Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 45, 5 November 1920 — Page 7

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLEIA KA OI O KA UPA I

NA WAWAE A ELUA

 

he wahi olelo kahiko keia i ulu ae mawaena o na kamaka o ke Akue o na la i kaahope ae nei; oia o Kauka Bona ame Laiana.  Ma kekahi iho ana mai o Laiana mai Kohala-uka mai i kai o Kohala, kahi hoi a Kauka Bona e hoohano ana i na kaumana ma ka mahiko on a; i ko laua halawai ana ua pane aku o Laiana ia Kauaka Bona i ke kupono ole o kana hana, o ia ka malama i na haku a elua; mamuli o ia hana e ala ae ai o ke aloha i kekahi o hoowahawha i kekahi, o ia hoi ko Kauka Bona malama i ke Akua a imi waiwai pu.

 

No keia olelo a Laiana, i huli ae ae o Bona me ka aka ana iho a pane aku i keia olelo, "I oi no ka upa i na wawae a elua."  No keia pane a Bona i pane koke aku ai o Laiana me ka eleu loa i keia mau olelo, "Ua kuhihewa oe e kuu hoaloha, aole ilaila ka oi o ka upa aia i kahi pine e paa ana i na wawae; in a no e hemo kahi pine pau ka pono o na wawae."  Ua pilikia maoli o Bona i keia pane a Laiana ka haipule oiaio iwaena o na makua o ka pono.

 

Ke nana ae kaua e kuu mea heluhelu i keia pane a Laiana, e ike io ana kaua i ka oiaio maoli o ia manao.  Aole io no e hiki ke makee i ke Akua a makee pu i ka waiwai; a no ka mea, ehiki mai ana ka la au e ke kanaka e kauoia aku ai e ka waiwai a poina oe i ko Akua.

 

Ma na hana no apau, aole loa he pono e loaa mai i kekahi kanaka i kau papalua kona iini hana.  Aole i holopono ana na hana.  Pela ke kanaka e manao ana e hoi i ka aina hoopulapula no kekahi mau mahina, a e hoi hou mai ma HOnolulu nei e hana dala ai no kekahi mau mahina a pela mau aku.  E haule hope mau ana oia i nei mau manao a elua: aole wa e holomua ai.

 

Pela no kekahi mau hana e ae.  Ina no, no ke kanaa hokahi, a i ole no ka puulu a lahui paha.  He mea pono ole kekauliilii o ko kakou mau manao me ka hana.  Aole e pono i elua a ekolu a kakou mau makemake e hoao ae ai e hooko aku i ka wa hookahi, o loaa ole ka holo mua ana o ia mau hana.

 

Ina o lawe pakahi mai i na hana, a hooko aku ia mea a pau pono, alaila kii ae ana i kekahi a onou aku imua a holopono, a pela aku, alaila e loaa ana ka hauoli o ka naau in a no ua holopono ole hookahi o ia mau kaua a ekolu.

 

He mau la keia no ka noonoo aka hele me ka hookuikau ole ae me na manao pilikahi a polikino; a no ka mea, o ka ninau e ku nei i keia la honinau ia no ka lahui i manaoia e hoopulapula i mahuahua.

 

Eia no ka ninau a mose i na Isaraela e paio ana, "Ho mea pono anei i ka Isaraela e paio aku i ka Isaraaela?"  Ua hala ia mau la, ke ku nei ka ninau ia kakou i keia mau la o ka hoopulapula me ka ninau iho i keia ninau, "He mea pono anei ia Hawaiia kuauli e paio aku in Hawaii ikuauli?"  me ko kakou ike ae no aole i oi ka upa i na wawae a elua, aka, i kahi pine ku hookahi.  E kukahi kakou imua o na ninau apan me ka lawe pakahi ana mai i ua mau ninau la e ku ana i ka wa alaila kako ike iho i ko kakou holomua.

 

He nui hewahewa na hana a ka kou e hana aku ai i pono keia hana hoopulapula o keia mau la kinohou.  E makaala aku kakou a e imi a  hoomakaukau i waihona kokua e kalaia ae ai o kekahi mau pilikia o na hoopulapula mua; aole wale no ko lakou pono, aka, no kakou like apau.  NO lakou la ka hiolo, he palaha wale aku no koonei.  No lakou la ka lanakila he hooneenee wale aku o koonei.

 

Ka mea oi loa o a no ko kakou lokahi ma na hana apau.  Ma kekahi olelo ana e hana hou kakou me ka hoopoina aku i na mea i hale, a e kikoo aku i na mea omua no ka pono o keia lahui kanaka Hawaiian kuauli.  Elilo kahi pine o kaupa a Laiana i kumu alakai no kakou mai o a o o ka aina.  O ua wahi pine nei ma keia ninau hoopulapula, o ia no ke Aloha.  E aloha kakou ia kakou iho i aloha mai ke Akua ia kakou; a Nana no e hookaawale ae i na hokailike ole i manaoia no kakou i kela wa ame keia wa.

 

Eia iho no kahi himeni a Laiana i kupono no ia mea o ke Aloha:

            E Hawaii e kuu one hanau e,

            Kuu home kulaiwi nei;

            Oli no au i na pono lani ou,

            E Hawaii e aloha e.

Hui--

            E hauoli e na opio o Hawaii nei,

            Oli e, olie e;

            Mai na aheahe makani e pa mai

nei,

            Mau ke aloha no Hawaii.

