Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 37, 10 September 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoomanao Na

Limahana I Ko

Lakou La Nui

 

Huliamahi na Hui Uniona me na

Limahana ma ke Kaʻihuakaʻi

o ka Poakah Aku Nei.

 

KOMO PU KA LEHULEHU ME

NA MANAO PIHA OHOHIA

 

Loheia na Haiolelo Kakoo no ka

Pono o na Limahana Maloko

o ka Paʻlii ma ia La

 

            Ma ka Iʻoakahi nei i hoomanao ae ai na limahaua i ka la kulaia i hookaokoaia no ua limahaua, ma na hana kaʻihuakaʻi, me na hana haiolelo, me ka piha maoli o na mea apau me na manao ohohia, aole wale iwaena o ka poe i komo iloko o na hui uniona, a ma ke ano paha he mau limahana, aka o ka lehulehu pu kekahi i ike i kela ka ʻihuakaʻi a i lohe hoi i na haiolelo maloko o ka paʻlii.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, ua huliamahi maoli na lala o na ahahui uniona ma kela ka ʻihuakaʻi, ka mea i ike mua ole ia i na mkahiki aku nei i hala, ma na manawa e hoomanaola ana o keia la kulaia, mamuli paha hoi kekahi o ka @ o na hui uniona i keia was i mea ano nui loa.

            Malalo ae nei o Aala Paka i akoakoa ni na lala o na hui uniona like ole ma ke kakahiaka o kela Poakahi, a i ka makaukau ana o na mea apau, ma ko lakou @ mahele like ole o ka huahaʻi, ua hoomaka mai la ka, huakaʻi e kaʻi ma ke alanui Moi no ka paʻlii, ma ka hapalua o ka hola eiwa.

            Iloko o ka nui o na hui uniona, i @ iloko o ke kaʻihuakaʻi, o ka mea wale no nana i hookaokoa ae i kekahi uniona mai kekahi mai, o ia no ko lakou mau lipine, e laa ua hui uniona o na kanaka o ke kaa uwila, ua kanaka hana ipuhao mahu, na kanaka hoohee hao, na kanaka hana uwila, hana mikini, ua kanaka hana paipu, na kamana, na kanaka pena, na kanaka ako lauoho, ame kekahi mau hui uniona @ ae.

            He mau haneri ka nui i komo kino iloko o kela ka ʻihuakaʻi, a i ka nana aku, na ohohia maoli no na limahaua ame ka lehulehu o ka poe makaikai no kela huakaʻi, am na haua apau i lawelaweia no ka hoomanao ana i kele la.

            Ua kaʻi mai ka huakaʻi mai Aala Paka mai ma ke alanui Moi, a @ noloko o ka paʻlii, mo ka akoakoa ana aku o na mea apau maloko olalila, no ka hoolohe ana i na haiolelo, mai ka poe mai i waeia.

 

Na Hana Haiolelo

 

         Ma kahi o ka elua kaukaui ka nui o ka poe i akoakoa ae, ma kahi puhiohe maloko o ka paʻlii, a o ka Meia John H. Wilson ka mea mua loa e kalele ana i kaua mau olelo maluna o ke kulana oiaio mawaena o na limahana ame na hakuhana.

         Waiʻana, o na la i noho mana ai na hakuhana maluna o na limahana, ua hala aku ia, i keia wa, ua nauaia aku na limahana me na manao makee, a ua kau ae hoi ma ke ano kiekie, clike me ia i loaa i na hakuhana. Ma na manawa aku nei i hala, ua pinepine ke ala ana mai o na paee ana mawaena o na hakuhana ame na limahana me ka kono okoa ia ana aku o ke aupuni e komo mai e hoponopono, i kei wa nae, aole ia ano hana, koe wale no ka ike ana o na limahana i ka lakou mau hana A e lawelawe aku ai i ka wa e ala mai ai o kekahi mau @ @ mawaena o na ao ao a elua.

         Iwaena o ka poe i haiolelo ae ma kela la, maluna o na @ i pili loa aku i ka pono o na limahana. o ia o John Lane, Jesse Uluihi, ka Loio Kalana Heen. ame kekahi mau alakai o na liui uniona.

