Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 40, 1 October 1920 — KUPALE KA ELELE KUHIO NO KA BILA HOOPULAPULA Hoopauia ka Pohihihi o Kekahi Mau Mana Koho Mahope Iho o ka Lohe Ana i Kana Mau Hoakaka [ARTICLE]

KUPALE KA ELELE KUHIO NO KA BILA HOOPULAPULA

Hoopauia ka Pohihihi o Kekahi Mau Mana Koho Mahope Iho o ka Lohe Ana i Kana Mau Hoakaka

Ma lialawai o ka po Pouha o ka aha Ia i hala a na Repubftlika mal K;-;kaako, he nui na kane ame na "H'ahi-] o na lahui like ole i akoakoa ae nia • .ilo iho o kc Kuea Kumalae no ka' !:nr..ohe ana i ka haiolelo a ka Elele K'ihio no kc kupale ana i ka bila hoo-| : ilapula hou i na nawaii. Mamua o •: -» ka elele haiolelo ana ua meleia mai r ie kalapu himeni a na lede Hawaii .-.;ahi mele Ilawaii k^hi^eo. "Ike ia Kaukini he lawai'a manu, He upena kuku ole i ka noe ko Pokahi Ke hoopuniia la e ka olju Kakikepa, Ko na'i la i ka luna o Kaau'wana; 110 uwahi ke kapeku e hei ai, Ka i'a manu o Puawalii; ke lii wale no ka'u makemake, O ka luhi a maua me ia nei; O ka makou le'ale'a po ia, l"a ike—a." 44 E na keonimana ame ua lede o Kakaako, he mea hauoli nui no'u ka ike una aku ia oukou e akoakoa nui mai aiia maanei i keip, po, a ke mau nei no k a manaolana iloko o 'u e koho hou ana no oukou ia'u 1 keia k&u no ka hoopiha pono ana i ka 20 o na makahiki o ko'u papahi aiia i ka hanohano a oukou i hoolei mai ai maluna iho o'u ma kō ano i kauwa na oukou.

"O ka nui i keia la oia ke olaj o ka lahui; aole na aoao kalaiaina, he mau mea liilii loa l«*iUij. . Iloko o keia inau la e nee aei ua lioopuka mau ia ae u ka papa 014 ka nui p aa make, a ma | ka hoike aka papa ola mea kaumaha ka ike mau ana iho o na Hawaii no ka o\ aku o ka Bfcluna »iake a malalo aku na lahui e ae; o kelH ka mea ike mau ia i na mahina apau, a mawaer.a o na Hawaii e make mau nei o na keiki Ua heluna kiekie i ka hoomaopopo iho. Ke olelo, mau ia nei e miake ana ka la-! hui Hawaii, oia hoi, e nalowale aku ana ia maiiuna aku o ka papalina o ka lepo :. ōha o Hawaii. Aloha no! Ina pela, nlaila heaha ka kakou hana pono i nei :nnnawa i mea e hooulu hou ia ae ai ka i.iLiiii? '•Mamua aku o ka hiki ana ' a mikanele i Hawail nei o ka holuna kanaka maluna o keia «iau paemoku he 40O.000; i ka manawa i hoea mai ai na :ui';?nele a maho£ie inai, o ka heluna. ' a.naka o nawaii nei i heluia he 1S0,« i keia la he 30,000 wale no ke • e'.u pu ia na Hawaii fclha ame na hapa llawaii; he man huahēlu keia e hooia- > mai ana ke emi liikwawe i'o aku nei • •t iahui, a iiolaila oa, heaha ka kakou v ir.a ponn? •*lle ninau keia i kamailio nui la ma halawai kukakuka a ka Ahaliui Puua ua waihoia aku ka hana iloko r.:< komite like 010 a ia ahahui iio ka i.\ ana aku i kekahi mau alahele e •:i:i inai ai kekahi ike no kekahi kee•r.nhana kupono e hoohana kokeia ai. A «i'- o ka lahui n»waii wale no ka ī m.i i ke emi, he mau lahui e ae kee laa ka 'lahui Maori ka lahui ma . , ..leloia mai Hawaii aku nei ko lakou kupuna o ka holo ana a noho ma V 1 Ki'ani. O ka lakoU haiia oia ka ho- - a nna ika lakou mau keiki i Pelen" e aoonaauaoia ai, ai ka hoi ana o lakou i Ntt. Kilani ua ko- ■ . a i peresMena no "kil papa ola, a ma - naaawa i noho ai kola per,esulena i ili ikaika oia ike kumu oka make , uaa o ka lahui Mnori, a ua lona .' ka ikQ, mamuli mhi 0 ka noho pu- . . iki o na kanaka maloko o na kula- . ..a,ria':e kahi e loaa ole ai o na ea :;isai e hanu ai ame ka-lawā ole o na u:.a hooikaika kino ke kumū make nui kanaka. &ai ift-*Haiiaw« mai ua r.iia akn ka '9 ™ kan *\ a na aina kuaaind f ama mahiai, ,i e hana ai lakou me ka hooikaika lakou mau pōno t * i ka hala ana • a makahiki ho 13 «6A ia hope mai :keia ka ulu hou ae 6 la lahui, a ko : :rtnu mai la ahiki i keia lā, he umu ...alike maikai l6a nd ko kakou *ai e ukaii aku ai. . • • F.ia keknhi poe HaWah ke noho mai •:•'. maloko ona hale hoolimdhma ehke i.- ,eia e ku mai noi. Oka poe e no- . nei maloko o kela mau ano hale •v,. ? maikai o na ola klM'o ka hapanp • r.'r.va. E nana i a* koiki, he ti a i .-..e kope me ka palaoa ka ai maa v. in iakou, ka lakou 6 fti - k,b t a ke nana kku i ko lakou mau u kino uawaliwali ā ehke .> kn u:n ana o na laiitt iloko o kahi .'"ur-o o na ululaau. 13 hoi ua kanaka -.a'na wahi akea e nohō V, na ina, na wahi hiki ke uOUo a ke . ano kuokoa, elike «o mai la i keia la, na yrahi hiki ke hanai holoholonā.Uwai a a peia ; ,ku: oka poe i mā* Qa " '--aliia a i noho ma ® Rai e hauu ai, a e na , .upono. he poe maikāi lakou 0 na ola lino."' Alaill hoakaka ppliole mai** e'ele i kona kaahele ana 1110 , _ piin! o Hawaii a ike 1 kekahi mau o