 

Ina no e himeni kela ame keia ohana i keia wahi himeni i na wa apau, e lana ae ai o ka manao e himeni hoonanea, e loaa ana no ka i`o o keia wahi mele, a hoohihi maoli iho no oe no ka u`i, a ku i ke aloha na ia mea auanei e hapai ae i ko aloha i ka aina, i ka lahui ame na mea e ae apau i piha ai o Hawaii mai kinohi loa mia, me ke a@ai ana, kula`i ana, ka palaha ana o kekahi, ka hehi ana iho o na wawae o na kukini i palaha ole ma keia holo @na, maluna o ka mea u mau mea paha i palaha a pela aku, a hoea aku i ka pahu hopu.  O ka mea i lanakila hauoli no oia i ka makana, o ka mea [  haule hope, nele no oia ; aka, o ka mea i palaha a hehiia iho me na wawae a haki paha ka pou o ka ihu, aole o ka nele wale i ka makaua kona pilikia, aka, o ka pou o ka ihu, ua haki, a lilo i mea hoopilikia iaia.  Mahope iho, ola ae la ka eha o ka ihu o ke kanakam nana aku oia i ka mea e paa ana i ka makana, a hoino aku iaia me ka olelo aku, "No kou keehi ana ia`u ke kumu o ka loaa ana o ka makana ia oe.  He lapuwale oe."

 

No kekahi ke kapa aku iaia he kapuawale, oiai, o lakou like ia ma ia heihei kukini ana Pele ko kakou kulana i keia la.  Ke holo like nei kakou, aole mea i koe.  Aole e pau keia holo ana a loaa ko kakou mau aina hoopulapula; o kahi ia e lilo ai o ko kakou manawa apau i na hana no kakou ponoi i iho me ka hoopilikia ole ae i kekahi.  E lilo ana kou mahele aina hoopulapula i ka hua kukini wawae nou ponoi iho e holo ni a pau ke a@o.

 

Ma keia mau aina kakou apau e lanakila ai, maluna o keia mau kahua ekolu i ha`iia maluna ae, mai ke kauoia ana aku e hana i na hana e hoopilikia ai i ka nohona hoahanau a lahui ana, aole loa he kowa e komo ne ni o na hoowalewaleia mai ma ka ai, e ikeia nei i kei mau la ; a no ka mea ua lako oe i ka ai.  Pela no me ka hanohano, a no ka mea, ko noho la ka hanohano me oe maluna o kou mahele aina.  Pela pu no me ka waiwai, a no ka mea ke pii mahuahua mau la kou lako a kuonoono maoli maluna o kou mahele aina.

 

Elike a like ana kaki ma na mea apaua maluna o keia pau aina hoopulapula; a no ka mea ua lik na eka ili aina, aole oi aole emi, pela na haawina dala, a pela aku.

 

Pau ka hemahemah iwena o kakou i ka auhee mai i kakou aku; aole ke hooioi, ka hukihuki a pela aku.  haulehia ka mana kipo i hoopilihia mau i ko kakou nohona lahui ana.

 

Loaa keia mau lako no kakou iho mamuli o keiia hana hoopulapula, heaha hou aku ia hana nui O ia hana nui aku, o ia ka hoohuihui ana i na loaa e waiho wale ana me ka h ohana ole ia, a kela ame keia ohauam no na hana hoonaauao a ano hana hou e ae, e ala mai nei o keia au hou, no na kanauna e hiki mai ana.  E kuulu i mau kahua no ia mau haua no na puaa a kakou o keia mua aku.   He mahele okoa aku no @@@ ia o na hoonee hana ana o koea hoopulapula lahui.

 

He mea ano nui ia o ke kukulu ana i na kahua kana o ia ano, a no ka mea, i ole kakou e hana i keia hana kukula kahua, me ka manao iho na keia hanauna ae no e hana aku ia hana, e houlolohiia ana ka hooholumua ana i na hana hoolaupa`i a hoonaauao o keia lahui.  O keia mau hoakala manao nae apau no ka pono o keia lahui, e lilo ana no i mea ole, he ole kakou e lokehi ma ka manao a hero like.. ma na alakai no e nana aku ai.  Ikaikn no na alakai me ka lakou mau hana.  ala mai no ka lahui mai a o a me ka ikaika.

 

E hookupono ae kakou ia kakou i keia mau la e nee nei, i makaukau no na lo no na aina o keia mua aku.  Aiole he wahi kanalua iki no ka weheia ae o no a aine apau o ke Teritoro nei, ma o aku o na makahiki elima i oleloia.  Ua lohe kakou i na koakaka a'ka loea paeli o ka moku aina o Kaleponi, i keia mau la koke ih@ nei, me ka hookoikoi iho i kana olelo maluna o keia mau wahi huaolelo, "Aole kanalua no ka holomua o keia hoolaupa'i ana."  He wahi olelo maikai.  E kuu mea heluhelu, a pau ae la neia mau mea hoopilikia, o ia ka ai, ka haua@ano, ai me ka waiwai, aole anei oe e ike aku, aia he aine laelae ma o aku?

