa, koe ma ka mokupuni o Oahu, kahi o ia wahoinoa, e hiki ai e waihoia aku iloko o ka manawa emi ole malalo o umi la mamua ae o ka la koho. E ukaliia kela me keia palapala waihoinoa me ka iwakaluakumamalima dala hoopaa, no na lilo e pili ana i ke koho baloka, a o ia huina e ukuia no iloko o ka waihona ma ke ano he loaa aupuni. I ka loaa ana aku ma ke keena o ke kakauolelo o ke Teritore o kekahi palapala waihoinoa moho, e kakauia no ka la, ka hora me ku minuke i loaa aku ai maluna o ia palapala. Aka nae hoi, i ka wa o ka unuhi hou ana a make ana paha o kekahi moho, e hiki no e hookomo hou ia on a palapala, a mau palapala waihoinoa moho hou no ka hoopiha ana ma kahi o ka mea i make a i unuhi ai paha, me ka nana ole i ka manawa kaupalena, me na lunana koho o na apana koho maloko olaila i make ai, a i ole i unuhi ai, a me lakou no hoi e waiho pa ai i ka huina hoopaa i kauohaia maloko o keia mokuna no ia hana. Ma ia mea, i ka wa o ka mea koho e koho ai, e kakau maoli oia i ka inoa o kekahi moho hou maluna o ka baloka, a e kaha nona elike me ke kuhikuhi a keia mokuna. (K. H. aoao 804 p 56; K. K. p 64; K. H. p 31; K. H. 1919 p 54.) Pauku 61. Unuhi ana; hoike. E hiki no i kekahi moho keunuhi (haalele i ka holo moho ana) mamua ae o ka la koho, ma ka haawi ana i hoi ke no ia manao i ke kakauolelo o ke Teritore ma ke, kakau ana. Ina kekahi moho e unuhi mahope iho o ke paiia ana o na baloka, alaila e hoike pu aku no ia moho ma ke kakau ana i na lunanau o na mahele koho on a

 

