Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 39, 24 September 1920 — E HOOKANAKA MAI E NA HAWAII [ARTICLE]

E HOOKANAKA MAI E NA HAWAII

Ua pinepine ko kakou ike mau ana ame ka lohe mau aua i na olelo wanana, "he mau makahiki poko'ie wale n.o koe a nalohia aku ka lahui Hawaii." Hc mau makahiki loihi i hala aku ka hookumu mua ia ana o keia mau olelo, i kukuluia mamuli o ka hoomaopopo ana o na kanaka i ke emi mau ana aku o ka lahui iīawaii. Ua hoike a.e o Kapena Kuke, i. ka anakahiki, 1778, iaia i ike mua ai i keia p>aeaina, ua hiki aku ka helnna kanaka i ka 400,000,- I ko ka : kou ana iho i ka heluna kanaka o keia makahiki; ke ike nei kekou ho -20,000 ka poe koko piha, a he 18,000 ka poe koko hapa. Nolaila mai ka makahiki mai a Kapena Kuke i ike mua ai 1 keia paeaina ahiki mai i keia niakahki, ua hala - aku, he 112 makahiki, a iloko o keia mau makahiki, ua emi iho ko kakou heluna mai ka 400,000 a i ke 38,000. I ko kakou hoomaopopo ana iho. i keia mau huahelu, e kahaha ana ko kakou mau naau, a o ka poo aloha aina a aloha lahui, e kulu ana na waimaka. O ka ninau nui, heaha ka kakou hana e hana ai i mea e ulu hou ai'keia lahui? Mamuli o keia ninau, ke koi nei kp oukou meakakau, a olelo iho, e hoopau ko kakou manaa ana maiuna o na aoao kalaiaina o kakou, a e ku iho no kā hoopulapula hou ana i ko kakou lahui. E lawe ana i keia -ninau i ninau lahui, aole hoi i ninau kalaiaina. Manao au ua hooa mai ka la o kakou o na kanaka Hawaii, e ku ai me ka maloeloe ma ko kakou mau wawae, a e hooikaika i na hana e holo ai ke kanawai a Likana Ēliwai ame kona poai e ku-e nei. Ua ku-e mai kekahi mau haole i keia kanawai, aole no na kumu a Likana Eliwai e ku-e nei, aka no ke kumu, ua hoopomaikai wale ia no na Hawaii, a ua hooneleia hoi lakeu, Aole loa e holo keia kanawai hoopulapula lahui, ina aole o Amerika i ike ■mai i na hana kapakahi a na alii o kakou, i ka makahiki o ka mahele aina ana i 1848. Ua kukala kuahaua ae o Kamehameha 111, e maheleia na ai-na iloko o ekolu mahele; hookahi iaia ame na alii ame na konohiki; hookahi i ke I aupuni: a hookahi i na makaainana. "I I ka hookuleanaia ana nae o na aina, na | lilo aku a ua loaa i ua alii ame na konohiki ko lakou mahele hapakolu; ua loaa pu aku la no hoi leo lee aupuni mahele; a o ko na makaainana, ua holo aku la i ke kalaunu, ahiki mai la'i keia kanūwai e hanaia nei, aole i loaa mai ko na makaainana mahele. Mamuli o keia mau hana kapakahi, i hanaia i na makahiki i hala aku, a i waiho wale no 72 uiakahiki, i hapai mai ai ko oukou meakakau i keia kumuhana imua o ke Komite o na Teritore o Amenka i keia ninau, a ua hiki ia poe ke ike mai i ke kapa'kahi o na hana i hanaia, a mamuli 0 ia kumu, ua manao lakou e hoihoi mai i kekahi mau aina no na kanaka Ilawaii. I keia la ina e lokahi ana na kanaka Hawaii, n # o ke kakoo ana i ke Alii dC»hiQ„ e ho.i hou i Wakinekona, he. ma.naolana. ko'u e holo mai ana ke kanaiwai hoopulapula hou i ka lahui Hawaii. He kanaka Hawaii anei kekahi e aloha ole ana i kona lahui? He kanaka Hawaii anei kekahi e huli ku-e aku ana 1 ;keia alanui e hooulu hou ia ai kou iahui? He mau kumu kupono anei kekahi e hapaiia mai nei no ke ku-eia ana 'o ka Elele Alii? O na kanaka Ilawaii apau e ku*e ana i ke alii, e ku-e ana lakou i keia kanawai hooulu lahui. A i ke ku e ana i keia kanawai, ua ku-e loa k<}ia poe kanaka.i ko lakou īahui.' a e hoike pu mai ana i ke aloha o'le i kona lahui. A o ka hana ponO a ka 'ehulehu e hana aku ai ia kanaka o ke kuni aku maluna ona i ka hoailona o lu<la. E ka lahui llaw,aii, ka lahui a Kapena Kuke i olelo iho ai he lanui nunui, kilakila, wiwoole, waipahe, oluolU, hoahea, a nani o ka oiwi kino, ua hiki mai anei kakou i ka la e hoole aku ai, a e kanu niau loa aku i na kauaka o keia anof Ua hiki mai anei kakou i ka la e huli ku-e aku al i na kariaka. e hoao ana « hooūlu hou i ko kakou lāhuit E pepehi loa kakou i na jnanao o ia ano, a e kakoo me ka lokahi i na kanaka e imr ana i ke ola o ka lahui. JOHJT H. WISE.