 

I mohala lea ole keia mau mana hoohiolo i keia lahui, e kuu mea holuhelu, e nana aku i ke kumu o ia hana i hoao aku ai i ke keiki a ke Akua, mahope iho o kona puka ana mai, mai kana hookeai  ana ma ka waonahele.  E nana aku i ka ikaika o ia mau hoao n ka moi o ka nalo, ika Haku.  E nana aku i ka manao kupaa o ka Haku e ku-a na aia mau hoowalowale.  O ia mau mea no apau i hoaoia i ka Haku, o ia ka ai, ka hanohano ame ka waiwaik, oia mau kanokano ame ka waiwai, o ia mau mea no ka`u e ike nei i keia mau ia.  O ke ano e wale no, ua Jlanakila ka Haku maluna o keia mau hoowalewale ana, aku, o kanaka aolo.  Ua pau loa i ka palaha, keia lahui kanaka holookoa apau i keia mau mana nui ekolu.  Ua hala i kekahi a ua pa i kekahi.

 

____________________

Ahea la kakou ala mai e ka lahui? Ua hiki loa ia kakou ke ike mai o keia kanawai i hanaia mai ne no kakou, o ia kekahi kanawai nani loa, a ua lilo i mea hoopomaikai mai ia kakou Hawaii wale no.  He mea ano nui keia.  No ka mea i ko kakou ike ana, ame ka hoomaopopo ana i na pilikia e auamoia mai nei a kela poe Hawaii, ame na kanaka e ae i lawe i na aina o Waiakea, ua maopopo, o na dala a lakou i hookemo aku ai iloko o kela mau aina, ua poho a e lilo  ana he hana nui ame ka hoomaunawanui ana, mamua o ka ike hou ana aku i heia mau dala, i imiia e lakou me ka hoomanawanui.

 

Ina o kela poe Hawaii. i lawe i na aina o Waiakea, a o lakou keia i lawe ae nei i na aina o Molokau, in a la aole e poho wale na dala, a e ike koke aku ana i na pomaikai i iini nui ia e lakou.  O keia mau mea na hoailona a kakou e ike iho ae, ua oi ae ka pono o keia kanawai hoopulapula i hanaia mai nei, mamua o na kanawai hookuonoono aina o kakou e ku nei.  Mai ike ole ia nae  keia mau poino, in a aole keia haole o Dr. Mead i kauohaia aku nei e hele mai e nana i keia mau mea.

 

O kekahi mea ia a`u e hoomaikai aui ai i ka hele ana mai nei o Dr. mea, no ka mea iaia kakou i ike ae nei, ua hewa loa keia mau kanawai hookuonoono aina o kakou.  Ua hoike mau aku ko oukou meakakau i keia pilikia ame ka oi aku o na pomaikai ma keia kanawai i hoakakaia iho nei,  no ka lahui Hawai.  Ua lilie no nae keia mau olelo a`o a ko oukou meakakau i mea akaalaia mai.  A i ka lohe ana aku nei o ua poe nei no i hoino mai i keia mau olelo, a keia kanaka o ko lakou ano iho no, nana aku oe, he ku`umaka nui mai hoi kua.

 

Aka, ua lilo no nae na hoino o na la i hala aku i ko oukou meakakau, i mau kikiao makani, e pa ana me ka ikaika, aka, aole no nae i maka`uia aku, no ka mea, aole no i nele ka ike mua ana aku, e hoea mai ana na hoino o ia ano. Ua hoike aku au i ka Alii a kakou, i kona koi ana mai ia`u e hooikaika i keia kanawai, aole e loaa ana ia kaua ka mahaloia no keia hana, o ka hoino ka mea e loaa ana ia kaua.  Aka, ua hoike pu aku no au, e lilo  ana no na hoino i mea hauoli ia kaua, no ka mea, no na hanauna o keia mua aku ka kaua mea e noonoo nei.  Aole i hala ae ia mau olelo.  Ua ikemaka no oukou e na kanaka i keia mau hoino.  O ka`u wale no e koi aku nei, e kakali iki iho hoi ka oukou mau olelo hooholo ahiki ia kakou ke ike aku i na hana e manaoia aku nei.  I keia la, ua loaa mai i ko oukou meakakau, he mau hoomaikai mai ka poe mai no i hoino mua mai.  Aole nae i hiki mai i kahi o ka loaa ana mai o kekahi hoomaikai i ike mua ole ia.

 

MAIWAENA MAI O KA POE

KOLI KUKUI KEKAHI POE

KAULANA KIEKIE LOA

__________

 

He oiaio, ma ka moolelo o na lahui like ole o ke ao nei, ua ikeia na kanaka kaulana ma na oihana liko ole; he kaulana ko kekahi i noho mana no hookahi hauauna wale no; a o kekahi, ua kaulana aku a komo i ka elua o na hanauna.  O ke kaulana hoi o kekahi ua noho mana ia ioko o ka lahui iloko o na kenekuria he lehulehu.

 

O ka`ike nae ame ka naauao i loaa mai i ua mea kaulana la, ua loaa ae manuli o ka aihue ana ia mea (o ia paha ka olelo pololei) a hoohana iho i ua ike la me ke a'o ole ia e na kumu a'o helu ekahi. O kekahi hoi, mailoko ae no o na manao naauao i ulu ae, a hoohana no elike me ka paipai mai a ka uhane ike.  He kupanaha no keia mea`ke noho iho kaua e kuu mea heluhelu a noonoo.

 

E nana aku ia Aberahama Linekona o Amerika Kuipuia, ma kana mau hana naauao amo kana hooponopono aupuni ana.  He aiwaiwa na hana.  He mau hana naauao i loaa ole aku i na kanaka i hoonaauaoia ma ka kula kiekie.  A o kona kaulana ana e o mau nei ahii i keia wa, aole no i loaa aku i ua poe la i hoonaauaoia.  Pehea la hoi kona hoonaauaoia ana i Ka, ma ka nana aku ma kona moolelo he wahi koli kukui wale no ia i loaa ai kona naauao.