4th Column

i lilo ai i moho; a e kau no na lunana mamua ae o ka hemo ana o na wahi koho ma ka la koho i hoolaha, e hoike ana no ia unuhi ana, a make ana paha o kekahi moho a pela hoi no ka inoa a mau inoa moho hou paha, ma ia wahi koho. (K. H. aoao 805 p 57; K. K. p 64; K. H. p 32; K. H 1915 p 55.) Pauku 62. Na kokua ma na wahi koho. O kela me keia moho, ma ka la mamua iho o ka la koho, e haawi aku i na lunanana ma kela me keia mahele koho i papainoa piha o ka poe apau i aeia e ke kanaway e hoohanaia a i hoohanaia hoi eia, no ke kokua ma ia wahi koho no ia koho baloka ana, a aole kekahi mea nona ka inoa i ike ole ia maluna o ia papainoa, e aeia e komo maloko o ia wahi-koho ma ka aoao o ia noho. Aole kekahi me maloko o keia mokuna e manaoia e hookapu ana i ko kekahi mea haawi ana i kana kokua panai no ka pono o kekahi moho. (K. H. aoao 805 p 58; K. H. p33; K. H; 1915 p 56.) Pauku 63. Na hooiilo koho baloka., hoike. Iloko o iwakalua la mahope iho o kekahi koho baloka, o kela me keia moho, a me kela me keia agena a komike paha o lawelawe ana no, a i ole ma ka aoao paha o kekahi moho, e waiho me ke kakauolelo o ke-Teritore i hoike ikamuia no kona, a no ko lakou mau lilo paha ma on a ponoi, a i ole na kekahi mea no ia koho baloko, hoike ana i ke huina i hooliloia, na hana i hooliloia aku ai o kela me keia ikamy, me ka mea a poe paha nona ia mau hoolilo a e hiki hoi i ka lehulehu ke nana ia hoike. (K. H. aoao 806 p 59; K. K. p 64; K. H. p 34: K. H. 1915 p 57.) Pauku 64 Na hoolilo ole, hoike. Ina kekahi moho a i ole kekahi agena a homike paha e lawelawe ana nona, aole i hoolilo dala no kekahi hana nona ma ia koho baloka ana, e waiho aku no ia a o lakou paha iloko o iwakalua la mahope iho o ke koho baloka, me ke kakauolelo o ke Teritore i hoike i hookiia e hoakaka ana no ia mea. (K. H. aoao 806 p 60; K. K. p 64; K. H. p 35: K. H 1915 p 58.) Pauku 65. Na hoolilo ku i ke kanawai. O na hoolilo mahope iho nei, a aole o kekahi ae, na lilo ku i ke kanawai e hooliloia ai e a no kekahi moho senatoa a luuamakaainana paha, penei: 1. Kona mau lilo ponoi ma ke ano moho; 2. Na lilo pa'i me hoolaha ana: 3. Na lilo lako kakau me pooleka; 4. Na lilo halawai makaainana: 5. Hoolimalima me na lako keena komite aole e oi aku i ka hookahi no kela me keia wahi koho: 6. Uku a aole e oi aku i ka hookahi kakauolelo ame elua elele no kela me keia wahi koho; 7. Uku a aole e oi aku i ka hookahi kiai, ma ka la koho wale no, ma kela me keia wahi koho. (K. H. aoao 806 p 61; K. H. p 36; K. H. 1919 p 59.) (Aole i pau. No keia pule ae, oili hou aku). KO'U KULANA HOLO MOHO O KE KAULIKE. Ina e manao ke kanaka e hana i kekahi mea e pono ai kana oihana, e noonoo mua ana oia i ka mua ame ka hope o kana mea i hoolala ai, in a paha ma ke ano kalepa imi waiwai, a i ole ma ke ano mahiai, a lawai, a i ole ma ke ano mahiai, a lawai'a paha; e ike mua oia i ka mua ame ka hope o kana mea i noonoo ai, a i ka holopono ana o na mea apau ana i hoolala ai, alila e ku aku oia imua a o ka lehulehu, a i ole imua paha o ka poe kakaikahi, a hoike aku i ke ano o ka mea ana i manao ai, he mea ia e pono ai, ma keia ano iho la au e ku aku nei a hoike i ko'u kulana kupono. Kupono ekahi, no;u ponoi iho ko'u lawelawe oihana ana, me ke kauka'i ole aku a mea ia mai e mea e ikeia mai ai. Kupono eha, ka makaala, ka hoomanawanui i na mea e pono ai keia noho ana, au e ka makuakane, ka makuahine e hoowahawaha ai, a haawi ole iho i kau koho ana no na kumu kupono ole, ame kou manao ana, aia a nui ka naauao, alaila kupono. E kapae loa ia ano noonoo ana. O ka mea e manao nei e holo moho, he naauao no i oi ae mamua o kekahi poe naauao. Eia na kumu, nona ponoi kana hana e ku aku nei imua o na lahui e, a hana like me ka hoomanawanui, nolaila ua lawa loa ma ia mahele, au e ka mana koho e hoolilo mai ai ia;'u i kaawa hoolohe nay, i kauwa e hana ana i kou makemake. Nolaila e haawi mai i kau lau oliva o ke aloha no'u-nei, ho noi keia imua ponoi o ke alo, aole mahope o ke kua, he noi no ka pono o kuu lahui, kuu koko ame kuu i'o. JOHN K. MOKUMALA. Moho Lunamakaainana Demokarata no ka Apana Elima. Makemakeia 20 poe hana e hiki ao ma ke keena o ka oihana wai Kapiolani Hale, alanui Alakea me Moi, hookahi pule mai keia manawa aku. Uku hana 45c o ka hora, 8 hora hana ua like ia me $3.60 Hana no 2 makahiki.

 

