Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 7, 18 February 1921 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MOOLELO O KA AHAHUI KULA SABATI AHAHUNA O KA MOKU PUNI O OAHU KAU O APERILA, 1920.

 

 

            Noho @@ halawai hana o ka Ahahui @@@ S@ @@@ Ahahuina o ka Mokupuni @ Oahu ua ka luakini o Kawaiahao, A@@@ @@ 1920 hora 3:30 p. m.

            No ka hiki ole ana mai o ka lunahoo@@@ Ma O. P. Cox, ua lawe ka hope @ahoo@@@. Rev. Wm. Kamau, i ka mako a hoomakaia na hana me ka hi@@@ M, L. H., ame ka pule a ka hope @@nahoomaia.

            Hoomaopopoia ma lala o ka Aha ma k@ kah@ainoaia ana e ka kakauolelo, e hoomaka ana mai na lunanui mai, penei@

            R@@@ H.. K. Poepoe, hope peresidena ekahi o na K. S. o Hawaii: Mr. O. P. Cox. @u@aioo@oomalu Ahahui K. S. o Oa@@ Rev. Wm. Kamau, hope; Mr. Jas. H@@ Kaleo, kakaholelo; Mr. S. H. Oni, p@@@ Rev. S. K. Kamaiopili, hoaku@@ M@ P. D. Kellett, kakauleta o na Hawaii Rev. H. P. Judd, kakauleta o na Hawaii Rev. H. P. Judd, kakauleta o @a Haoi@@ Rev. J. P. Erdman, kakauleta o no lapaua; Mr. Sam Kauka, ho@@ K@@@ K. S. Nui o Oahu; Mr. S. K. Kauoloa hope K. K. S. Nui o Oahu; @@@ Leialoha Kaleo. lala komite ho@@@ K. S. o Oahu; Mr. J. H. S. Kaleo, K. K. S. Nui o Oahu: Sam Kauka ame S. K. Kahele na hope.

            Na Kahu Kula Sabati ame na elele M@@ Ma Maelonal@, K. K. S. Kawaia@@@ Mr. J. E. Kahoa, elele: Miss Isa@@ Namaua, K. K. S., Kaumakapili, Mrs. @@bora Sniffen elele; Mr. Sam Ka@@@. K. K. S. Kalihi me Moanalua, M@@ Julia Kalaiwaa, elele; Mr. J. K. Kap@@@ K. K. S. Ewa, Mrs. Kilipohe @mi@i elele; Mrs. Rose Kapela, hope K. K. S., Waianae, Mrs. Ane Pulaa, ede Mr. M. Spencer. K.K.S., Pohaialoha, Mr. M. Spencer, elele; Mr. P. Andrews K.K.S. Makua, Mrs. P. Andrews, elele; @@ J. K. Kauwalu, hope K.K.S., Waialua Mrs. E.K Cos, elele; Mrs. Leialoha Kaleo. K.K.S., Kahuku, aole i hiki @@@ Mrs. H. Thornton, elele; Mr. S. K. Kahele. K.K.S., Hauula, Mr. S. W. Ka@@i elele; Mr E. K. Aukai. K.K.S., Waikane, Mrs. Ane Kamaka, elele; Mrs K. Davis K.K.S., Kaneohe, Mrs. Maria @@n@ elele, ame na lala o ka Aha Makua na lala o keia aha, na hoa o ia no na l@ia o ka Ahahui C. E.

            No ka lawa ana o ke koramu, na k@@oi@ na komite kumau o ka aha, ma o ka heluheluia ana e ke kakauolelo e like me ia malalo iho:

            Komite Hoike K. K. S. Nui Rev. H. K. Poepoe. J. E. Kahoa ame Mrs. Leialoha Kaleo.

            Komite Hoike Papahelu J. K. Kauwa@@ J. Kapepa ame Mrs. Ane Pulaa.

            Komite Hoike Elele---S. K. Kahele, Mrs. R. Kapela ame Mrs. K. Davis.

            Komite o na Palapala ame Hana Hou

            Rev. W. K. Poai, J. K. Lota ame S. K. Oili.

            Komite Hoalohaloha---Rev. J. K. Pao@e. J. K. Lota ame S. K. Oili.

            Komite Hoalohaloha---Rev. J. K. Paele, S. . Kekuewa ame P. K. Kaponokalani.

            Komite Pa'i---akauolelo o keia aha, S. H. Oni ame P. D. Kellett.

            Hapaiia, na hana mau a ka aha e pili aua i no hoike. Na J. H. S. Kaleo, @@ noi, e waihoia ka hoike i ke komite, a ma ke apono ana a ke komite, ua like @@ me ke apono ana a keia aha; hooho@@@ pela.

            Na Mr. J. K. Kauwalu i noi mai e waihoia aku na hoike apau i ke komite, a ma ke apono ana o ia komite, a ma ke apono ana o ia komite, ua like ia me ke apono ana o keia aha; ua hoohokoia pela.

            Na Mr. Sam K. Kahele, he noi e kap@i@ na rula, i waiho mai oia i kana hoike ma ka waha, a ua aponoia.

            Nana no i hoike mai no ua K. S. elike me @a hoike a @@ elele, ua holomua ke k@@ @ee malie a he kulana kumau kekahi a na paipai wai ke komite o @a K. S., n@e malie, e paapaana aku, a o na K. S. kumau, e hoonee aku imua; na aponoia ka hoike a ke komite, a o na hoike i koe e waiho aku iloko o ka luna o ke komite no ke apono ana mai Makamaia ka lulu @ala no ka waihona, a na loaa na dala he $5.

            Na M. Spencer he noi e kuai ia i buke kakaninoa no na lala apau o na @@@ i hiki mai i keia keuekulia; aponoia. Kauohaia ke kakanolelo e kuai i buke @e ka unuhi ana mai ka waihona.

