Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 5, 4 February 1921 — Page 6

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Dion'e Tomaselli
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, FEBERURI 4, 1921.

 

He Moolelo no

 

HALIAKA WANAWOKA

 

a i ole

 

Ka Huepauia Ana o Kekahi Meahuna Pohihihi --- Ka Lanakila Mau Ana o Ka Oiaio.

 

            “Aole e hiki ia’u ke ae aku i kau noi, no ka mea he nui ka’u mau leka e kakau aku ana i keia po, aole e hiki ia’u ke kakau. aia wale no a kaawale au ma kahi mehameha,” wahi a Haliaka i pane mai ai, me kona makemake loa e kaawle koke mai ke alo aku o ka wahine, nana na hana hoohilahila he nui, ka mea nana i hookau mai i na kaumaha ame na haawina popilikia maluna ona.

            Aole no nae i nele ka oiliili ana ae o kekahi noonoo iloko o na o Haliaka, he hana ku i ka lokoino, ma kona aoao, ka hana ana aku i na mea ku oie i ke aloha ame ka lokomaikai. Ke ike la no oia, he kuleana kona ma ke ano he kaikamahine. e malama aku ai i kona makuahine, a e a’o aku i na mea pono apau. ina ia he mea e hoomamaia aku ai na manao kaumaha o ka wahine i kapa iaia iho, he makuahine no ia nei aole nae kela he manawa no ka hoike ana ae ia ano ona malia aia a loihi aku kona launa ana me keia wahine.

            Ua noke loa mai la no o Edita i ke koi paakiki, e hiamoe aku lakou ma kela hale ia po, aole no nae he wahi mea a ae aku o Haliaka, aole no kona makemake ole e hiamoe pu me kona hoahanau, aka no kona piha hoowahawaha maoli ia Judika Gilibati, ka wahine, i piha maoli kona ola ana me na manao lapuwale, ka mea nana i hookomo wai i na manao hoowahawaha he nui nona, iloko o Haliaka.

            Me ka hoonui olelo hou ole aku nae, haawi aku la ua o Haliaka i kona aloha ia Edita, me ka hooia ana mai, e hoea hou aku ana no oia ma ke kakahiaka o kekahi la mai, no ke kukakuka pu ana, i na mea e pili ana ia laua iho, o kona haalele aku la no ia i kela hale, a oili aku la iwaho o ke alanui, no ka hoi pololei ana i ka hokele.

            Ma kela hoi ana nae a Haliaka no ka hokele, ma kela po. aole oia i hoea aku no ka hokele, a oki loa hoi kona kakau ana i leka na Robaka, e hoakaka aku ana i ka loaa ana o kona hoahanau iaia, a pela hoi me Jidika Gilibti, elike me ia a kaua e ka mea heluhelu i ike mua ae nei.

            Ma kela hoea ana aku o ua o Haliaka nowaho o ke alanui, a nana aku la imua, ua hookahaha loa ia mai kona manao, i kau a mea o ka pouli, a mihi iho la oia, i ka ae ole ana aku e hiamoe pu me Edita ahiki i ke ao ana ae ma kekahi kakahiaka ae, ua lohi loa nae kela mihi ana, he mea makehewa ka hoi hou ana aku ihope, o ka nana pono wale no, o ia ka hele ana imua.

            Ke kau la oia i kona mau lima mamua pono ae o kona mau maka, aole he hiki iaia ke ike aku, nolaila ku malie iho la oia no kekahi manawa, ahiki i ka maa ana o kona mau maka i ka pouli. akahi no oia a hoomaka mai e hele, me ka hoomaka’uka’u no nae, no ka mehameha, oiai oia wale no kana e ike la, i ka hele, aohe maaloalo mai o na kanaka. a i ole hoi ia holo mai paha kekahi mau kaa.

            O keia alanui a Haliaka e hoi nei, aole keia he wahi palekana no na kanaka e hele ai i ka po, o ka oi loa aku o na wahine opio; no ka mea he alanui keia i pili kokoke aku i ke kahawai, kahi a na moku halihali papa e pili mai ai, a kiola i ka papa, a o na kanaka maa i ka hele ana ma kela alanui. o ia no na luina moku, na kapena moku ame ka poe ena.

            No kela mehameha o ka po, huki iho la o Haliaka i kona uhimaka a paa kona helehelena, opeope pono ae la i kona kuka koloka. o kona hoomau aku la no ia i ka hele ana, me ka hoao ana e kiola aku i na manao maka’u a hopohopo, o kona makemake wale no. o ia ka hoea aku no kona hokele.

