Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 39, 24 September 1920 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KUMUMANAO

(Hoomauia mai)

no ka hipi i kona haku, ka hoki hoi i kahi hanai o konaaole lakou i ike mai malama ko'u põe kanaka Ka ike ole o ka Isernela. Mose īa Ichova, i aku la: Ua kokoke lakou e hailuku mai pohaku. I mai la o lehouae hele aene mamua o na ka   ka  ; a e lawe no hoi *** *** lima i ke hoekoo i hahau ia oe *** *** * * hele.

 

*** hopi e inu o ilima imua ou mana o ka pohaku a e puka mai no ka wai mailoko mai o ia mea inu ai na ***** no lanakahiko apau o [****] Kapa aku ia oia i ka inoao la ** ** Masa, ame Mariba no ka moku ***** na mamo a Iseraela.

 

*** mai la ka ameleka a kaua mai ** ** Iseraela ma pepilima. Olelo ae *** *** **la Iosua: F. was ne oe i ka-***** ** ka*** a e bele aku ai losua *** me ka Mose i kauoha aku ai laia * *** aku la i ka ameleke; a o Mose *** *arona, ame H***, pii aku la lakou ******** pono a ka puu. A i ka wa a ***** i kikoo aki oi i koua lima ikaika Isarela ; a: ka wa i alu mai ai kona ima Ikaika la Ameeka. Kaumaha iho * ** Mose mau lima, n. iawe lakou i ka ******* 3. hoomoao oho la malalo oun, a * ** iho la maluua ona.

 

A * Aaeona laua a Hure, paepae ae **** I koua mau lima, o kekahi ma ***** nona, a o kela ma kela aoao; a ***** ** la kona mau lima a napoo ku *. Hooauhea aku la ka Iseraela i ka *** ** ** ko lakou Alihikaua nui ***** me ka mala o ka pahikaua nui **** me ka maka o ka pahikaua. I *** la i lehove. ia Mose e palapala oe **** maloko a ka b(ke, i men e hoo**** no a * hai ma ka pepelao o Iolani un ia mea e auai loa ana au i ka ******** maila ae o ka lani.

 

*** iho ;a o Mose i kauku malaila * **** aku la ia i ka inoa o ia mea o ******* Niai. Ua olelo o Iohova, e may ***** ke kaua ana o Iehova, e mau **** mai keia hanauna a ia hanauna ****. O ka hewa nui o keia lahui, a ***** loa o Iehov, o ia ka ae ole o ***hui Iseraela e hele aku maluna o ****kou aina. A i ka wa e nohoalii ****** Saula olela mai o Iehovaiaia, e ****** o ko lakou mea apau loa, mai *****ku i ko lakou mea apau loa mai *******na ia lakou aka e luku aku ia ****** ke kane ame ka wahine, i ka *** ame ka meaomo waiu, i ka oipi ***** ka hipa, i ke kamelo ame hoki. ***** ana la o Saula i ke kelanakauhale **** Ameleka alaila olelo aku la o Saula *a poe Seni, e hele aku maiwaepa **** ka poe Ameleka, o luku aku aua** ** ** oukou me lakou, no ka mea, ********maikai oukou i na mamo a Ihe-**** ** lakou i hele mai ai, mai ka *** mai o Aigupita. Hele aku la ka *. Seni mailoko aku o ka Ameleke.

 

***** aku ia o Kaula i ka Ameleka ma Havila a hiki aku i Sure e kupono ***** o ka Ameleka, ame na hipa mau *** * i na kaiki hipa ame na hipa mai *** sole i luku ia lakou. A o ka hewa*** ** o Saua, a lolo **** ka aupuni * Davia. A mahope make ola me ka ua mau keiki apau. No ka hoolohe ole malama ole, ike ole iho o Iehova ka mei hana ia i koalii maluna o ka Isaraela.

A lehe ka makuahonowaikane o Mose i na mau apau a ke Akua i hanaai ia Mose, ame ka Isaraela i ko Iehova lawe ma mai i ka Isaraela mailoko mai o ****pira; alailu ka'i mai la o Petero a Zepota i ka wahine a Mose, mahope hana hoihoi apa iaia. A hele mai la i Mose la o Petero me kana maukaikikane and kana wahine, ma ka waona-** i kahi ana hoomana ai, ma ka ***** o ke Akua. Olelo mai o Petero ia Mose: Owau no koumakauhonowai-**** aku la o Mose e halawai me kona *********waikani, kulou iho la ia, a **** ku la iaia, a ninau kekahi i keahi i ka maikai o ko laua noho ana; a **** ae la laua iloko o ka halelewa.