            Na M. Spencer e pa'ikii na lala o @@@ ah@ ma ka Poakahi ;aponoia.

            Na Mrs. Sniffen he noi e kiohoia i komite no ke pa'ikii ana.

            Na Mr Thornton he noi, e haawiia he makana i ko kakou kakauolelo hoomanawanaui, a ua kupono ka kakou maka@a ma no ka mea, he kenekulia keia; ua aponoia ke kumuhana.

            Ma ka noonooia ana, ua hooholoia kookoo ae kuni ia ma ke poo na bua palapala, "he makana na ka Ahahui Kula Sabati o Oahu ia Jas. H. S. Kaleo, Kau o Aperila, 1990, "waihoia ma kalima o Mr. Thornton i komite, a e unu h@@ mai ka waihona he $10, a in a e oi aku na iilo, na kela me keia K. S. o @ku ae i na h@olilo i koe.

            Na Mr. J. K. Kauwalu he noi, e lulu keia aka no ke kuai ana i pua a hoouna aka i ka l@nahoomalu o keia aha, oiai oia e waiho nawaliwali nei ma ka hale ma'i, aponoia. Ca lulnia a loaa na daa he $2.50: na ka noho i koho i ke komite, Mrs. Coney, Mrs. Thornton ame Mrs. Rose Kupela.

            Na M. Spencer he noi e haawi aku keia aha i ke aloha kenekulia i ka Peresidena Wilson, aponoia, a kauoha ia ke kakauolelo e waiho aku i keia mauao i ka noho ana mai o ka Aha Makua no ke apono loa ana mai o ia aha.

            Hapaiia ke koho ana i na luna nui, a ma ke noi a J. K. Kauwalu e hoomauia no na luna nui mua, ua aponoia me ka huki ana o ke kakauolelo i balota pakahi no lakou.

            Koho ana i ke K.K.S. Nui ua hooholoia me ka lokahi o J.H.S. Kaleo no ka Mokupuni o Oahu, ame kona mau hope ana e apono ai.

            Hoopaneeia ka aha a uoho ma kahi e noho ai o ka Aha Makua.

            Aponoia ka moolelo o ka aha ma ka hilinai ana i ke kakauolelo a ike ia ma ka nupepa.

            Hoopanee loa ka Aha me ka himeni L. H. 30, ame ka pule a ka hope luna hoomalu, hora 4:10 p. m.

                        JAS. H. S. KALEO, Kakauolelo. Kawaiahao, Aperila 17, 1920.

 

HOOPII HOAHEWAIA NA KOA NO KA HEWA PEPEHIKANAKA

 

            Ma ka I'oakahi uei i waiho ia ae ai ka hoopii e kue ana ia O. M. Thompson ame W. O. Johnson, he mau koa no ka puali helewawae 35 o Leilehua, a i hoopii ia ae ai e ke kiure federala kiekie ma ia kakahiaka no ka hewa pepehikanaka ma ke degere ekahi, no ka pepehi ana a make ia George Markham Jr., ma ka Pakoa o Leilehua, ma ka la 27 o Ianuari i hala, mamua o ka Lunakanawai Vaughan o ka aha Amerika apana, mahope koke iho.

            O ka hui loio o Brown, Cristy ame Davis ka ka aha o ke koho ana ae i mau loio no ke kupale ana i na mea i hoopiiia, a ma ka hora 10 o ke kakahiaka o nehinei i hooloheia ai ka laua pane no ka hoopii e ku e ana ia laua.

            Ua manaoia maloko o na pule elua e hookolokolo ia ai keia mau koa. Ua kauoha ia aku ke kakauolelo o ka aha e wae i na kanaka he 30 no ke kure kuikawa mawaho ae o ka papa kure paaa mau a ka aha i lawelawe mua i ka hana, a oiai ua nui na kanaka i waeia ua manaoia aohe pilikia e loaa ana ma ka wae ana i ka papa kiure no ka hoolohe ana i ka hihia o keia mau koa, o na kiure kuikawa apau i waeia no Oahu iho nei wale no, o na kiure i waeia ai mai na mokupuni e mai mawaho ua hookuuia aku lakou e ka aha.

            Elua mau kumu hoopii pakahi e ku e ana ia Thompon ame Johnson. O ka hihia mua ua hoopiiia ae laua uo ka hewa pepehikauaka ma ke degere ekahi, no ka mea me ka hamare laua o ka hahau ana i ko poo o Markham a make ai, a o ka lua o ko laua mau kumuhoopii oia ko laua hoao ana e powa ia Markham a lilo ke ekeili dala a Markham me ke Jala pu iloko.

            I ka laweia ana mai o ua mau koa la imua o ka aha, ua ninauia aku laua in a he loio kekahi e kupale ana no laua.

            "Aohe i maopopo ia'u kekahi o lakou," wahi a ke koa opiopio o 15 wale no makahiki.

            "O Mr. Thompson ka'u loio e makemake nei," wahi a Johnson, a ua kelepona iia o Thompson, a ua hoole mai oia i ka hiki iaia ke lawelawe ia hihia a ua noi mai oia e hookuuia aku oia.

            Ua noi mai o Johnson ia Lorrin Anaru, a na hoole aku ka Loio Anaru i ka hiki iaia ke lawelawe ia hihia no ka mea e noho ana ka ahaolelo i keia pule ae.

            "Ina pela nau e hookohu mai i loio no ke kupale ana ia maua, in a nae he loio ia i like ka makaukau me ko ka loio apaua Amerika," wahi a Johnson imua oka aha. No ia kumu i koho ae ai ka aha ia Brown, Cristy ame Davis no ke kupale ana i na koa pepehikanaka.

