Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 37, 10 September 1920 — Page 2

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ke Alakai Kokua No Ke Koho Baloka.

hauia e W.J. Coelho no ka pono o na Hawaii

(Hoomaula mai.)

Manao Hoakaka Mua

Mnuli o ka nui hewahewa o na pua ku kahawai koho i koe me ka pokolo o na la mamua ae o ke kaho wae noho na hiki ole ke unuhi piha ia mau opu. Aka, e hoomanawanui like mai apau, e ka lahui, e hoakaka aku ma ke ano nui i ka manao o kela me ia mau pauku, elike me ka hiki.

Papa Hoopaainoa

Pauka 66. Hookohu ana, manawa oi .

E makaka ana keia pauku na ka hookohu ana i 5 papa hoopaainoa; 2 no Hawaii 1 no maui. Molokai me Lanai. 1 no Oahu.  a 1 no Kauai me Niihau. He kela me keia pap, a na ke Kin akou e hookohu me ke apoao ama ki senate.

Pauku 67. Hoopaainoa me ka nou paainoa hou ana i ka poe koho baloka.

E heakaka ana keia pauku no ka hoopaainoa hou'ana mahope mai o lu ai 1, 1919. e hoopau loa ana i ka mana o ka inoa mua ana. Ma keia ua koiia ka p kupono apau no ke koho baloka koke e hoopaa i ko lakou mau ai ke kuleana koho ma keia mahope aku o ia. Mai hoohema o lanakila ka poe kue ia kakou Hawaii.

appka 68. Uke hoopaainoa nui. manao o keia pauku i ke anu hoopaainoa me ke keena o na kalaua, me ka ke kulanakuu kalana o Honolulu nei.

69. Palapala noi hoopaainoa a ka mea koho. E hoakaka ana keia pauku i ke ano me ka manao maloko o na palapala pa`ihakahaka noi hoopaainoa. Ua kulike no keia me ko ua wahine a keia i hoopuka ai ma ka helu o kela aku nei, Sept. 3. O ia hoi: E hoike ka inoa piha. kahi i hanau ia, na makahiki. kahi i noho ai, in a he kupa Amerika. Ina aole he kupa, alaia, in a ua hookupaia. kahi i hookupaia ai ka aha hookolokolo nana i lawelawe a hana. Ka noho ana no`e e emi ma, ekolu mahina maloko o ka apana ianamakaainana mamua ae o ka hoopaainoa ai. laa he hiki ke helu kamailio a kakau i ka olelo haolo a Hawaii paha, aole hoi i Hawaii new o ka oihana kaua a aole no hoi i ka haiepaahao no kekahi kami ao hookahi makahiki a oi. Nolaia au uaopopop no ka Hawaii aole akea kea ana no ka hoopaainoa. no ka mea, ao kakou  no ko kakou aina, a ua huleana maanei. Koe nae keia. in a ua hanai kanaina a noho i ka halepauhao no 1 makahiki a oi waluilo pau. Aia no a  .

Pauku 70. Ku e ana aku i ke kuleana noho o kekahi mea.

E houkaka ana keia pauku i ke ano. a ke ku e ana aku i ke kuleana koho o kekahi mea, me na lawelawe ana no ia hana. He kakaikahi loa ka hanai o Ku li mea, no ka mea. he akahele loa no na kakauolelo kaiana me ka poe kokua kakauinoa ma ka hoomaopopo ana i ko hukeuaa koho i`o o kela me keia mea i ka wa e hoopaainoa ai.

Pauku 71. Palapala hoi hoopaainoa ke hanai me ka hiki kino ole aku o ke kakauolelo kalana.

Pili ka manao o keia pauku i na lawelawe ana no ka hoopainoa ma o ua palapala hoohiki, ieeke me ka`u me. mau kokua e hana nei ma ke ano hokai.

Pauku 72. Hoololi wahi noho. E haakaka ana keia pauku no ka hooumipopo ana no kahi koho ke hoonee kau noho paha.

Pauku 73. Hoopaainoa i ka mea i piha pee na makahiki e oo`ai.

ua paili ka manao o keia pauku i ka a paaiha ana i na opio i aueane e na makahiki e oo ai in a e piha ana maniua ae o ka ia koho. Nolaia in a he poe opio kekahi e piha ana ha laton 21 makahiki waniua ae o ka o Sepatemba nei, ua hiki no ke mopaainoa i keia wa. Mai hoohemauima mai e na opio. No okou keia poo`aku. Ke hoomakaukau uei makou i ke ula pookoni. Malama o oukou ka paanana o ka lahui no ke ola mau.

Pauku 74. Pani on a i ka buke hoopaauai papainoa o ka poe koho baoka.

E hoakaka ana keia pouku no ke pani pua i ka buke hoopaainoa i ka Poakolu eko`u malama ae o ke koho baloka. Nohila e makaala i na hookaha. Ma na wa e ae hope aka o ke koho baloka ua hiki ke hoopainoa.

Pauku 75. Kakauolelo kaʻana me na makaka pili kalana.

Pili keia i na hoakaka pili oiiaua me manao kanawai.

Panku 76. Na mana.

Pili keia pauku i ka mana o na papa noopaainoa me ka lakou hana.

Pauku 77. Buke oihaoa.

Pili keia no ua buke lawelawe oihana a na papa noopaainoa. Ma keia pauku na kaaohaia na papa hoopaainoa e hoolaha i na manawa e noho ai no ka hoolohe i ua noi pili i ke kuleana mana koko. hooili a pela wale aku. Ma ka la koho in a ua nee ka iihiro ana a ke kahi mea ma kahi mamao mai kona wahi i hoopaainoa ia a ua makemake e koho ma ka mahele koho ana i noho aku ai ua hiki ua e hele aku imua o ka lele hoopaainoa ma ia la a na ia papa e haawi mai i palapala hoonee i kona koho ana ma kona wahi noho.