 

Hai ae la o Mose i kona makuahono ****** i na mea apau a Iehova i ha-** mai ai ia Parao, a i ka Aigupita no ** Isareala*** ka pilikia i lona ia la-*** ma ka ainaui ame ka hoopakele *** * Iehova ia lakou. Olioli loa e Petero no na mea maikai apau a Iehova * hana mai ai i ka Iseraela, i ka poe ana i hoopakela ai, mai ka lima mai o no Aigupita. I ae la o Petero, e hoomaikaiia o Iehova o ka mea i hoopakelaia oukou mai ka lima mai o no Aigupita.

 

A ia la hepe iho. *oha iho la o Mose * hoopoepoe * au kanaka, ****** ka mai la na kanaka imua o Mose mai ke ****kiaka ahiki i ke ahiahi. A ike ka********honowaikauo. i na mea apau a Mose i hana ai i kanaka, olelo ae la ia ***** keia mea ** e hana nei i kanaka

 

(E hoomau ia aka ana)

 

KA PONO O KUU LAHUI KA MUA

 

Mr. Solomon Hanohano, welina kaua: E oluolu mai hoi i kou hoapauhana no ka pono o ko kaua lahui i keia mau wahi mamala leo kalokalo, e komo iho ma kahi kaawale o kaua milimili ka Kuokoa nei.

 

E ka Lahui:-- I kea mau la hakokealohe haloka pinepine ka hoi ka haanui o na moho lauua ole mai me kakou i na wa e ne i ko lakou piha i ke aloha ia kakou. Mea ae no ka i ko lakou wha ha wale iho la no ka i ko lakou waha. Akahu na ikeia aku ka hookokoke mai ia kakou. Aka, no oukou ia e ike iho. He mea maamae keia i na kau apau. I ka wa hana ****** weliweli ke aloha ke puka pau ke aloha ahiki i ma kau hou:

 

No ka'u mau hana i ma kau i kaahope aku: Lahulahu wale ka'u mau mea i hana ai no ka lahui, aka, o pookela loa, o ia no ka lahui, aka, io ka pookela loa, o ia no ka hookumu ana i ka mole o ka naauao poo ma Hawaii nei ma o kela Kula Nui la e ku nei ma Wailele Manea

 

Loaa ia'uka hoomaopopo ana no kola kumukaua i kuu wa he 12makahiki. Na kekahi o ka'u mau kumu ma Wailuku oia o Bro. Andrews (Christian Andrews o Hilo i keia wa), naua i olelo ia'u he lehulehu o na kula nui ma ** ike oihana poo me ka uku ole. Nalaila i kuu komo ana i ahaolelo i ka 1005ha lunamakaainana mai Maui mai hoomaka au i ka'u hana uo keia kula. I ka 1907 oini au i ke senate holo kuu kanawai a e ke ku no koi ia o ua kula nei.

 

He olima haumana i kinohi o kona hoomake aua, i Hawaii oia o Sam White, I koiki Pake, I kaikamahino Haole, 3 keiki Haole. Elua makahiki o Sam White lona ka iko auaaina, wiho ako oia i ke kula, a hoomaka e hana ma ia oihana. I keia wa ke malama nei oia i kona mau makua me kena ohana lehulehu i lei haaheo no Pila Aila me kana luhine maikai: Ola ka inoa o ia makua i kana keiki, a ola no hoi ko ko kou inoa, ka lahui.

 

Mahope mai nei, lehulehu loa na keiki Hawaii i komo ilaila, e eia ka lawelawe mai hei i na hana poo. O Robt. Pahau, ke keiki a Robt. Pahau, kela kaeaea kinipopo o ke au kinohi o Kamehameha, i kela la he akeakamai oia, a he loea wale ole i ka poe hupo. Hanohano ka ohana Pahau i ka lakou keiki. O kekahikeiki a Mr. WM. Brush o ke alanui Emma, be Hawai no, kekahi o ia kulana like me Pahau. Hanohano kokou ia laua. Na'u i hooikaika a loaa keia pomaikai ia laua.

 

He wahine Hawaii me na kaiki lehulehu, aia i ka aina hookuonoono i Hawaii i keia wa. Ka wahine a W.H. Bradley, haole kuai aina o Honolulu neu. He mau makahiki ko kela wahina me kana kane ame ka laua mau koiki  i hoomanawanui ai i kana wahi apana hana i lona ke kenikeni e malama aku ai i ka ohana.

 

I kela mau makahiki aku nei, hoomakaike mahiai i ka poe mawaho ae o no haumana mau. I ka ike ana o keia haole i keia mea maikai e holo mai i Honolulu nei. Noho na keiki me kamakuakana ma kona keena i ke ao, hele hoi ka wahine i ke kula a'o ike mahiai. He mau mahina ko kela wahine hoomanawanui ana, l*** ka ike. Iaia i hoi hou ai i ka aina i Hawaii, hoohana aku oia i kela ike pookela i loaa iaia, i keia la ua holomua loa kela wahine ma kana mau hana, a ua like no kona makaukau me na haole a na mahiko. Hanohano hou no kakou oi loa aku o ka haaheo i keia wahine no ka mea he maamauk oleloia, he hemahema loa na wahine Hawaii, a he hoopalaleha ma ka huli i ka naauao e koukoa ai. He wahi wahine uuku wale no keia Mrs. Bradley, a he Hawaii piha.

