Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 6, 11 February 1921 — Page 6

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no

HALIAKA WANAWOKA

a i ole

Ka Huepauia Ana o Kekahi Meahuna

Pohihihi --- Ka Lanakila Mau

Ana o Ka Oiaio.

 

            I kinohi, ua ku-e ikaika loa o Mrs. Waila, ka makuahine o kona noonoo nui no kana kaikamahine, aka nae mamuli o ka ae ana mai okekahi wahine, ke hoaloha pilipaa loa nona, k@ae ana mai o kekahi wahine, he hoaloha pilipaa loa nona, e hoi mai ma Lanakila Hale e noho ai, ua kaa aku la ka malama ana ia Kaliaka malalo ona, akahi no a ae aku o Mrs. Waila, e haalele iho i kana kaikamahine a holo aku no kekai wahi mamao.

            I kinohi, ua ku-e ikaika loa o Mrs. Waila, ka makuahine o Kaliaka no ka hele ana i kekahi aina mamao, mainuli o kona noonoo nui no kana kaikamahine, aka nae mamuli o ka ae ana mai o kekahi wahine, he hoaloha pilipaa loa noa, e hoi mai ma Lanakila Hale e noho ai, ua kaa aku la ka malama ana ia Haliaka malalo ona. akahi no a ae aku o Mrs. Waila, e haalele iho i kana kaikamahine a holo aku no kekahi wahi mamao.

            He manwa pokole wale no, mahope iho o kela hala ana aku o Mrs. Waila no Italia, ua hoea mai la na leka i kela ame keia manawa, e hoakaka mai ana no ka oi loa aku o ka ma'i o Mrs. Waila, a ma ka leka hope loa o ka loaa ana mai e hoike mai ana ia, no ka haalele ana iho o kela wahine i keia ola ana, a e huli hoi koke mai ana hoi o Mr. Uilana Waila no Amerika.

            Mai kinohi mai o ka noho pu ana ae o Mr. Waila me ka makuahine o Haliaka, aole he hoihoi o kela kanaka no ke kaikamahine a kana wahine, me kona hoike maopopo ole mai nae i kona ano hoowahawaha no Haliaka, o ke kumu, aia kona kauka'i mau ana maluna o na dala a kana wahine, he mea maikai ole nona ka imi i wahi e ala mai ai ka huhu o kana wahine iaia.

            Aole no nae i nele ka hoolala ana o kela kanaka i kekahi mau anahele e hooneleia aku ai o Haliaka i na pomaikai, e ili aku ana maluna ona, mai kona makuahine mai, o kana wale no e kakali ana, o ia ka hala aku o ka makuahine ma kela ao, a koe hookahi iho kana kaikamahine, e hiki ana iaia ke kana aku elike me kana i makemake ai, no ka hoolilo ana iaia i haku maluna o ka waiwai o Haliaka.

            He kanaka epa o Mr. Uilama Waila, he kanaka oia i piha me na manao kolohe, a o ke kumu wale no o kona mare ana aku i ka makuahine o Haliaka, no kona manao, pela iho la e hiki ai iaia ke noho uhauha i na waiwai o kela wahine, eia nae ua hiki ole ke hookoia kela manao ona, i @a wa o kana wahine e ola ana, koe wale no na mea e haawiia mai ana iaia.

            Maloko o ka palapala kauoha hooilina a Mr. Wanawoka, ka makuakane o Haliaka, e hoakaka ana ia e holo aku kona mau waiwai apau maluna o Haliaka, a koe kekahi hapa o na loaa makahiki e holo aku ia no Mrs. Wanawoka, i kona manawa e ola ana, a i kona make ana aku, e kaa aku no ka hooponopono ana o na waiwai apau malalo o ka malu o kekahi kahu, e hookohuia aku ana e kana wahine.

            Ma kela make ana'aku o Mrs. Waila, elike me na hoike i loaa mai ia Amerika, ua huli hoi mai la o Uilama Waila, me kona hoike ana ae, i ka palapala kauoha hooilina a kana me kona hoike ana ae, i ka palapala kauoha hooilina a kana wahine i hana ai, i kakauinoa pono ia me kekahi mau hoike, maloko o ua palapala kauoha hooilina la, e hoolilo ana iaia i kahu no Haliaka, a i mea hoi nana e malama i kona mau waiwai apau.

            O keia iho la ka hookoia ana o ka iini o Uilama Waila, ka mea ana i moeuhane mau ai, mai kela manawa mai ana i mare aku ai i ka makuahine o Haliaka, nolaila ma kela hoi ana mai ana a noho hou ma Lanakila Hale, ua hoikeike okoa aku la oia i kona ano maoli, he kanaka i piha me na manao hoowahawana no ke kaikamahine nona ka waiwai ana'e ai hookano ana.

