Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 8, 25 February 1921 — Page 5

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no ko

Helena Simoa Lanakila Ana

A I OLE

Ka Hoowalewaleia Ana o Halebatona

 

            No kekahi manawa ka noho mumule hou ana o laua, a @@@@@ ia wa, i ka nana aku, aia like iloko o laua na hoo-@@@@ ana no na la i hala, a he hana paakiki ka hooholo ana @@ la o laua ka mea kupono e hoaponoia aku. O ka wa@@ nona ka helehelena hauoli a lamalama hoi o na maka @@ora mamua iho ua haikea loa kona helehelena i neia @@@awa, kaumaha kona nanaina, me ka haalulu o kona @@ holookoa. ua hoike mai ia i ke ko'iko'i o kona kaumaha @@ o aku o ka mea hiki i na huaolelo ke hoakaka ae: no ke @@@@@ kino ikaika hoi nona na lala ikaika, ua like loa oia @@ kekahi mea i loaa i ka ma'i nawaliwali loa mamuli o ke @@maha ame ka eheha o kona naau no na haawina hoopili@@@oonoo o na la loihi o ke ola ana me na manao walania @@@ ole ke uumiia iho.

            A hala ia laua kekahi mau minuke loihi o ka noho mu@@le ana me ka puai leo ole o kekahi, a pela no hoi me ke@@hi, o ke keonimana o laua ka mea i kamailio mai me ka @@@ no nae o ke kulou o kona poo ilalo i ka i ana mai:

            "Pehea ke ano o kou ola ana i na la aku la i hala, c Makaleka? E oluolu mai ana anei oe e hoike mai?"

            No keia ninau a ke keonimana naka ae la ko Makaleka @@@@@ kino, oiai kana mau haawina ehaeha o ka hakoko @@@ o na la i hala aku ua ala mai la a ku mamua o kona noonoo me he mau kii la e kuku mai ana.

            "No ka makahiki mua ame hapa o ko'u haalele ana aku i ka home, oia hoi mamua o ko Helena hanau ana mai, oiai @@ hoi oia e nawaliwali loa ana, ke ano o na bebe hanau keiki me na dala i loaa mai ia'u mamuli o ko'u kuai ana aku i ko'u mau mea gula apau a'u o ka hooholo ana e lawe pu mai me a'u, i loaa ai ko'u ola o ia mau la. I ka pau ana @ia mau dala, a oiai aohe wahi e ae e hiki ai e loaa mai kekahi kokua o ka hana kino wale aku no, hoomaka iho la @ e hana ma ka humuhumu lole ana no kekahi poe kakaikahi, a me ia wahi hana au i hoomanawanui ai no kekahi manawa, me ka pakiko loa i na hoolilo, eia nae, aole au i ke iki i ko'u nele i kekahi mea, oiai ua nui ka poe i haawi mai i ka hana na'u."

            "Humuhumu lole? Oia kau hana?" i ninau mai ai ke kanaka o ke kahamaha ana mai me ke kahaha nui mamua o ka pau ana o ka Makaleka Simoa kamailio ana aku.

            "Ae, owau nei, o Makaleka Wiletona, ke kaikamahine punahele i na la mamua aku i ka manawa e noho ana iluna o ka waiwai ame ka hanohano; ua lilo au he wahine humuhumu lole no kekahi poe e aku. he kauwa paha ka pololei a'u e olelo ae ai." wahi ana me ka akaaka iki ana iho, he akaaka nae i like me kekahi pahi oilua i houia aku i ka puuwai o ka mea e hoolohe mai ana.

            "Ae, owau nei, ka milimili ame ka punahele a ko'u mau makua." wahi hou ana ,e ka lili ana iho i ka ehaeha.

            "Ua lilo au he kii na ko'u mau makua e hoomana ai; no kekahi mau kikina lehulehu owau ka i nanaia mai e ka poai o ka poe kickie he wahine opio u'i loa. a he mea punahele hoi i pai mau ia mai, ka mea nana i aha'i kekahi mau makana ma kekahi makahiki, ka whine mare hoi no na mahina wale no i emi iho malalo o ka umi-kumamalua, he wahine i manaoio mau ua lilo i mea aloha a i ohia palamemele i na maka o kuu kane o ka mare ana me ke kuhihewa, he wahine i hilinai kuhihewa aku i ke aloha ame ka paulele o ka naau o kana kane, eia ka, he kane oia a'u o ka mare ana aku i like kona puuwai me ke keleawe.