            Ke awiwi la kana hele ana. a iaia i hookokoke aku ai ma kahi e ku pono ana i kekahi paila papa nui, ma ka aoao o ke alanui, lohe aku la oia i kekahi hokio, a me he mea la, ma kana hoomaopopo aku. ke ike la oia i ke ku mai o kekahi mea malalo o ke aka unalu. o ka paila papa, aohe no nae o ia nei nana aku, ke hoomau la no oia i ka hele ana imua, no ka mea ua hiki maopopo loa iaia ke ike aku i ka aa mai o n kukui, o kekahi alanui okoa aku, a manao mai la kona palekana.

            Hoko no nae o kona nanea i ka hele, ua hoopuiwa loa ia oia i kona paa ana mai i ka hopuia e kekahi mea, a pulo’uia iho la kekahi huluhulu maluna ona, me ka hoopiliia ana ae o kekahi mea ma kona mau pukaihu, o kona maule aku la no ia, pau ae la kona ike ame kona noonoo, me ke koe no nae o kona ola.

            Iaia nae i kaakaa ae ai. he manawa mahope mai, o kana mea mua loa o ka hoomaopopo ana ae, aia oia maloko okekahi keena uuku. a no ka nui ole o ka malamalama o kela keena. o kana wale no i koho iho ai, malia paha, aia oia maloko o kekahi keen oluna o ka moku.

            “Ea eia paha au maluna o kekahi moku!” wahi ana i hooho ae ai. me kona ala ana ae iluna, o kana mea nae e ike la. aia oia maluna o ka moanawai kahi i holo ai maluna o ka moku. lohe pu aku la no hoi oia i ke pahupahu o na kapuai wawae holoholona mauka o ka aina, mamua aku ona. ia wa i hoomanao ae ai oia, aia ka paha oia maluna o ka waapa holo muliwai. nolaila hoomanawanui loa ae la ua o Haliaka. ahiki i kona noho ana aku maluna o kekahi noho. ma ka aoao o ka moe uuku. ana o ke ala ana mai.

            Me he anapu ana la na ka uwila, komo koke mai la ka puiwa iloko ona. malia paha, ua loaa hou oia ia Uilama Waila ame kana keiki. a aia oia malalo o ko laua malu. nolaila kiei aku la oia ma ka puka aniani uuku o kona keena, i hoopaaia ai. he mea oiaio, ike aku la oia ia Kimo Waila e hili ana i na hoki, me ka huipa, ke mawehewehe loa ae la kaiao i kela manawa.

            Ua aneane o Haliaka e maule i kela manawa ana i ike aku ai. ua paa hou oia ia Uilama Waila; aole he manaolaua iloko ona. no kona palekana mai kela kanaka mai ame kana keiki. a ua hiki loa iaia ke noonoo iho, e oi loa mai ana na hana ino a kela mau kanaka maluna ona, oiai oia ponoi ka mea nana i hoike aku i ka moolelo o ua mau kanaka nei, i ka makai, a ma ka ulia laki wale no i pakele mai ai ua mau kanaka nei, mai ka paa i ka hopuia.

            Ke alaalawa la oia ma o a maanei o ke kahawai, ala koke mai la no hoi kana mau hoomanao ana, no na olelo hooweliweli a Uilama Waila iaia, no ka hoihoi e hoopaa iaia, maloko o kekahi hale paa loa. malia paha o keia ka hooko ana o na kanaka ino nei. i kana mea i hoohiki mua ai e hana mai maluna ona.

            “O heaha la ka’u mea e hana ai, i pakele ai au mai keia mau kanaka aku?” wahi ana i namunamu liilii ae ai. alaila palulu ae la kona mau lima ma na maka, me ka noke ana iho i ka uwe.

            Ke ha’oha’o loa la oia i ke ano nawaliwali o kona kino, me he mea la. ua hala kekahi mau la o ke komo ai ole ana iloko ona. o ka mea oiaio ne nae ia. no ka ema o keia ka elua o ka po o kona noho ana maluna o kela waapa holo muliwai.

            “E imi ana au i wahi no’u e pakele ai mai keia mau kanaka mai,” i hooho hou ae ai ua o Haliaka, iaia e hoomaopopo la. e hoea aku ana no kela waapa no kekahi wahi i nohoia e na kanaka, a ke ike aku oia i kekahi poe mauka o ka aina, e hoomaka ana oia e kahea me ka leo nui, no ka hele ana mai e hoopakele ae iaia.

            Oiai no nae oia e noho malie ana, a e kakali ana o ka hoea mai i ka manawa e huli aku ai i alahele nona e pakele ai, ua weheia mai la ka puka o kona keena, a komo ana no o Uilama Waila iloko, me kekahi pa meaai, ame ke pola kope. iaia i ike mai ai i ka noho aku o Haliaka, pahola ae la ka minoaka ma kona mau papalina a i mai la:

            “Ea, ua ala ae nei ka kou hiamoe!” me ka noke okoa ana ae o ua kanaka nei i ka akaaka.