            Ua lilo kela noho ana o Haliaka malalo o kona makuakane hou, i mea maikai ole maoli i kona noonoo, e ala mau ana ke ku-ee mawaena o laua i kela ame keia manawa, ahiki i ka loli loa ana o ko Haliaka ano, mai  kela ano mai i maa iaia, he kaikamahine i mailaniia, a i hoopunaheleia e kona mau makua.

            He elua makahiki o ko Haliaka noho ana maloko o kekahi kula nohopaa ma Haukona, a ma kona hoi ana aku i Lanakila Hale, i ka wa hoomaha o ke kula, i hoolaunaia mai ai keia kaikamahine opio, ma keia moolelo; a no ka hopohopo o Uilama Waila, malia paha o hoohihi aku ko Haliaka manao n okekahi kanaka opio, a lawe mai i kane nana, nolaila i hookikina ai ua kanaka nei ia Haliaka e mare mai me kana keiki eepa, i hiki ai iaia ke noho mau mau, maluna o na waiwai o Haliaka.

            No na mea a Haliaka i hana aku ai, no ka hoopakele ana ae iaia mai na hana lapuwale mai a kela kanaka, ua maopopo ia ia kaua e ka makamaka heluhelu, ma ka nee ana mai nei o keia moolelo: a oiai hoi, ua loaa aku la ia oe ka ike, no na mea e pili ana i ka make ana o Mrs. Waila, nolaila e hoi hou ae kaua ihope, ma kahi i kahamahaia ae nei o keia moolelo.

            Oiai o Haliaka e moe la me ka maule malalo pono iho o ka puka aniani o kona keena paahao, mahope o ka lohe ana i ka leo uwe o kona makuahine, ua hoi koke mai la no ka noonoo maikai iloko ona, mamuli o ka pa mau mai o ka makani hu'ihu'i o ka pa maluna o kona helehelena.

            O kana e noonoo la, iaia i ku hou ae ai iluna, a nana aku la mawaho o ka puka aniani, he hihi'o moeuhane wale no kana mea i hoomaopopo ai no kona makuahine; ua hoauhee loa ia aku nae kela pohihihi mai iaia aku, no kona lohe hou ana aku i kela leo hookahi no o kona makuahine, me ke kahea ana mai i kona inoa.

            O kekahi mea nana i hookomo mai i ka ike iloko ona, aole kela he leo hanehane no kekai uhane lapu o ka po, o ia no kona lohe ana aku i kekahi mau pahupahu kapuai wawae, ma kekahi wahi mamao, me kona lohe pu ana aku i ka weheia ana aku o ka puka o kekahi rumi, me ke pani hou ia ana mai a paa, a lohe pu aku la no hoi oia i ka hauwalaau mai o kekahi mau leo, o ka pau loa no ia o kela leo uwe.

            Noho hou aku la o Haliaka ma kahi o ka puka aniani e hoolohe ai, a i ka hala ana o kekahi mau minuke, hoi aku la oia maluna o kona moe, me ka hooho ana ae i keia mau olelo:

            "Heaha la ke ano o ka mea a'u i lohe ai i keia po? Aole he mea e ae nona kela leo, aka o ka leo no ia o kuu mama aloha, @a hiki ia'u ke lohe i kona leo iwaena o na kaukani wahine! Ina no hoi o kuu makuahine i'o kela, ua hoopaaia oia ma kekahi wahi o keia hale, ma ke ano he paahao elike me a'u nei, alaila ua hoopunipuni ino loa mai o Uilama Waila ia'u,' 'alaila noke okoa iho la ua o Haliaka i ka uwe, no ka mea ala mai la kana mau hoomanao aloha ana no kona makuahine, a me na hana ku i ka lokoino a Uilama Waila iaia ame kona mama.

            No kekahi manawa loihi kela uwe ana a Haliaka, alaila holoi ae la oia i kona mau waimaka me kona hoolono ana aku o ka lohe hou i ka leo uwe mai o kona mama, aole nae ona lohe iki aku i kekahi mea, he meha pu wale no na wahi apau, koe wale no ka hu ae o ka makani mawaho o ka hale.

            No kela lohe ole aku i ka leo o kona makuahine, haule ake laoia hiamoe, aole no hoi oia i puoho iki mai ahiki@ ke kiekie loa ana o kala ilnua ma kekahi kakahiaka ae, a iaia i puoho mai ia, o kana mea e hoomaopopo la nona iho, o ia no ke kaumaha o kona noonoo, oiai aia mau no na hoomanao ana no kona makuahine, ke kau mai la imua o kona mau maka.

