Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 44, 29 October 1920 — He Ninau Ko'iko'i Lua Ole! [ARTICLE]

He Ninau Ko'iko'i Lua Ole!

Kakauia e Kakina (Lorrin A. Tliurston.) E na ho;miakaaiiMna o kc onohanau! Ua ulu inai nei iloko o keia niau la iwaena o kakou, he ninau ko'i- ! ko'i lua ole, o, ia lioi ka ninau e pili ana i na paipu lawe ino (sewer) nid j Waikiki anie Kalihi. Ke kapa nei au ia ninau "iie ninau ko'iko'i lua ole," no ka niea, he • ninau keia e pili ana i ke ola oka lahui; a o ke ola o ka lahui j ame ka ninaii e pili ana i ka 'waiwai ame ke dala, ua mau[»oi)o ia kakou ua oi loa aku ke ko'iko'i o ke ola o ka lahui! Kia na kuniu o ke kapa ana i keia ninau he "ninau ko'iko'i lua ole": (1) Ua hoo m aopopoia nie ke kanalua ole e ka poe naauao, mai o ka pelapela inai o na nolio ana o ka lahui i ulu niai ai na ma'iluku he ; lehulehu wale—o ia hoi ka ma'i kolera (cholcra), ka bubonika (plague), ' piwa taifoi (typhoid fcvcr), hano (consumption), eha o ka puu ! a pela aku. (2) O ke alahele maopopo e pakele ai ka ] ahui, mai keia ano ina'i aku, o ia ka hookaawale aku i ka ino maloko o na paipu lav\'c ino (sewer). \ (3) Mamua oka makalijki 1895, aole paipu lawe meaino ma Ho- ' uolulu nei. Iloko oia makaliiki ua lukuia ko llonolulu nei lahui e kela ma'i pelapela—kolera. • Hc haneri a keu ita make, a he mau hancri tausani dala ka lilo no ke kinai ana i keia ma'i; a ua panipaa ia ke kaona nei ine ka hoomalu ma'i (quarantine), no na mahina elua, me ke poho, a poino nui o ka lahui holookoa. (4) Ma ka makahiki 1900 ua hoea mai ka huhonika iwaena o kakou. O ka ma'i hoopilikia helu ekahi keia iloko o na makahiki lehulehu i hala aku nei. He mau hanen i make aku la, a he $2,250,000 ka lilo o ke aupuni ma ke dala kuike maoli, no ke kinai ana i keia ma'iluku; a ua oi loa aku ke poho o ka lahui nianiua o ia huina, mamuli o ka hoomalu ma'i no ekolu mahina. (5) Mahope mai nei oia m&kahiki 1900, ua liooniakaia ka hoomoe ana i na paipu lawe meaino, ahiki i keia manawa, tia hoomoeia he j92 mile. Ua hoomaopopoia iia emi mai pelapela," mamuli o I ka hooinoeia ana o keia mau paipu lawe meaino. I (6) Eia nae, ua hoomahuahuaia a nui wale na kanaka ma WaiI kiki ame Kolilii; a pela no ka hooinahuahuaia aua o na mea pelapela, ' lawe ole ia, oia mau apana. ♦ # | Ika wa ua, ua nui ke kahe laula ana ona mea pelapela mailoko ae i o na lualiilii o \\'aikiki, a ma Kalihi ua piha ka lepo me ka pelapela. i Ua maopopo, aole e hiki ana ia kakou ke pakele mai na "nia'i pela- ! pela" mai, ina e niau aku ana ( ka nele o keia mau apana me na paipu • lawe meaino ole, elike me ko keia manawā. | (7) Nolaila, ua hapai lokahi mai na Lunakiai i keia ninau, e hooj moe kokeia na paipu lawe meaino ma keia mau apana, a ua waihoia I keia ninau imua o ka lehulehu, a na lakou e kaupaona, a kolio ma ka , ae ame ka hoole; a eia keia ninau imua o kakou i ka la 2 o Novcmaba , ae nei. I (8) Ua ku mai nei kekahi poe a ku-e ana i keia liwu paipu lawe meaino, a lie elua kumu ku-e i laweia mai nei—o ia hoi keia: j Oka mua, no ka mea, ua oi aku ka nui ona dala i hookaawaleia i 110 W'aikiki mamua o ko Kalihi. • O ka lua. no ka mea e hoomahuahuaia aJia na auhau. : Ua haohao au i ke kumu ku-e mua. Aole keia he mahele dala mawaena o na apana, elike me ka mahele ana oka apana meono mawaena ona ka ,n alii ! •