            Ua hele o Haliaka a piha i ka huhu me ka hoonaukiuki pu. he mea makehewa wale no nae iaia ka paku’iku’i olelo ana mai me kela kanaka ino, aka ninau mai la oia i ka i ana mai:

            “Eia oe ihea e lawe nei ia’u e Uilama Waila.”

            “E lawe aku ana au ia oe, no kahi e hiki hou ole ai ia oe ke hoike ae imua o kekahi mea, i kela mau olelo au i kamailio aku ai i ka makai.”

            “Aole o’u makemake i kena pane, e hoike pololei mai oe i kau wahi e lawe nei ia’u!” i koi aku ai no o Haliaka ia Uilama Waila, e hoike aku i ka mea oiaio.

            “Ke hoomanao nei no hoi paha oe no Kalana Loka ea, ilaila au i manao ai e hoihoi aku ai oe. Ua loihi keia mau makahiki o kou ike hou ole ana i kela wahi, a manao au. e hauoli loa ana oe ke noho aku malaila, me ke kaawale mai ka huikau mai o na kanaka.”

            “O ka’u no ia i koho mua iho nei, aka nae, auhea oe e Mr. Waila e akahele loa oe ma kau mea e hoao nei e hana, no ka mea e hoea mai ana he la, e mihi loa ai oe, no keia mea au e hoao nei e hooko Pehea ka holopono o na hana ana a kekahi kanaka, e hoea mai ana no nae he la no kona poino, pela hoi au e hoike e aku nei ia oe, ua heluia kou mau la o ka lanakila e Mr. Waila.”

            “O kou mau la kau e ike iho, i ka pokole, he hana maalahi loa na’u, ka lawe ana ae i kou ola. ke manao au e hana pela.” me ka hoikeike okoa ana mai o Uilama Waila i kona huhu.

            Ua maopopo ia Haliaka. aole kela he mau olelo palaualelo i hoopukaia mai e Uilama Waila; ua hele no o Haliaka a piha me ka maka’u, aole nae ona makemake e hoikeike mai i kona maka’u, aka hookuoo wale mai la no oia, me ka ninau hou ana mai:

            “Heaha kou makemake maoli. o ka manao ana e hoopaa aku ia’u ma kela wahi? Heaha ka pomaikai e loaa mai ana ia oe ma ia hana ana? Ua ike no oe, aole loa ou mana i koe maluna o’u, ma keia hana au. ua hoomahuahua ae oe i kuu inaina nou.”

            “Malia paha pela i’o, aka nae, he nui ka’u poe i lohe ai. i ko lakou makaukau e uku i kekahi huina dala mahuahua, me ka hoopilikia ole mai, no ke ake wale no e loaa ka lakou mea i makemake ai.”

            “Alaila e manao ana anei oe e hoopaa ia’u ma kela wahi. me ke koi aku ia Robaka Pilikina e uku mai i kekahi huina dala mahuahua ia oe, i wahi no’u e loaa ai?” wahi a Haliaka me kona piha maoli i ka huhu, aia hoi ka hilahila iloko ona no ke konoia aku o Robaka, ke kanaka ana i aloha ai. e ae mai i keia hana ino a kekahi o na kanaka lapuwale ma ka ili honua.

            “Auhea oe e Haliaka, i ka loaa ole ana ia’u o kekahi hana e pono ai ko’u ola ana, ua konoia mai au e lawelawe i keia hana, i mea e loaa ai ke dala, nolaila heaha iho la ka hewa o ko’u lawe aku ia oe a hoopaa ma kela wahi nani a maikai? Ke maalili nei kau mau meaai, e ai aku oe i kou aina kakahiaka. aole o’u manawa e kukahekahe ai me oe maluna o keia ninau,” a mahope o kona waiho ana aku i na meaai maluna o ke pakaukau, o kona hemo hou aku la no ia iwaho, me ke pani ana mai i ka puka a paa, a ki mai la no hoi mawaho.

            Aole no kela he mau meaai maikai, o ka nana ae nae hoi, aole he mea loaa iaia maluna o kela waapa, a ua hele no hoi oia a pololi, nolaila noho iho la oia ai i na meaai i hoolakoia mai nana, me ka inu ana no hoi i kona pona kope, a iloko o ia manawa hookahi, ke noonoo pu la oia i kana mau mea e hana aku ai no kona palekana, me ka hoohoka ana ia Uilama Waila.

            I kona moana ana, hoi ae la o Haliaka ma kona wahi puka aniani e noho ai, me ka alawa mau ana aku no hoi o kana nana ana ma kahi o ka puka, e ake ana o ke kii mai o kekahi mea e wehe, aole nae he hemo o kela puka. o ka manaolana wale no o ua o Haliaka, o ia ka wa e hoea aku ai o ka waapa no kahi i nohoia e na kanaka, ilaila oia e hoao ai e kahea me ka leo nui, no ka hele mai o kekahi poe e haawi i na kokua no kona palekana.