            O keia home a Haliaka e noho nei, he hale ia i kukuluia e kona makuakane, Mr. Wanawoka, nona ke kiekie he elua papahele, ua hanaia me ka uinihapa, mamuli o kona manao, o keia ka home kupono ana e hoohala ai me kana wahine, me ko laua hoopilikia ole ia mai e na hoaloha.

            Aia keia home iwaenakonu o kekahi ululaau nui, me kekahi pa akea nae e hoopuni ana i kona mau aoao apau me ke kanuia ana no hoi o na pua nani, a ma ke ano nui ke olelo ae, o kela kekahi o na wahi ku i ka u'i ame ka nan@ kenana aku, e hoohihi maoli ai no ka manao.

            Ua hoolakoia oloko o kela hale me na mea apau e hoohalahala ole ai ka manao, nolaila i ka hoopaaia ana aku o Kaliaka maloko o kona rumi, ua lawa maoli no oloko me na lako hale, me he mea la, aia no oia maloko o kona home ponoi kahi i noho ai.

            Ma keia puoho ana mai a ua o Haliaka, hele aku la oia e holoi i kona mau maka, kahi iho la no hoi i kona lauoho alaila kii aku la i kona lole i hele a leop, a komo hou iho la no, oiai aole one lole hou ae, me kona hele ana a nohe ma ka puka aniani, e kakali ai o ka hoea mai o kekahi  mea noloko o kona rumi, me kana mau meaai no kela kakahiaka.

            Aole he maikai iki o ko Haliaka ano, iaia e noho la, ke mauki wale la no oia, no ka hoea mai he manawa e hiki ai iaia ke kuekaa aku i ka meahuna pili i ka leo uwe ana i lohe ai ma ka po aku mamua.

            Iaia no nae e nanea ana, lohe aku la oia i ke pahupahu o na kapuai wawae o Uilana Waila, e pii mai ana ma ke alapii, aole no hoi i eno iho, kikeke ana no mawaho mai o ka puka o ko ia nei rumi, me ka pane pu ana mai: "Ua ala anei oe?"

            "Ae," i pane aku ai ua o Haliaka ma ke ano hoihoi ole, a ia manawa no hoi i wehe mai ai o Uilama Waila i ka puka, aia hoi ma kekahi lima o ua kanaka nei e paa ana oia i kekahi pa meaai, a ma kekahi lima he palapala loihi. Me ka haawi ole mai i kona aloha kakahiaka imua o Haliaka, waiho aku la oia i ka pa meaai maluna o ke pakaukau, alaila huli mai la imua o Haliaka, oiai hoi ua kaikamahine nei, e nana aku ana iaia, aole me ke ano hoopepe, aka me ka manao koa, no ka hoohoka ana aku i kela kanaka ma na ano apau.

            "Ke manao nei au, ua loaa ka hiamoe oluolu ana ia oe ma ka po aku nei i hala," wahi ana me ka hakilo pono ana mai ma na maka o Haliaka.

            "Aole i loaa iki ia'u ka hiamoe maikai ana ma ka po nei mamuli o kekahi leo uwe a'u i lohe ai, a ke ninau aku nei au ia oe e Uilama Waila, owai ka mea nona kela leo?" me ka nana pono loa ana mai a Haliaka ma na maka o Waila, a ke ike mai la hoi ua kaikamahine nei i ka hele o ka helehelena o Waila a mae, ke ano o ke kanaka i ike i kona hewa.

            "Aole he mea e ae nona kela leo au i lohe ai, aka no Kimo no ia. E loaa mau ana iaia kela ano i na wa apau, i kona wa e hiamoe ai. Iloko o kona pa'uhia i ka hiamoe kulipolipo, e moehewa mau ana oia, me ke kahea ana i kou inoa. Ke hoomanao nei no oe e Haliaka i ka nui o kona makemake e mare mai me oe, a me he mea la, iaia i noonoo iho ai, aole oe he wahine na kela lapuwale nui e noho mai la ma Kiliva Hale, pela iho la oia i hoomanao mai ai no kou mare aku me ia, a no kela lapuwale nui e noho mai la ma Kiliva Hale, pela iho la oia i hoomanao mai ai no kou mare aku me ia, a no kela ano la, pela iho la oe i lohe ai i kona kahea ana mai i kou inoa," i hoike hoopunipuni aku a ua o Uilama Waila, me ka pahola ana ae hoi o ka minoaka ma kona mau papalina.