5th Column

HOLO MOHO IA WAHINE NO KE KULANA SENATOA. O ka wahine mua loa, i hoouna mai nei i kona palapala holo moho, no ke kulana senatoa, mai ka mokupuni mai o Maui, oia o Mrs. Hellen Sniffen o Wailuku, Maui ma ka aoao Demokarata, eia nae, ke ku mai la he mau ninau kanawai lehulehu, e konoia aku ai ke keena o ka loio kuhina e haawi mai i na rula ana no ka hiki ame ka hiki ole i kela wahine ke holo moho ma keia kau koho baloka waemoho o na hoa o ka ahaolelo kuloko. Ua kakauia ka palapala holo moho o Mrs. Helen Sniffen, ma ka la 30 o ka mahina aku la o Augate, a ua hoounaia mai hoi i ka Meia Wilson, me ke kauoha, e waiho aku oia iloko o ke keena o ke kakauolelo o ke Teritore. Ma ka manawa nae i waihoia aku ai o kela palapala noi holo moho, me na dala he umi iloko o ke keena o ke kakauolelo o ke Teritore, aole i aponoia kona kupono, elike me na palapala noi holo moho e ae, mamuli o ke kanalua o ke Kakauolelo Iaukea, no ka loaa o ka mana ame ke kuleana i kekahi wahine ke holo moho; me kona kakali pu ana a lohe i ka manao kanawai o ke keena o ka loio kuhina maluna o ke kuleana holo moho o na wahine. Ua hoakaka maopopo loa ke kanawai kumu o Hawaii nei, ma kahi e pili ana i ke kupono o kekahi mea e lilo i hoa no ka aha senate ame ka hale o na lunamakaainana, e pono oia e lilo i makaainana kane; aole hoi he mau hoakaka maloko o ka hoololi kumu kanawai, no ka pono koho baloka, e olelo ana, no ke kupono i na wahine, ke paa i kekahi mau kulana oihana. O ka hoakaka wale no maloko o kela hoololi kumukanawai, pili i ka mana koho, e haawi ana ia i ka ahaolelo lahui, i ka mana e hana aku ai i kekahi mau hooponopono ahaolelo kupono, maluna o ia ninau. Aole he kanalua ne ka hiki i na wahine o Hawaii nei ke lilo i mau loa no ka ahaolelo kuloko, a no kekahi mau kulana oihana e ae, i kaa aku ai ke kuleana koho iloko o ka lima o ka lehulehu, aia wale no nae a hoakaka maopopo loa mai ke kanawai, no ka loaa ia lakou o kela kuleana, alaila hiki ia lakou ke lilo i mau moho, aole i keia manawa, elike me keia palapala noi i hookomoia mai nei, a pela paha me ka manao iloko o na wahine apau, no ka hiki ia lakou ke koho, a ke holo i mau moho, no kek@hi mau kulana oihana. HAINA NANE. E Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa; Welina kaua a nui loa:-- Ua ike iho la au i ka naue a ke ka'ea'ea' helu ekahi o Kalihikai o Puna e haale nei; ka aina o ke kupunakane o maua, Moikeha, nona ke mele kaulana e o nei a mau loa aku, penei: A e aha ana Moikeha, E ana ana i ka loa, I ka laula o Kapaa. E Mr. J. W. K. Kakelamaluikaleo; i nana mai no oe a e kau ana ke ao opiopio wahine u'i ma ke komohana o ka aina o kaua la, Kona kai opua i ka la'i, alaila, hoomanao iho oe awau se hoa. Eia ua wahi ka puniu nei la. Eia la he kama, he kupa, he ewe, a he keika papa hoi no Hawaii nui akea; o ke keiki au a Kapukapu ma laua o Holei; o ke kieai pali au o Panau, Puna i Hawaii. No'u na akaku like ekolu e maalo nei, a pela au i heaia mai ai e ka honua holookoa, "Na Aloha Ekolu i ka Ipo Hookahi." 1. He keiki au ua kupa a ua papa hoi ma ka aina a ma ke kai, a i ole e loaa ilaila, alaila e kakali malie iho oe, aia a hiki mai Mahealanai e manao ae oe awau se hoa. Owai au ia oe@ haina. Lae. Loaa no ka lae i na kanaka, ame na holoholona. Loaa no au ma ke kai, o ia hoi lae kahakai. 2. He malihini au i ko alo, a ua kamaaina no nae hoi i ko leo, a pela iho la au i lilo ai i aikane hulumanu na ke onaona, ua noho pu no au me okou, mili a malamaia, a lilo au i mea hooko i ka makemake o ka kauoha. Owai la au ia olua@ Haina. Kumu. O na Kumukula no keia e a'o nei i na keiki a kakou. 3. He inoa au ua kaulana apuni na moku, loaa ao no au ia oe i ka Moku o Mano, aia au la i ka piko o Waialeale, malalo pono, ma ke kowa ae o na Mokupuni; ke ole nae au ilaila, e loaa ae ana au ia oe ma ka poli o kwaikini, e hooipoipo ana me ka ohe a Kanikawi. Owai la hoi au ia oukou.@ Haina. Kahi. O ke kahi no keia a e kahi ai i ko lauoho. I ka hoohui ana, loaa ka haina. Lae Kumukahi; ma Puna. Owau keia, Z. P. K. kawaikaumaiikamakaokaopua, Keena hana o Pou Hao Sila. kapeke mai la kau pahuna e ke keiki o Kona, ua pulelo aku la ke Kolohe ma ka puka mahope. Hoao hou ia mau!--L. H. Ua haawi aku nei ka Papa o na Lunakiai o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, i ke apono no ka lilo o Aala Paka, i wahi no ka hui unuina o na limahana e malama ai i ka lakou mau hana hoomanao, ma keia Poakahi ae.