 

         Na ka @ ana o ka halawai a ka papa o na @ o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, ma ka po o ka Poalua aku la i hala, i Hooholoia ae ai he haawina dala o hookahi kaukani, no ka hoolimalima ana aku i mau kokua @ no ke kakanolelo kalaha, i maalahi ai na @ hoopaainoa. ame ka hoomakaukau ana i ka papinoa o na mana koho no na mahele koho @ lehulehu.

 

HIKI OLE I NA WAHINE O NA KOA KE KOHO BALOKA

 

         Eia ma Oahu nei i keia manawa, @ nui o na wahine a na koa, o ka loaa ana @ ia iakou o ke kuleana e kakauinoa, a e koho baloka ma Hawaii nei, ua hoakaka ae ka Loio Kalana Heen, aole i loaa ia lakou ka mana e @ ai pela.

         Elike me ka hooneleia ana o na koa ame na aliikoa i ka mana e koho baloka ma Hawaii nei, no ke kumu, aole keia o ko lakou wahi nohopaa, pela i hoonele pu ia aku ai na wahine a na koa i kela pono, a koouei poe e hopohopo ole iho ai, no ke komo pu mai o na wahine a na koa iloko o ke @ baloka ana i na moho ma keia kau ae.

         O na koa wale no, a mau aliikoa paha i loaa ia lakou ke kuleana e koho baloka ai maanei nei, o lakou ka poe i loaa ka mana e koho baloka, pela hoi me ka lakou mau wahine.

         Ua hoakaka maopopoia @ kulana oiaio loa o na kanaka e komo ana iloko o ka oihana koa, @ oihana kaua moana paha, aole hiki ia lakou ke komo pu iloko o na koho baloka buloko, @ o ka hoomaopopoia ana in a e aeia ana lakou e koho baloka, e kaa ana ka mana o na hana kalaiaina iloko o ko lakou lima, no ka mea he heluna nui maoli o na koa e hoounaia ana ma kela ame keia wahi, no ka hoomoana ana.

         He heluna mahuahua maoli o na wahine a na aliikoa e noho nei ma Oahu nei, eia nae, aole i hoomaopopoia i keia manawa, ka nui o ka poe i hiki ke koho baloka, ma o ka lilo ana o Hawaii nei i wahi nohopaa no ka lakou mau kane; o ka nui nae o na wahine a na koa, he poe wale no lakou i noho mai maauei, ana o ka hana la ana kane, aole hoi he wahi no lakou e nohopaa ai.

         Ma ka mea oiaio maoli, no ke kulana o na aliikoa, na koa, ame ka lakou mau wahine, aole e hiki i ka poe, o Kikako ko lakou wahi paa, a e noho ana nae ma Hawaii nei, @ o ka hana o ka oihana koa ke koho baloka ma Hawaii nei, aka ua hiki ia lakou ke koho baloka ma Kikako, me ka nana ole ia o ko lakou komo ana iloko o ka oihana koa.

 

HOOKU'I EKOLU KAA OTO I KAHI HOOKAHI.

 

         Mamuli o ka on a, me ka hiki pono ole ke hookele i kona kaa otomobile me ka pololei i paa ae ai he haole no ka oihana kaua o Amerika olalo ae nei o Puuloa i ka hopuia, mamuli o ka hookuʻi ana aku o kona kaa, me kekahi mau kaa otomobile elima o ke ahiahi o ka Poaono aku nei i hala.

         O kahi o ka laki ma kela hookuʻi ana, o ia no ka poino ole o kekahi ola, aka ua nui nae na poino i kau aku maluna o na kaa ekolu o ka hookuʻi ana i kahi hookahi.

         I kulike ai me ka moolelo o kela hoku'i ana e holo aku ana, e holo aku ana kekahi kaa ma ke alanui Moi no ka Papu Kahauiki, ua ike aku la ka mea nana e hookele ana i kela kaa otomobile, i ka holo mai o kekahi kaa mamua pono ona, me ka holo ikeokoe ana iuka a i kai o ke alanui, e hoike maopopo mai ana i ka ona o ka mea nana e hookele ana i ua kau otomobile nei.

