Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 47, 19 November 1920 — Page 5

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Mahealani Fronda
This work is dedicated to:  Uncle Bruce & Aunty Maile Goold

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, NOVEMABA 19, 1920

 

He Moolelo no HALIAKA WANAWOKA a i ole Ka Huepaula Ana o Kekahi Meahuna Pohihihi--- Ka Lanakila Mau Ana o Ka Oiaio.

------

            “He oiaio ua oi loa aku paha ka’u mau olelo i kamailio aku la mamua o ka mea kupono he nani nae ia ua puka kou la iwaho ko’u manao he mea hiki ole ia’u ke hoihoi kou mai nolaila e ae mai oe e Miss Wanawoka e hua’i pau aku au i ke koena o ko’u manao i koe.

            “Aole loa au i noonoo mua nou e Miss Wanawoka ma ke ano e lilo mai oe i kokoolua no’u no ka noho ana ma keia mamua aka nae i kuu wa i ike ai e haule aku ana ko kakou ana ilalo o kekahawai ua apo aku la ko’u mau lima ia oe a paa loa me ka puliki pu ana iho i kou noho ma ia hana ana a’u i ike maoli iho ai no au i ka hele o kuu aloha nou a paila i ka puuwai me kuu moeuhane mua ole nae e palehana mai ana ko kaua mau ola; a oiai ua lokomaikai mai ka lani ma ka hoopakele ana ae ia kaua ke manao nei au ea paa ko ke Akua manao e hoolilo ia kaua i hookahi a ke poohiki aku nei au imua au e aloha no au ia oe ahiki i ko kaua mau la hope ma ka honua nei.”

            “O, aole!  Mai hoopuka hou mai oe i na olelo o kena ano!”  i kahamaha mai ai o Haliaka me ka palulu ana mai i kona lima imua.

            “Aole no au e noi koke aku ana e haawi mai oe i kau pane no keia manawa aka no kekahi manawa okoa aku o kau wale no o ka ae mai e kakau aku au ia oe i kela ame keia manawa ma ko kaua ike mau ana i ko kaua mau manao iho e ike maopopo mai ai oe i ko’u mau ano apau a i ka wa kupono e hele okoa aku ai au a hui kino kaua ia wa oe e haawi mai ai i kau pane.

            “Ke waiho aku nei no au i na mea apau nau e noonoo me kou hoopaa ole mai i kekahi mea imua o’u i keia manawa; he hana maikai ole loa na’u ka hookikina wale ana aku pu ia oe o ka’u nonoi hope wale no mamua o ko kaua hookaawale ana oiai ke makaukau nei ke kaaahi e holo o ia no kou noonoo ana me ke akahele loa i ka’u mau mea apau i huakaka aku nei imua ou” alaila haawi aku la o Naki i kona lima no ke aloha ana Haliaka o kona lele aku la no ia mailuna aku o ke kaa me ka loaa ole he manawa ma ko Haliaka aoao e pane mai ai.

            I ke komo ana aku o Haliaka maloko o ke kaaahi a noho ino la ma kona noho ua hoopiha loa ia oia me ke kaumaha ke ike la ua kaikamahine nei i ka pana kapalili o kona puuwai aka nae mamuli o ka hoomanawanui ana i hiki ai iaia ke hoauhee aku i na noonoo maikai ole apau a iaia i hoea aku ai no ke kula aole kela helehelena kaumaha maluna ona aole no hoi kela ano kolohe me ka piha eu maluna ona ua auhee aku ia mau mea apau mai iaia aku he kaikamahine kaokoa loa o Haliaka ka mea hoi nana i hookahaha aku i ka manao o kona mau hoakula ame kana mau kumu.

            O kela haawi ana aku ona iaia iho malalo o na hoopakele ana a Robaka ke kanaka ana i lawe mai ai i kane nana o kela wale no ka mea hookahi nana i hoololi ae i kona mau ano kahiko apau a he kaikamahine ano hou loa oia ke nanaia mai he kaikamahine noho malie i piha me ka oluolu ame ke akahai.

            Ma kela hoea ana aku o Haliaka ma ke kula aole he mea i Kamailioia no kona mare ana ke kane elike no me kela inoa mua ona i paa maloko o ke kula o kona inoa no ia i kakau aku ai elike me kana i hoohiki ak uai ia Robaka e kakau aku ai elike me kana i hoohiki ak uai ia Robaka e pane mau mai ai i kana mau leka apau aole nae ma ke ano he kane a he wahine aka me he kaikuahine la ame ke kaikunane ko laua ano i ole ai e ala mai na manao maikai ole mai na kumukula mai no ua o Haliaka.