Pauku 78. Wahi hoopaainoa me kahi koho.

Pili keia pauku i kahi a ka mea koho e hoopaainoa ai, me kona wahi e koho ai a e papa aua i ka hoopaainoa mua a koho ana au hoi ma kahi wahi akua pa i kona nahele koho e uoho awa. E olaola mai e ka mea heluhelu: E ao ikaika aku i ko kakou poe ponoi, aoho i no e heao a e hana i ua hana ryan i mea e lanakila ai ka moho. He mau hana au ia i ke kanawai me ka hoopai ikaika.

Pauku 79. Hoohiki wahahe.

Pili keia i ka hoopaʻi no ka mea hoopaainoa na ke ano hoohiki wahahee. Hoopii Hoohalahala Mai Ka Papa Hoopaainoa Mai

O na pauku mahope iho nei - Pauku 80 i ka aha keikei : Pauku 81, hoolohe ana: olelo hooholo hope; Pauku 82, olelo hooholo hoike lawelawe ana: Pauku 83, kulana o ka hoopii hoohala aala ua pili kakou i ka lawelawe ana i tra hang, pili i ka hoopii hoohalahala i ka olelo hooholo i ka papa hoopaainoa e pili ana no kekahi inoa i ku eia, a hoopaaia no nae ma ka buke koho baloka, a mau hana okoa ae paha.

Na Lunanana Koho Baloka

Pauku 83. Heluna, hookohu ana, na hakahaka.

Na ke kiaaina e hookohu na lunanana koho me ke apono o ke senate. O ka wae ana no nae o na inoa, na kela me keia aoao kalaiaina e waiho aku i na inoa o ka poe kupono no ia hana. He maainau no nae ka waeia o ka liapanui ma ka aoao kalaiaina o ka mana hookele aupuni. Na keia poe e alakai na haua ma kahi koho, na lakou e haawi mai ua baloka, a na lakou no hoi e heʻu i ka paa ana o ka pahu.

Pauku 85. Lunahoomalu; na ka ha panui e hooholo.

E hoakaka aua keia pauku in a aole e hoomaopopoia ma ka hookohu a ke kiaaina owai la ka luna hoomalu, alaila o ka inoa mua no i hookohula ke lilo lunahoomalu no ka papanana koho baloka. A o ka hololo a me a ka hopanui ke mana, ma na ninau a pau e ulu ae ana i ka la koho ma ka pahu koho.

Pauku 86. Na hana.

Pili keia i na hana a na lunanana koho baloka.

Pauku 87. E hiki no e hoohiki.

Ma keia pauku i loan ai i na lunanana ke kuleana e hoohiki i ka poe.

Pauku 88. Hoohiki wahahee.

Pili keia no ka hoopai i ka poe hoohiki wahahee.

(Aole i pau.)

Niihau Ame Moanalua.

Kuu Solomon Hanohano: Aloha ka na:-E kala mai no oe no keia mau wahi lei pupu, ma ko kakahiaka poniponi o ka la 18 iho nei, o la ka Poakulu, o ka hora ena me hapa ia, na hiki aku la au ma ka uwako o ke Kinau a ike aku la koa kiu i keia moka i ka hookomo ana mai, a manao ae la kahi ola me ka manao o ke Kinau la o ka mea apiki mau no ka nee imua a ku iho la ka uwapo o ka Mikahala.

Koʻu eleu aku la no ia a ku iho la ma ka aoao; ke ike ala wau i ka nui o na ohua ʻolna o ka moku a ike aku la waa i ka inoa, eia ka o ka moku Likelike o ka huli hoi ana mai Niihau mai. O koʻu hole loa aku la no ia a pili ma ka aoao, oini e ano pouliali ana no, a ike aku la wau i neia mau keonimana i ka ha lo mai; o ka laua nana ana mai oiai au e ku aku ana nie ka loʻo wawhe epani aineʻ kela papale Pelekaue nohoi e kau ana ma kuʻu poʻo.

Ke ike ala au noʻu ka laua makemake. Me keia kulaa maa mau no o ka hoihoi; aloha kakahiakanui olua: ae, aloha kakahiaka no hoi oe. Ma Niihau mai nei oukou. Ae; o koʻu hoolauna aku la no ia iaʻu, o Mokumaia keia e kamailio nei me olua.

"Auwe!" ua laki maoli, nou no ko maua iini, in a hoi e hui ana. l paki maoli; e kali iho oe ia makou, a i ka lele-ana mai ilona o ka uwapo a lulu lima pu me na malihini me na hookaau olelo ana e pili ana i koʻu puanao ma na mea e pili ana i ka holopuni ana ia Hawaii, a he nui aku.

O ua kaa nei no keia; Ae; Ea, he kaa nui maoli no ka keia. O ka oni aku la no ia no Pua Lane me ka mai kai o na mea a pau, a i ka lele ana aku o na mea apan ame na ukana a lakou, a loaa ilio la na hoolauna olelo ana.

E oluolu e haawi mai i kou inoa piha; no-na kumu o ia no keia; ma ka Nupepa Kuokoa ko kaua hooohuiia ana o kamaaina i kou inoa. Ae, ua pololei oe, aʻaila, i hou mai la;

I na manawa apan e puka ae ai o ka ipukukui o ka malamalama e ike mau ana mokou i kou inoa, ua hele wale apuni o Niihau me he la ua kamaaina kahika mua kaua. O John W. Keani no hoi au, o kaʻu kaikamahine eia ano kaua aliikane: o kaʻu mau kaikawahine hope keia elua."