 

He kukahi kona mau manao, o ia hoi keia, aole he mau manao hukilua.  O ia hoi na manao e komo huikau ana iloko o ka pono ame ka hewa.  Ua paa kona manao e hahai i ka pono, a o na manao a hana pono a kona uhane e ike ana, o ia kana e hooko aku.  He hoopili wale ole malalo o na @ana hewa e hoopilikia ana i ka lehulehu.  Mamuli o keia ano la, i ike mai ai ka lehulehu a hokaulana ae i ka inoa o Aberahama Linekonaa.  Na na kanaka no i hookaulana ae me ke kauoha paa ana iho i na hanauna mahope mai e malamaia ka la o koia kaeaea.

 

He lehulehu o ia mau kanaka kaulana ma kela ame keia aupuni o ke no nei, a he mea makehewa ka hoakaka ae ia mau mea.  E olelo ae no kaua, e kuu mea heluhelu, i na mea no o ko kaua aina nei.

 

Iwaena o na oihana like ole o Hawaii nei, aia na kumu e ku ana imua o na kaumana i waeia no kekahi oihana i makemakeia; aia mawaho ae o neia mau haumana ho poe e ae kekahi i oleloia, he poe koli kukui, o ia ka poe haua a paa kukui no na aumana e ao ana.  I ka wa a ke kumu e a     o ana i na kaumana, e lohe ana no na koli kukui mamuli o ko lakou pili mau me na kaumana, e hala ae mai ka ike a keia poe holi kukui ahiki i ka puka ana o na haumana.

 

I ka pau ana o na a`o a ke kumu i na haumana ma hela ame keia la, a kaawale lakou, hoakoakoa ae la na koli kukui apau, a a`o no lakou iho elike me na mea i loaa ia lakou ma ia la.  Elike n ome ka na haumana  haawi, pela no lakou nei ahiki i ka puka ana.  o ka mea apiki nae mahope iho o ka uniki ana, a puka aku i ke akea, pii mai la ke kaulana o kekahi i maopopo ole.  I ka imi pono ia ana aku, ikeia aku la hewahi koli kukui wale no kekahi halau hoouaauao.  Pilikia maoli ka  poe i hoonaauaoia!

 

Ua ikeia keia mau mea ma na oihana apau o Hawaii nei, ma ka wa kahiko.  Iloko o na pa hula, lua, kuauhau, kahuna o ke akua, kahuna lapaau, kahuna kilo, kahuna kuhikuhipuuone, kahuna kakauolelo a pela aku.  O ia ano no ahiki i keia la, koe wale no keia, ua alaiia mai e na kanwai, a ke hoaoia mai nei no kekahi mau hana iho i koe e paniia mai me ke kanawai.  Elike me na oihana kauka lapaau, loio, kumu a`o a pela aku o keia mau la.

            Pela kakou e Hawaii kauali imua o keia hana hoopulapula.  Ke ikeia @..ai nei kakou apau loa ma ke ano he poe koli kukui wale no, maluna o ko kakou aina i kamaaina.  Ua ike no kakou i na mea kupono e hana ai maluna o ka aina, i loaa mai ai na hua kupono e ola ai ka nohon ohana ana; eie nae maka`u honua kakou i ka aina, o poho, aloaa ole ke ola kupono mai ka aina mai, ke hoi aku a mahi.

            Nohea mai keia ano manao@ Aole anai no ka ikaika mai o ka manao e noho onamiliona koke ae malaila? 

            Ina no ka ai âme ka i`a âme kahi e noho ai me ka oluolu ka manao, aole loa kakou e hookaulua iki i ka hoi ana i ka aina.

            He oinio he poe koli kukui i`o kakou.  He poe i ike a lohe i na hana ame na olelo a na makua, a ma ia ike a lohe ana, ua lawa ia ike e hoao ai maluna o ka aina.  He hoo kuhi wale no kumu e hoi nele ai, o ia no ka palaualelo, a i lanakila no hoi ka palaualelo i ka hanaiia, a in a he poe kekahi o ia ano, e ikeia e ola anaa, alaila, aole no ka palaualelo ka hewa, aka, no ka mea nana e hanai ana.  he oko ka palaualelo mai ka hooikika ana i ka hana a mele mamuli o ka hewa o ka la i hanauia ai.

            Nolaila, ma keia mua aku e ikeia aku ana no kae ala ae o ua poe koli kukui nei, a noho mana maoli maluna o ka aina, maka hua o ka aina.  Na ia hua no o ka aina e hooku kaokoa ae i ke ano o ke ola ana o ke kanaka, mai ke kulana hoopepe a hoopilimeaai a i ke kuokoa.

            E hana i na kana mahi elike me kau ike a hoomaopopo ana; a mai poina i ka koao i na alahele hana a kou pepeiao i lohe ai mai na makua mai.  He mau mea maikai wale no ia.  he okiloa ka hoka wale iho a po ka la.  Ke mau hoakaka wale no keia, e kuu mea heluhelu, maluna o na hana e hana ai, a e waiwai ole ana no paha keia, a no ka mea, eia na loea paeli honua ke ku kokoke nei me na komisina, me ka @nakaukau e hoike mai ia oe, e ka on a aina, i ke alahele maikai loa e mahi ai.