na Ilawaii olua, ho īnaii koiki wnli- uo I ka i loaa aku iaia e paani iuih nia kapa | kahakai, a i kana nana aku ia lukei j maikai ko lakou inau o!a., ikaika na • lala, a iaia i ninau aku ai ia lakon tio i ko laknu mau makua. ha'i mai la hknu i ua holo laua i ka lwai'a opelu, i kej kane ka upena opelu, a o ka liana a ka wahine oia ka paa ika waa. l'a ninaii! hou aku la oia i na keiki no l:ahi o loaa ai o ka lakou ai, a ua pane mai na | . keiki aia mauka loa kahi mahi ka'o aine uala, nui ka lakou ai aole o lakou po- • 1011. 4 'o keia ke ano o ko o!a ana i makemakeia no na Hawaii, ke ano o ko ola ana o ko kakou mau kupnna i !co!a au," wahi a ka elele. | " Ile nui na aina kupono no na TlaI he mau kaukani eka aina aupuni aia ma Hawaii. ma Maui, Moiokai, Oahu nei a ma Kauai. Iloko o ke au o na Kamehamoha ua maheleia na aina elike me keia: 1,619,000 eka i ka nioi, na kaukaualii ame na haku aina; i ke aupuni, 1,505,460 eka; na aina leialii, 984,000 eka, a i.,na makaainana lie 28,000 feka. Mailoko mai o na alna au : ' puni ho 9,566.77 eka i haawiia - aku i ka Papa Miaiona Amerika, a mahope mai ua kuai hou ka papa ho 21,336.401 eka. " Alaila hoakaka mai la ka elele 1 ka heiuna o na eka aina ma kela a ma koia mokupuui, me ka nui o ua dala i lnna i ke anpuni mamuli o na uku hoolimalima makahiki, ka nui o nadala pomaikai e loaa nei i kela aaio j