 

O ke pookela loa o kuu hauoli no keia kula nui, o ia no ke ko ana o ka'u i olelo ai i ka lehulehu, ma Kalaupapa Molokai, i kuu holo paloka ana. I aku au i kuu mau haku: E hooikaika ana au a na ano apau e loaa ku holomua i ka'u kumuhaua pili i ko hoonauao ana i na keiki hoomauawanui ake ike me ka uku ole. Olai aia iloko o ka nauao, ka manaolana no ka palekana o ko keia mua aku noho ana. He manaoana ikaika ko'u e hiki mai ana ka la, e loaa no ka lanakila maluna o ka ma'i naua e hoomainoina nei ko kakou la hui. Malia hoi, maiwaena mai o no opia e nili mai ana maloko mai o kela kula e loaa ai no kauka akamai e loaa ai ka laau hoola i ka nia i lepera. Ke no a hala!

 

No kekahi mau mahina loihi i hooikaika pauaho olo ai no kumu o keia kula nui, ahiki i ka loaa ana o ka laau nana i boola iho nei ia poe oiwi o kkou, ka poe i hookuuia iho nei i keia mau mahina iho ino la no. O Mrs. Rosalia BLaisdell ko'u kakoo a hooia no keia men Me kela kula i kanala ai ka leae i ola ai ROsalia Blaisdell me ia poe makamaka aloha o kakou.

 

Aole o ia wale, i keia makahiki hoomakala ke a'o ana i ka oihana kauka maloko olaila, kakahi o na mea a'u i iini nui loa ai E kuu lahui e, e hoohewahewahe ani oukou i ko kakou kanaka e ola ai. I ka oukou kauwa pauaho ole. E haalele anei oukou ia'u.

 

Aole o ia wale no ka'u i hana ai ko kakou lahui. I ke kau o 1909, kono au ia Kauka O Day e hele pu me a'u i Kalauna***. Na Chas. Kalaka i hooauna ia *. Lawe au ia Kauka O'Day no ka nana ana i ka poe ma'i a'u i hoomapopo ai, aole he ma'i io. Ua Leka aku au maka ano malu ia C.M. Wainui kekahi o ko'u mau kakoo ikaika ma ke kahua ma'i. I ka hiki ana i Kalaupapa, oiai owau ka lunahoomalu o ke komite hui o na hale elua ua kaa na hooponopono ana o na hana ia'u. Kauoha au i kuu kakouolele ai T.R. Mose man, us makeno nei e ukali ia Kauka O'Day, a e kakau i na mea apae a ke kaukae olelo ai aiai. O Ohas Clark kekahie kokua pu. Aneane 50 a oi poe a O'Day i nana ai. O ka mua loa no o Chas M. Wainio. Ma ia nana ana a O'Day, ua loaa iaia ka hoomaopopo ana ua kupono loa kela poe ana i nana ai e hoihoi hou ia i Honolulu nei e nana hou ia e kekahi poe kauka kupono.

 

Ia Kauka O'Day ma e nana nei i ka poema'i lohe o F.R. Harvey i ke  kamailo o O'Day no ka ma'i ole o ke*a poe. Aole ae oia he mea i lawa ka makaukau elike me ko;u. Iluna o ka moku ia makou kakauolelo e hoike mai ana ia'u i na mea i hanaia e laua, komo ana o Harvey i ko'u **mi a a kamailio mai o kona manao ia'u. Ua pane aku au iaia. Mai walaau oe i keia mea a'u i hana iho nei me ka kauka. F. kali oe a ke kakahiaka Poakahi, makaukau kuu olelo hooholo. Nau e hookomo i ola hoi kou wahi ioa. Ua ola no hoi ko'u i na i na mea lehulehu a'u i hana ai. I ka Poakahi mai, haawi au i ka olelo hooholo *a*a, a hookomo no hoi kela . Paio ku e mai o W.O. Smith laua me C.F> Chillingworth, aka, ua pilipu laua ia'u Holo ka olelo Hooholo.

 

Eia aku ia apiki: Hoao aku nei o Kamika laua me Chillingworth e e Ke'ake'a i ko ka papa ola kauoha i kela poe e hoihoila mai. Eia mae, i kuu olelo ana ia Mark P. Robinson, ka presidena o ka papa ola e hoihoi mai ana i kela poe a ka ahaolelo e makemake nei e nana haawina *dala no ka papa ola koe wale no ka haawina malama ola ola o ka poe ma'i Hookahi hore mahope iho, kelepona mai oia ia'u na kauahaia ka moku o Niihau e holo i Kalaupapa ia la, a e ku mai awa me na ma'i i ke kakahiaka o kahi la ne.