Ma ka nana aku a kou kiu he mohala maikai maluna o na kamaiki a mea aku la au; heaha la kou loihi e noho iho ai i ke kaona nei. Aole no paha o loihi loa ana; ua maikai maoli, mai noho lohi loa oe me kau mau lei aloha ua piha he kaoua nei me na mea hoowalewale ame ua mea hoopoino mai ame ka puiwa o kou kiu nui ua haawi makaua mai la kekahi o kana mau kaikamahine he wau lei pupu, he nani ke nana iho me kuu ilihia i awe mai ai ame kaʻu mau hoomaikai iaia, ame kaua olelo ua kamaaina mua makou ia oe ka mea e heluhelu mao ana i na mea an e hoolaha ae ai, nolaila, ua hoopaa aku au e lawe mai ana au a malaina ia mau lei pupu i mea hoomanao naʻu, a hoomanao ae la au i keia mau wahi aua inamona.

Makai Niihau,

Kualiiwi ku kilakila,

Lai ana lei pupu,

Iniiuisi maile.

Niihau kuwala poo.

Makani houhou ili,

Iniiuisi maile.

E kala mai ua pakika loa aku la. Me na lulu lima pumehana aua me lakou me ka houoli, o keia hui ana; kaʻu leo pule e kiaiia mai oe ame kau mau lei aloha a hiki i kou hehi hou aua i ke one aloha o kou mau kupuna ke hoi aku oe ma o Kona Maalu la e maluhia ai oe a hui hou.

Mo oe e kuu kapena opio koʻu welina pau ole ame na keiki kikokiko koʻu iiui pau ole.

Kou mau.

J. K. Mokumaia.

Manila, Sept. 3.- Ua hooholo ae na Hui Uniona o na Limahaua i keia la i kekahi olelo hooholo e ku e ana i ka hoopae hou ia mui o na limahana Pake, Iuia, Kepani ame kekahi mau lahui e ae o ka Hikina mai elike me ia i hooholola e ka ahaolelo o Pilipine.

 Ka Ninau Auhau Me Na Laikini

Mr. Solomon Hanohano: E oluolu mai i keia wahi mamalaolelo i ko kaua lahui:

Ma kekahi mau helu o ke Kuokoa nei mamua aku nie ua hoopuka au i kekahi mau mauao pili i ka auhau me keka hi mau kumuhana e ae, me ka laikini. Ua hoike aku au i ka lehulehu, o ka poe waiwai ka poe na lakou kakou e kinai ma ka lakou ala ana ae e hooikaika i ka lakou mau kumuhaan hooili kaumaha maluna o ka poe haahaa i na wa apau. I keia wau la iho la oili ae la maloko o ka nupepa namu, he ikamu e olelo ana: "Ua hoike mai ke konite iwihana o ka ahahui o ka poe kalepa no ka lakou hooponopono iaikini me ua auhau e waiho aku ai i ka ahaolelo."

E ka lehulehu, ua ike kakou a ua kamaaina wai kahiko mai. O na mea apau e pili aua i na hooponopono kanawai auhau, mai ka poe waiwai mai, he mau hana hooili kaumaha wale no maluna o ka poe ililune, a hoomama ae hoi i ko lakou.

Iaʻu e senatoa ana no Maui ma ka mahina o Ianuani, 1909, holo aku au mai Honolulu nei aku no Hana, Maui, no ka hui ana me na makaninana mai Keanae a Kaupo. O ke kumuhana e ia halawai makaahiana i malamala ai ma ka hale hookolokolo o Hana, o ia no na mea pili ahaolelo, aʻu e hana ai no ke kau o 1909. He nui walo na kumuhana i hapaiia, a oa ko no hoi. I ka pau ana o na hana, ua ninau aku au i ke anaiua: "He mau kumuhana hou aku no anei ka kekahi mea i noonoo ai, i kupono iaʻu e lohe no ka hana kanawai ana." Ma kela auaina o Hon. W. P. Haia., Hon. L. Joseph, Judge Kakani me kekahi poe lehulehu, J. W. Kawaakoa kekahi, ka lunaniakaaiuana mai Kaupo mai ia kau.

O ka pane i loaa mai no kaʻu ninau, he leo no kekahi elemakule mawaho wai o ka hale hookolokolo o ka paʻe ana mai e i ana? "Ina paha ka laikini hale inu hope e emi mai ana, loaa la hoi kahi pola kope i ka hapaumi!" Ia wa ua nihau koke aku la au ia Haia ma, "Heaha la ka laikini haleinu kope?" No ka maopopo ole, ua huli makou iloko o ka buke kanawai a loaa aku la, he $50 no na hale inu kope, hale aina, hokelo mie na halekuai. O ka Hokele Young ma ia wa e uku ana he $50 wale no Pela no me na wahi hale inu kope o Hana, Kipahulu ame na wahi kuaaina e ae.

Mahope o kela halawai ana, hoi mai au i Honolulu nai, a ma kela kau o 1909, hooholola kaʻu kanawai e hookaulike ana i na laikini o kela me keia ano. O na hana loaa nui o ka puka mo ka waiwai, kiekie ko lakou laikini, a o na wahi loaa liilii, emi ko lakou laikini.

I keia mau la ke oni mai nei ka poe waiwai e hoolikeliko i ko lakou me ka poe loaa liilii. No kealia! No ka akuna pakaha wale, akahi; a no ke ake no e kinai i ka poe haahaa alua.

Pela no me ka auhau: I keia kau o 1909, ua hookomo au i kaʻu kanawai hookauiike auhau ma ke ana waiwai, penei:

He $3000 ka hookuu mai ka auhau ae. Mai ka $3000 a ka $5000, he 1/3 o 1 keneka ke ana auhau; niai ka $5000 a ka $10,000, he 1/4 o 1 keneka ke ana auhau; pela aku ahiki i ka $100,000. Malona aku olaila, 3 a oi aku pakeneta ka auhu. Ma ia hana ana, e loaa nui ana ke dala i ke aupuni mai ka auhau waiwaipaa mai me na waiwai loaa, a maluna o ka poe waiwai ko koʻikoʻi o ka auhau. O ia ke kaulike, no ka mea, waiwai hoi lakou i ka poe liilii o ko lakou waiwai ka poe na lakou e lawelawe hana aku malalo o lakou, a loaa ko makou waiwai nui. Pepehiia kaʻu bila kanawai e ka poe waiwai i loko o ke senate, a pela no hoi au i lilo ai i mea ku e nui ia e ka on amiliona o Maui, ahiki wale i kona haule ana aku la.