            Iloko o na pule mua o ka hoomaka ana o ke kula ua hookahaha loa ia aku ka manao o na kumukula mamuli o ka hooikaika maoli o Haliaka i ka huli ana i kana mau haawina apau ka mea i ike ole ia mamua no kela kaikamahine a iloko o ka mahina hookahi aia o Haliaka ma ke poo o kona papa me ka lilo o na haawina paakiki ame na ninau pohihihi apau i mea liilii loa imua ona.

            Ma na makahiki mua o ko Haliaka noho ana maloko o kela kula ua nanakee mai kana mau kumu iaia pela hoi me na kaikamahine holomua loa no ka mea he hana hoihoi ole loa nana ka huli haawina ana o ka lealea ame na hana kolohe malaila iho la kona holomua loa a ia lakou i ike mai ai ua loli loa ae o Haliaka mai kela ano kahiko mai ua nana mai a na mea apau iaia me na manao hoomaikai me ke komo okoa ana aku o ka lili iloko o kekahi mau kaikamahine na ka nui maoli o ke ia nei naauao.

            O ka hele hoi ia ahiki i ke kokoke ana mai i ka manawa e hoomaha ai o ke kula ua noi mai la kekahi o na hoakula e Haliaka iaia e hele like laua i ka hoomaha no kona home ka Kalivilana Ohaio aole nae e hiki iaia ke hele wale aku mamuli o kona manao iho me ka ae mua ole mai o Rokaka nolaila kakau okoa aku la oia i kana kane ina paha e hiki ana iaia ke hele e hoohala i ka manawa hoomaha me kona hoaloha.

            O ka pane a Robaka i kakau mai ai ua o Haliaka e haawi mai ana oia i kona ae no ka mea e haalele iho ana ua mamao nolaila ua lilo no i mea hauoli i kona manao kela hele o kana wahine e hoomaha me kona hoaloha.

            Hoakaka pu mai la no hoi no Robaka no kona waiho ana aku i na hana apau no na mea pili dala iloko o ka lima o kona loio me ka hoakaka ana mai imua o Haliaka na kela loio e hoouna mau mai i kona haawina dala i kekla ame keia hapaha oiai oia e kaaeale aku ana no kahi mamao a loa no ua makemake ua o hoike aku ia mea i ka loio me ka hopohopo ole no ka hookoia mai o kana mau mea apau e makemake ai.

            He leka kela a Robaka i kakau mai ai i piha me na manao makee no Haliaka a ua kaikamahine nei e hoohewahwa ole ai i ka piha maoli o Robaka oluolu me ka noonoo nui i kona pono me ka hoakaka ole ia o na manao maamau no kealoha o ke kane i kana wahine pale hoi o wahine i kana kane.

            I ka hooki ana iho o ua o Haliaka i ka heluhelu ana i ka leka a Robaka i kakau mai ai iaia ua hiki ole i ua kaikawahine nei ke kaohi aku i kona mau waimaka mamuli o ka ike maoli ana iho i ka oiaio o ka Robaka hoohiki imua o ke kahunapule ana i ike maoli iho ai no aia mau ko Robaka noonoo iaia ma ke ano he kaikamahine opiopio loa alaila minoaka ae la ua o Haliaka no kela kuhihewa o kana kane no ka mea iloko o na mahina eha o kela noho ana maloko o ke kula ua loli loa kona mau ano aole o kela kaikamahine hoomaopopo ole iaia iho aka he wahine oia a kekahi kane e haaheo ai ke ike mai iaia.

            He mea oiaio ua akahele loa o Haliaka i ke ano o ka hana ana i kona lauoho aole elike me mamua ka hili mahoe o ke poo e lewalewa aku ai iluna o na poohiwi aka e hana aku ana oia i kona lole e makaala ana oia i wahi e loaa ole ai ka nemaia mai e kona mau hoa kule.