            I ka hoea ana i ka wa o ka paina awakea, ke hoomaopopo la ua o Haliaka ma ke ano o ka moe ana a ke kahawai, ua kokoke loa ka waapa ma kahi i nohoia e na kanaka, o ka mea apiki ole ai oia e ike aku i na mea mawaho, ua loaa mua ka ike ia Uilama Waila ina e waiho malie ia ana kela puka aniani, aole ana e nele ke kahea o Haliaka i na kokua, nolaila ua lawe mua na kanaka nei i ke kulana makaale; nolaila ua poho wale na manaolana o ke kaikamahine opio, no kona pakele mai ka mana mai o keia kanaka ino.

            Ma keia wahi, he mea pono paha i ka meakakau moolelo ke hoakaka aku. no ke ano o ko Haliaka kaa hou ana malalo o ka malu o Uilama Waila, mamua hoi o ko kaua hoomau ana aku i keia moolelo.

            Ke hoomanao nei no oe, i kela lele ana aku o Uilama Waila ame kana keiki mailuna aku o ke kaaahi, ia laua o ka holo ana mai ka makai aku a Haliaka o ke kahea ana e hele mai e kokua iaia, elike me na mea i hoike mua ia, ma kekahi o na mokuna aku nei i hala; ua hoi aku ua mau kanaka nei a noho ma kahi haahaa loa o ke kulanakauhale, malaila i huikau aku ai me ka nui o na kanaka ino, i like me ko laua ano no kekahi mau hora, alaila komo mai la he mau lole hoano-e, me ka hoolilo ana o kekahi iaia iho i luahine, a o kekahi i elemakule.

            Ma keia ano iho la i hookokoke aku ai ua mau kanaka nei no ka hokele i noho ai o Haliaka, a i ko laua maopopo loa ana. aia o Haliaka ma kela hokele, ua hele okoa aku la kekahi, oia o Uilama Waila e hoolimalima i waapa holoholo muliwai. no kekahi mau pule ekolu, a i ka holopono ana, o na hoolala ana a ka makuakane me kana keiki, noho mai la laua ma kahi pouliuli, i ka poeleele ana ma kela la, he hookahi hana o ka hoomakakiu ia Haliaka.           

            Ma ka manawa a Haliaka ame Edita o ka haalele ana iho i ka hokele, no ka hele ana aku e ike ia Judika Gilibati. ua hahai aku ua mau kanaka nei mahope o na kaikamahine opio, a mawaho no laua o ka hale o Judika kahi i kakali ai. me ka hoomakakiu ana, o ka hoi hou aku o Haliaka no ka hokele.

            I ua mau kanaka nei no ka ike o ka wa kela a Haliaka e hemo mai ai iwaho, no ka mea he lohe wale ia aku no na olelo e kamailio ana maloko o ka hale, ua hoi awiwi aku la o Uilama Waila, no kahi o kekahi puupapa e waiho mai ana ma ka aoao o ke alanui, a no Kimo Waila hoi, pili wale ae la no oia ma kekahi wahi pouliuli, me ka hoi malie ana aku mahope o Haliaka.

            Ua kukakuka mua kela mau kanaka i ka laua mea e hana ai, o ia ka hokio ana aku o Kima i kona makuakane, e holo mai e hopu ia Haliaka, ke kokoke aku ma kona wahi e pee ana, nolaila i ke keiki no ka ike, ua hoea o Haliaka ma kahi i pee ai o kona makuakane. o ke kani aku la no ia o kana hokio, a iloko o ka manaka pokole loa i oili mai ia o Uilama Waila, a hoouhi aku la i ke kihei maluna o Haliaka, me ka hoopili ana ae i kekahi u-pi i hooma-uia me ka laau hoohiamoe ma ka ihu o ke kaikamahine opio, o ka pouli ae la no ia o kona noonoo, me ka pau o kona hoomaopopo ana i na mea e hoopuni ana iaia.

            Ua ka’ika’iia aku la o Haliaka a kau iluna o ka waapa, i hoomakaukau mua ia e pili ana ma kapa o ka muliwai, a hoopaaia aku la maloko o ka rumi mahope o ka waapa elike me ia i hoakaka mua ia ae nei, a oiai ua paa iho la ka laua pio, aole he mea hou aku a na kanaka ino e kakali ai, o ka hoomaka wale aku no e pii ma ke kahawai, no ka laua wahi i manao ai e hoonoho aku ai Haliaka malaila.

MOKUNA XXIX.