I keia mau la, ke lilo ni nei keia ninau auhau i kumuhana hoouioni i na mea apau. A ke hauoli nei au i ke ala ana mai o ka lehulehu no keia ninau. O ko kakou lokahi ka lanakila. Ke hoolala mai nei ka poe waiwai i ka lakou mau hana, no ke kinai i na kauawai kaulike.

Nolaila, ua lilo i hana na kakou, ka lahui me na kanakaʻa wahine e ae o ke kulana haahaa, e paa nei i na wahi kuleana aina liilii a kakou o uku nei i ua auhau, e kupaa like no ke kakoo ana i ka poe o kakou e ola ai. O ka holo o keia kanawai hookaulike auhau ka palekana o ka poe ilihune. Pili keia ninau i na wahine apau e paa nei na aina ma ko lakou mau inoa, a in a ka inoa paha o ka lakou mau inoa, a in a ka inoa paha o ka lakou poe keiki. Mai hoohemahema mai oukou e ka lahui.

Eia au ke holo nei i moho senatoa. O ke kumu o koʻu holo ana, ua hoiia mai au e na Hawaii e paa nei i na aina aupuui me ka hoomanawanui, a ke aupuni e hana awaawa aku nei mamuli o na auhau hoopilikia wale e holo i loaa ka puukalahala. O ka pono aʻu e hooikaika i no kakou olelo ponoi pela no me aʻu. O kahi hana ia aʻu e noho nei he aʻo i ka olelo Hawaii ma ke ano nauuao me ka piliolelo i loaa ole i kahi poe lehulehu. He makee au i ka kakou olelo ponoi. O koʻu lanakila, o ka lanakila ia o kakou Hawaii.

No ka haiki o ka manawa me kahi kuleana ma keia mau kolamu, nolaila e hooki au i keia mau kalaimanao no keia helu.

I keia pule ae e hoike no au i kekahi mau kumuhaua kupono o ae o kakou e pono ai.

Me ke aloha ia oukou apau, ku oukou kauwa haahaa,

                        W. J. Coelho (Kuelo)

Sept. 8, 1920.

HOOHUIIA KA MAKUA, NA KEIKI ME NA MOOPUNA.

Ekua Solomon Hanohano; Aloha kaua:--Ua kaau iho maluna o ok'u poohiwi keia mau wahi pua kuikui, o au nina nei, oiai kou kiu hanu meahou, ua ikoia apuni na mokupuni; no ia ikeia ana o kou kiu nei, nolaila ua innia ae la, ahiki i kou loaa ana ma ko'u keenahana; a mo ' na lululima pumahana an, ua waiho mai la i keia niuau:

Ina paha he mea hiki ia'u ka haku ana i na niamao e kau ne la maluna, no ka noa ua heluhelu mau lakou i ko'u manao maloko o ka nupepa me ka hau'oli, i ka wa a ka ipukukui malamalama e hiki ai, e nana mua ana lakou i ko'u mau manao, ma ia ano iho la, i hapaiia mai ai ka manao, e hui kiuo ma ke ano malihini me kou kiu nei.

Ma ke aiai o ke Kilihana i hui mua ai ko'a ike aua ame ke kaupaona ana i ka manao o ka lede opio, ua ae aku la au, na'u e lioopouopono i na mea apau i kupono i ka lama hnakai, no ka ike ana i na makua, ma kahi i hoikeia ae nei maluna.

Ma ka la o iho nei o keia mahina, o ia ka Poakahi, i kau aku ai mana ame na keiko maluna o ka S. S. Mikahala. I ke kani ana o ka hora 5p.m., o ka hemo mai la no ia o na kaula i hoopaaia ai i ka uwapo, a eia ua wahi kaikamahine kikala poopou nei, ke eni hope nei, a eia hoi maua ke ku aku noi maka palekai me ke ahi haina ka ana, a i ka oui pono ana ae o ka ihu a ku pono i ka hale ipukukui, o ka oui aku la no ia o na wahi mahimahi nei nomua, ke nama nei maua i ka uani o ke kulanakauhale alii, he u'i maoli no ke nana mai, a kaalo ae la ka hale ipukukui, a ike aku la i ka boe apiki, a hone ana hoi ka leo o ka boe bele, ala hoi o Daimana Hila ke kanaheahe mai la mamua, a eia au ke ku nei me ka napenaape o ko'u unanawa, no ke pluea, a kena koke aku Ia no au i ko'u kapena e hooponopono mai ia makou, no ka mea ke ano apiki mai la makou, a hoonmanao ae la au i na keiki nukai:

Aulea wale oe a e kuku, Aia ko moopuna i ka lewa. Kiei aku au ma ka puka-ki, Oka pela o ka uluna ke waiho ana. Hani ka makua a nui pu'ip'i, Na nei sela moku e ai hookano Waikiki anuanu au, Makani houhou ili, Iniinisu malie.

Ea, uapahee loa aku la keia, ela no ua wahi nen nei ke au malie nei, a kaalo ae la o Daimana Hila, e kauahea he mai aua hoi o Hanauma mamua, o ko'u lilo aku la no ia ine Anoipu, a i ke ku'ana aku i Kalaupapa, e kali mai ana na makua, no ke 'ake e ike i na nioopunai, no ka mea he uhi kumania kolu makahiki keia o ka noho kaawale ana, akahi no ka ike hou, me ka piha hauoli o na' keki i ka hui hou ana me na makua, pela hoi na moopuna i na kuku, no ka mea he ohana nui keia, o Mr. ame Mrs. Mele Hiapo.