            Mahope o ka heluheluia ana o ka palapala hoopii hoahewa e ke kakauolelo o ka aha, ua ninau ae la o Jonson heaha la ko laua kumuhoopii i hoopiiia ae ai."

            "He pepehikauaka ma ke degere ekahi," wahi a k@ aha o ka hoike ana aku i ua mea i hoopiiia. Ia manawa i hoomaka ai ke kakauolelo e wae i na kiure kuikawa he 30 ko lakou nui.

 

NUI NA KANE, NA WAHINE, AME NA KAMALII I LAPAAUIA.

 

            Iloko o ka makahiki i pau aku la, 1920, he 143,366 k nui o na kaue, na wahine ame na kamalii i lapaauia o na kahuma'i ame na kauka maloko o ka halema'i ma Kapalama, elike me ka hoike makahiki a ia halema'i o ka hoo@aha ana ae.

            He 46,879 ka nui o na manawa a na kahuma'i o ia halema'i o ka hele ana aku e kipa maloko o na kauhale like ole i ka makahiki i bala, mawaho ae o ko lakou mau manawa hana mau e kiei ae ai i na halekula aupuni he umi-kumamalua. He 2149 mau ma'i hou i laweia e na kahuma'i i ka makahiki, a mawaho ae o na kahea no na kahea no na kahuma'i he 5130 ka nui a he 761 mau ma'i i hoounaia e hele i na kauka a he 500 i na halema'i.

            Iloko o ka mahina o Feberuari ame Maraki, ka manawa e pahola ana ka ma'i flu, he 141 mau ma'i i lawelaweia maloko o ka halema'i Pa Ola. Iloko o ka makahiki, he 137 mau ma'i i hoounaia ae i ka Haleima'i Moiwahine no ka lapaauia ana mai; he 208 i ka hale ma'i o na Kamalii, 7 i ka Halema'i Pa Ola; 3 i ka Home Leahi, a 2 i ka Halema'i o na Poino Ulia. Aohe hoike no kekahi ma'i i make malaila.

 

HE HOOMANAO NO KUU LEI MISS LILY KAHELEKULANI PALI.

 

            I kuu Kapena ahonui puuwai hamama, Mr. Solomon Hanohano, Anoai wale: E oluolu mai hoi kou lokomaikai no'u hoi kauwahi oneki kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, no ka'u puole waimaka e kau ae la maluna, i ike mai hoi na kini ohana o maua me kuu lei e noho mai la, mai ka la hiki mai ma Kumukahi, a ka napoo ana a ka la i ka ilikai o Lehua. Aloha ino!

            Oiai maua e noho ana me kona hanaumua ma Honokohua, loaa iho la oia i ke kunu, he mau la, olelo mai la ia'u e hoi maua i Honokohau i ko makou honie me kona mau kaikuaana nui ua hooko aku la no au i kona makemake, hoi no hoi maua a noho ,aole no he ikaika loa o ke kunu, he hele no ma o a maanei, a he mau pule mahope mai, hoomahuahua loa mai ana, a i kekahi la, hoea mai la ko'u pokii, oia o Mrs. Aunie L. Kalama e ike i ka makou kaikamahine ,a inau mai la: Pehea ke kaikamahine Olelo aku la au, ke hooikaika loa nei ke kunu, ia manawa koi koke mai la no ia maua e hoi me laua e hoomaaha ai, he mea oiaio, ua hoi aku la maua me laua, a no ka mea, o ke aliiwahine no keia a ko'u pokii kaikunane, L. Kalama, aohe hopohopo ana o ka noho ana me laua.

            Ia noho ana aku a makou he mau pule mahope mai hoomaka mai la ka maikai, pau mai la ke kunu, holoholo mai la ma o a maanei, i kahawai i ka hana oopu, pau mai la ka hiamoe ana i ke ao, hauoli ae la no hoi kahi manao i ka ike aku ua hoi hou mai kona ana elike me mamua.

            I ka mahina aku nei o Okatoba o ka makahiki i hala aku la, i wehe ai ka fea ma Kahului, ua hele uo au me kuu kaikamahine, me ia mau makua, Mr. ame Mrs. K. Kalama kona mau kaikuaana, Mr. ame Mrs. S. Pali, Mr. ame Mrs. Simeon Pali, koua mau kuku, Mr. ame Mrs. G. Kauhi, kona cousin Stephen Kalama, me ia aunty Mrs. K. Ah Fon,, me ka maikai wale no ia hele ana a makou, no ke ake aku no hoi o ka manao e ike i na meahou o keia au naanao; aole no i pau ka makemake nana i na mea ano hou, aka, ua haiki ka manawa, no ka mea, he loa ko alahele e hoi mai ai, me ka maikai wale no makou i hoi mai ai ahiki i ka home nei me ka hauoli.

            Noho no maua ma ka home o ko'u mau pokii, elua a i ole ekolu paha pule mahope mai, noi aku au i ka oluolu o kuu pokii wahine e hoi maa no ko makou home, ua aeia mai me ka maikai; ia hoi ana o maua, noho makou me ka maikai, me ka hauoli o ka manao, e holoholo ana iloko, iwaho o ko makou home, i uka i kai, i na kuauua lo'i, i na kahawai me ka ulumahiehie o kona helehelena, me kona pulama no hoi i ka bebe a kona kaikunane nui, me ka haupu mua ole ae, aia he haawin ko'iko'i e kau iho ana maluna o kona kino.