            “O ka loaa koke ana mai nei no ia he makana Karisima.  He wahi poki uuku kekahi a Robaka i hoouna pu mai ai me kela leka nolaila wehe ae la oia i ua wahi poki nei a e kona ike ana iho i ka waiwai maloko o kela poki ua hoopiha loa ia mai oia me ka olioli no ka mea e waiho pono ae ana imua o kona mau maka kekahi komolima daimana aia hoi kekahi mau huaolelo pokole i kaukauia ma kekahi apana pepa e waiho ana alaila heluhelu iho la oia o na mea i palapalaia penei:

            “Ke hoouna aku nei au i keia komolima kaimana me ka ano he wahi makana Karisimaka ia oe e Haliaka.  E hookomo aku i kena komo ma ka manamanalima o kela komo kahiko au e malama la; malaila laua a elua e paa mau ai i na manawa apau.  Ua hiki ia oe ke noonoo iho ina i loaa he manawa no kaua e kukakuka mua ai maluna o kela kumuhana ano nui loa au o ka hele ana mai e ike ia’u ma kela po poina ole ina ua loaa kahiko aku keia komolima ia oe ma ke ano o ko kaua komo hopalau ia.”

            Me ka piha hoihoi loa i lalau iho ai o Haliaka i ke komolima a hokomo iho la ma kona manamanalima alaila hoopili ae la i kona mau lehelehe me ka puana ana ae i keia mau huaolelo:

            “He keu aku maoli no ka maikai o Robaka ua hoike mai oia ma kana mau hana apau he mea nui loa au iaia ina no paha aole oia i aloha mai ia’u elike me ia a’u i ike maoli iho ai no i ko’u ano; ke hoohiki nei nae au e hoea mai ana i kona manawa e aloha mai ai ia’u ma keia hope aku.”

            Iloko nae o kela manawa i kikeke mai ai kekahi mea mawaho mai o ka puka o kona rumi nolaila hele aku la oia e wehe i ka puka eia ka o Ada Kanakona me kona komo ana mai iloko o ka rumi.

            “Ka he komolima hou hoi kou e Haliaka a’u e ike aku nei?”  wahi ana me ke kahaha.

            “Na kuu kahu mai nei keia komo no ka mea ua hoouna e mai nei oia i keia makana mamua ae o ka manawa no ka mea e holo ana oia no na aina mamao e hala ai kekahi manawa loihi iaia ma na aina e mamua o kona huli hoi hou ana mai no kona home.”

            “He keu aku kena a ke komolima maikai maoli me he mea la nae ua like loa kena me ke komolima hoopalau a o ka lua aku o ke komo ua like me ke komo mare.”  me ka nana pono loa ana aku o Ada Kanakona i kela mau komolima elua.

            “O keia komolima mua ma kuu manamanalima he komo ia no ka makuakane o kuu kahu.”  i pane aku ai o Haliaka me ka hele a pii ka ula ma kona mau papalina me ka pana kapalili hoi o kona puuwai alaila hoololi koke ae la oia i kana kamailio ana i ka pane hou ana aku:

 

MOKUNA XII.

 

            He nuhou maikai ka’u e hoike aku ana ia oe e Mss Kanakona e hiki ana nei ia oe ke koho mai?”  wahi ana me ka haawi ole aku i manawa no kona hoaloha e niele hou mai ai iaia e pili ana i na komolima.

            “Ma ke ano o kou helehelna au e ike la aia kekahi mea ano nui loa au i lohe ai; aka aole nae e hiki ia’u ke koho aku no ka mea ua ike e no au e huhewa ana ka’u koho ana me ka pololei ole.”

            “O ua meahou la ea e hele pu aku ana au me oe ame Naki Alika no ka hoohala ana i ko’u Karsimaka ma Kalivilana.”

            “He meahou i’o kena a ke hauoli loa nei au o oe pu kekahi e hele ana me a’u.  wahi a Ada Kanakona.

            “Owau pu no kekahi i hoopihaia mai me ka hauoli no ka hele makaikai ana aku no ko oukou home; nolaila ua holopono loa na mea apau a kaua i kukakuka mua ai no ka mea ua loaa mai nei ko’u aeia e hele no ko oukou kulanakauhale.”

            He mau hoaloha pilipaa loa o Haliaka me Ada ma kela ano kolohe no o laua eia nae aole hoi he kolohe  o Haliaka ma keia hoi hou ana iloko o ke kula eia nae he o ia mau no ka pipilipaa o ko laua noonoo kekahi no kekahi.  Ua nui no na manawa a na kaikamahine e ae i hoala mai ai i na hana lealea me ka manao he mea ia no Haliaka e komo pu aku ai aohe nae ke wahi mea a lihi hoihoi aku o Haliaka i kela hana a ua hoohauoli loa ia aku ka manao o n kumukula no ka mea mamua aku he ku maoli i ka hoouluhua na hana a kela poe kaikamahine i kau a mea o ka lilo loa o ko lakou nonoo ma na hana kolohe.