         Ua hoohuli ae @a nae ke kaa ma Honolulu aku nei no ka aono hema, i wahi e hooku'i ole ai, o ka wa nae ia i hoohuli pu ae ai o ke kaa mamua mai i ka aoao hema, a hooku'i mai la iahope o ke kaa ma Honolulu aku nei, o ka niniu me la no ia o na kaa a elua, a oiai e holo mai ana kekahi kaa hou aku, ua hooku'i mai la i na k@@ @@@@ he hookahi ka huikaui@na.

         Ma ka manawa i hopuia ai o ka haole koa nona ke kaa e holo kekee ana, a i hooku'i ai hoi me na kaa e ae elua, ua laweia mai oia no @@ halewai, me ka maopopo loa o kona on a, a na kekahi o na makai'o na koa i @@@ iaia, me ko na hoihoi loa ia ana aku nolalo o Puuloa.

 

HOOHAULE HOU O KAHANAMOKU I KONA MANAWA

 

         O ka manawa mama loa i auia e Duke P. Kahanamoku, ka moho heihei au o ke ao nei, no ka pahu o hookahi haneri inita, nana i ulupa i na moho heihei au apau, o ka malamaia ana mai nei ma Olympic, o 1 minuke me 2-5 sekona, ua hoohaule hou ia iho ia, ma kona au ana mai nei me ka moho heihei au no kela pahu ma Parisa, ma ke Sabati aku la i hala, ma ka auia ana o kela pahu eia iloko o 1 minuke piha.

         Penei ka lono kelekalapa e hoike ana no keia au ana mai nei a Duke P. Kahanamoku ma Parisa:

         PARISA, Sepatemaba 6-Ua holoi pau ae na moho Amerika i na hookuk@ heihei au apau i malamaia maanei i nehinei Ua hoohaule iho o Duke P. Kanhanamoku, ka moho heihei au ma Olympic, a o ka moho hoi o ke ao nei, i kona moolelo e paa nei no kela pahu, i ka manawa ana i au ai i ka pahu o 100 mita iloko o 1 minuke piha. O Pua Kealoha, kekahi o na moho mai Honolulu mai, oia ka helu elua.

         Iloko o ka heihei o 400 mita, ua hookuku o Kahanamoku me Rouilley, ka moho Palani. He hookahi wale no aoao ano nui  @@ kela hookuku ana, me ka hoaea ana aku o ka moho Palani i ka pahu c@, he 8 sekona mahope o ka ino ho au Hawaii.

         He ekolu manawa a Duke P. Kahanamoku i au ai i ka pahu o 100 mita ma A@@werp iloko o 1 minuke me 1 ame 25 sekona, a he hookahi iloko o 1 minuke me 25 sekona. O keia manawa hope i auia ua loaa ia ma ka heihei i ku eia ai e Herald, ka moho au o Aukekelalia, a i malamaia ai hoi no ka elua o ka manawa, me ka aeia ana nae o ka moolelo o Kahanamoku no kela pahu e ku mau aku.

         Ma ka Poakolu nei i ku mai ai na mokukaua Amerika no Honolulu nei, me ka hala loa aku o kekahi mau mokukaua nolalo o Pualoa.

 

HOOLOLI KA AHA KIEKIE I KA OLELO HOOHOLO

 

         I ka nana aku o ka pilikia hoi nana i hoa@a ae i na hoopii kanawai i kekahi mau mahina lehulehu aku nei i hala, no ka mahele kuleana maoli o kela hoomana a e lawelawe i kona mau hana apau aole ia i hoea mai i ka manawa e loaa ai ke kuikahi ma na aoao a elua.

         Ma kekahi manawa aku nei i hala, na ala mai kekahi kumu hoopii no ka aoao i kuleana maoli i kela hoomana, a i kuleana hoi e kahea i na halawai.

         Ua hooloheia kela hihia iloko o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Franklin, ua hoohalahalaia nae ka olelo hooholo a kela aha, e ka aoao i haule, imua o ka aha kiekie, a o ka olelo hooholo i hoopukaia ae e kela aha, o ia no ke k@ i ka mana, o na halawai apau i kaheaia e ka peresidena o kela hoomana, ma ia ano, ua hoololiia ae ka olelo hooholo a ka aha kaapuni, me ka hoihoi hou ia mai o ka hihia iloko o ka aha kaapuni.