            He mau la mahope mai, hoomaka hou mai no ke kunu iaia, mai ka liilii mai a hele i ka nui loa, kuka iho la au me ka'u mau keiki no ka mea pono e hana ai, nolaila hooholo makou e hele i ke kauka, ua hooko ia ia manao, ua hele no me kekahi o kona mau kaikuaana; o ka ike a ke kauka, he loaa i ke anu, haawi mai ke kauka i ka laau, hoi mai ahiki i ka home nei ai no hoi ka lau, pau ae ana ia laau, ai aku ana he laau, hookahi no ano o ke kunu aohe wahi mea a loaa mai ka maha; hele hou no i ke kauka, loaa mai no ka laau, oi ai aku i ka laau a makehewa, oi loa mai la ka ikaika o ka pilikia i kau iho maluna o ke kino mamua o ka mea hikike hana aku; ouni mai la kona kino i na ano eha like ole; ia manawa hoohuli ae la ko  makou noonoo ma ko kakou mahele ko ka Hawaii, ua like no a like, he ole no kahi mea a loaa mai ka maha.

            E auwe mau ana oia i na ehaeha i kau iho maluna o kona kino i ke ao ame ka po, aole hiki ia maua ke hiamoe, ke oni wale la no oia iluna, ilalo, ma-o a maanei, me ka manao hoi he mea ia e loaa ae ai kahi maha, he ole nae ia; auwe no hoi e kuu kaikamahine hoomanawanui i na ehaeha ame na palapu i kau iho maluna on a!

            Apo mai la kona mau lima ma ko'u a-i, a hoopili aku la no hoi au iaia, he wa iho la ia no maua e hookahe like ana i iko maua mau waimaka me ke aloha o ka makua i ke keiki, o ke keiki hoi i ka makua, me kona uwe kaukau ana mai ia'u. E mama, e haalele ana au ia oe; aole paha ia kaua ia, in a ua manao ka Haku pela, o Kona kuleana no ia; aole e hiki ia'u ke hoomanawanui, ua hele kuu kino apuni i ka eha; he ma'i anei keia, he hoomainoino, he hoomanaonao; auwe no hoi ka opu o ka lokoino ame ke aloha ole, o ka manao ana o ko'u kino opiopio i ike ole i ka pono ame ka hewa, hookau ma la i ko lakou inaina maluna o'u; aole e hiki ia'u ke uumi i ko'u mau waimaka, e kuwo maoli ana no au no kana mau olelo ku i ke aloha, me he mea la e wawahiia ana kuu puuwai.

Nui no hoi kuu aloha ia oe e mama, eia ka e haalele ana au ia oe e noho hookahi, e hele hookahi ma keia mau wahi apau a kaua i pili ai; honi mai la oia ia'u, a hookuu mai la; ke noke nei no au i ka uwe helu no kau kaikamahine, pa-e hou no on a leo kaukau o kuuane ma, e kuaaaa ma, e haalele ana au ia oukou apau loa, me na keiki a kakou a'u i luhi opiopio ai, na oukou keiki na na hanaumua, he luhi wale aku no ka'u, no oukou no ia pomaikai. Auwe, aloha ka leo o ka pokii i ke kaukau mai pela; auwe no hoi ka ehaeha o kuu uaau!

            Ma ke kakahiak o ka Poaha, la 20 o Ianuari, mawaena o ka hora 7 ame 8, i lalau mai ai na lima menemen ole o ka ahela o ka make, a lwe aku la i ka hanu ola o kuu leialoha, a upo'i iho la kona mau make me ka maikai; a waiho iho la i ke kino puanuanua na u na koua mama uei, kona mau kaikuana ame ka ohana apau e kumakena aku nona no ka wa mau loa.

            He wa iho la ia no ke kupouli o kuu noonoo, aole e hiki ia'u ke hoomaopopo i ka'u mea e hana ai, ua hele mai la oloko o'u a mokumokuahua i ke aloha, ke hou hewa wale nei no au me o a maanei iloko o ka rumi, na kona poe kaikuaana ame kona kuka i hooponopono i kona kino a mae mae a kau iluna @@ ka maikai. Kuu minamina pau ole ia oe e!

            Ua hanauia kuu kaikamahine ma Honokohau nei, i ka la 15 o Iulai, 1907, mai ka puhkai mai o kona mama nei, Mrs. Hattie Lily Pali, ame kona papa J. K. Pali i hala mua ma o; nolaila, na piha iaia na makahiki he 13 me na mahina eono, ame na la keu o kona hanau ana i na ea hu'ihu'i o keia ola honua ana; a pau ae la no hoi ka ike ana i na mea nuni o keia ao; a pau pu no hoi ka auwe ana i na ehaeha, a no ka mea, ua pau ka oni ana o kona kino, ua kuu ka luhi no ka wa mau loa.

            E hoonana ae ana au i ko aloha, pehea la ia e pau ai! Ua ka aku hoi kuu manaolana maluna ou e ola ana au ia oe o kuu mau la hapauea; eia ka e poho wale ana ia mau upu ana. Aolha ino kuu lei!

            Aloha wale na kuauna lo-i e waiho mai nei, kahi au e holoholo ai i  uka i kai i na i'a haole, na pupu, pela no hoi me kahawai, na oopu, na opae, aka, ua pau ia mau hana, ua nalo oe no ka wa mau loa.

            Nolaila, hele aku la kuu kaikamahine me kona mau ano maikai apau, he kiahoomanao ia na'u e poina ole ai i na la apau o ko'u ola ana. Minamina wale au e!

            He mea nui no oia i kona poe kaikuana, kahi mea uuku e loaa ana ia lakou, e hoolawa like ana ia mawaena o lakou.

            E Maunaiwa Home, ka home aloha o kuu lei, ua pau kona heheli@ehi-ku ana i kou mau rumi uani, e holoke ana iloko a iwaho me ka hauoli, ka home nana i pulama a mailani iaia, mai kona hanau ana ahiki i kona nui ana. Lihaliha wale au e!