 

            No kekahi mau la kela holo malie ana o ka waapa. e hukiia ana e na hoki elua, ua hoea aku la o Haliaka, no kona halepaahao. a hoonohoia aku la oia maloko o kekahi rumi mehameha, me kona kiaiia i ka po ame ke ao e Uilama Waila ame kana keiki.

            No na pule elua kela noho paahao ana o Haliaka me kona ike ole aku i kahi mea okoa ae mawaho o kela mau kanaka elua. Ke emi mau mai la kona ikaika, hele mai la no hoi kona mau papalina a hohoma, o kela kino nui ona, ua hele mai la a wiwi, i kau a mea o ka nui ole aku o kana amu mea e ai ai, aole no kona nele i ka pololi, aka no kona piha loa i ke kaumaha. no kona hoopaahaoia ana, ma kahi kaawale loa mai na hoaloha aku.

            Ma kekahi la nae, ua hiki hou ole ia Haliaka ke hoomanawanui, no kona noho mehameha ana ma kela wahi hooholo iho la oia. e hoao e imi i wahi nona e pakele ai. ma ka hoike ana mai imua o Uilama Waila, aole oia ka hooilina oiaio no na waiwai o kona mau makua, aka ua holo aku ia i ka mea okoa loa.

            Nolaila i ka lawe ana mai o Uilama Waila, i kana mau meaai no ka aina ahiahi. a e anehe aku ana na kanaka nei e hemo iwaho o ka rumi, ia wa i kahea aku ai o Haliaka iaia, i ka i ana aku:

            “Alia oe e hoi e aku, ke makemake nei au e kamailio ia oe i kekahi mea,” a i ka lohe ana mai o Uilama Waila, ua huli mai la ua kanaka nei ihope, me ka nanakee ana mai hoi maluna o Haliaka. a pane mai la ma ke ano pikanana:

            “Ke hauoli loa nei au no kou au’a ana mai la ia’u. aole aku la no hoi e nele ke ano nui loa o ka mea au i makemake ai e ike ia’u.”

            Ke hoomanao nei au i kou olelo ana mai mamua aku nei he makemake oe e loaa kekahi huina dala mahualhua mai ia hana ana aku o kuu mau waiwai he lehulehu malalo o kou robaka Pilikina mai; i uku no kou luhi o ka hoopaa ana ia’u ma keia wahi; malia paha e hookoia ana ia manao ou. aka ina he manaolana kekahi iloko ou. no ke kaa aku o ka hoono ke kaa aku o ka hoohana ana o kuu waiwai malalo o kou malu, ke hoike aku nei au ia oe me ka oiaio aohe mea loaa ia oe malaila. e lilo ana kau mau hooikaika ana i mea poho wale.”

            “Pela i’o ka hoi. o keia ka mua loa o ko’u lohe ana i kena manao ou. Heaha iho la hoi ke kumu e hiki ole ai ia’u ke hoomalu i kou mau waiwai?”

            “Ua loaa ia’u na mea oiaio e pili ana i ka meahuna. o ko’u hanauia ana. a o ka mea oiaio loa. ua loli loa na mea apau; ma kekahi olelo ana ae hoi, ua hooneleia mai au i na waiwai, i manaoia, owau ka hooilina oiaio loa.”

            “Aole anei ou kuleana i kela waiwai?” i okalakala aku ai ke kamailio ana a Uilama Waila, me ka hoikeike pu ana aku ma kona mau ano apau. e kau ai ka weli ke nana mai iaia; aia hoi o Haliaka ke noho malie loa la me ka hoomau ana mai i kana kamailio ana:

            “Ke hoomanao nei au i kou kamailio ana mai, e pili ana no kekahi meahuna au i hunakele loa ai e pili ana no’u; ina paha o ua meahuna la, o ka mea hookahi ia a’u i lohe ai e pili ana i ko’u hanauia ana mai, a he meahuna okoa loa no paha. e lohe nae oe i ka mea oiaio loa i keia wa ano, ina ua manao oe e noho mana hou maluna o na waiwai i manaoia no’u. alaila aole loa e hookoia ana kau moeuhane palaualelo. Aole owau ka hooilina o Lanakila Hale. ame na waiwai apau o Mr. ame Mrs. Wanawoka!”

            “Auhea ie e ke kaikamahine, owai ka mea i hoike aku ia oe i kena meahuna au e kamailio mai nei ia’u? E hoike koke mai i kona inoa!” alaila hapapa wale aku la no na lima o ua o Uilama Waila iahope o kekahi noho, oiai hoi kona kino e naka ana me ka haalulu mailuna mai o ke poo a na wawae

            Ke ike aku la ua o Haliaka, ua ano e maoli o Uilama. e hoike mai ana ia ano ona. ua loaa pono aku kekahi mea ano nui loa, a ua kanaka nei i manao mua ole ai, e hoea mai ana he wa e lohe ai oia i kekahi mea o kela ano, a o ia kana o ka ninau ana mai:

            “Owai ka mea nana i hoike aku ia oe i kena meahuna?”

