Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 40, 1 October 1920 — KA MOOLELO O HE'MA, KE KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU MAUI [ARTICLE]

KA MOOLELO O HE'MA, KE KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU MAUI

(Hoainaiiia., J ka ike ana mai o Kaulnhaiuialama i keia mea nui pala)ialaha e paa ana i ka lima o He'ma, manao iho la oia he mea pale paha no kana laau ke pahu akirj nolaila, i kona ike ana ,na hiki i kona ikaika ke pahu mai i kana laau a ku o He'ma, hapai ae la oia i kona lima akau akiekie iiuna, me ka laau e paa anft a kulana mai' la kona kino ihope, olai nae o He'mn e nana knpakahi mai ana inin. I ka ,ike ana mni o He'ma i ka luli ana iho o ke poo o Kauluhaimalama a pahu mai la"i kana laau me kona ikaika apau, oiai no hoi ka "holo o 'kona waa kupaianaha, me he heeholua la, o ka wa no hoi ia o He'ma i kupeeli iho ai i kana mapuna hoe me ka ikeika; ia hue'oa o ka mapunahoemua, iho hou ka lun i ka wa hooka.'hi, a niamuli o ka ikaika hoe o He'ma ame ke kokua paha a kona kokoolua "hoepa o keia huaka'ihele,- na ia mau mea i hapai- ae i ke kai a kiekie he ale la e haki aku ana mamua o kahi a ka laau a Kauluhaima' lama e lele mai la. Cla lohe pu mai la no hoi o Kauluhaimalama i keia mea kani hoho i ka wo hookahi, o ia no oe o ke pu-hi o Mokuhano, au no hoi e ka mea heluhelu e hankawewe iho: ai i ikeia mau lalani maeaea n ko kaHiou man kupuna piha hauoli: Puhi uina ke kni o Pipa, Abuwa3e ka'ina-uli, ka ina-eleele; Ka wana-ku, ka wana-uhalula, Q 3ta hakaka'e, hakaka'e a kau kiUi ma'lama; Ka nakaka i hauli, pa'ia e ke kai. Na 'keia mau ale o ka hoe a He'ma i

huna aku iaia ame kona mau waa mai na maka akn o Kuluhaimalama; o ka laau ana i pahu mai ai, ua komo aku lft ia iloko o keia mau ale, mapūnahoe, a mamua o kona *boea ana aku ma kela aoao, ua wiliia iho la ua laau nei a haki i "na pauku ekolu, a hor aku la i ka papaku o ka hohonu, 'kona wahi i laweia mai ai.

No Kauluhaimalamā hoi, iaia e holo mai ana, ua komo pu mai la kona waa iloko o keia ale wiliau mimilo o ka hoe a He'ina, n owili. pokaakaaia ae la o Kapumaleolani ame kona kapena. I ka ike ana o Kapuinaleolani i keia pilikia, o !ka "wa no ia i emi iho ai o kona io apau ileko a pani iho la i kona waha, paa •'ke. kaele kapena; oiai nae e lalamaae ana jaa lima. iluna o na okiokio o Kapum«lēolani, e puliki iho ana i paa, aka, e olepeia ae ana oia i ka wa e loaa pono mai ai .i ka wiliau o na mapunahoe e ninau la iloko o ka ale.

T kona oili ana aku iwaho o keia ale mua, ua loaa hou mai la oia i ka lua o ka a)e mapunahoe i oi aku <ka ikaika i ko ka ale mua; a na ia ikaika i olepe »ku iaia a lana i ka auwae i kahi haiki, me kona kuoloia iluua o ka iwi oolea o kona waa, a pahemo aku lo kona lima mai ka umii paa ana i 'ka hokua oikiokio o kona waa, aka, lou mikiaō aku la na okio elemu o Kapumaleolani, pupue iho la oia malaila, a oili aku la ma kekahi aoao o ka ale, lana iho la o Kauluhaimalama malaila, ua pau hoi ka holo o- Kapumaleolani.

Hooikaika ae la oia a kau iluna o kona "Waa, ua hele a o'hewahewa na maka; nana a'ku la oia imua iloko o >ke konouli poele, ike aku la oia ia Hema i 3ta wa e owaka iho ai ka uwila, ua hela a pua-Un, puainawele ke nana aku. I ka wa a He'ma i kio'e ilio ai i kona mau mapunahoe, ua hoomau aku la oia i ka hoe ana iaia; iai« e ka'i ae ai i kana hoe, e milo .aku ana 'ke kai ihope me ka ikaika, o 'kona ikaika hoe, h«i pu iho me ka ikaika uha'i o ka i'a, ua pakela oi aku ka'holo.- I ka ike an.a 0 Kanluhaunalama' ke hele aku ia o He'ma e nalowale, ua ]olea ae la kona man onohimaka, mimino ka ihu a aaka ka lae i "kau a mea o ka piha inaina. Keehi iho la kona mau wawae me ke kahea ana iho, e Kapumaleolani e—o ka moe no ka ikau, manao ole ae he hoa-1 paio, aia la ke hele aku la e nalowale 1 ke ao opua kiikii o Maheleana, hookahi no ananei ke po 'i a Mihalanaau-ka-po, lele ilnna aole hoi e ku ka kann makaia. j a ■ wa i hepio ne ai /ke pani o ka rumi kapena o ua pu nei ,'a oili ae la kona io iwaho, hooliuli aku la i ikahi oioi o kona kino iwi, oia ka ihu; a o kona io hoi j kaewaewa aku la ia iloko o ke kai me he hiu la no ka i'a, a kope aku la i ke kai, o -wa no ia o ua-pu nei i holo aiku ai tne ka pakika i Ika ilikai i palua ia ka.hoīo i ko ia hooanaka ana mai i kinohi e uhai ia He'ma;. aole nae i liuliu, ua loaa mai la i ka-mumio au o ka hoe a He'ma„a kakaa ana kā ihu o na pa nei i kalii e an& ka hookuemi pu ia mai ihope. I ka ike ana o Kaulnhaimalama e halawai ana ola me ; tka Makahinuiaiku (makapaa), ua loo'e iho kona mau lima elua i ke kai a ka-pi akn la i ia lewo, ua kahea aku la oia me ka- leo liui: . E Kuinakeke e, hohola ia mai o Kihiloa, ko» -KUohuua,, i puolo ae a paa i ha nlumaika o Kaueleab> ina mai ke īele aku la—holoniaiiia akū oe a loaa ke ikolohe e holo la, ka mea hoi nana i hoopio o i ko kakou noho ana; hailukn iho i ka pohaku a-make, hala oia i ka