            "Aole au e manaoio aku ana i kena mau hoakaka au e Uilama Waila, no ka mea, ualohe maopopo loa aku au i kela leo uwe, he leo ia aole no Kimo, aka no kekahi mea okoa ae."

            "Alaila, ke hoopunipuni maoli mai nei oe e Haliaka ia'u he keu no la i kou noho ana maloko o ke kula, i na maka hiki eha i hala ae nei, he mea la ia e loli ae ai o kou ano, eia ka aole," i hoolalau wale aku ai no ka Uilama Waila kamailio ana.

            "O ka mea nona ka leo uwe a'u i lohe aku ai ma ka po nei, kela leo hoi e kahea mai ana i kuu inoa, aole ia he leo no ka mea okoa ae, aka no kuu makuahine aloha no ia."

            "Ea, ua aneanea loa au e kapa aku ia oe e Kaliaha he kaikamahine pupule, a ua moeuhane maoli oe, i kuhihewa ai i ka leo o kekahi mea kino ola, he leo no ka uhane lapu o ka pa."

            "Aole loa au i pupule, a i ole ulua hewa paha ko'u noonoo, aka ua lohe maoli aku no au i ka leo o kuu makuahine aole loa e hiki ia'u ke hoohewahewa i kela leo, mailoko ma o na leo he kaukani. O, aole loa au i ike i kekahi kanaka ino lapuwale elike me oe e Uilama Waila! Heaha la k@ ano o kau mea i hana aku ai maluna o kuu makuahine, m@ ka hoopaa ana iaia ma keia wahi, pela pu hoi kou hoolilo ana ia'u i pio, malalo o kau mau hana ekaeka? Ke makemake nei au e ike, heaha ka manao o kau mea i hana aku ai i kuu makuahine, e hoike koke mai oe ia'u i keia manawa ano?"

            Mamua o ka pane ana mai o Uilama Waila, noke ae le oia i ka akaaka ma ke ano hoolalau, alaila i mai la:

            "Ua konoia mai au  e olelo ae, ua aneane haalele maoli mai ka noonoo maikai ia oe, no ka mea, ua ike no oe, a ua ike ke lehulehu apau, aole e kala kahiko i make ai kou makuahine he ewalu ae nei makahiki i hala, ma Italia, ke olelo mai nei nae oe, ua lohe aku oe i kona leo i ka po nei, ka mea hiki ole loa i kekahi mea ola ke manaoio aku, no ke ola hou ana mai o ka mea i make.

            "I lohe oe i ka mea oiaio loa e Haliaka ea, o Kimo ka mea nona ka leo kahea au i lohe ai, aole no kou makuahine aka nae aole o'u manawa e hoolohe aku ai i na noonoo uluahewa o keia ano i oili ae nei mailoko mai ou, he hana okoa ka'u i makemake ai e hooponopono pu kaua, o ia kou kakauinoa ana mai maluna o keia palapala a'u i hoomakau kau ai."

            "Pela i'o ka hoi, heaha ke ano o kena pepa au e hooki kina mai nei ia'u e kakauinoa aku?"

            "He palapala keia, e haawi ana i kekahi hoaloha o'u i ka mana e hooponopono i kou mau waiwai."

            "Ina o ka manao ia o kena palapala ea, alaila ua lilo kou luhi i mea ole, oiai aia ka hooponopono ana i kela mau waiwai apau malalo o Mr. Pilikena."

            "Ua maopopo no ia'u kena mea ae e kamailio mai nei, aka aole nae ia he kumu e hiki ole ai ia oe ka hana i kekahi palapala hou, no ka mea na oo oe i keia manawa, he mana kou malalo o ke kanawai, e hookohu aku ai i kekahi mea okoa ae mawaho ona, no ka hooponopono ana mai i kou mau waiwai, a o kekahi no hoi, aole loa ona kuleana i koe maluna o kou kino, a maluna pu o kou mau waiwai."

            "Eia hoi kekahi kumu e hiki ole a iia'u k@ ae aku i kou manao, he kaikamahine au inele i ka waiwai, o na waiwai i ikeia no'u, ua holo aku ia i ka mea okoa."

            No keia pane a Haliaka, uoke okoa iho la o ilama Waila i ke kuamuamua, me ke ku okoa ana mai iluna, me he mea la e hele mai ana oia e hookau mai i kona mau lima maluna o Haliaka, aole no nae ia @ mea no Haliaka e wiwo iho ai, aka ke haka pono loa la kana nana ana mai ma na maka o Uilama Waila me ke kuoo.