            "He wahine au i kahikoia e ko'u mau makua me na mea nani apau a ka naau e koi ae ai, he wahine i lako me ka waiwai, na pohaku momi,  na lole kilika, na lihilihi o na ano like ole, he home nani hoi e noho ai i like me ka halealii he mau lio nani, he mau kaalio nani, a he mau kaukani hoi o na mea nani like ole e lilo ai ke ola ana i mea hauoli a i ola nani e ike ole ai ia mea he hune a he kaniuhu.

            "He wahine i lako i na mea apau a ka makua i hoolako mai ai. he nui na kauwa na lakou e lawelawe mai, i ka manawa e noho ana me ka makua aole i noonoo iki no ia ana hoi i ka hana i mea e loaa ai keia noho ana, a mamuli o ko'u mare ana aku ia oe ke ike nei au i ka lilo o ko'u naau i mea hoehaeha mau ia i ke ao ame ka po, a no ka mea, ua ku mai au a hele a haalole aku i ka home a'u i luakaha ai i ko'u mau la opio me ka hauoli.

            "O, e Keoni Wilekona. kuu kane a'u i hīna kuhihewa aku ai kuu kino me ke kuhihewa nui, he kanaka maikai la oe oia ka he kanaka oe e hana mai ana i kekahi hana hoomaewaewa ino loa i kupono ole e ola loihi maluna o keia ili honua. O he haule ino haahaa loa ana. e Keoni Wilekona. Aole kanalua ke olelo aku ia oe i nei manwa ua hoopihaloa ia aku kou naau me ke kahaha i kou maawa e hoohalike ai i ke kulana i loaa ia'u, kau wahine i nei manawa, ma ke ano he wahine e imi ana i kona pono o ke ola ana ma ka hana ana aku no ha'i he humuhumu ka hana, a e huli ana hoi i mea e loaa mai ai kahi dala hookahi i ka la no ka malama ana iaia iho ame kana kaikamahine, a mamuli o ke aloha mai o kekahi poe laki ka loaa ana o ka hana, mo kela wahine e noho ana iloko o ka lako, ka hanohano ame ke ola oluolu ana, me ka naau i piha i ka lokomaikai alunu a makee ole.

            "O, e Makaleka hoi, uoki! E oluolu oe e hoopau loa i kau kamailio hou ana mai me kela, a no ka mea, ke ike ne au i ka hiki ole ia'u ke hoomanawanui hou iho i ka walania o kau mau olelo. he mau olelo hoi au o ka hoopuka ana ma la me kou noonoo ole," i noi mai ai ke kanaka e noho ma ana hoolohe, me ka o ana mai i kona lima imua no ka papa ana mai ia Makaleka. Ua like kau mau huaolelo walania o ka hoopuka ana mai la me kekahi kepau i hooheheeia a nininiia mai iloko o kuuwai. Ua ike au owau ne wale no ke hoahewaia mai no na mea apau i hanaia aku nou. Aohe au e kala i hoomaopopo ai ia hewa o'u. oia hoi. in a aole au i hana aku i kekahi hana ino. aole loa ou e kaawale ana mai ko kaua home mai, a aole no hoi oe o ike ana i kekahi mau haawina o ka ehaeha elike me keia O, i hoike aku au ia oe, ua nui ko'u ehaeha me ko'u hoa hewanui ana ia'u iho!"

            "Nui kou ehaeha!" i hoopili aku ai o Makaleka i kan@ kamailio ana elike me ka ke kane mea o ke kamailio an@ mai, me ka leo o ka mea i piha me ka naau hoowahawaha "ua maopopo no nae ia oe ka manao o ia huaolelo au i ka mailio mai la? Ae, he oiaio no na makahiki ekolu ko'u auwe ana ia mea he ehaeha au i ike ole mai ai. Ia manawa ua•komo i'o no au i ke anu me ka uumi i ka pololi oiai na@ oe e noho mai ana me ka hauoli a e lu ana hoi i kau ma@ dala i o a ianei: aka, heaha la ia mea he anu a he pololi k@ hoohalikeia ae me ka ehaeha o ka noonoo i hiki ole k@ hoomanawanui ia iho, o kahi wale no i laki ai aohe poe i ik@ mua ia'u e lilo ai la paha au i mea hooheneheneia mai, m@ ka oleloia mai, 'he wahine lako kela la mamua a i nei manawa ke hana kino mai la. he mea ana i hana ole ai i kona mau la e noo ana loko o ka lako ame ka hanohano.'"