            “O kekahi mea a maua o Neki o ke kamailio ana mai nei eia ka ua maopopo mua i ko Neki kaikunane oia o Hale e hoea aku ana kakou nolaila ua kono aku nei kela kaikunane i kona hoaloha ia Mr. Apelakona ame ko’u kaikunane me Naki e hoea ae no ka ike ana ia kakou iloko o na la kulaia a i hoike e aku no au ia oe ea aole ana e nele ka nui o ko kakou hauoli.”

            I ka lohe ana aku o Haliaka i na hoakaka a Ada Kanakona no ke konoia ana o na keonimana ekolu e hoea ae no Kalivilana a i hookahi ko lakou hauoli like ana iloko o kela wa homaha o ke kula ua mihi loa oia no kona ae ana aku i ke kono a kona mau hoakula.

            Ua maopopo no ia oe e ka makamaka heluhelu ke kumu o ko Haliaka mihi ana iho la no kona ae ana aku i ke kono a kona hoakula mamuli no ia o kona makemake ole e halawai hou aku me Naki Kanakona kela kanaka opio nana i hoopakele iaia maluna o ke kaaahi a i hoike okoa mai ai hoi i kona aliha iaia nei no ka mea aia no iloko o ko Haliaka hoomanao ana na olelo apau a kela kanaka opio i  kamailio mai ai imua ona.

            Me kela maopopo no nae i ua o Haliaka e halawai hou aku ana oia me Nake Kanakona he mea maikai ole nona ka hoike okoa ana ae imua o kona mau hoakula i na mea i kamaikioia mawaena o laua aoki loa aku hoi kona hoole ana aku aole e hele pu me laua e hoohala ai i ko lakou mau la hoomaha.

            He mau la mahope mai o ke kukakuka ana o kela mau kaikamahine ekolu no ka lakou huakai hele hoomaha ua haalele like iho la ua mau kaikamahine nei i ke kula me na manao ulumahiehie o ka hauoli elike me ke ano mau o na kaikamahine opiopio.

            Maluna o kekahi kaaahi e holo ana no ka Hema i kau aku ai lakou ekolu a ma ahiahi no hoi o kela la i hoea aku ai ke kaaahi no ka halehoolulu ma ka palenapau o ka lakou huakai hele a i  ka lele ana aku o ua mau kaikamahine nei e ke mai ana kekahi kaa nani me na paalio ulaula e kakali mai ana i kana mau ohua opiopio.

            He kaalio kela i hoounaia mai e ka makuakane o kekahi o na kaikamahine opio a iloko o kamanawa pokole loa aia ua mau kaikamahine la k elaweia la e ke kaa no ka home nani e kakali mai la no ka hookipa ana aku i na malihini.

            Oiai ua ano molehulehu loa i kela manawa o ka hoea ana aku no na kaikamahine opio no ka home o Mr. Alika ua hele owaho o ka pa a kauluwela i na kukui pela no hoi me na wahi apau o kela home nani a elike me ke ano mau o na makua makee keiki pela i apo mai ai o Mr. ame Mrs. Alika i ka laua kaikamahine ame kona mau hoakula me ke ohaoha.

            “Aole i hoea mai nei na kanaka opio o oukou ka mua loa o ka hoea ana mai la,”  i hoakaka mai ai o Mrs Alika mahope iho o kona ike pakai ana mai i na kaikamahine opio.  “Ua iki loa nae ko oukou hoea mua ana mai nei no ka mea e loaa ana he manawa nui no oukou e holoi ai i ko oukou lepo a komo mai i mau lole hou mamua o ko lakou hoea ana mai.

            “Ma ke kaaahi e ku mai ana ma ka hora eono e hoea mai ai lakou a e kii hou aku ana ke kaa ia lakou no ka hoihoi ana mai i kauhale nei nolaila e hoomanawanui iki ka pololi a hoea mai lakou i  hokahi ko kakou noho like ana aku maluna o ka papaaina.”

            Me na manao makee iloko o Mrs. Alika i alakai aku ai oia i kana mau kaikamahine no ka hale maluna a kuhikuhi ake la i ko lakou mau rumi i hoomakaukauia me na mea apau e hoohalahala ole ai ka naau no ka mea he mau makua kuonoono kela ua lilo ka nui o ka laua dala i mea e hemahema ole ai ko laua home ma na ano apau.