            “O Akeneki Hazelafila ka mea nana i hoike mai ia’u i na mea apau.”

            “Nohea mai ka ike i loaa aku ia Akeneki Hazelafila e hoike koke mai oe ia’u i keia manawa ano?” me ka mau no o kela kulana haalulu o ua o Uilama Waila.

            “Mai kekahi wahine aku o Mele Wela kona inoa, i lohe ai o Akeneki i kela meahuna, a ua hoike pu mai no hoi kela wahine ia’u i na mea apau.”

            “Aole loa au i lohe mua i kekahi wahine ma kela inoa o Mele Wela,” me ka nui ana iho o ka hanu o ua kanaka nei, no ka mea ke ike la oia, he meahuna ka kela wahine o ka hoike ana ae. i kaokoa loa mai kana meahuna e hunakele loa ana. “E hoike mai oe i ka mea a kela wahine i kamailio mai ai ia oe!”

            “Ua hoike mai o Akeneki Hazelafila, pela no hoi me Mele Wela. aole au he kaikamahine ponoi, na ka wahine a’u i nana mau aku ai o ko’u makuahine ia,” alaila hoomaka aku la oia e hoike piha i ke ano o ke kuapoia ana o na bebe, o kana mea wale no ma kela moolelo i huna ai, o ia ka inao o ke kanaka o ka noho pu ana me Judika Gilibati, kona makuakane hoi.

            Ma ka hope loa o kona hoakaka ana aku i kana moolelo, hoike aku la oia no ka loaa ana o ke kaikamahine ponoi a Mr. Wanawoka, oia o Edita. ma ke ano ulia. oiai oia maloko o ka hokele. o ua kaikamahine la, ka hooilina oiaio, i kuleana i na waiwai apau i manaoia nona.

            “Nolaila ke ike mai la oe o Edita Gilibati ka mea i kuleana ia Lanakila Hale ame na waiwai apau o Wanawoka. me ko’u lihi kuleana ole loa maluna o kekahi o kela mau waiwai. a ua hookuu a haalele loa aku au i ka’u mau koi apau no ua waiwai la. Me keia mau mea oiaio loa a’u e hoike aku nei imua ou. ke noiaku nei au e hookuu ae oe ia’u e hele me ka lanakila, no ka mea aole loa he pomaikai e loaa aku ana ia oe, ma ka hoopaa ana ia’u ma keia wahi.”

            I kinohi o kela hooakaka ana mai a Haliaka i kona moolelo ua hoolohe malie walke aku no o Uilama Waila me ka piha kahaha, a i ka hopena o ka Haliaka moolelo. ia wa i pahola ae ai ka minoaka o ka epa ame ke kolohe ma na papalina o ua kanaka nei. a pane mai la:

            “O keia ka helu 1 o na moolelo kupaianaha a’u i ike ai,” me ka noke okoa ana ae o ua kanaka nei i ka akaaka. “Ina o oe i’o ke keiki a Judika Gilibati. a ke manaoio nei au, ua pololei loa keia moolelo. alaila ke kaikuahine oe no Robaka Pilikina, aole hoi oe he wahine nana, elike me kau o ka hoao ana mai e hoohoka ia’u. he eha makahiki ae nei i hala.”

            “Pehea i maopopo ai ia oe, he pili au ia roboka Pilikina, oiai aole au i hoike aku nei i ke kanaka e noho pu ana me Judika gilibati?” wahi a Haliaka me kona piha me ka hilahila. me ka ehaeha pu no hoi, no ka hoala ana mai o Uilama Waila i na mea e pili ana iaia ame Roboka.”

            “Aole i’o no oe i kamailio mai nei i kou makuakane. aka nae, ua maopopo mua ia’u ka moolelo o ko Judika Gilibati ola bebe: aka nae, ua pomaikai loa iho la au, i kou hoike ana mai la i keia meahuna, e loaa hou ana ia’u kekahi meapaahana, e huli pomaikai aku ai.”

            “Ma ke ano hea iho la e lilo ai ka moolelo o ko’u hanauia ana mai, i mea imi dala nau?”

            “E koi aku ana au ia roboka Pilikina e uku mai i kekahi huina dala mahuahua. no ka hoike ana aku iaia no kou wahi e noho nei. aole nae malaila wale iho la no pau ka’u hana me ia. aka e uku hou mai ana oia he huina dala oi ae. no ka hoohamau ana i ko’u waha, e pili ana no kou moolelo, no ka mea ua mare olua, he kaikuahine a he kaikunane, aole loa he mea nana e hoole ae i ka pololei o keia mea a’u e kamailio aku nei ia oe.”