poiukku mua, loaa oia i ka pohaka olna; alo oia i ka {>ohaku elua, pokopoko na' wp.hi au ono i ka pohaku pukoin a Kapnaokane, a na ke kaaua pohaku hoi e nl;n A nn \rahi waa nen a *reluwolu. I ka pau ana o keia mau olelo a Kauluhalmalama, o 3ta f?a iio in i owe inai ai kekahi mea nakeke me he kninakapa Ir, e opiopiia aoa iloko n ke ao eleele e po'ipu nei maluna, a pulelo mai la ka apann kapa Kilohana o Ku'i-1 nakeke me kona nani nui, e moe ana ke kapālapala moelola o ua kapa Ib, nre he mau auuenue la eono, e moe pipi 'o ana i 'hele a nofioulawjena, a o ka ua I uwalri oua kapa mē he uanoe pohina la, a na ka ulanono o na moelola i hooJcahuli ae ia pohina, a lilo i ua'koko ke uana aku. . • Oiai ua kapa la e iho mai aua e puolo i kā ukana .i kaheaia o-kn.ai oia, ua hohola ae la na kihi o ua kapa KUohanā la e hele ana i ka loa ame ka laula,- ua koliu anini, n i ole, ua kohu halau puhenehene na Kauluhaimalama, au o ka mea heluhelu e puaua iho ai i keia mau lalani halelu i walewaha ia tiitu ma: Halau Lahaiua molale malu i ka ulu, "Malu mai ka pe'a lauloha a ka maOeani; lK)ha punohu maālo ke aka i ka la'i, I ka waiho lua a ka la'i o ke Kaao; T unuhia, lauohaia e ka la-'i o • I unuhia oki me he waa kialoa la; Ka oili o ka pua i ka malie, Unua iho la e ka la'i, kawalawala; liiolo, ka'kua iho la ka ua Paupili e, he a-o, Pili- ka la i ke kula o Kekaa; Pili nana i ka ua Leikokoula., Me h» loleula la i Jioopiliia ka nahua; Ka pilipaa i ka piko o Honokawai, I hoopili e pili a pulelo i ke kai o Haena-e-ehe. Maanei e hoakaka aku ka. meakakau i keia huaolelo Hawaii "Kilohana." 0 ua wahi *kiekie o ka aina e pii ai ke kanaka ahiki iluna, nana iho ialalo o ke kahawai. paha; ,a aina palahalah paha, ua kapaia he Kilohana; elike me Kilohana iuka o Kalihi ame Kilohana i Hanalei, Kauai; a pola me na Kilohaoa o sa alanui pali o Molokai. Nolaila, \ia hoopili aku na wah'me ku-ku-kapa ia huaolelo i ko kapa maluna loa o na apaiia kapa eha i hana kiuohinohiia me na 'ka'kau panio, he Kiiohana ia; aia a huipuia keia apana me na apani kapa eha malalo i kinohinohi ole ia, e ku'ila i ke kahakahana i hanaia i kau!a a paa, alaila, olelo lakou, ua mau kuina, he kuinaJkapa. A mai keia apana kapa mai i- loaa ai ka huaolelo e hui aaa ia Ike, Naauao ame Akamai, ho Loea. I ka wa i komo pona aku ai. o fce kai a Kauluhaianalama i kapi aku ai i'ka lewa iloko o Kihiloa, o ka wa no ia* o na iihi o ua kapa la i hoi ae ai a hui 'ukahi liooikahi, a nalo aku 'la iloko o ke ao eleele, a nee awiwi aku la imua me ka leo kuuoha. I 'ke kau pono ana iho o ua puolo nei a Kuinokeke maluna 'o kahi a na waa o He 'ma e holo nei, o ka wa no ia i o mai ai ka malamalama o ka uwila i ukaliia mai e keiahi kuina hekili ikai'ka, a haule mai la hookahi pohaku ala hiwapaa.

Mamuli o Tta nui o ka holo o na "waa o He'ma e hele nei, -ua haule iho-la ua pohaiku nei mahope o na waa. I ka ike ana o KaulUhaimalama, ua «hala ka pohaku mua, o mai la oia i kona lima imua ,a naholo ae ke ahi me he kukaepele la i ko'eia a pio koke no; ia vra. i haku'i iho ai elua mau hekili i 'ka wa hookahi, a lele ana elua mau pohak" nui i ka lewa, e iho ana ma kahi o na wa;i e holo nel I ka hanle ana o ka poha'ku mua iloko o ke kai, -ua lohe mai la o Ile 'ma i keia mea halulu, nana mai la -oia ihope, ike mai la oia i ka pukoko 0 ke kai iluna; nalu wale iho la no 'keia iloko, heaha la hoi kela mea e pu'ko mai la ke kai; nolaila ka palia ka hatulu a'u i lohe aku nei; au ae la kona nmu maka ,mfl o a maanei, aole ana mea 1 ike. (Aole i pau.)