            "He mau olelo hoolalau wale no kena au e Haliaka e kamailio mai nei, me ka manao e hiki ana ia oe ke hoohoka mai ia'u; ke hoohiki nei ae maka inoa o na akua lapu o kapo, e kakau mai oe i kou inoa maluna o keia pepa!" alaila hahau ae la oia i ka pepa ma kona lima hema.

 

MOKUNA XXXI

 

            Ku ino ae la o Haliaka iluna, me he mea la ua makaukau loa oia no ka paio ana mai me kela kanaka, ina no ka hoao aku o Uilama Waila e hookau i kona mau lima maluna ona, a o ia ka ua kaikamahine nei o ka pane ana mai:

            "Peahea ka nui o kau mau hookikina ana mai ia'u, e kakau aku au i ko'u inoa maluna o ke@a pepa, he hoole loa aku nei au ma na ano apau, ina no ia he mea nou e hookau mai ai i ka make maluma o'u. Aole loa e hiki ia'u ke hana i kekahi mea e apuhi aku ai i ka pono, o kuu hoahanau ka mea i kuleana maoli i na waiwai au e ake mai nei @ kaa aku malalo o kou malu."

            "Alaila, ke hoole loa mai nei anei oe i ke kakauinoa ana maluna o keia pepa?" i okalakala aku ai ke kamailio ana i Uilama Waila.

            "Ke hoole aku nei au ma na ano apau," wahi a Haliaka me he mea la aole ia mea he maka'u a he hopohopo iloko ona, no kela kanaka.

               Ua pipika maoli o Uilama Waila, me ka maopopo ole o kana mea e hana aku ai, a ke nana aku ia Haliaka, ina he maka'u kekahi iloko ona no keia kanaka ino, ole ia mea ma kona helehelena, o ke koa ame ka wiwoole, ke nohoalii la maluna ona.

            "Aole loa he wahi loli ae ou e Haliaka mai kela mau ano kahiko mai ou, a ina no ka ike mai o kela kanaka, ko kane ole wale o ka mare ana, aole ana e nele kona haaheo nou, o ka mea kaumaha wale no nae a'u e hoomaopopo nei, o ia no kou lilo ole ana i haku wahine no Kiliva Hale," me ka noke okoa ana ae o ua o Uilama Waila i ka akaaka, oiai nae @a hele oia a piha i ka hoonaukiuki no ke poho ana o kona miau manaolana, no ka hoohoka ino loa o Haliaka iaia.

            "He keu aku oe a ke kanaka hilahila ole, i ka hoala mai i na mea e hookaumahaia ai ko'u noonoo," wahi a Haliaka i pane mai ai, me ka noho okoa ana iho ilalo, me he mea la ua hoohamama hou ia ae kekahi eha kahiko iloko o kona puuwai, no kela hiki hou ole iaia ke hoi aku ia Robaka Pilikina, he kane mare nana.

            No ka manawa mua loa, akahi no o Uilama waila a hoomaopopo aku, i ka nui maoli o ko Haliaka aloha no Robaka Pilikina, a i ua kanaka nei e nana aku la i ke kaumaha maoli o ko Haliaka manao, no na mea ana o ke kamailio ana aku e pili ana no Robaka Pilikina, a no ke@a iini nui no ma kana hana o ka hoea ana mai imua o Haliaka, pane hou aku la ua o Waila me ka leo oluolu:

            "Aole a kaua hoololoiahili hou ana, ke makemake nei au e kakau mai oe i kou inoa maluna o keia pepa, o ka pau a@ la no ia o ka hana. O keia kekahi kumu nui o ko'u lawe ana mai ia oe no keia wahi, no kou kakauinoa ana mai i keia palapala, ina paha no kou ae mai me ka maikai, a ae ole mai paha. He nui ko'u luhi ma keia hana, a ua mauna aku no hoi au ia'u iho iloko o na pilikia he nui, i wahi nou e kaa mai ai malalo o ko'u malu, nolaila aole loa o'u makemake e lilo ko'u luhi i mea ole, ma kou paakiki ana mai aole e kakauinoa i keia pepa."

            "Ua lohe aku nei no oe oe i ka'u pane, a e lohe hou oe no ka lua o ka manawa, aole loa he mana ma ka honua nei, i hiki ke hookikina mai ia'u e hana aku i ka mea a ko'u @unaikehala i ike ai he hewa."

            "Ua hiki hou paha ia oe ke olelo mai pela, aka i hoike @ku nae au ea, e hoea mai ana ka manawa e kaa ai ka lanakila ma kuu aoao."