 

He aiaio i kahi la ae, hiki mai o Chas Wainuime kahi elemakule me Naiwi. O na kauka a makou i hooholo ai, o O'Day ma ka aoao o Wainui ma o McDonald ma k aoao p ka papa ola, a o Brinekerho* ma ka aoao o Amerika O O'Day ame McDOnald aole laua i hookae i keia po. Ua lawelawe laua i keia poe me ko laua mau lima me ka mikilima ole. O Brisekerho* hoi, paa hoi konamau lima me ka mikilima loloa a ku i ka poohiwi. Aole on a hookoke aku ia ka poe ma'i. Ma ka pukaaniani e ku ai. No kona hookae, hoopa'i ka Akua iaia, make oia mahope koke mai no, ma Makemake no ka ma'i lepera.

 

Hookahi pule mahope mai o ka nana ia aua o keia poe apau hookuuia lakou ma ka malaelae. Nu;u i hana ka hana hale i keia wa o Dr. O'Day o Chan Clarke haua alanui Papu, me kekahi poe lehulehu. He wahine kekahi aia i Laie i keia wa.

 

O keia mau mea apau ha mau mea na'u i hoike mua i ko Kalaupapa poe me ko Maui no hoi, i ko;u mau la e me ko Maui no hoi, i ko;u mau la e hele haiolelo ana. Ua pau i ke ko no na ponoo ka la hui.

 

Aole o ia wale: Eia ka halekula o ua keikikane a na ma'i loaa ole i ka ma'i.

 

He keie o John Kihn ke kumu o ko'u ike ana no ka nui o ne keiki ma'i ole ma Kalaupapa. Haiolelo au ma Kalaupapa i ka holo ana i ka ahaolelo i ka 1905, me Waikolu i lele ni. Ninau aku au i ne ma'i, "Ina e hana ka ahaolelo i home ne ka malama a hoonauauao ana i na keikikano ma'i ole ma Honolulu o ae anei na makuao ia poekeiki o hookuuia poe keiki e laweia i Honolulu e malama ai?" Ua ae mai lakou. Hoimai makou a hooikaika a loaa ka *ala ku no hoi na home la, ma Kalihikai. Na'u ia. Ua malama maikai i keia wa. O ua wahi keiki nei o John Kiha ua kanaka makua i keia wa, a he hana maikai kana pela ko'u lohe mai. Hauoli au in a keia poe keiki e koho ana ia'u. Aka no lakou no ia kuleana.

 

Nolaila e kuu lahui o ko oukou pono o ko kakou pono like  ua ia. I na mea maikai e ha paiia mai ana e kekahi no ka pono o ke lehulehu e haawi no au i ko'u ikaika no ka kakoo ana holomua me ka uaua ole i ka aoao kaiaiaina.

 

He mau hoakaka keia ae la no ka'u i hana ai. Na ua mea a'u ae ake nei e hanaia e oluolu mai a keia pule ae. Ua haiki mai kahi kuleana.

 

POmaikai kakouapau i ka lokomaikai o ke Kuokoa i keia mau kolamu, no ko kakou pono. Aka ha la e hiki mai ana, no Solomon Hanohano, ko kakou alakai noeau k kakou ana no kekahi kulapa alakai ma ke oihana.

 

Na ke Akua e kiahimalama a e hoomalu ia kakou apau Me ke aloha,

 

Ka oukou kauwa.

 

W.J. COELEHO (KUELO)

sept 15, 1920

 

KA NUI O KA POE KUPONO I KA KOHO BALOKA

 

Aneane e piha ka 13,000 o ka poe ke pono i koho baloka mai na kana a na wahine ma ke koho baloka wae moho e malamaia ana ma keia Poaona ae, no ka wae ana i na moho a lakou e makemake ai maiwaena mai o no moho Repuhalika ame Demokarata o huina nui pololei loa i hoopaaia ai ma ka buke a ke kakauolelo kalana he 12,888.

 

Ua paa mau ka manawa ma ka Sahati nei a po i na limahana o ke keena o ke kakauolelo, elike me ko ka Poaona aku ma ka hoomakaukau ana i na papainoa o ka poe kupono i ke koho baloka no kela ame keia mahele o na apana eha ame elima.

 

O ka la hope loa no ku hoopaainoa ana oia ka Poalua, Sept. 14, i hala, ka oi lloa aku o ka nui o ka poe i hoopaa ae i ko lakou mau inoa mai na kane a na wahine. Ma ia la he 915 mau kane, he 431 mai ka apana elima mai. Ma ia la hope loa he 2098 ke huina o ka poe kupono i ke koho haloka i kakau ae i ko lakou mau inoa mai na kana a na wahine, mai ka apana ehu ae he 1154, a mai ka apana elima mai ke 935.

 

O ka huina nui o ka poe kupono i ka baloka i paa maloko o ka buke e ka Kakauolelo Kalaukalani he 8592 au kane a he 4296 mau wahine.