 

6th Column

MAKE IA HAOLE KAMAAINA O OAHU NEI. Iloko o ka puiwa ame ka hikilele, i pahola ae ai ka lono hoolelehauli ma ke ahiahi o ka Poaono aku la i hala, no ka pauaho ana mai o William Henry, kekahi o na haole kamaaina o Honolulu nei i keia ola ana, ma ka hora 5 o ke ahiahi o kela Poaono, ma kona home noho ma Kaneohe, Koolaupoko, mahope o ke kaama'i ana no na la pokole wale no elua. Ua lilo kela lono   kaumaha i mea hookaumaha aku i ka noonoo o kona mau hoaloha lehulehu o keia kulanakauhale, no ke mea ua nanea maoli ko lakou noho ana, me kona ikeia ma ke kulanakanahale nei i na ma nawa apau, a ma kakahi la o i na manawa apau, a ma kekahi la o kela pule i Honolulu nei no oia, cia ka ua kokoke loa mai ka make ma kona home i na manawa i maopopo mua ole, o ia la hoi, me he aihue la ka make ke hiki mai. He lunahoomalu o William Henry no ke kiure kiekie, o oia hoi ka makai kiekie o Oahu nei, mamua o ka lawe ana ae o William P. Jarret ia kulana, me ka nui o kona mahaloia mamuli o kena mau ano oluolu, ame kona malama pono i ka oihana, He ma;i puuwai kona kumu o ka make ana, a ua hoihoilia mai kona kino wailua no ka hale waiho kupapau o H. H. Williams, ma kela po Poaono no, a ma ka hora 4 o ka auwina la, o ka Poakahi ae, i malamaia ai kona hoolewa, malalo o na hooponopono ana a ka ahahui malu, me ka hoomoo ia ana aku o kona kino lepo no ka ilina ma Nuuanu. Ua hanauia o William Henry ma Bosetona, Makekukeka ma ka la 2 o Februarui, 1859, a ma kona manawa o ka make ana aku la, ua piha iaia na makahiki he 61, 6 mahina me na la he 17. I kona wa he ehiku wale no makahiki, ua nee ae kona noho ana ma Maina, mahope iho o ka make ana o kona makuakane iloko o kekahi o na kaua huliamahi. I ka 17 o kona mau makahiki, ua holo mai oia no ke Komohana, a noho hana ma na aina hanai holoholona o ke Komohana. Ua hoea mai oia no Hawaii nei i ka makahiki 1880, me ka noho hana ana ma ka mahiko. No kekahi mau makahiki lehulehu, i paa ai oia i kekahi mau oihana aupuni, e laa ka akena kula, ka oihana lunakanawai, ka luna helu me ohi auhau, no ka apana o Koolaupoko, a ua noho luna alanui no hoi no na apana o Koolaupoko ame Koolauloa no kekahi mau makahiki. I ka makahiki 1897, i ke au o ka Repubakila o Hawaii nei, ua hookohuia aku o William Henry i luna paahao no Kawa, he kulana ana i paa ai, ahiki i ka 1904, alaila ua hookohuia mai oia i makai kiekie i ka wa e noho kiaaina ana o George R. Carter. Ma a la 1 o ka mahina Iune, 1914, i pii ai o William J. Parret ma ia kulana, a oia ke noho mai nei he makai kiekie no ke Teritore i keia manawa. Oiai ua kaawale aku na oihana aupuni mai iaia aku, aole no nae ia he kumu e nele ai kona komo ana mai e hooikaika iloko o na hana kalaiaina ame ka hooponopono aupuni kuloko. Mawaho ae o kona mau hoaloha lehulehu, ua waiho iho o William henry he wahine kane make mahope nei e kanikau aku nona. NA STAMU O KALAUPAPA. I kuu Mr. Solomon Hanohano, ke Kapena nana o hookole ana i ka Nupepa ka Hiwahiwa Pookela a ka lahui e haaheo ai iloko o keia Pacaina holookoa, Aloha oe a nuiL--Eia no au imua ou me kahi puolo no i ka lima, a nau hoi ia e uwehe aku malamalama na kihi eha o ka kaua aina aloha. Eia ua wahi puolo nei a kaua. Ma ka la 11 o Augato i hala, i loaa pono mai ai ia'u ka huina $105, mai ka Mrs. R. A. Kauaihao mai, ka wahine-kane-make e noho la ma Kealakekua, Kona, Hawaii. O keia mau dala he waihona hapaumi ia o ko ke Akua aupuni iloko o keia ao, oiai o O. J. Kauaihao e ola ana iloko o keia aina a ka ehaeha no 14 makahiki, a pela iho la i loaa ai keia waihona hapaumi no ka pono ame ka pomaikai o keia mau Ekalesia i Huiia, Kiloama ame kalaupapa. Aole au i ike i kekahi haipule oiaio a hoopono maoli iloko o na Ekaleisia a puni keia paeaina elike me A. J. Kauhaihao i hala ma kela ao, i kona hookawale i ka ke Agua a hookaawale i ka ke kanaka, a pela i komo mai ai iloko o'u e hoouna i keia manao imua ou i ike mai na kini haipule, e noho ana mai Hawaii ahiki i Kauai o Manookalanipo, a nolaila, no makou iho no na hoahanau o na Ekalesia i huiia, e haawi ana i ka mahalo a nui ame na hoomaikai palena ole ia Mrs. R. A. Kauhaikao, ka wahine-kane-make, hoopono, oiaio iloko Kristo Iesu, ka Haku Mau Loa, a ke pule nei makou i ke Akua nona ke ola e hooloihi mai i kona ola ana maluna o ka honua apau. E hooponopono mai no oe i keia mai nana maka oe nou no ko'u aloha, ame na keiki oniu hua mekala o kou papapa'i Me ka haahaa, D. P. MAHIHILA. Kalaupapa, Molokai.