            No ka hapalua hora kela wehewehe ana o ua mau kaikamahine nei i ko lakou mau lole kaahele a komo mai la ka hui pu ana me na kanaka opio ekolu o ka hoea ana mai i ka hale i kela manawa.

            Me he mea la nae iwaena o na kaikamahine ekolu o Haliaka hookahi ke kaikamahine hiehie o lakou a ia Naki Kanakona i ike mai ai aiai ua lelele wale ae la no kona oili me ka olelo okoa ana iho iloko ona mamua oka pau ana o na pule hoomaha ia lakou ma kela wahi e ae mai ana o Haliaka e lilo i wahine nana elike me kana i noi mua aku ai iaia.

            He mea makehewa wale no paha i ka mea kaku moolelo ka hoike neepapa ana aku i na hana hoohauoli iloko o kela mau pule hoomaha o ke kula koe wale no kakhi mau mea ano nui elua na mea i pili pololei aku ia Haliaka no ka mea oia ka mea nona keia moolelo.

            Ma ke ano nui nae ke olelo ae ua hoohalaia e na kaikamahine opio ame na kanaka opio he mau la ma na hana e hoohauoliia ai ko lakou manao e laa ka hele ana i ka holohau ka hulahula ame kekahi mau hana hoohauoli e ae e hoopiha mau ia ai na la o ka noho ana o kela mau kaikamahine me ka hauoli mamua o ko lakou huli hoi ana aku no ke kula.

            Ma kela po mua loa o na kaikamahine me Kalivilana ua hoolalaia e Mr. ame Mrs, Alika he po ia no ko lakou hele like ana i ka nana keaka a ma kekahi po mai hoi he po ia i hoolalaia e Naki Kanakona ame kona kaikuahine no ka malama ana i kekahi anaina hohauoli no ka hui pu ana mai o na kamaaina ame na malihini ma ka home o Mr. Alika.

            No Haliaka nae ma kela la mua loa o ko lakou hoea ana ma Kalivilana aole he maikai o kona ano ua loaa oia i ke anu ma kela huakai a lakou o ka holo ana mai ma ke kaaahi nolaila nonoi aku la oia i na kamaaina o ka hale e hookuu mai iaia aole e hele i ka nana keaka.

            Ua lilo kela i mea maikai ole i ka noonoo o Mr. Alika ahiki i kona hoike okoa ana ae i kona manao e hoopau ko lakou hele ana e nana keaka ma ia po aku nae mamuli no o ka paakiki loa o Haliaka ua hiki no iaia ke noho me ia ua hele aku la no na mea apau i ka nana keaka ma ia po a koe hookahi wale iho la no o Haliaka ma ka hale.

            Aia o Haliaka maloko o ke keena waiho buke kahi i noho ai mamua o ke kaouahi hoopumehana me ka heluhelu ana i kekahi buke moolelo.  He po ino no hoi kela me ka pa mai o ka makani me ka ikaika pela hoi ka haule mai o na kulu pakaua me ke ko’iko’i nolaila aole ana mea e ae e lohe aku ana o ka nu wale no a ka makani mawaho mai o ka hale.

            O haliaka hookahi wale no koloko o kela hale nui aia no na kauwa maloko o ko lakou hale i hookaawaleia ma kahi kaawale aku.  No kekahi manawa nae oiai e heluhelu ana o Haliaka i ka buke ua lulumi mai la ka makehiamoe maluna ona o kona hiamoe aku la no ia maluna o kona noho a i puiwa oia i ka paa ana aku o kekahi lima maluna o kona poohiwi.

            Me ka hikiwale loa i ku ino ae ai o Haliaka iluna a i kona ike ana mai i ke ku aku o kekahi kanaka imua ona ua loaa koke aku la no iaia ka ike no kela knaaka a hooho ae la:

            “Auwe o oe anei keia e Waila!”

            “Aole au i moeuhane mua e loaa ana oe e Haliaka ia’u maloko nei o keia hale.”  i pane mai ai o Uilama Waila me kona piha loa i ke kahaha me ka hele ana mai hoi o Kimo Waila kana keiki a ku ae la mamua mai o Haliaka me ka nana pono ana mau ma na maka o ke kaikamahine opio.