 

O ka huina nui o na kane kupono i ka koho baloka i kohoia ne ka Mokupuni o Oahu he 9000, no ia huina he 8592 i hoopaa ae i ko lakou mau inoa ma ka bukehoopaainoa hou a ka kakauolelo o ke koena o na kane he 408.

 

Ma ka la 4 o Okatoba oia ka Poakahi e wehe hou ia ai ka buke no ke kaena aku o ka poe i hele ole ae e hoopaa i ko lakou mau inoa no ke koho baloka laula ma ka la 2 o Novemba e hiki mai ana a ma ka la 19 o Okatobe e paa hou ai. Ma ka manawa e wehe hou ia ai ka buke no ka hoopaainoa ana ua kokoia e loaa ana ma kahi o ka 4000 maa wahine e hele ae ana e hoopaai ko lakou au inoa. E oi ana paha auanei na wahine mamua o na kane.

 

NA MEAHOU HUIKAU O KOLOA

 

Ma HIlo, Hawaii ma ka la 25 o ka mahina i hala, ma ka home noho o ka'u keiki, Mr. Peter Kamano, Jr., i haalele mai ai i kela ola ana, ka'u moopuna i aloha nui la, Miss Sarah Kaoililani Kamano, a hoi aku la ka unahne me kona makua ma ka lani.

 

Na ko kakou Haku e hoomama mai i ka olua mau kaumaha ame na luuluu, e ka'u mau keiki, no ka olua mea aloha i hala aku, ka hua mua i loaa mai iwaena o olua.

 

Ma ka home oho o ko'u kaikuaana, Mr. Geo. Kauai, ma Waimoa, ma ka la 9 o kiea mahina, i malama ae ai o Mr. ame Mrs. Isaiah Piho, he wahi paina hoomanao, piha 4 makahiki, no ka laua makahiapo, eia iho na ono i hoomakaukauia.

 

Puaa kalua kele, puaa laulau, opihi na amaama momona i Nomilu, ua hele no hoi ka piko a kelekele, halau, na pipipi ua lawalu ia, uala maka, uala mo'a, na Napili moewai o Makaweli, koelepalau, haupia niu, niho ame ke kuolo, ua ai a lawa kou meakakau i na ono like ole, oiai maloko wale no 'a lawe, e hoolohiia na la o ke kamaiki.

 

Ua hala aku la no Honolulu o Mr. John Nalaimaile, hope makai nui o Koloa nei, no ka hoihoi ana i kana moopuna i ke kula, Master Heore Kaupiko a huli hoi mai la i keia la, me ka ola kino maikai.

 

Nui ka ua o Koloa nei i keia mau la ke hele la a kahe ka wai o na alanui he ola ia no ka poe kanu ko, a meakanu o keia wahi, a ola pu no hoi me ke keiki o ka Lae o Makakuena, piha na pahu i ka wai ono, mai ka lani mai.

 

Me ka Lunahooponopono ka mahalo nui ame na keiki oniuhua kepau o kou papapa'i ko'u welina pau ole.

 

PETER KAMANO, SE

Makahuena Light Station, Kauai

 

HOOKUʻIIA HE KEPANI E KE KAA OTO A ʻEHA LOA

 

He Kepani i maopopo ole kona inoa ka i hooku'iia aku e kaa otomobile a loaa  iaia kekahi aha kukonukonu loa iaia i lele mai ai maluna mai o ke kaa uwila ma ke kihi o n alanui Lilihaame Moi ma ka hora 6:30 o ka ahiahi SAbati nei. He Pake ka mea e kalaiwa ana i ke kaa otomobile, a i kulike me na hoakaka a ka poe i ikemaka mamuli o ka holo me ka nana ole o ke kalaiwa i ka pono o na ohua e lele mai aua mailuna mai o ke kaa uwila i loaa ai ka eka i ka Kepani.

 

Ua laweia ke Kepani i poino maiwale ai na makai i ka Halema'i Moiwahina a ma ka lono i hoikeia ae ma ke kakahiaka ana ae na kukonukonu loa ka eha i loaa i ke Kepani.

 

KOʻU KULANA HOLO MOHO

 

Mr. Lunahooponopono, Nupepa Kuokoa, anoai kaua:

 

Ia oe e ka Kuokoa e alohi nei,

Ma nawelelau o ka honua,

Hoike ae oe i kou nani,

I ka malamalama oi kelakela,

Kikoo aku kou mau kukuna,

Ma na kihi o Hawaii Moku o Keawe,

Oniu iho oe i kau makakila kepau,

I ike mai na kini o ka aina;

Ka I, ka Mah, ka Palena,

Mai ka wailele o Hiilawe

A i na paia aala o Puna,

i ko'u manao kalaiaina, na halialia i kipa mai na kokono e oeoe nei i nei iwihilo, e noi ana, e uwalo ana ia oukou e ka lahui, owau hoi kekahi a oukou e wae ai i ka holo wae moho iloko iho o Okatoba la 2. Malihini manao kalaiaina maloko o kau lei momi.

