Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 42, 15 October 1920 — KIAAINA KEONI PEKA AME KE OLA O KA LAHUI HAWAII. [ARTICLE]

KIAAINA KEONI PEKA AME KE OLA O KA LAHUI HAWAII.

Mr. So!omon /tanoliafct7; —he mea Wki i kou oluolu i kfela pooftānao e kau ae la maluiw. • Ma kn pO Poaliiha, 9epf. 24, hofa 7:30 p. m. i weheia inai ai na hana laai ka ileo houehol»o iāi o nā kaala kelēawe ] o uwehoiili e !b niou. iwa jjijlkaotiaona. Piha poiio ke kah.ua i nii leilfe ame na keoniuiana' koho I>aloka oiaio, a i ka hoonee pono asa.%e i keia kukuiumanao, ana, ke kukulu uei au inaliiwa o ! ka oiaio walo no .oiai o ka n»ca i lawe ! mai ai i ole'o o ke ola, he t)enaoka--1 iat» oiaio oia, ufai ka uianawa uiai o j koua poo ahi&i aku i ksi poli nahenahe : o Urrh& kapuui wawne. j O ka mea haiololo nui o kolu po oia jt«o ka Elel« o keia. nlium ano uui o noe nei, e ]hoihoi 'l»qu i kona lahui iluna o ka aina i i tvaihoia iho ui e ua kapuna. I ka hiki j ann ae i ka nlahawa i lik'i raua ia ne. j nui i ku mai ai ka Lnnahoomalu .T. 0. i Lane auie kana mau oluip hoolauua i ku- ; kulu inai ai Oia i ka tneā haiolelo oia no ika'Eiele Kaianiannole, a hoofuaka mai | la oia e hoolauun inia iho imua o kona J hi!iui } a weheweke «»ai io oia i k!a »uea Jc pili ana i kā uiuau -hoopulapula i na | Hawnii, ahiki loa aku i ka lahui Maori, ! ko ia lahui pli nuu ma ka ulu hou aua, ; ka pii aua ma ka iini waiwa», ka iioho, { ulakolako iur:i. a ke enii nei ka lahUi i Samoa ame kekalii lahui e aku, nia ka j liuu.au anu, ke m.lke nui nei, a ina aole I kakou e hana i Uekahi Iwua i niea e aJa j hou mai ai, .elike me ka lahu'i Maori, e j }tau !.oa aku aua kakow i ka nalowale ' mai ka lepŌ alolka aku o liawaii. ~ Ke hoouna n«i ua Maori i ka lakou ' uiau keiki i ka iuai naauao ana o na auo Hke- o!c, a i ka Jtffckaukau aiia ua hoi mai lakou imua o ko lakou lahui a j aku la mai ka aina haahaa mai, ' mai kaiioho huikau ana i ua rumi haiki, -ka waiho ana i Jia lealoa hoohau'iiiia i 'ke ola kino, a lioi aku la iluua o na ahia panoa e kahe aua ka waiu me ka hone, ;Mbii ae la ua laliui Maori nei fiia ka }>a o ka pule, nta ka pa. kancr.i o ka mahina ,a ma ka pa kau,kaui Uoko o ehiku inakahiki, a ke pii l ae !a iluna o ka oioina o ke ' o ke kaulana, e ikeia wai :ti ka lahui i»amrHwali un . ikaika % liou. ur> uaaiiao, ua ikaika ma k~a iiui waiwai, ma ka liooulu aua. :• I Noiaila, o ka niea e kamailioia-nei: ' lio mau kupouo ole t»o ka iiolio ana, adhe e la>wa.i kela mau $yOOO, he I ]n)!isiku ; a'ōle isi o' ka iiniau n'ui o keia I manawa, e kukulu i nu mea apau e liana ai, pela iio ine ka hale, u hana ana, e hoololiloli hna ma kekahi niau wahi ahiki i ka lilo atia i home uaui ke xlaua. ia aku. . . . 