kela makahiki mailoko mai o ia mau J aina i ka poe i hoolimalimaia aku ai ■ 0 ia mau aina; oia na aina kupono i.na.: Ilawaii e hoi ai a noho". | "Iluna o na aina aupuni papa e!ua e hoi aku ai na Hawaii a uo'ao, ka poe e , makemake .ana, a inalaila e hooikaika ; ai no ka huli ana i ko lakou mau pomai- j kai. Maloko o ka bila hoopulapula hou Ika lahūi Hawaii a'n i hooko aku ai ike kauoha a ko kakou ahaolelo ku'.oko,-' a he mau loio naauao loa i lioolima- j limaia, ka poe na lakou i liaku ka ma-, /nao o' ka bila, ua -hoakakaia malaiia | hookahi wale- no ūala ka uku hoolima- i •lima o kekahi apana no ka makahiki, I &he makahiki ka loihi oka manawa ( ,a iua makemake kekahi i j no ke kukulu ana i hale maluna o jca aina, 'kuai paha i mau lako maliiai, i ole mau holoholona paha no ka hoopulapula ana, e loaa mai ann iaia ho $3000 mai ke anpuni mai ma o ke ko'misinA la o na aina aupnni ma ka aie, me ka uku pu i ka uku kuala o 5 pakeneka no ka makahiki, me ka uku pu i na auhau e kauia mai ana e kalunaauhau, a pela hoi me 'ka uku o ka inisua maluna o na waiwai. "Ke lohe mau nei au i ka manao o kekahi poe he ku-e i ka,bila. Aole ia 0 ka hana pono; o ka poe.e haua ana pela he poe luda lakou, a o lakou ka poe kumakaia i ka lahui Hawaii. O ka hana pono e ku ka hila pela, a, ina lie mau hemahema kekahi he hana hiki ko hooponopono hou ia ma o 'ka paku'i a hhololi ana paha i kekalii liapa o ke kanawai, a he mea pono a he hana naauao na oukoū, ka poe i loaa ka mana koho'haloka, e wae a e koho i na senatoa ame ha lunamakaainana a oukou e. ike ana e kakoo ana lakou i ka bila,l aole i ka poe kumakain, a i ka uoe hoi e liana ana i mau kanawai e hooholomua ai i ke aupuni. aole i mau kanawai hookaumaha i ka lahui." Ma keia wahi i lioakaka mai ai ka elele ina lie ninau ka kekahi uo kona pohihihi, oia ka manawa. Oia ka m* nawa i ninan aku ai kekahi makaai- . nana, nokeaha la i hookomo ole ia ai ka akahi o na aina mahiko no ka haawi ana i na Hawaii iloko o ka bila? Tane ka elele: he 28.000 eka aina aumm'i wale no i kupouo no ka mahiko, ! o ka hapakolu o ia he 9000 eka wale no, a ina e maheieia ana ia 0000 eka mawaena o' »0.000 ohana, e. loaa ,ana, anei. hookahi eka no ka ohana • hon ka mea nm»u: Isokeaha 1 loaa.ole ai i wai no nA aina papaellia? i Pane ka elele: "Vh hoohoio ko se- • nate o ka ahaolelo i ke kau i hala he • $600,000 no na hoolilo oke kii-ana ika I n i ke komo ana.mai o ka br.a vka : hale o na lunamakaainana na pokem mai a ka *300.000. Aia ia hana.o ka imi ameka hookahe <tna W i iwai ike komisina o na aina anpum aohe no nae H ka i haawiia e ke kana- ' wai ike komiaink. oua aioa aupioni 6 ; kii ai a lnwe mai a | ae maluna o na aina aupuni ehke me i kela wai e paaia nei e Lkana ma kel i aina o Lualualei, Waianae ame na wai e ae, aohe no nae he hauaia. | Vn loaa ia oukoii ena wahine UaI waii ko kuleana koho baloka i lft « ' uolaila e hoohaua oukou ia kuleana i i loaa ia oukou nie ka nhauao, koho ī Ka I poe kupono a oukou e ike ana e hanaia aoa ko kakou mau pono; mai■ k°ko i ka poe huli i ko lakou mau pono wale L, aole i ko ka lehulehu. M*i komo ' iloko o ka hana kalaiaina ī nei mana- . wa e kali oukou ahiki i ko pukou.mao- ! p opo ana ia mea he kalaiaina ina .uo ! elua makahiki paha ia i koe, wahi a ka elele.