Ua nui na mea maikai i hanaia mai e ma makamaka, o ia na hookani pila, ame na keiki puhiohe, me ka nui o na makamaka i hana mai i na mea e pono ai keia noho kino ana.

Maka mana aku a kou kiu, ua nui maoli ka piha hauoli o ka hunona i ka ulumahiehe no na mea maikai i hanaia mai maluna ona ame kana mau leialoha; nolaila ke haawi aku nei maua i ka maua mau hoomaikai, i na makamaka, no na mea l lakou i hana mai ia maluna o maua, ame ka mau o mau leialoha.

Ke nonoi ae nei ka maua mau leo pule i ka Makua lani, nana no e kiai mai ia kakou iloko o Kona malu; a me  oe e kuu Solomon Hanahano, ko maua ma halo piha no kou oloolu ana mai i keia mau wahi hua inamona, ame na keiki mana e kikoni i na kaula keleawe nana e uwila aku apuui na mokupuni amekela kia kaulana o Haikeaus, noua i hoonohonoho i na papa konane no ka pono o keia huaka'i, e hui pu me na makua, ko maua iini pau ole.

Ko maua haahaa mau, ME. AME MRS. MELE HIAPO. Pua Lane, Honolulu

LOAA KA PAHU DALA MA KA PA'LII.

Oiai na kiaipo e nanea wale ana ma kekahi mau kuono me ka hoohemahema ama i ka lakou hana i kauohaia aku ia lakou, a i ole ia, e lawelawe ana paha i kekahi hana, aia hoi ua hoea mai la ku piko pauiole a lawe aku la i ka pahu waiho dala o ka hale otomobile o ka Hawaiian Garage noloko o ka pa'lii ma ke kakahiaka o ka Poakahi nei me ka lelo ana o na dala he kanawalu, he mau loaa hoi no kela po.

Ua loaa aku ua pahu dala nei ma ka wehena o kaiao ma kela kakahiakanni, me ka hoike kokeia ana mai o ka lohe ia Kakuaua John R. Kellett; oka oihana makaikiu, me kona lawe aua aku ia mea no ka halewai.

Ua waiho ia kela pahu dala mu kahi kokoke i ka puka o ka hale kaa, ma kahi kokoke i kahi a na kanaka haua o ka po e hana ai.  Aole i maopopo ke kumu o ka lilo ana o kela mea me ka ike ole ia e nakanaka hana e han aua malai;a i kela po a oki loa aku hoi ke kiaip.  Ma ka manao wale ia me he mea la he wahi mamao loa aku ka na kanaka hana e hana ana i kelo wa a i ka ike ana o ko piko pauiole, au malailai ke ala o ka lilo mai la no ia o ua palui dala nei me ka Iaweia ana aku no ka pa'lii.

O KA LEO O KA LEHULEHU O KA KA LEO O KE AKUA.

E Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono o ke Kuokoa, Aloha oe:--Eoluolu mai kou hanohano penei:

E holo Lunamakaaina kou ana no o H. L. Holstein i keia Kau.  Maikai.  He kanaka kupono; maikai, mahalo.  He kanaka pololei; o ia ka makemake, a elike me ia mau hana pono, pololei, nolaila, ua paaia e ua mea hanohano la ua kulaua la no na H.H. Ioihi he 20 a oi.

No laila, e na Kohala, na Kona, ame Kau hoi e, e Hawaii Komohana holookoa no hoi e, e nana like ae i ke poomanao e kau ae la maluna, ke alahele o ke kanaka e hiki ai de loaa ka hlinaiia, a ina o ka leo no keia e kahea nei no iaia, aolo no i pau kona manawa hooponopono i na kanawai no ka pono o ka lehulehu o keia noho kino ana, alaila, he mea hiki ole ia i ka mana ame ka ikaika o na keiki a kanaka ke alo ae, oiai ka olelo a ka Palapala Hemolele e hoike nei ia kakou penei: Maka hua o ka laau etc.

Nolaila, eia no ke Akua ke hooponopono nei, no kela maau keia naau o kakou apau ka poe i loaa na mana koho pakahi iloko o kela ame keia apana ou e Hawaii Komohana.  E lokahi e hana no ka pono.

Eia kehaki o kaua haiolelo mani, maemae maikai loa ana i hoike pokole ae' ai ma ka hale kiionioni o Mr. A. McDougall, kekahi o na halawai hoolau lea hope loa o ka hui laluna ana me ka Makua Rev. Lota, ke Kahu o ka Ekalesia Kalavina o Kaneohi, me makou iho nei a ua hoi aku nei.  Eia kana e aloha kekahi i kekahi, aole huhu, aole kekeue, aloe hukuhuku, e lokahi ma na mea apau iloko o ka hana a ke Akna, i kona hooki ana i kana mau hoakaka ana au nui ka pa'ip'iia o keia mau hoike pokole, ua piha loa ka hale me ha hoaloha, na makamaka ame ka poe makaikai.

Manoao au o ka poe apau i akoakou ae malaila e lohe i na hoakaka naauao i luaiia mai imua o au anaina hoolaulea Ia, kakaikahi wale no paha ka poe i moni ia mau kuhinia, oiai, aia iolko o keia anaina hoolauulea he mau ka lapu himeni i alakai pakahiia e na loea hookani pila a himeni like ole, a eia iho no ua poe polopeka nei;

Aekai o Mahukona, Alakai, E. W. Kaimana; Kokoiki, Alakai, Mama me Elua Sisters; Pineapple, Alakai, R Naip Jr.; Kaauhuhu, Alakai, Kaaina, Jr.; Halawa, Alakai, Mrs. Lawelawe; Makapala, Alakai.  Kainoa; Makapala hou no, Alakai, Thos. Nahiwa; Pepe i ka Wai o Niulii, Alakai, Miss Bardar; Hoomana o na La Hope, Mrs. M. Nainoa; Hoomana o na L Hope, Pokii, Alakai, Mr. Kaukaaha; Kaahumanu, Solo, Mrs. Lawelawe; ka hope loa, na hoahanau eloku, Naipo.