"O, e ke Keoni Wilekona, aole oi i ike ia mea he ehaeha he kaniuhu, hehilahila a he kaumaha, na'u e olelo ia mea ka mea i ike maka i na auwe he nui a i hoomanawanui ho me ka hooikaika i na mea e loaa mai ai kekahi mau pono o ke ola ana me ka u ame ka waimaka no'u iho a no kuu mea aloha hookahi wale no he keiki, nona au i hooikaika ai e loaa iaia ka pono, a ua loaa ia mea i keia la, a ua kaahope ku la na la o ke kaumaha, a ke ola nei i keia mau la me ka naau mama."

            "O, e Makaleka hoi, e aloha mai ia'u a mai hoomau mai hoi oe i kau mau olelo walania me he kui la. No ko lawa ole i ka wahie ame ka ai oia anei kou manao o ka olelo ana mai la no kou ike i ke anu ame ka make i ka pololi?" i ninau mai ai ke kanaka me ka leo ano hano a hawanawana, iaia i aea ae ai iluna a nana mai la kona helehelena haikea i ka wahine.

            "Oia maoli no ko'u manao elike me ia a'u no ka hoakaka ana aku la ia oe i lohe mai oe." i pane aku ai ka wahine.

            "Ano ke kaikamahine uuku?"

            "O, no Helena, aole au i hoohemahema iaia, e pono oe e ike iho ia mea nou iho, aole o'u makemake e loaa oia i ke anu a e lilo ai ia i kumu ma'i nona. Ua hoolimalima au hookahi wahi rumi uuku no maua he wahi rumi i like ka nui me kahi keena uuku loa ma ka home, a maloko o ia wahi keena uuku i malama mau ai au i kekahi ipu waiwela hoopumehana ailaea, i ole ai ke anu e komo mai ma kahi o kuu wahi kaikamahine e moe ai, oiai hoi au enoho ana ma kekahi rumi aku me ka hoomau i ka humuhumu ana ahiki i ka eha ana o na manamanalima, kahi o ka makani e hihio mai ana, me he mea la e hoohenehene mai ana ia'u no kuu ilihune ame kuu halawai ana me na poino he nui o keia ola ana.

            "O, e Makaleka, e Makaleka hoi, ua lawa ae la!" i nunulu mai ai ka leo o Keoni Wilekona, oiai oia e wili ana maluna o ka lepo me ka piha loa i ka ehaeha ame ka hilahila pu.

            "Kahaha, nau hoi ka makemake e ik ei ke ano ho ko'u ola ana a ke poipoi mai la ka hoi oe!" i pane aku ai o Makaleka, me kanana hookokoe ana aku i ua o Keoni Wilekona.

            "No Helena me ka way maikai loa oia i hanaiia aku ai, a pela hoi me na mea e ae i kupono no ka hooulu ana ae i kona kino, a me ia mau mea oia i ulu ae ai a nui a i lilo hoi i mea hoohauoli mai i kuu noonoo i keia la no ka nana aku he wahine u'i oia, no'u iho aohe o'u nana nui ia'u no ka'u may mea e ai ai, ua lawa loa au i kahi pola ki ame ka palaoa palai, aia ka pono o ka hala ae o ka la, a no kekahi mau mahina lehulehu ko'u ola ana ma ia ano, a ia oe nae e ai mai ana i na mea maikai loa e hiki ana e loaa ia oe.

            "E like me ia a'u i hoike mua aku nei ia oe no kekahi mau makahiki lehulehu ko maua ola ana mu ia ano, e alo ana i na inea he nui o keia ola ana me ka hoomanawanui, eia nae, i ka hala ana o ia mau makahiki a kau hana awahua a hoomaewaewa, ua kaa hope aku ia mau ano kupono @ apau. Ua hooikaika ao i ka hana ma ka humuhumu ana no kekahi poe a e hana ana no hoi au a maikai loa elike me ke kaki a'u e kau aku ai no ia mau lole, a no ka maikai loa o ka'u mau lole o ka humuhumu ana i kupono a oi aku i ka makemake o ka poe no lakou na lole i lawe mai ia'u ua piha mau @ me ka hana i na manawa apau.

            "No ka ike o ka poe no lakou na lole a'u o ka humuhumu ana i ka maikai o ka'u hana, ua lawe mai lakou i kekahi poe makemake e aku e humuhumuia ko lakou mau lole, a mamua o ka hala ana o kekahi manawa loihi ma ia hope mai, ua piha mau au me ka hana a oi ku mamua o ka mea hiki ia'u kehoopau koke, a no ia kumu ua noi aku au ia lakou e hoomanawanui lakou a e haawi mai i manawa no'u e humuhumu ai mamua o ka paa aa, a ua maikai no ia noi a'u i ko lakou manao, a no ka mea, ua ike i'o mai no lakou i ka nui o ka'u hana.