            No ia mea, ua nele ole kakou i na kokua i kela la a i keia la, ia kakou e noho ana ma ka aina.  E hoomanao nae i keia, a loaa ia oe ka nohona lako ana o keia mua aku, @naluna o keia mau aina hoopulapula, mai poina i keia, "He wahi koli  kukui  wale no oe i loaa ai keia lako ana"; a na ia mea e hapai loa ae ia oe maiwaena ae o ka poe i a`o ia mau hana mahi.

 

____________

UA LIKE ME KA LILIA IWAENA

O NA KAKALIOA

____

 

Aole manao e kaulike mai me keia poomanao e hakuia, ma olelo a hookuku ae, e loaa ka nani o ka manao.  Ua pili keia wahi olelo no kekahi i ike aku i kana mea i hoopunahele a aloha ai paha, i ka o-a ae iwaena o na mea i aloha ole ia, a i makemake ole ia.

            Na ke alii Solomona keia wahi olelo.  Ua lilo nae keia wahi olelo i kumu alakai hewa i ka noonoo o na kanaka, ma o ka hoopili poaene ia ana o keia wahi olelo, "Pela ka`u mea i aloha ai mawaena o na kai kamahine."

            No keia wahi olelo i hoopiliia ae i holo koke ae ai o ka noonoo maluna o ka wahine.  Ma ka nana aku, aia, me he mea la he wahine u`i e ku ana iwaena o na wahine pupuka, ma ka ike aku a keia kane (Solomona) ka mea nana ka olelo.

            O ka oiaio nae o keia olelo a Solomona, no ka hale no ia o ke Akua ana i kukulu ai, iloko o Ierusalema.  He nani, a kilakila i ke kau mai ma kahi kiekie o ke kulanakauhale, iwaena hoi o ka aina, i piha me na hale o ia ano i kulike ole me keia, ka Solomona.  Aia iloko on a (Hale) kana mea i aloha nui ai, oia o Iehova, kona Makua iloko o na hooponopono pilikahi nona iho, ame ka hooponopono aupuni ana.

            Ke hoopili ae no i keia wahi olelo ia kakou iho, i ko kakou hi-o ana i kekahi wa iwaena o na wahine, aia io no e ala ae ana ka manao i oia ano, a ike io maoli aku no mehe mea la he oiaio, a o ka oiaio io no ia, ma kau ike aku i kau mea i aloha ai, o ia wale no ka oi.

            He lehulehu na mea a kakou e hoopilipili ae ai i keia wahi olelo, a e kupono no. aka, o ka mea ano nui a`u e makemake nei o hoike ae o ia keia.

            O ka lilia e minamina nui ia nei i keia mau la, hiki hope o keia ike ana, o ia no ka Hawaii kuauli oiaio.  Ia oe e kuu mea heluhelu e kau ai ma kekahi oioina, a nana aku iwaena o na kakalioa ma ka aina i keia la, he mea paakiki loa ka ike aku a kou mau maka i ka lilia oiaio o Hawaii.  Aol@ e @iki i kekahi ke ku-e mai i keia me ka Na pua lilia oiaio o ka aina a ke Akua i hana mai ai mai ka po mai.  O keia olelo a kahiko mai ka pomai, `aole ia he olelo i hau wale ia ae.  Ke kumu ko keia olelo, e nana ma KInohi. 1:12 "I kinohi kana ke Akua i ka lani ame ka honua. 2.--- He ano ole ka honua, ua olhelohe, a maluna o ka hohonu ka pouli.  Aia ua po nei a na kupuna o kakou i hoike ai, he lahui kakou mai ka po mai.  He lahui i aloha nui ia e ka Akua, pela no kakou e ku nei mea makamae he aloha.

            Ma keia mau la koke iho nei, i kipa mai ai i o kakou nei he lehulehu o na ilikea, mai ka hikina mai o Amerika Huipuia, no keia ahahui Ma-lu. I ka elua o ko lakou mau la ianei, a ia lakou e luana ana mamua pono iho o ka Hokele Iana, ua ninau ae kekahi o ua poe la, i kekahi o na kamaaina e kuku ana, in a he mea oluolu i ko lakou manao e kuhikuhi, aia hoi maalo ana he wahi pua lilia, ka pua oiaio o ka aina: he memo oiaio na ka I ka Mahi ame ka Palena, oia o D. P. Keawehaku.

            He ku i ke aloha ke nana aku i keia ouli.  I keia wa i kuhikuhiia ae ai o na malihini, e na kamaaina, o ka Hawaii oiaio i oa ae i waena o keia mau tausani i akoakoa ae ia la.  Ua holo koke aku na malihini a ninau aku i na pua lilia la, in a he Hawaii oiaio oia.  Ua ae mai la kela.  No ia mau ua olelo ae lakou i ka maikai o ke kulana o na Hawaii, a omou mai la i ke pue ame ka lipine ma ka umauma o ua pualilia la o Hawaii, "Elike me ka lilia iwaena o na kakalioa.

            Aole no e pau ana ka`u nuku ana maluna o keia poo manao a kaua, o kuu mea heluhelu ahiki mai ke ala hou ana o @awaii kuauli, mai keia noho nanea ana.  E ia na lahui e, ke makemake nui mai nei ia kakou no ko kakou kulana i ka oluolu me ke aloha, a eia hoi kakou ke hoowahawaha uei ia kakou iho.

            E nana aku i na keiki a kakou, ua hoowahawaha kekahi i kekah.  He makemake loa akou i na mea malihini, mai ka mea kino kanu ola, a ka mea kino kanu ola ole.