            Kuu minamina pau ole i kuu luhi o kuu mau la nawaliwali, aka, o ka naau makee keiki no. hoomanawanui no me ia nawaliwali i ka malama ana a nui wale no, a pau no hoi ka pilikia; eia nae ua a no au i ka mea i loaa iaia, ua malama @o ia'u; nolaila puanuanu kuu poli, ua hala aku la oe ka mea e pumehana @. Aloha wale!

            E Kahauuiki ka hike camp, na kou mau kaikaana hoi i noho ia wahi, Mr ame Mrs. Simeon Pali, kauoha mai la no ia mana e hoi aku me laua e noho ai, hoi a@u la no mana; nolaila, ua pau ka maalo hou ana o Lily ma kou mau alanui ame na lae kahakai, ua nalo oia no ka wa mau oa.

            E Honokohua i ka lau hunehune o ke paina ia wahi a mana i noho ai a kamaaina me kona hanau mua me kana aliikane, Mr ame Mrs Rose Mathias, o oni ana kona kinoa ma o a maanei, hoouna aku la kona kaikuaana e hele i ka halekuai i mau meaai na makou, ke uleu la lela hoi mai la no ahiki i ka hale, waho keia mau mea, hala aku la i kahakai, na opihi, na laulimu, na pipipi, na @aueue, hoi mai oloolo ke eke; hauoli no hoi ka noonoo i ka nana aku, me ka manao hoi, e mau aku ana ia hauoli ana, eia ka aole, o haalele mai ana ka ia'u e noho u aku nona i ke ao ame ka @@.

            Ko laku mua loa, oia o Mr. Sol. Pali ame k@na aliiwahine ame na keiki, aia no lakou i Honokohau e noho ai, kauoha maila la no ia maua e hoi aku, ke lele wale la maua, aohe nana ae o ka oa o ke alahele, he otomobile ka mea nana e lawe ahiki i ka puka o ka hale a h@i iho la me na keiki me na moopuna i loko o ka hauoli.

            Na la @a a i hauoli ai ahiki mai la i keia la, ke ike nei au i na haawe o ke kaumaha maluna o'u E huki hele mau ia ai, maua i o a ianei e kona poe kaikuaana, a na ka nawaliwali o kona kino i l@i ai maua a noho paa i koa makou h@me nei, a hala wale aku la no oia. Maaonao no hoi au ke hoomanao ae @na hana ku i ke aloha a kuu lei hele @a!

            Ua pi wale ia no e maua keia ma wahi a@@ e waiho ma nei, na alanui kikeeke na lae kahakai mai nei aku ahiki i @unalau a hoea i Keaukaii, a kiei i Honolua, a hala aku ma o o Kahauiki, Honokohua, a ka lae o Makaluapuu, a ke one o Oneloa, a ka halekuk@ o Hawea, a kiei a halo i ka haleaua@ o ko makou hakuaina nei, Mr. D. D Fle@ing, ilalo aku o ka halekukui.

            Ke na@a aku i keia mau wahi a maua e hele a he ku no i ka ehaeha o ka naau ke hoomanao ae, aole e hiki ia'u ke hoo@@awanui, e uwe mau aua au. Lihaliha wale au i kuu leialoha!

            Nolaila ke haawai aku nei au i kuu hoomaikai nui i kuu ohana, i ko lakou komo p@ ana mai e kumakena pu me makou i ka makou mealoha i hala aku la ma opela hoi me kona poo aunty i lawe m@ i na lei, na ho ke pua, no ka hoohiwahiwa ana i ke kino lepo e ka makou @ealoha.

            Na kona unele no, Nr. L. Kalama i malama i ke anaina haipule maloko no o ko makou home, i kokuaia e Rev. S. P. Kaaia ame George Kauhi, ka hoomaikai hope ma kona home lua, a moe aku la oia no ka wa mau loa.

            Nolaila, me oe e kuu kapena ahonui, Mr. Sol. Hanohano, kuu hoomaikai nui.

            Owu iho no me ka naau luuluu,

                        MRS. HATTIE LILY PALI.

 

HOOPA'IIA O HONG CHUP ELUA MAKAHIKI KE EMI LOA.

 

            Ma ka Poaono aku la i hala ka hooloheia ana o ka hihia o Hong Chup, ke kakauolelo mua o ke keena inisua o ka hui o B. F. Dillingham i hoopii hoahewaia ae ai e ke kiare kiekie teritoro ma kekahi mau pule aku nei i hala, no ka lawe aihue i ka waiwai i haawiia iaia e malama, he dala aa ka hui, i hiki aku ka huina i ka $1645.74, a i waihoia aku maloko o kona mau lima no ka malama ana, a ma kona manawa i nanauia aku ai no kana pane, ua ae mai oia imua o ka Lunakanawai J. J. Banks, a nolaila ua kauia aku ka hoopa'u maluna on a aole e emi iho malalo o elua makahiki, aole hoi e oi aky maluna o ka umi, en oho ai maloko o ka halepaahao o ke teritore.

            O. J. E. Hyer i hoahewaia ai e ke kiure ma ka pule i hala no ka holonui me ka nana ole i ko ha'i pono, ua kauia aku ka hoopa'i o $200 ame na koina o ka aha maluna on a, o keia no ka hoopa'i a ka aha hoomalu i kau mai ai maluna on a, kahi o ka hihia i hookumuia ai. Ma ka moolelo oiai o Hyer e kalaiwa ana i kona kaa otomobile, ua hooku'i aku la ke kaa i kekahi kaa lawe waiu a kauoia aku la ke kaa no kekahi wahi mamao, a hookahi hoki i make loa ma ia hooku'i ana, a he mau haneri kuaka waiu i hanini me ka uahaha o ka omole.