O ka panina pau loa keia a ku mai ke Kahu Rev. J. K. Lota, ka ulumahiehie o na hana a ke Akua i keia mau la helu i hala iho la, ka iini ame ka manaolana o ka anoano makia i kanniia iho nei iloko o kela naau keia naau, kela puuwai keia puuwai o na haipule o ke Akua Kiekie Loa, a i komo pu aku no hoi iloko o ka naau ame ka puuwai o ka lehulehu o na lehulehu ka poe apau i lohe i na mea apau, he moakaka loa, maopopo loa, aohe pohihihi.

E kuu Kalahikiola e, kuu Ekalesia hoi e, ke hoomaopopo nei anei kakou i na mea apau a ke Kaha i kauoha mai ai ia kakou, elike me ka kuu Holstein i haiolelo pokole mai ai imua o kakou makela po hoolaulea poina ole, Aug. 4, 1920; E no ho me ka lokahi, me ke aloha, hana like, huku like etc.

Ua poina paha ia mau a'o ana mai a ko Kahu mamuli o na mea kani i houheuheneia mai ai e na puali himeni i kela po; O keia ka olelo poina ole i ke Kahu; o ka lokahi; aole hoa noe i ka helehelena; e pono e aloha kekahi i kekahi a noho pono kela iini iloko o kahou no ka pono o na uhane, alaila, lokahi like hou a'e no kakou apau i kun Holstein i Eunamakaainana hou na kakou apau, oiai, na kakou no oia nei mamua loa, maanei mai, maanei iki hou mai, kokoke, noho pu, ai a i ke alo, ke hoopa aku no oe loaa no, hoopa mai no hoi kela pa no, noho pu ke aloha pau ka hana.

Me ke aloha nui ia oukou apau.

J.K. KAIMANA,

Mahukona, Aug. 27, 1920.

KA MALAMALA O KE AO NEI.

Ia Solomon Hanohano, Aloha oe a nui:--E aiinui mai hoi e haawi' aku i ko'u aloha a nui i o'u hoa holoholo o ke auo ahiahi.

Mamua o ka noho aua o ka aha i keia la, makemake au e ninau aku ia olua e na keonimana, heaha no hoi ko olua e na keonimana, heaha no hoi ko olua e na keonimana, heaha no hoi ko olua mea i lawe ole mai ai i ka buke a Moremona ame ka Buke o na Berika; Ka buke hoi a olua i kuleana ai, a oukou hoi apau e o'u hoa o ka pupuu hookahi, i alakai hewaia ai.  Ina owau a makou wahi e Mr. Khiona, aole au e aa ana, iua o oe e kuu hoa, a he kanaka me ka poonoo maikai, e ike iho ana no oe ia mea he hilahila, no ka mea, aole nau ia Baibala, he oko'a ka poe no lakou ia waiwai, "oia hoi o Kalawina." Ina o lakou ke paio mea'u pololei, no ka mea, he kahua ko Iakou.  ano, e na keonimana o ke kiure (federala), ke waiho aku nei au i ka'u hoopii hoohalahala ia Mr. C. K. Kealoha ame Mr. J. A Kahiona no ka hewa Iawe wale i ka Baibala a Kalawina, me ke kuleana ole, in a he kuleana ko lauai.

E oluolu e pane mai, me na hoike piha e pili ana i ko olua kuleana i ka Baibala a Kalawina, ina he mea kekahi o ia ano.  2. Heaha e kumu o ko olua lawa ole nana mai i ka Buko Moremona me ka Buke o na Berika!  Ina he ku mu, e oluolu e pane mai me na hooiaio kupono apau elike me keia;  1. Ina e hiki ole ana ia'u ke hoike aku i kekahi mau pauku Baibala e hiki ai ke hooiaio a imua o ka aha, jiure kiekie federela (ka poe heluhelu o ke Kuokoa), alaila, ua haule au, a e helu olua i hookahi kiko no olua pakahi, me na pauka kuhikuhi i emi ole iho malaio o elua a i ole ekolu paha.

Ano, e o'u hoa nee mai imua, he heihei keia mawaena o kakou, hookahi ia elua, (two to one); ua makemake oe e Mr. J. A. Kahiona e hoopololei mai ia'u, ke haawi aku nei au i ko'u mahalo a nui, no kau hoole ana i ka pololei o ka Hr. D. Hoolapa ame Paulo. eia no ka'u pane:  Eia nae aole o Ioane i luma'i ia Iesu iloko o ka wai, elike me ka Mr. D. Hoolapa ame kekahi poe e ae.  Ina o ke kanu a Paulo 'e olelo nei, ae kanu pu ia hoi oukou me Kristo e pono ai. a i ole, no ka huaolelo kauu paha ko ouko; paa kiki loa, alaila, e ae mai ia'u e lilo i mea nana e wehewehe aku i ke ano oia huaolelo kanu paha ko ouko paa kiki loa, alaila, e ae mai ia'u e lilo i mea nana e wehewehe aku i ke ano oia huaolelo (1) kanu anoano i kahi manawa he lu wale aku no ka anoano, o kahi anoano no hoi, aia a ukiia a pua, e laa ke kulina ame ka papapa; (2) kanu laau huaai, a i ole'laau pua a laau hoomalumalu a hoonni pa hale paha.  Ua kamaaina oukou e na keonimana o ke kiure nui federala ola hoi kela:  Ina no o ke kumu wale no o ka Iaau ke kanu ia a paa me ka lepo, he kanu no ia ma ka oleio Hawaii; ma ka olelo Beritania hoi (plant), oia ke kanu laau i hoailona ia (mark or figured).  2.  O ke kanu anoano a i ole kawowo i ole hehu paha, he kanu no ia ma ka olelo Hawaii, ma ka olelo Beritania hoi, sowing seeds, he huaolelo ano nui loa keia a 'u e wehewehe aku nei imua o oukou e na keonimana o ke kiure nui federela.  Ua loaa mai keia huaolelo mailoko mai o ka olelo Palani ame Latina, oia hoi proverbium L, pro mamua, no verbum he olelo.