            Nohea mai keia hana ana pela @ Aole anei no na kuko hewa e waiho ana iloko o ka naau, me ka lalama wale ana o ka noonoo i o a ianei, me ka manao, o ia na mea oi?

            Mai hoomalule oe ia oe iho malalo o keia mau manao lalau, a no ka mea, eia iho ke kanawai Hoopulapula ke ku nei me ka haka pono mai o na maka ia oe, e ka mea i kuleana i keia aina.  A in a oe e haalele iho i keia me ka manao aia io i Kalalau, Kauai, kou pono ma o kou hoao ana e hoolilo ae ia oe iho i Pilipino, Pake, Poto Riko, HIneku, Kepani, Kilipaki a pela akum e haule ana oe i mauliwaa, o oe ame kau mau hanauna mahope aku ou.

            He mea pono e ala kakou a noonoo pono i keia mea.  No makou no na koko kapa, he hiki loa ke ho`iho`i hou i ke koko i hope a piha hou  ma ke ano he kuauli oiaio iloko o na kanauna he ekolu wale no, nalowale kela koko on a malihini iloko o makou, koe paha maka hoonohonoho huahelu ana.

            E hiki i`o mai ana keia mea, aole e hoi nele mai, ma na aina hoopulapula o keia mua aku.  He ku ne i ka aka i ka nana aku.  I na ilikea e auaukai ana a olani ae la mahalo o ka wela o ka la no ke ak@ e loaa ae kauwahi hiohiona o ka pahoehoe o kahakai, i ko lakou ili, i hiki ai ia lakou ke olelo ae he kapa Hawaii lakou, ia kakou hoi e maka`u ana i ke kai o like auanei me ka pahoehoe, a hamo nui iho i ka puna i loaa ke kulana ilikea.

            Pehea la kakou e hoao nei e holo mai ka oiaio aku?  Aole ou wahi e nalowale ae ai e ke kuauli hookawaihae.

            Mai lawe kakou i keia ano manao a hoohana aku maluna o na aina hoopulapula, a no ka mea, malaila ana ka wela i ka la a maila mai la ili, haule ae no ma kahaki o ia ana no.  E hololi ae i kela ano, a e hoonui i ho i ka ula o ka ili i holo ke koko ou e kauali a ola hou o Hawaii.

            E maka`u ana anei kekou i ka ikeia mai he Hawaii kuauli@ He mau hana hoohilahila anei kekahi a Hawaii i hana ai a kakou e pihoihoi ai ka manao?  AOle! O ke kaulana o Hawaii, aia ma na mea e hauoli ai o ka naau. E hoohole hou aku ka ike a ke kakou mau maka imua, ma o aku o ka pou o ka ihu, i mohala a ahuwale ae na hana au e hana iho ae, no na hoonee hana ana no ke ola hou o Hawaii.

            Ua oui hoi kakou, e keia koena uuku, na pua a Kamehameha, e hoonaueue ae hoi a hooluiluli iho i naue na paemoku.  na moku i ikeia e ke ao holokoa i ke kaulike o na iku i ka HIkini Hema i moku paa ia, a o na hope kau like i ke Komohana-Akau; ka aina hoolulu o na makani huihui o ka Akau ame ka makani mahanahana o ka hema e hooluolu ana i na pua lilia oiaio o ka aina.

            Pehea mai kakou? O ka lohe wale aku no i ko oukou "O@ia mai," o ko kakou o ia like no ia, a naue like i ka aina hoopulapula i mahuahua ae na lilia iwaena o na kakalioa e kahihi nei.

______________________

HE EKOLU MANA HOOHIOLO

IKAIKA LA HWAII KUAULI

______

 

            I ke au o Kamehameh ke alii, ua ikeia ka mana o keia mea o ke aloha iloko o ka aina; ua lilo o aloha i pulakaumaka no na kanaka mai o a o o ka aina.  He mea i make`uia e na kanaka ke ku-e aku i na hane a ke aloha e waiho ae ai i ke alo o kela ame keia.  Ua ola na mea apau o ka aina, mai na mea kino hanu ola ame na kino hanau ola ole.  Me ia kulana keia lahui i ku ai ahiki mai na alakai hou me na meahou e alakai ana i na kanaka e ku maluna o kekahi oioiua i malihini, a e kauo ana i na kanaka e kapae ae ia mea o ke laoha aku, aka e aloha iho ia helu kahi.  O keia ka haulehia ana o kanaka mai ka pono mua mai.

            O na mea ano nui he ekolu, ke ku mau nei ia ahiki i keia la, a ua hoomaopopo ole ia aku ia mea wawahi i ko kakou nohona lokahi me ke aloha.  Aia ka mama o ke ai, ka mana o ka hanohano ame ka mana o ka waiwai.  Aia iloko o keia mau mea ekolu kakou e holo hele nei me ka imi nui ana i alahele, e kau aku ai ma kekahi o keia mau oioina me ka nana ole ae he makua, he ohana, he kaoo, he @uali, he ekalesia, a ahahui paha. E paleia ana na mana o ka nohona obana  ana a pela aku, no kela ake wale no e kau iluna lo kekahi o keia mau oioina i hoakakaia ae la.