            O Mrs. Jennie Pedro i aewaia ai no ka aihue ma ke degere ekahi ua hoopa'iia mai oia he 450. Hoopaneeia ke kau ana i ka hoopa'i maluna o Mrs. Emma McAffee, i hoopiiia ae ai no ka moekolohe. Ua hoopa'iiia oia elua mahina hoopaaahao e ka aha hoomalu, a ma keia hooloheia ana iho la nae ua hoopaneeia ke kau ana aku i ka hoopa'i maluna on a no 13 mahina.

 

HAINA NANE.

 

Ia Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe: Ma kou ano he kiai no ka hokele o ka lehulehu, a he mea hoi e hoike ana i ka pono ka lahui, nolaila e oluolu oe no'u kekahi wahi rumi no ka'u wahi puolo e kau ae la maluna, ka hauna o ka nane  a J. W. K. Kakelamaluikaleo, ke kiai o ka hale paahao o Uwahipouli, ka makuakane o na aloha ekolu i ka ipo hookahi, oiai ua kukala leo nui ae la oia penei:

            Eia au la he kama, e kupa, he ewe a he keiki papa no ka aina nui akea, o ke keiki papa no ka aina nui akea, o ke keiki au a Kapukapu me Holei, o ke kiai pali au o Panau, Puna i Hawaii, no'u na akaku like ole ekolu e maalo nei, a pela au i kaheaia mai ai e ko ka honua nei, na aloha ekolu i ka ipo hookahi.

            Keiki ekahi. He keiki au ua kupa a papa ma ka aina a ma ke kai, a i ole au e loaa ia oe ilaila, alaila e kakali malie iho oe ahiki mai o Mahealani, manao mai oe owau se hoa. Owai au ia oe? Haina: Malamalama. Ahuwale iho la ka poe ua malino ke kai.

            Keik elua: He malihini au i ko alo a kamaaina i ko leo, pela au i lilo ai i aikane hulumanu na ke onaona, ua noho pu no au me oukou, miliia a malamaia, pela au i lilo ai i mea hooko i ka makemake o ke kauola. Owai au ia oe. Haina: Kila. Aole keia o ke kila pao pohaku, o ke kila keia e kuni ai i na pepa e hoopaa ana i ka manao i mea e oiaio ai kekahi olelo ano nui elike me na olelo kauoha pili kanawai ame kekahi mau palapala ano nui e ae e hanaia ana. I keia iho la ka mea kupanaha o ka aina.

            Keiki ekolu: He inoa ko'u ua kaulana apuni na moku, loaa he au ia oe i ka Moku o Mano, aia i ka piko o Waialeale, malalo pono, ma ke kowa o na mokupuni, ke ole au ilaila, ailaila e loaa ae ana au ia oe ma ka poli o Kawaikini, e hooipoipo ana me Kauikaw, ka ohe hookalakupua a Kauakahaialii. Oiwai au ia oukou? Haina: Uwea. O ka uwea hookani kika keia, e hone ana i ke alo o mama sia, ka'u aloha, ame papa ka'u lia.

            Loaa pono oe i ka mea ike a ka haole. Nele paha auanei ua aloha ekolu i ka ipo, ua hao mai la ka eueu o Kilauea la lilo, noho kuke na Hiiaka i ka poli o Pele.

            Ke lana nei kuu manao, o ka ipo iho la ia a na aloha ekolu: Malamalama Kilauea. Ha'iha'i paha na iwi o ua mau eu nei a ke kiai o ka halepaahao o Uwahipouli.

            Ua lawa au ma keia, ke hoi nei ke keiki o ka lau o ka malina ua ahiahi, ke nihi ae la ka ua i ka pali o Puuana hulu; o ke aloha no kou o ke kiai Iuli ole o ka lahui, ame na lima e kokua ana i ka pono o ka lehulehu

            Owau iho no me ka haahaa. Kou a mau,

            L. B. KAUALOKUIKANAHELE. Pahala, Kau.

 

            He o ia mau no ke ku nane ole a ke kiai o ka halepaahao o Uwahipouli, aohe wahi mea a kulana aku ihope i kau mau pa'i mahanhana, hana hou ia mai ka ike a nui, alaila hoonahao mai me ka hoa paio. Huli hou ia mai! L. H.

 

KUU LEI MOOPUNA MISS LOUISA P. KAOLULO, UA HALA.

 

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, ke Kilohana Pookele o ka Lahui. Hawaii, Solomon Hanohano, Aleha kaua: E ae mai ia'u kou puuwai ahonui, no'u lioi kekahi rumi kaawale o ka kaua hiwahiwa, no kela welina hoomanao poina ole, o ka'u mea aloha he mopuna, e kau ae la maluna, i ike mai hoi kona mau makua ame kona mau hanaumua, e noho la i Kauakukalahale ame na kupuna, a hoea loa aku hoi i ka pukana a ka la ma Haehae i Kumukahi, a ia'u hoi i ka aina kailila ame a'u lehua i ka moana, i ka mole hoi o ka aina, i ka palena o na moku, aloha au, aloha wale kuu moopuna!

            Ua hanauia kuu Pualanikailima ma ka la 17 o Maraki, 1914, ma Kapuali, Halehaka, Lihue, Kauai, ame kona wahi pokii kaikaina e ola nei, Rose Malama Kaolulo, mai ka puhaka mai o ko laua luaui makuahine, Mrs. Violet Malama Kaolulo, ka hehu eono o ka'u mau lei mai ko'u puhaka aku, ame/kona luau'i makuakane D. K. Kaolulo, a ua lawe au ia laua elua, na'u e malama elike me ke ano mau o na kupuna, he aloha i ka lakou poe moopuna, pela no hoi au i ka'u mau moopuna ponoi, ka hauoli hoi o ko'u mau la luahine a'u hoi i olelo mua ae nei, ia'u mau lehua i ka moana.