7th Column

KE OLA O KA LAHUI HAWAII AIA I KA NANA KOHO O NA WAHINE. E kuu Solomon Hanohano:--E kala Mai no kou ahonui, no keia lau oliva o ke aloha in a he mea hiki. He mea@@ ike ole ai i na hanauna i hala hope aku nei ka loaa ana o keia mea he mana koho baloka i na wahine, ka mea a'u e olelo ae nei, ua oi aku mamua @ ke kula ame ke dala, o ia loaa like anaa o keia pono o ko kakou hooponopono aupuni ana. I keia la nae, ua loaa mai keia ma@@ koho me ka lilo ole, a kahe ole o ke koko, me ka malia wale no i hanaia m@@ la, a loaa ana keia pono koho baloka i na makuahine, ame na pokii kaikua hine, he mana piha hoi e hiki ai ia@@ ke koho i kana mea i manao ai, @ hana ana i na mea e ola ai ka aina. ame ke ola o ka lehulehu. Nolaila, e ala e na makuahine. e ku a maloeloe. e kai imua o kahi e @@ opaa ai i kou inoa i loaa ai ka mana elike me na kane, mai kali, mai lawe mai aia paha hoi ia oe na mea maikai, i kou hoopalaleha aua nae i keia pono i haawiia mai la e ke aupuni makua no kou pono ame kou aina, ame kaa mau lei aloha he mau keiki ame na moopuna, e poino ana oe. Ma ka naauao ka ike mua ia mai. ma ka makaala ka nanaia mai, a i ke kaupaona ana, e loaa auanei keia ma@ olelo mai na leialoha mai a kakou, ua hana na makua ame na kupuna i na mea e loaa nei ia makou, a loaa keia hanohano nui, ma ke koho ana i na baloka, i loaa ai na oihana like ole o ko kakou aina hanau nei. Nolaila, e na kupuna, e ala mai oe. a e hele ae e hoopaa i kou inoa. E o'u mau makuahine, e ala a e ku iluna. mai hookuu mai oukou ia makou e a@ i keia moana kai nui. E o'u mau pokii kaikuahine, e ala, a ku iluna me ka maloeloe, mai nanamaka mai oukou i ko kaikunane nei, e hoe hookahi i ka waa aina o kakou, no keia pono nui i haawiia mai la ia oukou, o ka k@ oukou koho ana i na kanaka kupono. Mai makau, a mai haawipio, a mai hoolohe aku i na malileo, o ia hoi e noho no i ka hale; aka e ala mai a pupukahi ae kakou, a e huki like i na mea apau e pono ai kakou o keia mua aku. O ka'u leo pule, ma Kona malu la. e maluhia ai kakou. Me oe e kuu kapena opio ko'u welina pau ole. Kou no a mau, J. K. MOKUMAIA. HOPUIA HE KEIKI KEPANI NO KA HEWA KARAIMA. Ma ka mauna Kea o ka Poalua aku la i hala, i huli hoi mai ai ka