            “O, he keu ak ukeia a ka mea lapuwale maoli!” i hooho ae ai o Haliaka. me ke kau ana ae i kona lima iluna, me he mea la e pale aku ana oia i kekahi puupuu i ku’iia mai iaia.

            Aone nae he hoolohe aku o Uilama Waila i kela mau olelo, hoomau aku la no oia i ke kamilio ana i ka i ana aku:

            “Oiai, aole he mea i loheia no kela kaikamahine o olua, ka hooilina pololei o na waiwai o Wanawoka, e hookikina aku ana au ia oe, e kakau mai i kekahi palapala, e hookohu ana i kekahi hoaloha o’u. oia kou loio. O kela kanaka ka mea nana e hoolilo aku i na waiwai apau. me ka hoolilo pu ana aku i na hona ame na mahele iloko o na hui hoopukapuka. o na dala apau e loaa mai ana iaia. e hoihoi mai na’u e malama, aia auanei a loaa mai kela mau dala mahuahua ia’u, o ko’u wa ia e haalele iho ai i ka noho ana ma keia aina, a holo aku no na aina mamao, malaila e noho ai. me he onamiliona la.

            “Ma kela po au i holo mahuka ai mai a’u aku, me ko manao e hiki ana oe e lanakila maluna o’u, aole loa paha oe i moeuhane, e hoea mai ana ka hora o kou haulehia. aole maanei iho la hookoia ko’u manao inaina maluna ou, aka e pana’i pu aku ana au i ka ino maluna o ka poe apau i hoao mai e hoopilikia ia’u.”

            “Aole loa e lanakila kau mau hana i hoolala ai e Uilama Waila, no ka mea i hoike aku au ia oe ea. ua loaa mua aku ka ike ia Robaka, aole owau ka hooilina oiaio o na waiwai o Wanawoka. Mahope koke iho o ko’u lohe ana i ka moolelo no ko’u hanauia ana, ua hoouna aku au i kekahi leka ia Robaka, e hoakaka aku ana i na mea apau, nolaila e lilo ana ka’u mau palapala apau e hana ai i mea mana ole.”
            “He keu maoli aku no paha kou piha akamai e Haliaka, e hoohoka mau ana oe ia’u i na manawa apau; aka nae, aole i loaa ia oe ka hooilina oiaio no kela mau waiwai. Ua lilo kou mareia ana me Robaka Pilikina i mea mana ole malalo o ke kanawai i keia wa, nolaila owau no ke kuleana i kou mau waiwai malalo o ka palapala kauoha hooilina a kou makuahine.”

            “Me ko’u nana ole i kena mau mea au e kaena mai nei, ke hoohiki nei au ma ka inoa o na lani, aole loa e loaa ia oe he hookahi dala, mailoko mai o kela mau waiwai, aka nae he mea makehewa wale no ko’u hoopau wale ana ma ke akmailio ana me oe maluna o keia kumuhana.

            “He hookahi a’u mea i makemake ai e ninau aku ia oe, a e pane mai no hoi oe me ka pololei. Ua kaena mai oe imua o’u. no kou paa ana i kekahi meahuna i pili ia’u. a’u no hoi i manao iho ai. oia kela a’u o ka hoakaka ana aku nei, eia nae ma ka hakilo pono ana aku nei i kou ano. i ko’u wa i hoakaka ae ai, he kaikamahine au na Judika Gilibati, akahi no a maopopo, he meahuna okoa loa kau mai keia ae. Ke makemake nei au e hoike mai oe i ka manao maoli o kau mau olelo, i hoopuka ae ai no kekahi meahuna, ma kela po, a’u o ka holo malu ana a mare me Robaka Pilikina.”

            “Ke koi mai nei oe e hoike aku au i ka’u meahuna; aole nae au e hoike aku ana. o ko’u pono ia ma ka’u mau hana. Me kela meahuna kahiko a’u e malama nei, a hui pu iho hoi me keia meahuna hou. au i lokomaikai wale mai la. ma ka hoike ana ae no kou makuahine. aia he elua mau huli ikaika loa, iloko o ka’u pepa hahau, e kaa ai ka lanakila ma ko’u aoao.”

            Ma kela wahi o ke kamailio ana mai a Uilama Waila i oili aku ai ua kanaka nei iwaho. a haalele hookahi iho la ia Haliaka maloko, me kona makaala loa ana e ki i ka puka o ka rumi mawaho mai.

            Ua mihi loa o Haliaka, no kona moolelo imua o kela kanaka, ua kuhihewa loa oia, o ka lohe ana aku la o Uilama Waila, aole oia ka hooilina oiaio i na waiwai o Wanawoka, he mea ia no ua kanaka nei e hookuu mai ai iaia, eia ka, ua hoolako hou aku oia i na kanaka nei, me kekahi meapaahana e hoohanaia aku ai, no ka hoopilikia ana maluna o kekahi poe, ka hana hiki ole hoi iaia nei, ke kupale no ko lakou pono, oiai eia oia ma kahi e loaa ole aku ai na kokua mai iaia aku.