 

**like me ka nee ana o ke au o ka manawa, elike me kou noho koaloha ana me kounoho hauoli ana me kou hialauna, elike me kou noho kauoli ana me kou koolau, o na kau a kau kou noho hauoli ana me kou ohana, pela iho la no ke ano o ka nee ana o ke au o ka manawa, i na hana pili kalaiaina, iloko o ko kakou aina aloha. Ke nee nei ke au o ka manawa imua ha kenihuria hou keia, ke kokoe aku nei kakou i ka kahua mokomoko, maluna o na ninau pili kalaiaina o ko kakou aina aloha.

 

Na ninau e pili ana ia oe e hawaii lahui, no ka pono o kou home, no ke kuonoono ame ke ulakolako o kou nohona me kou ohana na koikoi a ke kanawai e uhau nei, kaomi nei ia oe, e na hoaaina home hookuonoono ame kekahi mau hoa Hawaii e aku, na ninau e pili anai na hoa Hawaii ame kekahilahui e aku, e pua nei i na aina aupuni, a i loaa ole mai na sila mai ke aupuni a i loaa ole mai no silamai ka aupuni mai na hoa Hawaii i kipakuia kaua huluhulu ia elike me ka uluulu ana i kekai puaa maluna o ka imu ma a no hana a kekahi o na poo aupuni e noho mana nei i keia la maluna o na oihana aupuni, Na alanui o na aina hookuonoono o kakou, na paipuwai o Waiakea hoe hookuonoono ke alanui o Waipio, na ninau pili pihana lawai'a, na dala hoaie a ke aupuni i ka poe mahiai ame ko'u ike ana i ka pilikia e uhi nei maluna o'u ame ko'u ohana i na kanawai e hoohaiki nei ia'u ame ko'u mau hoaaina hookuonoono o ia iho la na kumu ano nui o ko'u kikoo ana aku, kikeke ana aku i ko oukou mau puawai Hawaii, e haawi mai i kekahi mai hunahuna o ko oukou aloha, e noho hoaloha e ui aku ui mai i ko kakou pilikia e ike ke kahi i kekahi e awaiaulu i ke aloha a ina e kipa ana ke aloha hoakanaka iloko o oukou pakahi he mea aopopo e loaa ana na kakoo kiekie ame ko oukou mau baloka no'u.

 

E alualu e haihai kakou i na olelo noeau a akamai a kokakou Mesia i kana haumana ia Petero, "Maluna o ka pohaku e kukulu ooe i kuu ekalasia a aole e lanakila mai na ipuka o ka po maluna ou o kau mea e huikala ai ma ka honua nei, e kalaia ma ka lani."

 

He hoohalikelike wale no keia e imi kakou i alahele e kalaia ai ko kakou mau wahaolelo no kakou . no ka hele ana aku i ka hale ahaolelo no ka hana ana i na kanawai kaulike ke kala ana ae i ko kakou mau pilikia a ke kanawai e uhau nei i hoaaina hookuonoono ame na hoe Hawaii oiaio. E kukulu pu kakou i mau ninau na kakou e noonooa kakou e kaana i ke kapakahi o k oukou mea ike nei.

 

E wehewehe iki aku au ia kakou, i ka'u mau mea i hana ia ma ka aha wae elele i malamaia ma Honolulu i kela mahina i kaahope aku la. Koho iho la na Waiakea ia'u ia Mr. Otta Rose ame Mr. WM. Keolanui, na elele mai Waiakea aku a hoea aku la ma Honolulu, noho iho la ka aha wae elele, waeia ae la au owau kakahi lala o ke komita o ke kahuahana o ka aoao, a wae hou ia au i lala no ke komote kuwaena o ke Teritore O ke komita kahuahana, he komite ano nui keia, aia iloko o ko lakou lima ka haku ana, hooponopono ana i na kahuahana o ka aoao, o ke komita kuwaena o ke Teritore, je komite ano nui no keia, aia maloko o ko lakou mau lima ke apono ana i na hookohu o na poi aupini Teritore ame federala, a laa na lunakanawai federala, luna leta nui ame kekahi mau kulana e aku o ke aupuni, nolaila ua loaa ka hanohano ia oukou e Waiakea me o ka oukou elele la.

 

I ka noho ana o ke komite kahuahana he nui na mea i japaiia, a i noonooia he nui ne mea i makemakeia e weheia mai, mai ke kahuahana mai, o ka ili puakea ka hapanui o keia komite a o ka lunahoomalu oia no ka Lunakanawai Kiekie Lopikana, ko'u haku hana hope a'u e noho hana ana au malalo on a he hope kakauolelo o ka aha kiekie.