            Ua piha loa o Haliaka me ka maka’u no ka ike ana mai i kona makuakane hou ame kana keiki no ia maka’u i hiki ole ai iaia ke pane ake he hookahi huaolelo aka nae i ka hala ana o kekahi mau sekona mahope mai akahi no a hiki i ua o Haliaka ke pane ae i ka i ana aku:

            “Heaha ka olua i makemake ai maloko nei o keia hale?”

            “Ua loaa mua ka ike ia’u he po lele uwaki keia no ka ona nona keia home ame kona ohana manao iho la au o ka manawa maikai wale no keia e hele mai ai e kilohi i ka loaa mai ana oe maloko nei.”  i pane mai ai o Uilama Waila me ka minoaka ma kona mau papalina.

            “Alaila he mau kanaka aihue anei olua?  Ma ka aihue ame na hana powa anei, e loaa nei ia olua ke dala?”  wahi a Haliaka me ka pihoihoi.  “Ua hoea mai nei anei olua i keia po ma keia hale no ka aihue ana?”

            Ua maopopo ia Haliaka he nui na lako gula me dala maloko o kela home a ua ike no hoi oia ka hookomo ana o Alika i kekahi mau bila dala lehulehu maloko o ka pahuhao ma kela ahiahi nolaila ua hele oia a piha me na manao pihoihoi no ka lilo aku o kela mau waiwai i ka aihueua e kela mau kanaka.

            “Ua ikaika loa kau mau olelo e Haliaka e kamailio mai nei no ko maua ano”  i pane mai ai o Uilama Waila me ka minoaka ma na papalina.  “Aole maua i makemake e lawe aku i na lako hoonani o keia home aka ma ke dala noka maua i makemake ai e lawe me na lako gula no ke kokua ana aku i ka poe nele a ilihune a he nani hoi ia ua loaa iho la oe ia maua maanei nei nolaila e haawi mai oe i kau mau kokua ana no ka holopono o ka maua misiona i keia po.”

            “Aole loa!”  wahi a Haliaka me ka huilili o kona mau maka i ka inaina.  “E kokua!  E kokua!”

            “Uwoki!”  i poha mai ai ka leo okalakala i Uilama Waila me ka unuhi ana ae i kekahi pu panapana mailoko ae o kona pakeke a kau pono mai la imua o Haliaka.  “Ina e hoao hou ana oe e kahea e ike no auanei oe i ke komo aku o kekahi poka o keia pu e inu i ke koo oou puuwai.  I lohe ea ua pau loa no puka o keia hale i ke kiia e maua a paa e hiki ole ai i kekahi kauwa ke komo mai no ka mea i ko maua hoomaka ana i ka maua hana aole loa maua i hoopoina i na wahi e hoea mai ai o ka pilikia.  Ina he makee kou i ke ole ia alaila o ka noho malie k amea maikai a ma ka’u mau mea apau e kauoha kau ai ia oe nolaila oe e hooko mai ai.”

            Aole he mea e ae a Haliaka e hana aku ai oiai aia oia iloko o ka mana o kela mau kanaka ino eia nae aole no i kaawale aku ka noonoo maikai mai iaia aku koe wale no kona kakali malie ana o ka hoea mai i ka manawa kupono ana e hoohana aku ai i na mea e hooko ole ia ai ka manao aihua ame ka pakaha o kela mau kanaka.

            ‘Alawa aku la ka ua o Haliaka nana ana i ka uwaki o ka hapalua ia i hala o ka hora eiwa nolaila he hora okoa a oi koa alaila huli hoi mai o Mr. Alika ame kona mau hoa i ka hale a iloko o kela hora hookahi ua loaa maoli ka manawa nui i kela mau kanaka e kuekaa ai ialoko o kela home e holopono ai ka laua hana aihue me ka ehaeha loa nae o ko Haliaka noonoo no ka poino e kau aku ana maluna o ka ona nona kela home.

            “Ke makemake nei au ia oe e Haliaka e noho ilalo me ka hoala ole mai i kekahi ku-e ana oiai au e huli ana ialoko nei o keia hale”  wahi a Uilama Waila a noho iho la no hoi o Haliaka ilalo me ka huli ana aku o ua kanaka nei i kana keiki a i aku la:

            “Ke makemake nei au ia oe e Kimo e hakilo loa ia Haliaka a nai ae iki iaia e halele iho i keia noho a e hoao ae paha e kahea i mau kokua a e hele ae hoi ae e nana i kela pahuhao malia o hiki ia’u ke wehe me ka maalahi loa.”