Me ka minaulina nui au e kakau nei i keia mau wahi laiahi, ma ke ano nui, aole o'u manawa, au pina au me na hana kakau, kaha kii hale no a 'u moopuna makua ole i haalele ia iho nei e kuu keiki Mr. Henry Ohumukini.  I nehinei ua hooku 'iia ma au e ka hana, o ia hoi, he hana kamana o ka oihana a ke kane mare a Marie, ka makuahine o ka Hooolapani o ke ao nei, a aka, inoa like hoi me ko'u inoa ohana e kau ae la---o nei maluna o'u ame kuu pokii ame na hua maikai; a na hoomaikai mai i na hua ohaha o kona home ohana, a ke Akua i hoomaikai mai ai iaia iloko o kona lokono hoi oa a'u iloko o kona lokomaikai paleha ole, me ka pa, ia hoi he 20 makahiki ame ma la 11 ame na hora keu 6. Ua maareia maua me ka'u wahine Marie Pua Iokepa ma Kahua, Hilo, imua o kona mau makua ame ko 'e mama; Marie Keakaokeola Iokepa, ma ka la i o Sepatemaba, ka la hanau ia o kuu papalealii a'u i manao ai 1884, hora 12, a puhiia aku la ua papale nei o'u a lele ana i ka makani ma ka la 12 o Sepatemaba, hora 7 p.m., 1904.  Loaa aku la o Solomona ka Noeau, Mikioi, ia'u, nunau mai kela ia u e hele ana ihea! E hele ae ana hoi e huli i kuu papale na puhiia e ka makani, leie ka papale o ke keiki i ka makani, pilikia no ke keiki.  Aka nae ua moni au i kuu koko o ka inaina, ua umi hoi au i ka hapu o ka hoomanawanui, a i keia la ua puka mai au he kanaka Iahakiia.

E hoomau hou ia aku ana.

Makeia uee aha e hele pololei ana ia ma na ninau i waiho ia inai nei e o'u hoa.

Owau no me ka haahaa,

JAMES A. IOKEPA.

Pepeekeo, Aug. 19, 1920.

KE KULANA HOLE NOHO O J.A. MATTHEWMAN.

Iwaena o na mohe lehuiehu e holo nei uo ka kulana lunamakaainaua mai ka apana eha mai, ma ka aoao Repubalika, o ka Lunakanawai John A. Matthewman kekahi, ka mea i noho lunakanawai kaapuoi mua no ka aha kaapuni, ma Hawaii Komohana, no kekahi ma makahiki lehulehu ae nei i hala.

He olio kana oihana e lawelawe nei makeia kulanakuhale; a o na kanaka Hawaii apau i ike, a i kamaaina iaia, o lakou na hoike oiaio loa, ne kona ano, kona kulana ame kana mau hana.

Oiai oia e noho lunakauawai kaapuni ana no Hawaii Komohana, ua kamaaioa na kanaka Hawaii malaila iaia, me ka loaa ole o kekahi mau manao kuo mai ia lakou mai nona. koe wale no ka mahalo, ma ke ano he hoaloha oiaio loa oia no na kanaka Hawaii.

Ua kamaaiua no oia i kekahi heluna nui o na kanaka Hawaii o keia kulana kauhaie, aka nae'no ka poe i malihini iaia, ua makemake oia e loaa ku ia lakou ka ike o ka iini ame ka makemake nui iloko ona, oiai oia e alualu nei e lilo i hoa noloko o ka hale o na lunamakaainana, o ia no ka lawelawe aku i na hana apau e pono ai na kanaka Hawaii.

Wahi ana, o ka poe e holo pu nei me ia, he mau moho no ka ahaolelo kuloko, a e haanui aku nei imua o na mana koho, in a e koho aku ia lakou a puka, alila liana mai i na pono o ke lehulehu, he poe lakou e puhi ana i ka lakou mau pu i ka maknani, aole he oiaio iloko olaila.

Maluna o ka ninau pono koho o na wahine, o ka Lunakanawai John A. Matthewman kekahi mea hooikaika ma ke kau ahaolelo aku nei i hala, e haawaiia ia pono i in wahine, a he iuea mahaolo oia no ka loaa o ke kuleana i na wahine maluna o na ninau auo nui apu, i pili aku i ko ka iehuiehu pono.

He mea makee ka Lunakanawai John A, Matthewman i ka laholaweia o na hooponopono ahaoleio kaulike apau; he makee pu i ka poe kupono a hoopono ma ka lakou mau hana; a iaia e holo nei he moho no ka hale o na lunamakaainaua, mai ka apana eha mai, he manaolana kona, e haawi mai aha na mana koho apau i makee i na kauaka lihopoao i mau kauwa na ka lelulehu, i ka lakou mau koho ana e lilo oia i kauwa ha lakou; me ka hilahila ole, ke kuhikuhi aku; i ka moolelo o kana mau hana apau i lawelawe ai no ka lehulehu.

E IKE HOU ANA I KONA ONE OIWI.