            Heoiaio, laweia aku la he hookahi a'u lehua, o ia kuu Pualanikailima, a he hookahi hoi a'u pualehua i koe, oia kuu wahi pua rose a'u e lei nei iaia me na hoomanao no kona hanaumua. Luuluu wale!

            Ua lei luahine ia laua e a'u apuni o Kauai nei, mai ka makani kokololio o Halehaka ame Kapuali i ke kukui poahaaha o Hulaia i ka nuku o Niumalu, o ke kiei iho hoi o Haupu ame ke kalele mai hoi o Kalanipuu i ke kai, he aniku ia no kuu moopuna, ua pau wale no ia makou i ka heleia kahi ia a kuu wahi moopuna poeko nui wale i ka olelo e ninau mai ai, "Kuku, owai kela puu!" "O Kalanipuu" wahi a'u "Hu, aohe maikai!" wahi ana O ka hana iho la ia a keia wahi moopuna a'u he niele i na manawa apau.

            Mai Malamanui a Kapaia i Hanamaulu papale ooma, ua hele pu ia e a'u me a'u moopuna, a Kahaukomo i Wailua, i Kalaula hoi i Kapaa, i ke kee nalu o Makaiwa, a ninau no kuu wahi moopuna: "Owai keia wahi e kuku?" "O Kapaa keia, kahi o anake ame anakala," wahi a'u. Hu, aohe maikai o anakala!"

            Ma na huli Koolau, ua pau wale no ia'u i ka heleia me a'u moopuna, ahiki i Wailua i ka Puahaulana i ka wai o ka pali o Kee, ka wai o Kaualoa amo ka wai o Kapala'e, a ninau no kuu wahi moopuna, "Heaha keia wai e kuhu?" O ka wai keia o Kaualoa ame Kapala'e, e auau hoi paha!" "Ka, hu'ihu'i keia wai, aole e hiki e auau e kuku." Ae, aloha ka leo o kuu moopuna, aloha no hoi au ke kupuna ame kona pikii. Aloha na Hala o Naue i ke kai, aloha ka hale o mapuna, naue ka ano'i, hala pu no me ka iini. Walohia wale!

            Ae, aloha ka uanoe i Koloa, ke nihi ae la mauka o Kahili, i ka pali o Palikea, i ka ihona o Lawa'i i ka luna o Kalaheo, e hoopio ana hoi me Maialoa, i awawa o Wahiawa, i ka uka o Halemauakua; akua kuu moopuna, ua eena na maka, ua pau ka pili ana i kuu poli, ua puanuanu ka hale, ua hala ka uhane. ALoha ka leo o kuu moopuna i ke kahea mai.

            "Kuku, owai keia wahi?" "O Elele keia wahi, o Hanapepe olalo, i ka uka o Mauuahi ame Koula." "Hu, kuku, aohe maikai keia wahi, he ulaula ka lepo."

            Ae, mai ke kula lepo welawela o Kekupua, a ka wai o Muliwaipalaoa i Hoanuanu, a kiei i ka Waikea ame ka Waiulailiahi o Waimea, ua hele wale ia no e a'u ame a'u moopuna, mai Puupuupaakai a na Niu o Kaunalewa i ke Kukuilaunui o Kona, a ke kaha o Mana, a i ke onekani o Nohili, i kahi o ke kauno'a hihi, ia laau kumuole a ka pahapaha lei o Polihale, aohe wahi i koe, ua kaapuni ia e a'u ame a'u mau moopuna, mai Puupuupaakai a na Niu o Kaunalewa i ke Kukuilaunui o Kona, a ke kaha o Mana, a i ke onekani o Nohili, i kahi o ke kauno'a hihi, ia laau kumuole a ka pahapaha lei o Polihale, aohe wahi i koe, ua kaapuni ia e a'u ame a'u mau moopuna, a e aloha, aloha a'u moopuna, i ka ikiiki welawela o ka la, i ka hauiniki hoi ka aina, i ka ua hoi ame ka makani. Manoanoa wale!

            Ae, alpha ka mosan o Kaieiewaho âme ke kualau heleuluulu, a'u i au pu ai me a'u moopuna, alpha Kauakukalahale âme Kakaako i kahi o ko laua auntie, Mrs. Emma Grabtree, ame ko laua unele, George K. Kane, ka'u hiapo mua loa hoi o ko'u mau la heu ole. Aloha olua e a'u mau keiki, aole olua e ike hou ana i ka lei a oukou; aloha ka leo o ka lei a oukou i ka olelo aku, "Auntie, oe aloha i kuu unele, aole oe maikai, aole aloha i ku kuku?" Auwe, ka mea ohaeha ke hoomanao ae i na olelo a kuu moopuna, a'u i lei ai mai ka aina ame ka moana.

            Aloha ka uka o Nuuanu i ka ua popokapa, kahi a ia mau kupuna o noho mai la, a olua e ike iho ai i keia mau welina poina ole, o kuu pua imua o ko olua alo e holoholo ana, ua nalo mai ka ike hou ana aku a ko'u mau maka. Aloha olua, aloha no hoi au.

            He oiaio, ma ka la 4 o Ianuari, 1921, hora 1 p.m., i pauaho mai ai oia i keia ola ana i ka eono o kona mau makahiki, 9 malama ame 11 la. "nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku, e hoomaikai mau loa ia ai Kona inoa ma na lani kiekie he malu hoi Kona ma ka honoa nei, he aloha i na kanaka."

            Ua kanuia kona kiho laahia ma ka pa ilina o Grove Plantation, Halehaka, Lihue, iloko o ka na, ka makani, a ka ino e holapu ana ia Kauai nei. Me ka'u mau hoomaikai i ka ohana ame ka'u mau keiki imua o ko'u alo, a pela pu hoi me Mr. Kapahu ame Mr. Kauakahi, na mea nana i koku i ka'u hu nona ame ka'u aliikaue, i ka eli ana i ka lua, ka home hoi o na mea apau. Me ka'u leo pule no ka hoomama aua mai i kuu puuwai kaumaha o ka'u kaikamahine me kana kane, no ka laua hiapo mua loa, a pela hoi me kona mau makua pu e noho mai la i Honolulu ame kona mau hoahanau ame maua hoi na kupuna.