 

No ka pili hoaloha a kamaaina i na lala o keia komite, ua loaa mai, mai ia lakou mai ua kokua he nui . Hoomahue hua ana i na dala hoaie a ke aupuni i ka poe mahiai o kela ame keia ano, ami ka $3000 a i ka $6000 hoopii ana i na hookuu auhau mau ka $300 a i ka $1500 he pono keia i kanawai kakoo ana hoohoihoi ana i na poe mahiai na alanui o ****************** ************** ********************* ******* ** ** *** *** *** aupine dfederala aole hiki ia lakou ka hana ma ka ano limahana a aelike paha, he eluawahi kumuhana a'u i makemake ai e komo iloko o ke kahuahana, a ka apiki, puka aku aku la ma ka apua a io ka puka kaulana a Kaniho, o ia ka ninai bonus ame ka ninau pili oihana lawai'a.

 

He nui a he lehulehu ka'u mau mea i hookomo ai maloko o ka kahuahaua o a aoao kalaiaina Repubalika, a o ia mau mea la, he sila na ia ** ***** aua ia i na lima o na moho ** ***** ***  i na kulana lanamakaainana ame sena toa, aole hiki ia lakou ke huewa ae a o a maanei e kakoo ana lakou i na mea i hoakakaia ma ke kahuahana e lilo lakou i mau kanawai a oia mau hua anoano a ka oukou elele i kanu ai ke ulu nei ia me ka maikai, pipi mau hua anoano a ka oukou elele i kanu ai, ke ulu nei ia me ka maikai pipi mai no i kahi wai a i la mahope e ikeia ai kona hua ana.

 

Nolaila, e na makemake ne haku lunamakaainaua, ua mana koho baloka e makaala loa i ka pii ana i ka wai i makaala loa i ka pii ana i ka wai i kahi hua anoano a kakou e jmakaalu mai i ka oukou mau moho e kakoo ana no ke kupono ame ke kupono ele, a no ka mea, o pau ananei kahi anoano a kakou a ka mu.

 

Ina aole i kanuia keia anoano iloko o na kahuahana o ka aoao kalaiaina Repubalika, ua hiki no i ka poe i puka ko oukou mau wahaolelo o a hale kaukanawai, ke olelo mai ia oukou, "aole hiki ia makou ke hana ia mau kanawai, a no ka mea aole hoakaka o ke kauahana o kakou pela, ua paa ka puka ia oukou, aia maloko o ko oukou lima ke ki o ko oukou pono, a o ka mea wale no i koe ma ko oukou aoao, koho i ka poe a oukou i hilinai ai, a nana aku i ka hopena o ka lakou hana." E noi aku ana au ia oukou e ka lahui, ia oukou e na mana koho, e hoouna oukou ia'u i ka hale kaukanawai, i makaikiu no oukou, i pekapeka mau mai au ia oukou, i ka poe a oukou i koho ai, in a aole e hana ana i ko oukou mau pono elike me ka ke kahuahana e hokaka nei.

 

O Honolulu ko'u onehanau, a kehookaua nei na kauaiwawae maluna o na lepo aloha ou e Hawaii moku o Keawe, ho'oho'i mai la i ka'u wahine me ka'u mau keiki ame ko'u mau hulu makua, a e uhi ana na lepo o keia aina malihini maluna o makou pakahi.

 

Ke i ia mai nei, he wahi malihini hoi keia a alualu nei i ke kulana lunamakaanana, e, auhea oukou e na makamaka makai, na keiki hanau o ka aina, i noho hoi oukou a lohe ia mau huaolelo "malihini," e kaohi iki iho hoi, ko oukou kapae ia'u ma kuono, a no ka mea, aole loa no hoi i malihini, o kau ipukai e ai ai, o kaua like no ia ilaila, aole o ia wale, ua hoohuiia iloko o ka berita o ka mare maemae i kekahi o na huapala o ka aina, kaikamahine a Kanamu Lalakea, nolaila, aole no keia i malihini loa ia oukou.

 

Iloko o na makahiki he 23 ko'u paa ana i na oihana o ke aupuni, hoomaka mai ma ke ano luna auhau o Koolauloa, Oahu, no na makahiki ekolu, noho iloko o ke keena wai o Honolulu 1 makahiki, haalele ia kulana noho i hope kaukauolelo no ka aha kiekie malalo o na Lunakanawai Hartwell ame Robertson he eha makahiki, haalele ia kulana noho aku i kakauolelo no ka aha kaapuni o Honoluu, kakauolelo na ka aha hoona kuleana, kakauolelo no ka aha kamalii no na makahiki he 12, malalo o ka Lunakanawai W. L. Whitney, i make, kuu hoaloha oiaio i pili pu ia i na kau i hala, haalele ka Lunakanawai Whitney ia kulana, lawe pu no ia'u ma ke keena loio o W. O. Smith ame L. J. Warren a oia no hoi kekahi iloko o keia hui loio i ikeia ma ka inoa, S@th, Warren & Whitney, e loaa ana na uku kiekie loa, a haalele aku la i ka oihana hanohano, i ka dala loaa mau i kela ame keia mahina, a hoi mai la i Waiakea nei e hoaa ai, pikokoi ka waha elike me na i'a i ka makaha, i kau a mea o ke kanu ko, lohe ae no hoi o mea e mea tausani hoopunipuni hoi ia nei ehoaa ai, o ka pono ka ia a na hoaloha o Honolulu e i mai ana, e auhea oe, o Honolulu no nei noho iho Nolaila i kuu ike ana i kuu pilikia, ka haiki o na kanawai aina, na ko'iko'i maluna o ka poe home hookuonoono a ke kanawai e uhau nei, o ia ke kume o ko'u holo ma keia kulana a'u e alualu nei.