110 nui na nioa i haiia L kona wehewoha ana mai i ke ano o ka'J aina e haawiia aku ai imua o ka lahUi, aina lielu ekahi i mahi ole ia, 20 eka ■ ' ka makahiki o ka apana hookahi, o ka'! : aina hanai holohOlOiia, mai k.a 200 oka j j ahiki i .ka 2000 e&a;. oui' iho la j i ke ano o koia a.uO hoopulapula auu, ] •' ninau Hawaii keia,, aole he ninau koko Jpukiki, AmeHka, Kepani, a Pake paha, aka he nit»ati kokd hapa Pāke, f llaole, Pukiki, oia ke awo o keia ninau e ku neidm.ua ou e ka lahui. E hoi .liou i ;ka' aina, no ka mea. o j keia aina nou o kā lāhūi, he auia iei*' j alii keia, o ka hooilina Oialo o'keia: | oieloia nei i ka la»wd ole o ke elala .ko i j kumu e waiwai o ka hoomanawanui i na moa liUii au e hoōhana ai, a o. : iko auaiiōi oe e pii ao ana- a īilo i mea nui. Uw'lioolaMnnio inai ke 'Senatoa..John Wise. a ua wehewohe mai oia i na uiea e pili ana i na aiua ma. Ilawaii, Māul, Molokni, Oa-hu ame K.nuai, ame ka war- • waii'o o ia mnn aina. Ua hoolauna hou niai ka Lnnahooma-. lu .1. C'. Lane ia Kia-ain-a Jol»»i Bakcr, a i ke ku aua mai o ua mea hanohano uei, he kapukapu maoli no ke «aiiA •aku, oiai oiā e ku mai aua amō kaiia' mau hoomaikai i ke anaina, ua kukulii mai la oia i keia kumuhana, o ia hoi: Ua loalea hoi ko kakou hiamoa ana, ua' .nanea maoli, a hooalaia ana ko kakou liiamoe: 'i kekahi manawa, imhu oe i kou hoalnia akuf pela au, ua Jiuhu.au t ko 'trhoalaia a#a, oiai ua nanea maok "ko'u uioe a»ia, ā i ko?u aJa a»»a, , pono i ka fiiua ame ko'u Kooalaia ana, eia ka o ke ola o ka lahui e inoe ana nrc ka nanea. Ii ka laliiH, e ala ae tnai kou moe aiia, 0 ku iliiwa a e ;lnlau i na meo e pono ai, ua hiki <niai ke ola, vin liiki mai. ka inalamaiaina ame ka pomaikai, e'like rn<s" kn ka H.;il{u i olelo ai ia Alxynihaina ame kona m.'iu hoa, • e'hele oe n>av' keia aina aku a V ka 'āit»a ! hcyu, -ka; mea, aia ke kahe ka-waiu-ame ka .monwuia o lsa-«iua.v, . .. 1 ka faesr4 .ikeia 1 ? 1 ko iluna o koL mauna ;ua. īke aku' »la i koia kulanakauhale u'aōL Pelwa kakoiM ' A'6le "no'u. Va;otii ka'u. uai kaumaha ko'u mia, po6hVwi; no ka lahaii Hawaii oiaio keia niaau nui; o ka oi keia -o ka. aina oiaio uiaOli; ua mauao iho la au o ka'u ka o| i hana ai i ka hoolimalima me- ka Mo* ; Kail aka.ua, c o ka emi ia la, he $300 o ka makahiki. a ia kela »ino 'e, msfaaoia, .«ei e haawi :aktt i kuu oiaio ke Hawau, no •$1 o ka makaWki. * N*ola'rla, e ka lahui, e kaupaona nvua . uv- mamim o kod i ku- > c ana;~lic 'kupanial»« no palm kakou »na kakou i .mainua, mK ou 1 uae un hala ak,u .la-ka-' maikaf, I kekahi ke o!c : o nei ke aina mo a I pohaku; ea, c ka lahui r aole oia»o.i>oko [ o ia mau Olelo nm, n»ar-ke *oo> he aoao' I luilaiaina Do«okatata aoa-o, aole ' o'u makemāke' e ku iiku imuA o «ukou i rt hoike aku i» ka mea olaio oicv «olanla f o na Olelo 0 kela ano aohe pololei. . i E ookou maluna o kela anna : i liio ai au i. kanaka'- ano -nui: ilōko o ka aina, n ikeia mai e. ke ao nei, ua hele hku ma;-kc kaapuni ana" i.ke āo n?i īnainuli mai o k a' ii ooin anawaiMii irtMu« d ka« aina e olelowi nei ho akna hanoi uoloholona. - i 1)h n'obo au maluna o ia aina mo ka lloko o kkki - . ma? ka iUlnwe mai/no ua makahiki eko- , •lu, ahtiist hoonui hou ; ae i kahi hale mai -ka laau koa mai .ame ka hana ana i kaupaku, a o ka'ilipipi o ia, ke pilt i pa*salua ia; «a maikai mloli ke ftanaia uiai, I kekahi mauawa, oiai au ame ua