            Haalele iho la ua o Waila ia Haliaka malalo o ke kiai makaala ana a kana keiki o kona hele aku la no ia no kahi o ka pahuhao e ku mai ana a mahope o kona nana ana iho no kekahi mau sekona hooho ae la:

            “Ke manao nei au aole he hana paakiki ka wehe ana i keia pahuhao,”  wahi ana ma ka hoomaka ana aku e oniu i ke poheoheo o ka pahuhao.

            Ia Haliaka e nana aku la i ka hana a kela kanaka na hele oia a piha loa me ke pihoihoi oiai ua maopopo loa iaia e hemo ana ke pani o ka pahuhao oiai ua noho hana mua o Uilama Waila maloko o ka hale hana pahuhao a ua lohe no hoi oia i ke kaena o kela kanaka no ka lilo o na pahuhao paa i hanaia i mea liilii loa iaia.

            Aole i makehewa kela kaena ana a Uilama Waila no kona akamai i ka wehe ana i na pahuhao no ka mea iloko o ka manawa pokole loa o kona hooniniu ana mai ke poheoheo aia hoi ua hamama ae la ua pahuhao nei a mailoko mai o kekahi ume i lawe mai ai oia i kekahi pu-a bila dala a hookomo ae la maloko o kekahi pakeke o kona kuka alaila huli mai la imua o Haliaka a kamailio mai la:

            “He pomaikai nui keia i loaa ia’u i keia po e Mrs. Robaka Pilikina,”  me kona moke okoa ana ae i ka akaaka.  “Iloko o ka mama wale no o ka mea i hanaia aku la eia ka e loaa mai ana keia pomaikai nui a’u i moeuhane mua ole ai,”  me ka noke hou ana aku o ua kanaka nei i ke kuakaa i na ume liilii e ae oloko o ka pahuhao a no ka loaa ole paha iaia o kana mea i makemake ai pane hou ae la:

            “Aole na lako gula o Mrs. Alika maloko nei o keia mau ume liilii e oluolu anei oe e Haliaka e kuhikuhi mai ia’u ikahi i waiho ai?”

            “Ua lawe pu aku nei no oia me kona mau lako hoonani i keia po,”  i pane aku ai o Haliaka.

            “O kona mau kula pepeiao wale no kana i lawe aku nei ua koe no kona lei daimana me ke ke’a gula.  Ua ike mau au iaia me kela lei daimana i keia po nae ia’u i nana mai nei maiwaho mai o ka puka aniani aole au i ike ma kona a-i nolaila ua waiho no oia i kela lei ma ka hale nei a o ka’u e noi aku nei ia oe e Haliaka e kuhikuhi mai oe ia’u i kahi i waiho ai o keia lei daimana.”

            “Pehea e maopopo ai ia’u na lako honani o Mrs. Alika no ka mea he malihini au ma keia home o ko’u hoea ana mai nei no ia ma keia la iho nei?”  i pane aku ai o Haliaka.

            “He keu aku no paha oe e Haliaka a ke kaikamahine koa o ka’u no ia i mahalo mai ai ia oe aka nae ua pau na la i hiki ai ia oe ke hookiekie mai maluna o’u no ka mea eia iloko o ka poho o kuu lima kou ola ame kou make.  E hoohiki mai ana anei oe miua o’u aole loa i maopopo iki ia oe kahi i waiho ai o na lako hoonani o Mrs. Alika?”

            Ua maopopo loa ia Uilama Waila aole o Haliaka e hoike aku ana ikekahi mea oiaio ole a o ia ka ua o Haliaka o ka pane ana aku:

            “Aole loa au e hoohiki aku ana imua ou.”

            “Aia hoi paha la ua maopopo ia oe kahi i waihoia ai o kela mau lako hoonani oiai ke hoole mai nei oe aole e hoohiki.  Ina ua ike oe i kahi i waiho ai o ka lei daimana ea e hoike mai i keia wa me ka hoohakalia hou ole aku oiai aole he nui o ko’u manawa i koe e noho ai maloko nei o keia home.”

            “Aole au e hoike aku ana ia oe,”  wahi a Haliaka me ka hele o kona mau papalina a ahikea me ka hulili pu hoi o kona mau maka.