            Ka mana o ka Ai -- Ma keia mana o ke ai kakou e ike ai i ko kakou k@uoia aku e hana i na kaua a ko kakou uhane i makemake ole ai e hana, no ke kalaia ae o ka pilikia e ku ana i ka wa; ua pinepine no ka loheia o keia wahi olelo iwaena o na kanaka i kauoia a ku mawaena o na manao elua, a ke kanaka e ninau iho ai: "E hana paha au!" A eia keia; "He mea pono ole e hana au i kela." A ma keia wahi komo iho la keia wahi olelo a ke kanaka: "Pehea  anei hoi e loaa ai kahi ai!"

            Na keia pilikia i ka al i kau mau i na hana a ka uhane i makemake ai na maka, ke kumu o keia hana aku ole ai.  Kupanaha nae, aohe leo, aohe no hoi he olelo i paneia mai, aka, hana aku nae ko kanaka i ua hana la a ka uhano i makemake ole ai e hana.  Lanakila ae la ka ai maluna o ka pono i`o @ ka uhane i ka mailio ae ai i ke kanaka.

            He lehulehu aku na hana ku e i ka pono a ke kanaka i hana ai, mamuli o keia mea o ka ai.  E nana ae kakou i na hana kalaiaina: E ku-e maoli ana oe i ka pono o ka nohona hoaloha ana, hoahanau, makua, kahu a pela aku, no keia mea wale no o ka ai.  A loaa ae la ua ai la, a ai ihmo a lawa, hapai ae la ka a@ane i ke alina o kau hana ana, in a paha he hana makamaka a hoaloha ole ia i hanaia, ike maoli iho oe i ka haule iho o ua @aau la i piha i ka ai kumakaia me ke kaumaka.

            Ike ae la oe a hoomaopopo iho he wahi kuakoko wale no ka ia mea o ka ai, i kau ike ana aku mamua iho o kou hana ana i na hana ku-e aku i ka hoaloha-- o ka hoaloha hoi he mea mau ia, a ke mea loaa mau ole i oi aku i ko ka ai -- noho iho ka wiwo me oe i na la apau, no kou hoaloha.  Pehea e hoi hou ai kla kulana nohona hoaloha ana?  E hiki ole ana paha, a no ka mea ua ike mai kou hoaloha ia oe he @awaliwali, he mauke wale, a he kuai lilo wale aku i ka nohoua hoaloha no keia mea o ka ai.

            Ka mana o ka hanohano: Pakele aku ke kanaka i ka maua o ka ai, hiki mai ka mana o ka hanohano; na keia mana e hooakua ae i ke poo a pii like na ike e pilipu ana me ia, o ia o ihu pii i ka lani, wahi a ka olelo, a me na maka kau iluna, a o na pepeiao, hooloihiia i ole e lohe iho i na leo kamaaina a kokoke no hoi; i na leo hou a malihini wale no ia e lohe ai.

            Poina ke kanaka i kona kahua maoli mamuli o ka hooleleia, hooholoholoia a hoomakaikaiia e hanohano oia na wahi a ua kanaka la i moeuhane mua ole ai e ike ana, a nanoa pono i kau mea o ka paiie, kiolaia aku la ia ma kauwahi okoa loa aku, ana e ala ae ni me ka hikilele nui, a ike iho, aoho on a mau hoaloha me ia, a olelo iho, "No`u no ka hewa; `ua hookae aku au i kuu poe hoaloha o ka wa ilihuna, no keia poe hoaloha hou au i manao ai he mau hoaloha oiaio. "Pilikia maoli keia, aohe ou pono o koe.  "E noho hoaloha ole ana ka hoi au ma keia aina.  Huli aku la na maka ihope a nana iho i na mea a ka uhane maloko e kamailio ana, ike aku la i ka hewa o kana alualu ana i ka hanohano, malalo o ka paiia mai me ke kuleana ole ilaila.  Ku iho la ke kanaka maluna o ka hoka a he kiahoomanao i na la ino.  Aohe hoaloha nana e hookipa mai.

            Ka mana o ka Waiwai: Pakele hou ke kanuka mai ka mana mai o ka hanohano, ku kokoke mai la ka mana o ka waiwai.  O keia kekahi o na mana ikaika oa e haule koke ai o ke kanaka, ma o ke kipeia.  No ke ake e waiwai keke, hopu i keia mau hana kipe, me ka nana ole ae i ka inoino o ka hopena o ia hana Uhipuia na manao pono iloko o ke kanaka o keia mea o ka waiwai.  O ke kanaka ako ui i na hana pono, malaila ka ikaika o ka waiwai e hooke ai, a pepe ke kanaka hoopono.  A loaa ae la ka waiwai i ua kanaka la ala mai na manao malihini iloko on a, e kauo ana iaia e hana i na hana hoopilikia wale aku ia h@`i, me ka ike ole iho i kana mau hana hoopi@kia wale aku.  He pono wale no na mea apau imua o kona make; o ka pono ame ka hewa.

            O keia mau kahua he ekolu i hoakakaia ae la, na mea ano nui a kakou e alualu nei.  He mau me@ maikai wale no nae apau, ke lawe mai ia mau mea me na manao maikai, aole hoi me na manao ino.  Ma kekahi aoao hoi ke nana aku, me ho mea la aole kakou ma kekahi kahua kukini wawae kahi i holo ai, me ke kau o na maka i ka pahu hopu ma keia kukini wawae ana.