         Ma ka hoolohe hou ia ana nae o ka hihia, no ka elua o ka manawa, ua haawi ae la ka Lunakanawai Fraklin, i kana olelo hooholo, e haawi ana i ka pono no ka aoao o ka poe e kue ana i ka puulu o W.S.J.O Makekau.

         Ua hoohalahala hou ia no keia hooholo ana a ka Lunakanawai Kaapuni Franklin, imua o ka aha kiekie, a no ka elua o ka manawa i hooluli hou ia mai ai kana olelo hooholo e ka aha kiekie, ma o ka Lunakanawai Kiekie Coke la, e kauoha ana i ke kahu o ka aha kaapuni, e hoolohe hou i ka hihia, me ka aeia aku o kekahi mau oleloike hou, e hooloheia aku e kela aha.

 

KAKAUHA KE KAUOHA I HAAWI IA I NA KOA.

 

No ka lilo o kekahi mau wahi lehulehu, ma kekahi mau alanui o ke kulanakauhale nei i wahi e loaa aku ai he heluna mahuahua o na koa, me ka ona, iloko o na mahina ekolu ae nei i hala, i haawiia ae ai kekahi kauoha e ka oihana koa, aole e aeia ua koa ma kekahi mau alanui o ka apana o Kapalama ae nei, ua wahi i ike mau ia ua koa i ka on a, mamuli o ke kuai ana i ka okolehao, mai ka poe kuai mai.

         Ma ka po nae o ka Poaono aku nei i hala i loaa aku ai he heluna nui o na koa e huli ana i rama no lakou, ma na alanui i hookapuia, a paa nui i ka hopuia, e na makai o ka oihana hoa, me ka laweia ana ae no ka halewai e hoopaaia ai.

         O na alanui i kamaaina loa i ka poe kuai okolehao, o ia no na alanui Buckle ame kekahi wahi ma ke alanui Beritania, e kokoke ana i ke Alanui Maunakea, i na kela mau alanui i kuai hooliloia aku ai ka okolehao i na koa, me ka maalahi no hoi o ka loaa ana o ka okolehao i na manawa apau e makemakei ai.

         Ma na po Poaono ame na la uku o na koa, o na manawa oi ioa ia o ka n@i o ka poe kuai okolehao, me ka nui pu no hoi o na koa, e hoea ae ana ma kela mau wahi no ke kuai ana i ka okolehao no lakou e inu ai.

         Ma ka oleloi, ua ku maoli na kanaka kupono e noho nei ma kela mau wahi i ka hoonaukiuki, i ka pipili mau aku o na koa, me ka huli ikaika ana e loaa he okolehao ia lakou: a ua nui pu no hoi ka poe on a.

 

NUI NA AIHUE MALOKO O NA HALE HOOLIMALIMA

 

         Iloko o ka pule aku la i hala, he nui wale na hana aihua i lawelaweia maloko o na hale hoolimalima, me ka nui o na lole, na lako gula ame ka dala maoli i lilo aku, mailoko mai o na rumi i hoolimalimaia e kekahi poe.

         O ka hale hoolimalima Oahu, ma ke Kuea Star, ame kekahi mau hale hoolimalima a ae, ka ikipaia aku ena piko pauloie, me ka nui o na lole i aihueia.

         Mamuli nae o na koa i holo mahuka ua manaoia o kela poe koa ka poe na lakou kekahi mau hana aihue i lako ai.

 

HOOKAAWALEIA KE KULA NO NA KEIKI IKE NAMU

 

Apono ke Komisina Hoonaauao i ka Manao o ke Kahukula Nui e Kaawale Kela Kula

 

MA KA POAKAHI AE NEI E HOOMAKA AI KELA KULA

 

Hiki Ole i ka Poe Hapa o ka Makaukau Olelo haole ke Lilo i Haumana no Kela Kula

 

         Ma ka noho ana ae o ka halawai o ke komisina hoonaauao in a ka Poalua nei, i koho lokahi ai kela komosina, ma ka aoao, e apono aku ana i na mea a ke Kahukula Vaughan MaeCaughey i waiho aku ai imua o lakou, no ka hookaawale ana ae i kekahi kula aupuni no na keiki akamai wale no i ka olelo Beritania.