O ke aloha ka mea i oi ae mama a na mea apau.  E oluolu mai e kuu Solomona ina he mea hiki no kuu hoapii o keia mau makahiki i pilo aloha a i au aku la i nei kai loa ma ka mokuk e ka la 9 ihe nei, no ka hana ana ea hu'ihu'i o kona onehanau, a e aku ana me na keiki a kona hanaum a i ke kau ana aku iluna o ka meka me kuu hooponopono ana i kona hemahema, aole loa au i ike ia mea hemahema, aole loa au i ike ia mea ehakoni, aia no a i keia a kupa'i ka e papa dear, a iho mai la au ilalo kuu ku ana aku a nana iaia, ola moku e emi hope ana, akahi no au a i ka pii mai o ka maeele i kuu houp pohina ae la ko'u mau maka i ka e aleaie ana a hoomanao ae la au i maua wahi kanaenae o na hora ahi

Ahi weia, mai nei loko,

I ka hana a ke aloha,

Ke haiawe nei i kuu kino,

Kenikoni lua i ka puuwai.

Ke ku aku la au e nana aole maop mai la a hoi mai ia me ke kaumaha ka wawae, a kau mai la maluna o kaa me he la oia pu no kekahi a hui mai la ma na alanui ahiko iho la i ka home a ke aloha i noho ai'nana aku he ku maoli no i ka hoaa, ua maa i keia noho kokoolua, o kahi mea apiki loa ola no ka imi ana aku i na mea e pono a ua huikau maoli, aka, ke kaomi la me ka hoomanawanui, o ka po ka oi loa aku, ua kohu pinao maoli e hou hele aua a hooku'i i ka paia, a hoomanao ae la au i keia olelo kaulana, aohe waikahe nui nana e hookaawale keia mea he aloha wela; he wahi ai liliha no hoi ke hoea iho, ha ku'iku'i ka puuwai. a ke maa aku la i ke kuke ana; o ke kakini ame ka paleili ua huikau mao.

Me ia hoomanao no a kani ana ke kelepona, o ka hora ewalu ia o ka la 16 o keia mahina.  O oe ia e Mokumaia!  Ae. Eia he leo aloha nou mai ka mokukoa mai, a haupu ae la au na kui pua lalaua kau umauma; a me ka pupuahulu ahiki aku la i ke keena kelekalapa a haawi ia mai la ia'u, e ha'imai ana he uuku loa nahi olelo;  "Maikai no au--Well. Clara." Ikeia maa kaukani mile a hoouna aku au i ka'u--All well--Aloha.  Mokumaia.  Na ke aheahe makani e hoohui i na aloha o maua i na minuke pokole Ioa, a e aku ana i ka Ipuka Gula i ka la JS, no kona pono, e loaa iaia ka hoomaha ana me ka oluolu ame ka hui ana aku mi kona ohana oiai e kali mai ana nona o kona pae aku me ka maikai, oiai ua loihi kona noho kumukula ana ma keia apana o Moanulua, a ua lilo no hoi i makuahine maikai no na koiki a ua nui na moopuna i loaa iaia mai kaua mau haumana kahiko mai, a au nui pa me ka hilinai ia e na poo o ka papa hoonaauao i pii ae ma na kulana, a peia me na hakuaina. Ua lilo oia i mea e hana ana i ko ha'i pilkia, e komo a maua ihope, e hana ana i na mea e kalaia ai ka pilikia.

Ka'u leo pule e maluhia kana huaka i ma o ka Haku la, a pae hou i ka aina nei.

J.K.MOKUMAIA

KUPALE O MRS. ATCHERLEY IAIA IHO.

No ka oili ana ae o kekahi meahe maloko e kekahi o na nupepa namu keia kulanakauhale, e hoole ana i hiki ia Mrs. Mary Haaheo Atcherley kakau i koua inoa, ma ke ano he maka ainana wahine, i kupono no ke koho loka, pela hoi ka hiki ana iaia ke i moho no ka aha senate elike me ana e holo nei me na moho Demokara'a e ae, ua puka okoa ae uei oia iwaho. ke kupaie ana iaia iho, no ka loaa ka pono koho haloka iaia, ilike me ia i loaa i na wahine Hawaii ame na wahine Amerika.

Wahi ana, na hookupa Amerika kana kaue, oia o Kauka Atcherley im o ka Lunakanawai Kaaponi William S. Edings i ka makahiki 1900.  He oiala ua komo aku kaua kane iloko oke ua, ma ka aoao o ke aupuai o Peleka ma ke kaua i kaahope aku nei, eia i ka pau ana o ke kaua, au lwe hou la oie i ka hoohiki e lilo i kupa Amerika, umua o kekahi o na lunakana kaaponi Amerika.

I kela hoihoi hou ia ana mai o pono makaainana Amerika, ma ka kupaia ana, au holo like aku ia maluna o kana wahine, ma'ia ano la, i koi mai ai o Mrs. Mary Haa Atcherley, he kuleana kona e kakau i kona inoa, no ke kupono i ke koho ioka, a iloko no hoi o ia manawa kahi, ua manaoio oia, ua hiki no iaia holo moho, elike me ia ana e hole no ka aha senate.

Wahi hou ana, au hui pu aku ola ka Loio Amerika Huber, me ka kaka ana aku i kona kulana, he no ka aha senate.

Wahi hou ana, au hui pu aku oia ka Loio Amerika Huber, me ka kaka ana aku i kona kulana, he no ka aha senate, ua hioke ae ka inna oihana federela, aohe mea nana ake'ake'a mai i kona lilo aoa i moho.

Ua paa ka manao o Mrs. Atcherley ina e loaa ana iaia ka waeia ma ke ho baloka wae moho e hoea mai a lilo oia ka ekolu o na moho a na l mokarata, aole ona kanalua iki, ne na kohoia a puka, ma ke kaa koho o ka niahiha o Novemaba, me ka pu o ko kuleana iaia e noho ai o ka aha senate.

MEXICO CITY, Sept. 7--Ua koh ae o Kemerala Alvairo Obregon i persidena no Mekiko nei ma ka la Salamona nei.