keiki e iau kope ana, a pii ae J.i ka wela o ka ula ahi, o ka jnana.wa ibo Ja ia o ka ilo e eu ai a haule iho la iloko o ke pola kope ,aolo o hiki ke alo ae. Ho kn uiea, e Uoomanawanui aua ia mau ln. - I ka ehihu, mai o «a makahiki, ud pii ae !h h£ hale hou, me 4ā nani amb ka oluohi o ka manao, ua pau aku la ka pilikli, ua pi!ha ila pakeKe elike ine i ka mea'i iihi ai e loaa ka walwai, a no- | heabfc iho la ka pilikla? Aohe he | pilikia; o ia pllikia o ia uo na olelo Je [ hooweliweliia nei imua o ka lahui, h« | aina ino, he aiua pohaku; o ka'u mea i lohe iho nei, ina he aiJia pohaku kola o | Molokai, heaha'ka moa i aa ai ka hui I kartU halakahiki o Kalihi e haal\ i i $10 i o ka eka ? | Kka lahui, ■* uoonoo me ke akahele lou n»a koia uinau no ko kakou pono o ! keia mua aku. I keia mnkahiki e pau ! ai ko'u hooHmalima i keia aina a pili aku me ke aupunL pehea e lihalele aku •»nei kakou i kc'ni\na kuia ame ke <>ala ,no na lalu\i e, oiai ho makemiake ia uei f t haawi ia oe e Hawaii inaniua? K ku kakou 'niahope o ka elele «lii a kupaa nona, a «iai he aoao Demokarata ko'u, ' o ka aoao ma ka stina makua na«n i { nana m&i «lhei keia nui oii e kuu [ koko īiin o ka hapai ana a ka elele alii j e kii ia keiā mnu kaukaui eka aiua a • e liaawiia i ko*in lalmi. i īi ala iluna, e mahiai, e hanai holo- | holoua, e lawai'a; o ka manawa maika-i I loa keia no' kou pono o keia nma aku; 1 he nui aku no na mpa a ua Demokarata ' inakee u«ri i kou ihiihi e ke k>>ko Hawaii, a ku hou mai ke Seuatoti Wise a hoakaka mai i koua holo aua i [Molakai no ka uaua ana i ka aina 6 oleloia nēi, a ma koua ike aua in Hawaii i kama'Sina i ke kulanākauhale nei, oia o īoeln Kahiniu, i kona hoi ana iluna o ka uilm IIC #9 irta kona pakeke, a hoomaka oih i ka hana ana, e noonoo'ana i na e holoft»ua al oia. l'a lianai puan. oia īue ka holopono, hanai mou, pipi ame lio, a ua loaa nva kona waih(rna i keia mauawa frc $2800 Ina ka banako me 400 puaa, a he mau hanei i moa ame ekolu kaa otomobilc nona pouoi. Ta manawa i hooleleia mai ai na aina e ha'awiia mai ana mai Molokai rnai, he maik : ai ke iiana aku. a pela me na paliu me'li hone a Senato'a Oooke o iiolokai. L'a puka mai la ka hale o KahiHu i hoomaka niua' ai, a pela me na kii 0 na pnaa ame ua moa ame na kaa otomohile aine na keiki ame ka nhl kiawo nui nme na bipi e kuku mai ana, apau no hoi na hana o ia po me ka piha i na mea maikai. Xolaiia, ke latte hou ae uei ka meakakau i kela mahele nma o ia hoi he Dem(īkarata oiaio