 

______________________

Na ANAOI

_____

 

            Ke liuliu mai n@i na ohana i waeia no ka haalele iho i ko lakou mau wahi, a hoi aku o na ka aina "Kai Maloo," ka aina nona ka i`a peku wawae. Ihele hoi oukou e @ e hoomanao ae hoi i kehahi@ peku ana, na koonei poe hoi. @ no hoi i elua peku ana o kau @ o ka ekolu aku hoi, na ko nei @ hoi. Hu ka aka. Mawaho ae @ kei a mau wahapaa ana, ke @ aku nei ka lehylehu i na hoomaikai apau me ke kokua mai o na mana lani i keia hoomaikai ma o kona hoohua nui ana i na meaulu o ko @ kou aina, i loaa 'e ola ma ke @ iloko o ka nohona ohana ana, @ aku kakou apau ilaila, @ elima makahiki e hiki mai ana.

                        Eia no ke noho mai nei @ kakou me na mano maikai, @ hana hoopulapula. O ka pilihia @ aohe o lakou ou a kipa ae me @ kou mau manao maikai @ o J.H. Wise, a i ole o palapala ae no  hoi i ko oukou mau manao maikai i ikeia hoi e ka lehulehu o kakou. Ahea kakou hoopau i keia pee ana i ke pului Ua puka hoi kakou @ no; o ka wa keia o ka @ like i maopopo ka kakou mau @ nee hana ana o kei mua ahu me ka maua'e ole a hilikau o na @.

            Aia ma na meaai a ke kanaka e ai ai, ka uilani ana o ke kanaka ma na hana. Elike no me ko ke hanaka inu ana i ka rama i ala ne kela ma nao koa a hana aku i na hana ana. hilahila mamua, pela no @. E nana akku kakou, e ka poe on a lio, kau hanai ana aku me na meaai kau like o ka ikaika, e kaulike ana no ka ikaika o ua wahi lio nei; a i makemake kaua e kuu mea @ eueu ua wahi lio nei, o hanai ana kaua me kauwahi o ka pu; a i nui loa ka hanai- ann i ka @ piena ana ua wahi lio nei a aha'i me ke ka no ia oe i ka ino. He mau mea keia i maopopo i ka poe malama lio.

            me keia ano ae la no @ kanaka. Ai nui aku no oe i ka poi me ka i'o pipi, weia mai no ho koko, a eueu mai na manao me ka ikaika i huipuia me ka kuaki @. A in a oe e ai i ka poi me ka luau, o ia kau i'a, e ike no oe i ke aka hele o kou mau manao, a kekahi @ olelo ae ai nou @ Ua malau ia olelo, a no ka mea, nia ou i ke kaulike kahi noho mai ai. @ i ka wela, a aole no i ka kuikui. Peln no ka ike a na akoakamai e keia wa. Ua aleloia, o ka mana pia, ka mana o ka akika a mawa on a o keia, o ia ka mana kaulike @ waiho la iloko o @ mau lau ia helehele, a hua e aiia nei. O ka po aia ia iloko o ka mahele o ka @ O keia poi ai pu me kakahi mea @ ka papa kaulike, o ia ka inamona loaa ana ka oluolu maikai o ka opu: aole ka ikiiki.

            I ai oe i keia poi me kakhi mea o ka papa akika, e ike ana no oe i ke ano e o ka opu mai kela poi ana inamona.

            Pele no paha ka maikai ana o ke ola kino o na kupuna o kakou. He hoomaopopoia na meaai. Aohe he pono hahao wale iho i kela ame keia ano ai kupono ole.

            I hookahi ai ana a na kupuna e kakou i na mea ono malihini, a hoe maka mai ka opu e ooloku aole @ hiki ia oe ke hookokopo hou a ai hou ia mau mea. E lilo aua ia kanawai. He oialo, me ka makaakla wale no i ke ano o na meaai au e a ai ka pono, o ke ola ana. E @ e hemahema kakou ma ka aalu, ma na meaai e pono ai ka @  makaala, no ka pono o ke ola kino No ka opu ka pili ia e holopuni ana ia pilikia iloko o ke kino. Elike no me ka pilikia ana o ka ipuhae mahu, a  holopuni ka pilikia i na @ hana apau o ia balchana, i kaukai ke ola i ka mahu pela no ke ola ko kakou mau kino, i ke kaukai o ka pono i ka opu.

            Ke ike e aku nei no kakou i keia la i na hana e hapai a hookaulana ana i ka aina o Molokai, ma keia mau hoomakaikai na i ka lehulehu, ma keia mau kelepa iho nei o ke Kilauea, a me ka Maunakea. Ua nui maoli ke ohohiaia o Molokai i kau a mea o ka nani. Heaha ke ano o keia mau hiohionai Eia no, e lilo aku ana o Molokai i aina ano nui ma keia mua aku no na hana imi wai wai apau. He mea hale ole keia i na mea i hoinoia. Mahope iho o ke hoino ana he hoomaikai. Elike ae me ka pa ana o ka ino nui, aia he alaneo, lulu a lula ana (wahi a ka poe holo moana), mahope iho o ka ino.

            Pela no keia aina e Molokai, he aina i hoinoia'i kona lilo ana i aina hoopilikia i ka lehulehu ma o ka hiohoiia i Kalaupapa. Ke pau aku noi keia koikoi o ia ano noonoo @ ka wa ihala, a pau loa ae ua ino aei i ke kaawale aku, mai ka waihona noonoo aka o na kanaka e loho aku ana no kakou i na hoomaikai kekie loa no keia nina, i oi aku i ke keia mau la al kakou e lohe nei.

            He mea maopopo loa keia, e @ hewahewa ole ai o ke kanaka i hoomaopopo, ala he ino mahope o ke malie a i ale he malie mahope o ka @.