He hookaawale keia' i na elāla i lawa ai ka hoopau āna i ka poino i ikeia ma ia mau apana. Ua olelo mai nei nā enekiilia (engfinecr) ua oi aku ka nui o ka apana ino ma Waikiki ame ka irto o ia wahi, manuia o Kalihi, a nolaila ua oi aku ka nui o ka haawina i manaoia no Waikiki. Ina he oiaio keia (a aole i hoole ia ka oaio), alaila he hana naauao ka lioopau ana ika ino ma kahi oka ino i ikeia! Aole e mahele like ke dala me ka nana ole i ka nui o ka hana i manaoia e hana, ame ka pilikia i nianaoia e hoopau. Ua maopopo ina e kekahi "ma'i pelapela" (filth disease ) ma W r aikiki, e poino like ana ka lahui holookoa o Honolulu nei. Nolai-. la he mea e lioopomaikai ai i na -apau o. Honolulu nei ame ko Kalihi poe pu—ka hoennoe ana i na paipu lawe meahlo ma kahi i ikeia ai ka nui o ka ino elike me Waikiki. No ka lua ona kumu ku-e, «a oi loa akii kuu kahaha! . < He ninau keia e pili ana ike ola o ke; kanākal A eia ka ua laAVeia mai he ninau dala, e ku-e ana i keia hana i manaoia e hoopakele niai i ke ola o ka lehulehu o }f6nolulu nei!" | Ke manao nei au he oi loa aku ke ko'iko'i o ka i'd ame,l« koko o | , !r!«:kainev%a wahine ame na keiki o 6 \ •!. ' Eia nae, ke olelo mai nei keia poe, ua'oi aku ke ko'iko'i oke da!a inamua oke ola oka lahui; kupanaha! Ke olelo nei au, he manao lapuwiale kela! Ina ua manao ia e lioonui palena ole ia ana ka auhau mamuli o keia hana, e aho iki iā: aka, %olepela! He umi makahiki ka loihi o ka nianawa o na bona, a o na auhau e hoonuiia ana he 60 keneka no ka $1000 waiwaiio, 110 ka makahiki wale no! Kahaha! Me he n>ea la, ua olelo mai keia poe, ua emi inai ke ko'iko'i o ke ola o ke kanaka, malalo o 60 keneka! Ke manao nei au o ka lua keia o lia nianao lapuwale! A eia hou keia manao : • , | Aole o lea lahui hol6okoa e/ hookaa anā i keip aūhaU : aka o ka poe hookaa auhau waiwai wale no! 0 ka poe hookaa ole i na auhau waiwai, aole lakou e hookaa ana i kekahi lihi iki o kei^au^au—o ia hoi—o ka poe waiwai wale no ka poe e hookaa ana i keia auhau. A eia heki, o ka hāpanui o ka poe koho, aole lakou e hookaa ana i iia auhau waiwai. Na ka poe waiwai wale no! Nolaila, o ka poe ilihune, i |oaa ole ka waiwai i auhauia, e loaa ana ia lakou ka pomaikai me ka uku ole! 1 mea aha ka ehaeha o ka manao o ka poe waiwai ole. no ka hookaa ana o ka poe waiwai i ka auhau no ka pono o ka lahui holookoa ? Nolaila, e 'ka lahui. ke manaolana nei au. e hookanaka ana oukou ia oukou iho, a e hooholo mai ana oukou i ka la 2 o Noveniaba, ua oi aku ke ko'iko'i anie ka waiwai o ke ola o ke kanaka mamua o ke ko'iko'i ame ka waiwai o ke dala a ka poe mea dala, a e "koho mai ana oukou ma ka u Ae" no na bona!