            Ma kela po, ua hoopiha maoli ia aku ua o Haliaka me na manao ehaeha, no na hana ku i ka lokoino a kela kanaka iaia, me ia mau haawina no nae iloko o kona noonoo, aole no i nele ka oili ana ae o na manaolana, no ka hiki iaia ke hoohoka ia Uilama Waila ma kekahi ano, a e hookomo aku i ua kanaka nei iloko o ka poino.

            Ma kekahi la ae, i ka wa i laweia mai ai o kana mau meaai, ike iho la oia i ke kaokoa loa mai kana mau meaai aku, a mamuli o kona kamaaina i ke ano o na meaai, ame ke ano o ka hoomo’aia ana, ike koke iho la no oia, he wahine ka mea nana i hoomo’a mai i na meaai, he mea i makaukau i ke kuke ana. Ua lilo keia ike i loaa aku iaia i mea hoomama mai i kona noonoo, mamua hoi o hona noho mehameha ma kela wahi waoakua, me Uilama Waila wale no ame kana keiki eepa e maaloalo mau mai ai imua ona.

            Aole e hiki i ua o Haliaka ke ai nui aku i kela mau meaai, oiai aole he maikai o kona ola kino. aka o ke kope kana o ka inu ana ae, me kekahi mau apana palaoa, alaila hoi hou aku la no oia e hiamoe.

            Aole i maopopo i ua o Haliaka ka loihi o kela hiamoe ana aku ana, ua puiwa hikilele ae la oia, no kona lohe ana aku i kekahi leo i hele a kamaaina loa iaia. ala ae la ua kaikamahine nei, a noho iluna, ke alalawa la kana nana ana, aole ona ike aku i kekahi mea, eia nae o kana e hoomaopopo loa la, ua hele kona kino a piha i ke ihoihoi.

            Haalele okoa aku la oia i kona wahi moe, me ka hele ana mai a ku iho la ma ka puka aniani, ke hoolohe la oia, o kona lohe hou aku i ka leo, aole nae he wahi mea a oili hou mai o kela leo, nolaila manao wale iho la no oia, malia paha he moeuhane wale no kana mea i lohe ai, oiai he o ia mau no ka mehameha pu, elike no me ke ano ma na la aku mamua.

            E anehe ana nae ua o Haliaka e haalele aku i kona ku ana ma ka puka aniani. lohe koli’uli’u aku la oia i ka leo uwe, me he mea la no kekahi keiki e pepehiia ana. koe wale no nae, he leo kela no kekahi mea oo, a o ia ka ua o Haliaka o ka hooho ana ae:

            “Owai la hoi kela mea, a heaha la ke kumu o kona uwe ana? Ke makemake nei au e maopopo kahi o kela leo e uwe mai la!”

            Mai ka uuku mai nae o kela leo uwe ana e lohe aku la, ahiki i ka nui loa ana, a o ka mea nana i hooi loa mai i kona hikilele, me ka pihoihoi pu, o ia no kona lohe okoa ana aku i ke kaheaia ana mai o kona inoa: “O e Haliaka! E haliaka! Auhea oe e kuu leialoha?”

 

MOKUNA XXX.

 

            Me he mea la iloko o ko Haliaka noonoo iloko o kela manawa, he leo kela o ka oili ana mai kekahi ao okoa mai, a o ka mea nona ua leo la no kona makuahine no ia, ka mea ana i noonoo mau ai, ua make he mau makahiki lehulehu aku i hala: aia hoi kona mau iwi ke waiho mai la ma ka lepo o Italia.

            I ka wa nae i poha mai ai kela leo o kona makuahine aloha, a iaia hoi i nana ae ai i na mea e hoopuni ana iaia. me kona kulana paahao, ua aneane hiki hou ole iaia ke hoomanawanui aku. o kona hehee iho la no ia, a waiho ana iluna o ka papahele, me ke kupouli ana ae hoi o kona noonoo maikai.

            Me keia wahi, e hoakaka pokole aku ka meakakau moolelo, i na mea e pili ana i ka makuahine o Haliaka. Ma ka manawa he umi-kumamakolu wale no makahiki o Haliaka. ua emi mai ka ikaika o ke ola kino o kona makuahine, oi i nae. he wahine kino ikaika mau oia mamua aku. a i wahi e hoi hou mai ai kona ano mua. ua a’o mai kona kauka, he mea pono e hele oia ma kekahi aina mamao loa, no ka hoolanalana ma’i ana.

(Aole i pau.)