         He eha mau hoa o ke komisina hou naauao i akoakoa ae ma kela halawai me ko lakou hooholo ana, o ke kula i hookaawaleia ae la no na keiki akamai wale no i ka olelo Beritania, o ia ke kula Central Grammar, a ma keia Poakahi ae e hoea mai ana, e weheia aku ai kela kula, ma ka manawa hookahi e hoomaka ai na kula aupuni apau.

         Mamuli o ka hookaokoaia ana ae la o kela kula, no na keiki wale no i loaa ka ike ame ka makaukau i ke kamailia ana i ka olelo Beritani, ua manaoia, e hoemiia mai ana ka nui a na haumana maloko o kela kula.

         Ma ka manawa e hoomaka ae kela kula ma keia Poakahi ae, e hoikeia ana ua haumana apau e holo nei ma kela kula, a o ka poe wale no i @keia ko la kou akamai ma ke kamailio ana i ka olelo Beritania me ka pololei, o lakou ke lilo i mau haumana no ke kula, e hoonele ana hoi i na haumana hapa mai o ka lakou ike, i ka pono e noho pu aku ai maloko o kela kula.

         O kekahi kumuhana i n@@@@@@@ a i aponoia, ma kela noho ana o ka hala wai o ka papa komisina hoonaauao, o ia no ke aponoia ana, e hoopuka aku i mau palapala hooia, no ka makaukau o kekahi poe kumukula, i noho a'o me ka palapala ole no na makahiki elima, na kumukula hoi i ike maoli ia ko lakou kupono me ka makaukau ma ka oihana kumukula.

         Ua manaoia, mamuli o kela apono ana ae o ke komisina hoonaauao, e haawi ana i ka mana i ke Kahukula MacCaughey, e haawi aku i na palapala hooia no ka makaukau a'o o na ku@ukul@ i loaa mua ole ko lakou mau palapala apono no kela oihana, e loaa ana na palapala a'o kula i kekahi mau kumukula lehulehu o na kuaaina i noho a'o no kekahi mau makahiki me ka palapala ole.

         O na kumukula o kela ano e loaa ana ia lakou mamua aku nei ka uku o kanalima-kumamalima hala no ka mahina, ma keia loaa ana aku nae ia lakou o na palapala hooia, no ko lakou makaukau, e hoomahuahua hou ia ae ana ko lakou uku, a i ke kanahiku-kumamalima dala no ka mahina.

         O kekahi kumuhana i noonooia ae e kela komisina, o ia no ke noi ana aku i haawina o umikumalima kaukani dala, no ke kukulu ana i mau hale noho no na haumana e hele ana i ke kula a'o kumu maanei nei. O na haumana i kupono no ka noho ana malaila, e hooholoia no ia e kekahi komite, a e haawi mua ia ana, ka pono i na haumana, he koko Hawaii ke holo ana iloko o lakou.

         Ma ka loaa ana he hale e noho ai @@ haumana, oiai e hele ana i ke kula @@ kumu, ua manaoia, e kokua nui ai aku ana na haumana mai na kuaaina mai ma o ka loaa ana o kekahi home kupono @@@ no lakou e noho ai, ahiki i ka hoekuuia ana mai ke kala aku.

 

lakou me na lole o na makaainana, pela hoi me na dala, e hiki ai ia lakou k@ kuai i ka lakou mau mea apau i makemake ai, oiai e pee ana me ka p@a ole aku i hopuia.

         He ekolu ka nui o na koa mahuka i hoomaopopoia, me ka paa ana nae o hookahi o kela mau koa i ka hopuia, ma ka Poalima aku nei i hala, a ua maopopo no hoi kahi i noho ai o kona mau hoa, a mamuli o kela maopopo, e hoea mai ana i ka manawa e hopuia aku ai laua a paa e na makaikiu.