            "Ua  hiki no ia oe ke pepehi mai ia'u a make i keia manawa, ke manao oe e hoopaumaele i kou lima me ko'u koko.  He mea liilii loa keia ola ana i ko'u mana'o; oiai u@ kailiia na mea apau e hauoli ai, mai ia'u aku; aka ina no au e kakauinoa aku ana malalo o kena palapala, aole no he pomaikai e loaa aku ana i oe, oiai ua hooia aku au ma na ano apau imua ou, aole owau ka hooilina i na waiwai au e ake mai nei e kaa aku malalo o kou malu."

            "Ua maopopo no ia'u ia mea, aka aole no nae ia he kumu e hoemiia mai ai ko'u makemake ana, e kau mai kou inoa maluna o keia pepa."

            "Pehea, ina au e kakau aku ana i ka inoa o Gilibati maluna o kena pepa, e lilo ana no anei @a i mea e waiwai ai oe?" alaila moke okoa ae la o Haliaka i ka akaaka.

            "E kakau mai oe i kou inoa i kamaaina i na mea apau, oia o Haliaka Wanawoka."

            "Aohe o'u kuleana i koe i kela inoa, o ko'u lawe ana mai i ka inoa o ha'i, mahope iho o ko'i ike ana i ka mea oiaio loa, aole au he kaikamahine ponoi na Wanawoka, ua pili @a'u ka hewa ko'iko'i loa, malalo o na kanawai o ka aina."

            "Aole au hopohopo ana no ia mea," wahi a Uilama Waila, me ka waiho ana iho i ka palapala iluna o ke pakaukau @ i hou aku la: " Maluna o keia laina oe e kakau iho ai i kou inoa, eia mai ka peni inika."

            "Aohe waiwai o kena mau mea ia'u, ke hookuu aku ne@  ia oe e Mr. Uilama Waila e hele oe mailoko aku nei o keia rumi," alaila nana aku la o Haliaka iwaho o ka puka aniani i ke kae mai o kekahi ma@u iluna o ke kumulaau."

            "Alaila aole anei oe e hooko mai ana elike me ka'u mea makemake ai?"

            "Aole loa."

            "Ina pela, e lohe oe i ka mea oiaio, aole loa oe e haalele ho ana i keia wahi, ahiki i kou ae ana mai e hana elike m@ ko'u makemake@

            "Ua hiki no, e hana aku oe i kau mea i manao ai no'u."

            "Ua hiki, e akahele loa oe e Haliaka, ina e pii mai kuu naina a nui nou, no kau mau hana hoohoka ia'u, e konoi@ mai ana au e hana aku i kekahi mea nou e mihi loa ai me ka walania."

            "Aole o'u maka'u nou e Uilama Waila, aole loa!"

            "He keu oe, a ke kaikamahine hoopunipuni, he maka'u kou ia'u, a ke imi wale mai nei no oe i wahi no'u e puni aku @i," aohe nae he hoolohe mai o Haliaka i kela mau olelo a Uilama Waila, koe wale no ka hoopinana ana ae i kona mau poohiwi, me ka mau no o kana nana ana iwaho o ka puka aniani.

            Ke ku malie la o Uilama Waila me ka noonoo ana @ kana mea pono e hana aku ai i wahi e hookoia ai kona makemake, a iaia no paha ka ike i kekahi alahele e pono a kana misiona, ia wa i kamailio hou mai ai ia Haliaka:

            "Ke haawi aku nei au i manawa nou e nooono ai no keia hana a'u i waiho aku la imua ou, o ia hoi ma keia la, am@ ka la apopo, aole au e hoouluhua hou aku ana ia oe, aka i ke kolu aku o ka la, ina he o ia mau no kou paakiki, me ka hoole mai i ke kakauinoa ana i keia palapala, alaila, ke hoohiki paa nei au, e hoea mai ana ka wa au e mihi ai no kou ku-e ana mai i ko'u mau makemake."

            "Ina no i keia la, i ka la apopo, a iloko o hookahi makahiki ma keia hope aku, aole loa ia he kumu e loli ae ai o ka'u mea e hana aku ai nou. Aole loa au e kakau aku ana i ka inoa o Haliaka Wanawoka, maluna o kekahi pepa au e waiho mai ana imua o'u. O ka waiwai au e ake mai nei e kaa aku malalo o kou malu, no ke kaikamahine ia i ikeia ma ka inoa o Edita Gilibati, a ua paa loa kuu manao, e hookuu a haalele aku i ko'u mau kuleana apau i kela mau waiwai maluna ona."

            "He keu oe a ke kaikamahine i hana ai, o ia ka hooikaika kino kaikamahine a ka hupo nui wale! @a lilo ana aku o na waiwai i kela kaikamahine, heaha iho la kau mea e hana aku ai no kou pono?"