Ilamuku J. J. Smiddy me kona hope, mai ka laua huakai mama aku nei no Hawaii. me ka halihali pu ana mai i ka moolelo o ka hana a kekahi keiki Kepani o @@ wale no makahiki, eia nae ua hele oia a makaukau loa ma ka hana aihue. ka mea nana i hoopuhili i na luna oihana federala, no na mahina elua ae nei i hala. O ke karaima a kela keiki i hana ai, o ia no ka aihue ana i kekahi maa kikoo dala haleleka i kakauole ia, pela hoi me ke kuni ame kekahi mau @@@ leka lehulehu, mailoko aku o ka halele ka ma Ninole, Hawaii, iloko aku nei o ka mahina o Iune. Ua hoopaa wale ia no na helu apa@@ na kikoo haleleka o ka niheia ana nolaila ua hoomaka aku la na luna uihana o ke aupuni e hookolo, mahope o ka meheu o kela mau bila kikoo, me ka manao, pela iho la e loaa pono ai ke kolohe, ma ia hana ana nae, i mapopo ai, eia ka he keiki Kepani o 11 waino makahiki, ka mea nana kela haa aihue. Mai Kikako mai, i hoea mai ai @ hoike, no ka hoea ana aku he elu mau kikoo dala bila haleleka, o ka aihueia ana, me ka inoa o Toshio Tanaka e kau ana maluna o kela ma i bila kikoo a elua. Ua hookahaha loa ia aku ka mawao @ ka lunaleka ma Ninole, no ka @@ ana o Toshio Tanaka ka mea nana @ hoouna aku i kela mau bila @@@@@ haleleka alua, no ka mea he wahi k@@@ uuku wale no oia, eia ka auanei, @@ hiki iaia ke hana a oi aku mamua @ ka mea hiki i ke kanaka makua @ hana. Ma ka manawa o na luna oihana a erala i hoea aku ai no ka home o k@ keiki Kepani uuku, ua loaa aku kekahi mau leka lehulehu i wehela kela keiki, e hoike mai ana i ke kamaaina loa o kela keiki i na hana ma i haleleka o Ninole. O ka huina dala i hoopihapihaia @@ loko o kekahi o na bila haleleka i @@@ unaia ai i Kikako, he hookahi @@@ dala, a o ka huina hoi maloko o ka @@ o ka oila, he kanaha-kumalua @@ kanaono kumamaiwa keneka. Ma ka manawa i hopuia ai o @@'a keiki no ka hewa aihue, me ka apuki ua hoole loa ae oie no ka maopopo ana iaia o na mea i hanaia, aka nae @@@ hope mai, akahi no oia a hoike ae i ana mea oiaio loa. Ua hookuuia nae kela keiki @@ muli o kona hona ia ana no ka @@ o elua kaukani dala. Mahope iho o ka hele hoomaha ana no na pule elua ae nei i hala, i hoi ma ai ka Lunahooponopono o keia pepa no kona keena, ma ka Poakahi iho mai.