            “I paa hoi paha oe i ka lole i kou hana ole ia aku i kekahi mea e owaka ae ai ko waha,” alaila kau okoa mai la ua o Waila i kana pu panapana imua o Haliaka.  “Ke ike mai la no oe i ka waha o ka lilo bulu he hookahi wale no mea nana e kaohi mai ia’u mai ka hoouna ana aku i ka poka iloko o kou kino o ia kou hoike ana mai i kahi i waiho ai o ka lei daimana o Mrs. Alika.”

            “Ina oe i makemake e hapala i kou lima me na kihe’ahe’a koko o ke karaima pepehikanaka ua hiki ia oe ke ki mai i kau pu panapana aka o ko’u haha’i ana aku ia oe i kahi i waiho ai o kela lei aole loa au e kumakaia aku ana i ko;u mau hoaloha.”

            Ike iho la o Uilama Waila ma o kela pane a Haliaka he mea makehewa wale no ka hoao ana aku ma na hana hoowaliwali i wahi e hoike mai ai kela kaikamahine i ka mea oiaio.

            “He nani ia ua hoole mai la oe e Haliaka i ke kuhikuhi ana i kahi waiho ai o ka lei daimana o Mrs. Alika; e lawe maoli ae ana au ke ko’iko’i ka huli ana aku ialoko o ka rumi moe o Mrs. Alika ahiki i ka loaa ana.  O ka’u e  kauoha aku nei ia oe e lawe aku oe ia’u noloko o kela rumi e noho wale mai no hoi oe ma ke ano makaikai a owau no ka mea nana e huli aku mamua hoi o’kou noho hookahi ilalo nei.”

            Aohe mea hiki ia Haliaka ke hana aku o ka hooko wale mai noi ka makemake o kela kanaka ino nolaila pii aku la oia no ka hale maluna me ka ukali pono aku o Waila mamua pono o kekahi puka pane aku la o Waila:

            “Mamua o ko kakou hele ana aku imua ke makemake nei au e hoike mai oe e Haliaka heaha ke ano o keia rumi?”

            “He rumi keia e waiho ai o na lole o Mrs. Alika.”

            “O keia kakhi rumi maikai loa a’u e hele aku ai e nana malia aia he mau mea hoonani maloko olaila i kupono no ka poe ilihune.  He hookahi a’u kuka koloka i ike ai ia Mrs. Alika a me he mea la he mau kuka koloka hou ae no kekahi aia maloko kahi i waiho ai,”  wahi a Uilama Waila me kona wili ana aku i ke poheoheo o ka puka eia nae ua paa i ke kiia.

            “Ua ike no anei oe i kahi i waiho ai o ke ki o keia rumi?”  i huli mai ai ua kanaka nei a ninau ia Haliaka.

            “Ae, ua ike au i kahi i waiho ai o ke ki,” i pane koke aku ai o Haliaka me ka hoohakalia ole no ka mea ua maopopo iho la iaia kekahi mea ana e hana aku ai no ka hoohoka ana i kela mau kanaka ina e holopono ana kekahi noonoo o ka oili koke ana ae iloko ona i kela manawa.

            “Ina ua ike oe i ke ki ea alaila e kii aku a lawe mai i wehe aku ai kakou i keia rum, no ka nana ana i na waiwai maloko!”  o ke komo ae la no ia o Haliaka maloko o ka rumi moe o Mrs. Alika a lawe mai la i kekahi ki e kau ana ma ka huka i hanaia maluna o ke poo o ka moe.

            I ka hoea hou ana mai o Haliaka me ke ki ua poha mai la ka leo okalakala o Waila i ka i ana mai:

            “E wehe aku oe i ka puka o kena rumi alaila komo aku iloko a mahope aku nei maua.”

            Iloko o ka manawa pokole loa ua hamama ae la ka puka me ke komo ana aku no hoi o Haliaka iloko a mahope aku o Waila ame kana keiki.  He pouli pu wale no oloko o kela rumi koe ae la nae o Waila i ke kukaepele a iaia i paia me na hulu holoholona i hanaia ma ka a-ikala ua piha loa ua kanaka nei me ka olioli.

            “Ea mahea kahi i waiho ai o ke ki  e a ai ke kukui?”

            Kuhikuh aku ila o Halaka i kahi i waiho ai o ke ki e kaomi aku ai alaila a ke kukui a iloko o ka manawa pokole loa ua piha ae la oloko o ka rumi i ka malamalama.

 

( Aole i pau. )