            "Elike me ka kela kaikamahine i hana ai, o ia ka hooikaika kino kaikamahine ana aku, ma na hana apau e pono ai kona ola ana, o ka'u mea hookahi no ia e hana aku ai."

            "Alaila heaha kau hana i manao ai, e lawelawe aku i pono ai oe?"

            "Ua paa kuu manao e lawelawe aku i ka hana kumukula."

            :Manao anei oe, he hana kupono ia nai, na kekahi k@ kamahine, i maa ole i ka lawelawe ana i kekahi hana nona e pono ai?"

            "Aole keia he manawa no ke kama wae an@ ae, he hookahi mea nui, o ia no ka loaa he hana, ina ua kupono a kupono ole paha ia hana i ko'u manao," me ka ike no nae o ka o Haliaka, i ka lilo o ka hana kumukula i hana nui o ka @uhi, me ka ui-ha o ka noonoo, me ka nui pu ana iho no hoi o kona hanu, a ke hoomaopopo mai la o Uilama Waila, i ka maikai ole o ko Haliaka noonoo, no ka hele i ka hana, o ia ka ua kanaka nei o ka pane ana mai:

            "Ke hoike aku nei au ia oe i ka'u mea i noonoo iho @ e pono like ai oe ame a'u. Ua ike au i ka nui o kou ehaeha, ma kou hooikaika aku ma ka hana ana i na mea nou e pono ai, a no ka hoopakele ana ae ia oe mai ia haawina ehaeha mai, pela au e kokua aku nei ia oe, o ia keia:

            "O oe maoli no ka nea i kuleana i keia mau waiwai o kou mau makua. Ua manaoio kou mau makua, he kaikamahine ponoi loa oe na laua, mamuli o ia manaoio, i hooili mai ai laua i ko laua mau waiwai apau loa maluna ou, aole maluna o kekahi i loaa aku ia laua, a i ole, ina paha laua ke ola nei i keia manawa, pea keia maopopo ana ae, aole oe@he kaikamahine mailoko mai o ko laua mau pukaha, aole loa laua e hoonele mai ana ia oe, me kekahi mau pomaikai, nolaila o keia manao ana ou, e haalele aku i na waiwai apau, no kekahi kaikamahine okoa loa, aole ia he noonoo pololei."

            "Ina oe e komo pu mai ana ma ke kokua ana ia'u, i wahi e kaa mai ai kela mau waiwia apau mala@oo ko'u malu, he hana maalahi loa hoi ke hanaia, alaila, e mahele hapalua no hou kaua i na dala apau e loaa mau ana, mahope iho o ke kuai hooliloia ana aku o ua mea apau, a hele aku no hoi oia no kou wahi e noho ai ma na aina mamao, a pela no hoi au e imi aku ai i wahi hou no'u e noho ai, o ke kaawale aku la no ia o ka pilikia mai ia kaua aku. Pehea k@u manao no keia mea?"

            Me na maka i hele a hulili me ka inaina, i huli mai ai o Haliaka nana ia Uilama Waila, i kona lohe ana aku i na olelo hoomalimali o ke ano epa haahaa loa, a i hakalia no a kuu iho ko Uilama Waila leo, o kona i koke mai la no ia i ka pane ana mai:

            "Ua oi aku kuu kau ana i keia mau lima iluna o ke ahi lapalapa e a ana ahiki i ka papaa ana, mamua o kuu ae ana aku, e hooko i kekahi o na manao lapuwale, elike me kena au i kamailio mai nei imua o'u! Ua ike anei oe, he mea kekahi a'u i hana ai ma ka honua nei, i like aku @e kou ano, i hookikina mai ai oe ia'u e lilo i mea hana karaima@

            "Ina i maopopo i kuu mau makua, he kaikamahine okoa aku ka laua kaikamahine ponoi, aole owau, e hana ana no laua i kekahi palapala kauoha hooilina i kaokoa loa mai ka laua mea i hana ai no'u. Mamuli o ka nui o ko laua aloha ia'u, aole no laua e hoonele mai ana ia'u, me kekahi hapa o ko laua mau waiwai, aka nae aole o'u kuleana ma ia mea i keia wa, koe wale no ko'u hana ana aku ma ka mea a'u i ike ai he pololei, o ia no ka hoihoi ana aku i na waiwai apau no Edita Gilibati; a aole loa ma kekahi ano, e hiki ia'u ke haawi aku ia'u iho malalo o kekahi hana, e hooneleia mai ai oia, i hookahi keneka o kona mau waiwai. O keia @ la no ka'u pane ia oe, me ko'u lilo ole i meapaahana malalo o kou mau manao lapuwale."