            Ke hooku nei au i ka'u kaukau aloha ana no kuu lei moopuna, me ko'u p@uwai apau i ka Lunahooponopono opio ko'u welina poina ole, ame na keiki oniu hua metala kila hoi o kou papapa'i ko'u adieu hope.

            Owau iho no me ka puuwai kaumaha, MRS. M. M. C. KULANTIHAKOI.

Kapuali, Lihue, Kauai.

 

HAINA NANE.

 

            Mr. Sol. Hanohano, Aloha kaua a nui: E oluolu mai hoi oe in a he wahi keena kaawale kekahi o ka kaua milimili, o ia hoi ka Nupepa Kuokoa, no ka'u haina nane, a ke keiki kae'ae'a. J. W. Kakelamaluikaleo, i ike mai ai na loea huli mea pohihihi.

            Eia au la he kama, he kupa, he ew@ a he keiki papa no Hawaii nui akea: o ke keiki au a Kapukapu me Holei, o ke kiai pali au o Pauau, Puna i Hawaii ;no'u na akaku ekolu e maalo nei. a pela au i heaia mai ai e ko ka honua holookoa na aloha ekolu i ka ipo hookahi.

            Owai au ia oe! hana: Kuku. Oia nei ke keiki kiai pali o I'anau, Puna i Hawaii, penei: Ke ku nei na halekukui ma na pali kahakai apuni ka honua holookoa; o ke keiki hoi au a Kapukapu me Holei, penei: He kapukapu ke kulana o na halekukui, a e hoolei ana hoi i kona malamalama ma na pali kahakai.

            E kali malie oe ahiki mai o Mahealani, alaila manao ae oe owau se hoa. Owai au ia oe?

            Hina: O. Oia nei se hoa o ke keiki kiai pali o Panau, penei: I ka wa o a ai o kukui ua like kona malamalama me Mahealani.

            Eia au la he mea ua kaulana, he malihini au i ko alo a kamaaina i ko leo, milimili, malama a lilo au i mea hooko i ka makemake o ke kanaka.

            Owai au ia oe? Haina: Omo. O ia nei ka malihini, i lilo i mea hooko i ka makemake o ke kanaka, penei: Mea malihini ke omo i ke kanaka, no ka mea i Amerika kahi i hanaia ai, a kamaaina hoi oia i ke kanaka ma ka leo penei: E mama e, kii aku hoi oe i ke omo waiu a pepe, ame ke omo kukui oi kekahi, a pela aku.

            He inoa au ue kaulana aupuni ua Moku o Manokalanipo, aia au la i ka piko o Waialeale, malalo pono ma ke kowa o na mokupuni, a i ole au ilaila, alaila e loaa ae no au ia oe i ka poi o Ka waikini, e hooipoipo ana me ka leo o ka ohe a Kanikawi.

            Owai au ia oe. Haina: Uwiki.

            O ia nei ka inoa i kaulana apuni na Moku o Manokalanipo, e loaa ana oia i ka piko o Waialeale, malalo pono ma ke kowa o na mokupuni, a i ole ilaila, ailaila e hooipoipo ana me Kawaikini, ame ka leo o ka ohe a Kanikawi; ae, pololei i'o no, no ka mea o Uwiki e moe ana oia iloko o ailam a pela i lilo ai o aila o ia o Kawaikini, olelo hou no, i ka piko o Waialeale, a lilo hou no o aila i Waialeale; olelo hou no, malalo pono ma ke kowa o na mokupuni, pololei hou ne, no ka mea aia o uwiki malalo pono ae o omo, ame ke kowa o omo; olelo hou no, e hooipoipo ana au me ka leo o ka ohe a Kanikawi, pololei hou no; no a mea, o aniani, o ia ka ohe a Kanikawi, penei: I ka manawa au e hopu ai ia aniani ia ka manawa au e hopu ai ia aniani ia manawa e a ai o kukui e olelo ana oe, auwe, wela kuu lima: pela i lilo ai o aniani, o ia ka ohe a Kanikawi.

            I ka @@ohui ana, o a, omo ame uwiki, o ia ua aloha ekolu i ka ipo hookahi, a o kukui o ia ka ipo.

            Hei aku la paha oe i ka upena mako lu a ke keiki o ke kai kawanawana. Me oukou ko'u welina pau ole e ua keiki o ka papapa'i.

            ALFRED PAI.

Kalaupapa; Molokai.

 

            Nahaehae mai la ka upena makolu a ke keiki o Kalaupapa, ua popopo ke ahi, ua pakele aku la no ka eneu o Uwahipouli. Huli hou ia mai! L. H.

 

WAIAKEA HULA.

 

I aloha ia no Waiakea,

Nei home i ke kula pahoehoe,

Iahone i ka lau holu o ke koa,

i ka holu i ke ahe a ka makani.

O ka pa aheahe a ka malana'i,

Halihali mai ana i ke onaona,

Onaona ka maile no Panaewa,

A he lei hoohihi na ka malihini.

Hoolawa i ka pua pua o ka hala.

ua kui pu ia me ka manai.

Ke ala o ka hinano me ka lehua,

A he lei kaulana no Hiloone,

Hanohano i ka Uakanilehua.

Ke ui ae oe a e lei au,

I ka wehi kaulana o ka aina;

Haina ia mai ana ka puana,

Kuu ham@ i ke kula pahoehoe.

S. A. S. MIKA