 

Pau aku la ia e hoi kakou i na mea a kakou e ikemake nei.

 

Ninau alanui o Waipio--he wahi aina kaulana keia pinepine ko'u  lohe i ua himeni maikai lohe iho la au i keia wahi mele, "Kumaka ka ike'na ia Waipia, i ka papa lohi maia Maukele, a i ka i'a milipou i ka lima, a heha Waipia i ka noe, a no Puna ke alalawe ia mai, noho i ka wailele o Hiiawe.: na mea maikai apau no keia aina na lii aimoku o ka aina no Waipio, ke kunana wale nei ko'u lunaikehala, he oi a ke kapanaha o na eepa o ne eepa o na pupuka kaukae o na kaukae i ke alanui o keia wahi aina in a paha i mele penei:

Kumaka ka ike ana ia Waipio, i kahi alanui kipopou, o ka hapa hope ou e ka hoa, hoohoa aku oe i kou ikaika, poniuniu ailana oe e ka moho i na puu pohaku i o a ianei, e kiwalawala o ai na wawae

 

Owai o oukou ka i ikemaka i ka u'i ame ka pupuka o Waipio. Ina aole oukou i hele malaila he mea maikai e hele e ike i ka pupuka o ke alanui o na kamaaina o keia aina he puuwai i piha i ke aloha, e hookipa ana i na malihini hamama na ipuka o kolakou mau home ia lakou a i kuu hele ana i Waipio uoka hoolauna ana ia'u me na kamaaina hoikeike ana ia lakou i ko'u manao i hoea aku ai pa mai la au i ka leo oolea o na kupa o keia aina malihini a'u i hele hookahi ai. Aole i kuemi ko'u manao ua ku aku au e pane i na ninau a lakou i hoo mai ai ahiki i ko lakou ike ana he kulana okoa loa ko'u.

 

I oukou e na mana koho baloka na makuakane na makuahine na opio ka na ame na opio wahine e hookahi wai o ka like mai kakou e pupukahi mai kakou i hookahiumauma, i hookahi manao maluna o keia niuau alanui o Waipio.

 

Aia iloko o ka lima o na Waipio ka ola o ka lehulehu, mai na Hamakua mai, na Hilo paliku o kakou e na Hilo, na Pana, Kau, na Kona, kohala ame Honolulu pehea e hoohemahema mau auanei kakou i keia pilikia nui.

 

O ka poi o ia kau ai e ola ai koa nohona i awili pu ia iho me na wahi i'a o ke kai hala ae ana he la a pela aku ahiki i kou hooluolu ana o keia pono aole wale nou e ka kanaka ilihuna ka holo nei keia pono ia kakou ****** ** ** *********** mai nei na ** ****** ** ***** Asia na poo aupuni o ke kalana me ke teritore i keia ai hookahi poi uouo o Waipio.

 

1. Malia paha aole i hookaawaleia kakahi huiua dala no ka hoohana ana i keia alanui.

2. Ina ua hookaawaleia kekahi huina dala alaila aole lawa kupono no ka hoohana ana i keia alanui

3. No ka uuku anei o na wahi mana koho ma Waipio o ia ke kumu hana ole ia ao ka ilihune anei o keia poe a ia kekahi kumu e hoohemahemaia nei, a no ka nui pana o ua aina o Bihopa o ia kekahi kumu.

 

Ina o ia iho la na kumu aua nui ua poina ka aupuni  no ka noonoo ana i ka pono o ka lehulehu mai kekahi kihi o ka aina a kekahi kihi o ka aina. Ina e kalaia ka pilikia o keia poe o Waipio, o ke kala ana no ia i kokakou mao pilikia. Ina e nuha aua na Waipio olelo mai ia kakou $10 o ke eke kalo a na kakou no e kii ka kakou kalo, petrea owai ka pilikia o na Waipio paha a o kakou paha. Ke manao o keia lahui a e nohopololi kakou ahiki i kokakou hooluolu ana.

 

4. Ina kanuia na uala kahiki, na huika palaoa ma Waipio, hoopau ka kanu kalo ana pehea ia i ko oukou manao paa koke paha ke alanui o Waipio ke manao nei au hana koke ia i ka apopo.