oia, a pela me ka meakakan nei, ina jna ka oiaio ke ola ana, alaila, ua hiki no ke hookomo iho. 1 hoopuuipuni ma kahi o ka Oiaio, nolaila i lawe mai ai ka meakākau a ka--koo i ko'u lioa Demokavata Baker, ina 0 ka makemake ia o ua Demokarata oiaio, e loaa ia kakou nsi nien oiaio, o ka haua maikai anei ia oe e Domdkarata e kuha aku i ke DT>mokarata i hiki ilio nei a nolio pu me kakou, a paina like, a olelo mai he Dctnokarata , au,' a eia ma ko'u lima nei kela bila hoopulapula o ka lahui Hawaii, a i ko'u hiki aiia jhc nei, ua ike i ka mua ai«e ka hope, nolaila ua hooholo au i -ko'u manao a i ko'u 'hoi ana. e liana ana au 110 ka hooko ana mai i keia bila, no ka mea, ma >o ia 'uei hoi, he .0 ia . ko niakou mea i ike mai ai he lahui Hawaii oukou. " Ua hui au me Likana Kli\vai i ka ma--•oa-wa e noonooia aj»a keia bila, oia ka manawa a Kauka 'Ifcmona i liuhu ai, o ka olelo aloha a Eliwai i olelo inai ai, e Mokumaia, o keia kanawai e hanaia mai ;uei f oia kekalii o na kanawai mai'kai loa, no ua kanaka'Hawaii. Ua'iiui maoli ko'u piha hauoli ia oe e Eliwai uo kau mau ōlelo maikai a'me kau -Plelo .mahalo iaia, a kaawale mnua, jiie ka'u leo pule i ka Mākua e hooinau i»ku i .kal holomua o kela bi!a, no ko 'u iini e hoi aku a noho maluna o ka ai«ia, a i.'ke pa'ila ana o na jnauao ano nui o. ka bila ea, heaha l«i mea e ikeia nei? Ua pelu kona alelo a nahu no i ka mea »na i 'oleio ai hc 'inaikai, o ke Akua r,Ko'<i A hoike, a o.'ko Akua ka mea nana ,c hoike aku iniua ou e ka lehiilehu owai la o maua ka hoopunipuni niii e heie ana o hoike i ka mea a kona alelo i i«elu ai. • K kuu lahui r eia au me ko'u uianao oiaio, a o ka oiaio wale no ka'u i nia- ' kemAke ai e aiiuiu ae «ei'ko kaua nlakai' liewaia anu nialuua o ko kaua aina ā-o* Eiu ke ola imua ou: e ku a lalau 1 ka PO, i ka' upeua. a leha aku i na nnatfna, e loaa mai no .na inea e oluolu ni kou ōla kino: e koi*o mai i ke kauaka <t makee ana i ka nohona hoopulapula a.na.-n o ka Makua ka mea nana e malama ia kakou apau maluna Ona ka 'hilin-ai' aua aku ame ua leo pule mai na baiptflc aku ka'u kaaiaenae ana no- ka pouo o Ueia ninau ano nui o ke ola' -o kei« lahoi e; nēe hope nei. I*l ktf':a mai jio hoi iiia he nuiu Uemakekuhu aka,aole loa e .hiki ia.'u ,-.fec uwnii i «a. moa oiaio i Hoikeia moi ia'n, a mahopo hoololi ia ae la ma ka;hi : o ka oiaiio he hoo-pwnipuni iho la, i mea e lilo' rrtai ai na mea maikai ma ka haua -ana ma ka Hma ikaika. . Q }(o Uumu ku-e loa o Likana no keia r.bifa, ua komo ak'u »o ia ma ke kahua aina o Lualuivlei ame ka wai auia e aua nei nona-wale no; ina keia.kanawai ina no nona ia wai, aka, ma;ka niana o ko •komisina e ahewa ia wai, alaila e ma* hHPia. »ua ia wai no ka . lehulehutkckahi : ; *r©laiWi ku-a,4oa*oja4 k _eja ."V* ke kanawai e hoopulafnīla ana i 11 a līaWani. 7ua e loaa ana ka wai, nuwe i 'ka "nani e? » r ' .). K. MOKUMAIA.