            "I lohe hou oe ea, maluna iho o kou poo ke ko'iko'i o kau mau mea i hoakaka mai la imua o'u. Aole loa oe e haalele ana i keia wahu, o kou noho iho la no ia maanei ahiki i kou mau la hope ma ka honua nei, a e hoonoho aku ana au @a Kimo Waila, i mea nana e kiai ia oe, a malia o lilo mai oia i kane nau i kekahi la, ke hoihoi ae oe i kokoolua nou e noho pu ai; oiai ua lilo kou mare ana ia Robaka Pilikina i mea mana ole malalo o na kanawai o ka aina."

            "Auhea oe e Uilama Waila, e hookuu mai oe ia'u, mai ka noho paahao ana maloko o keia hale, aole loa he wahi pomaikai e loaa aku ana ia oe, ma kou hoopaahao ana ia'u, koe wale no kou halihali ana mai i na poino he nui maluna iho ou. Ina he wahi lihi keleana iki kekahi o'u ia Lanakila Hale, ua makaukau loa au e haawi aku i kela home nou, i wahi no'u e hele lanakila ai; aka o Edita Gilibati ka mea i kuleana i kela waiwai, nolaila aohe a'u me e haawi aku ai ia oe."

            "Ua maopopo ia Edita Gilibati ka moolelo e pili ana i ke kuapoia ana o na bebe i ka wa liilii loa, a ua hooiaioia mai ia moolelo e Judika Gilibati; me ka paa loa o kuu manao, e kakau aku ia Robaka Pilikina, i kekahi leka, e hoak@a ana no ka loaa ana ia'u o ka hooilina oiaio loa, i na waiwai o Wana woka, ma kela po o ko'u kaa ana mai malalo o kou malu.

            "Mamuli nae o ko'u nalowale honua ana me ka pohihihi loa, malalo o kau mau hana lapuwale e manao iho ana o Edita Gilibati, ua hana hewa loa aku au iaia; a e ike mai oe, aole ana e nele ka hookomo koke aku o kela kaikamahine i kana koi imua o ka aha hookolokolo, no kona kuleana i na waiwai apau o kona mau makua."

            Aole he manaoio iloko o Haliaka, e koi mai ana o Edita Gilibati i kela mau waiwai, aka i kamailio wale aku no oia pela, i ike mai ai o Uilama Waila, he makehewa kana mau hookikina ana mai ia Haliaka, e lawelawe aku i kekahi mau hana apuka.

            "O ka'u no ia i hopohopo loa ai," i pane ae ai o Uilama Waila. "Ua kamaaina loa au i na ano apau o Judika Gilibati, ina e loaa aku ana iaia ka ike, aole he pono e loaa ana iaia ma ou la, alaila aol eoia e hoohakalia iho ana i ka hookomo ana ae i na koi apau, no ka pomo o kela kaikamahine e noho pu la me ia; no keia kumu la, pela iho la au e a'o aku nei ia oe, he mea pono ia kaua ke lawelawe koke i na hana apau e hoohoka aku ai i kela wahine ino. E ka@a koke mai oe i kou inoa malalo o keia palapala, aia hoi a pau ka'u mau mea i makemake ai e hana aku, ia wa oe e huli hoi aku ai me kela kane kaikunane ou, a noho aku me he moiwahine la, me ka loaa pu no hoi ia oe o ka hapalua o na dala mailoko mai o ka waiwai o Wanawoka."

            "E ku oe a hele koke mailoko aku nei o keia rumi, ua lawa kou hoehaeha mau ana mai i ko'u noonoo!" i pane mai ai o Haliaka, me kou palulu okoa ana ae i kona mau maka, i kau a mea o ka nui o kona ehaeha, no na hana a keia kanaka iaia.

            "Ae, e hele i'o ana au elike me kau kauoha, aka ma ka po o ka la apopo, e hoea hou mai ana no au, no ka lohe @na i kou manao hope loa, no keia palapala," wahi a Uilama Waila me ka anehe ana mai e hele no kahi o ka puka, @a kikeke e mai la nae kekahi mea mawaho mai, a o ia ka @a kanaka nei o ka ninau ana aku:

            "Owai kela mawaho, a heaha kou makemake?" wahi a ua kanaka nei, me ka leo okalakala.

            "Owau no keia, he makemake ko'u e kii aku i na p@ waiho la maloko o kena rumi, no ka lawe ana aku e holo i pane mai ai kekahi leo wahine mai waho mai.

(Aole i pau.)