            "Mamuli o ka holomua o ka'u hana ame ka nui pu o ka poe makemake mai na'u e humuhumu aku i ko lakou maulole ua hoolimalima au he hale hou, he hale i oi ae ka nui mamua o ka hale mua a maua o ka noho ana, a he kahua maikai loa no hoi ia a maua o ka nee ana aku, he wahi i kupono loa no ka'u hana, a he wahi no hoi na ka lehulehu e maalahi ai ka hele ana mai i ko'u hale hana.

            "Ma ia hale hou a maua oka nee ana aku, no kuu ike i ka nui loa mai o ka poe hoolale ame ka nui pu hoi o na lole e humuhumu ai ua hoolimalima okoa au i kekahi wahine i kokua no'u, hewahine a'u i ike ai i kona makaukau, a ma ia hope mai ua oi aku ka hana mamua o ka mea hiki ia maua ke hoopu kuke aku ua waiho mai kekahi poe he mau kauoha lehulehu, nolaila, ike iho la au aole no e pau koke ana ka hana ia maua elua wale no, o ko'u huli hou aku la no ia i wahine hou no ke kokua ana mai ia maua, aole no i lawa, ua huli hou aku la no ahiki i ko'u lawa maoli ana me na limahana kupono a makaukau no ka hooholomua ana i ka'u hana.

            "Ma keia manawa ua hookomo aku la au ia'u iho iloko oka hohonu loa o kana ma o ka hoolimalima ana i halehana oi aku o ka nui. Ua hoolimalimaia e a'u kekahi hapa o kekahi hale nui a nani. a hoolako i ho la ia hale me na mea nani apau e oluolu ai na maka o ka poe e hele mai ana, a i akea pu ai no hoi kahi a ko'u mau wahine e hana ai, me ka loaa pu o kekahi wahi no ua apalole e kakau ai, a pela me na lole i paa i ka humuhumuia a i loaa pu no hoi i rumi kaawale no kekahi wahine e aiana ai i na lole i paa i ka humuhumia a i ka makaukau ana o na mea apau, ua hookomo aku la au i kekahi hoolaha maloko o na nupepa a i na ohana hoi o ka poe waiwai a hanohano iloko o ka aina, a i ka hala ana o kekahi manawa pokole ma ia hope mai ua pii mahuahua loa ae la ko'u mau loaa a ua kuonoono maoli me ka holomua loa o ka'u hana.

            "Mai ia manawa aku aohe a'u manawa i ike iho ai ia mea he nele he kaumaha, he pilikia i ka pololi a pela aku, no ka mea ua ano ulakolako maoli e maka'u ole ai i ka haiaia mai @ ka olohe. He mau makahiki loihi mamua aku ko'u hoololi ana i ko'u inoa, a ua hoike mau aku au i kekahi poe ke ainau mai ia'u he wahine kanemake au oiai aohe o'u mau hoaloha a'u i kamaaina ai ma Nu Ioka he poe malihini wale no kolaila ia'u a ua mamao loa no hoi mai ka home aloha mai i noho ai a kupa a mamuli o kau mau hana la@uwale hiki ole ia'u ke hoopoina i hoauwanaia ai au e kuewa hele ana i ke ala me ka waimaka a o kahi i laki loa ai ko'u huna i ko'u inoa pololei aohe a'u manawa hookahi i halawai ai me kekahi mea i kamaaina mua ia'u.

            "Ua hoomau aku au i ka neemua ana o ka'u hana, ua kakiia e a'u na uku hana no ka humuhumu ana i na lole me @a auhau maikai a kulike, elike me ka nui o ka maikai o ia ole e hana ai pela no ka nui o ka uku a'u e kaki aku ai i ka mea nona  ia lole, a no ko lakou i ke i ka maikai o ka ha@aia ana a kulike me ka lakou i makemake ai aohe a lakou @oohalahala ana mai, he mahalo wale no, o kekahi poe nae. @ia no na wahine a ka poe waiwai no ko lakou ike i ka maikai o ko lakou mau lole, ua haawi mai lakou i ka uku a oi ku mamua o ka'u i kaki aku ai aohe no a'u haalele ana aku no ka mea he poe waiwai lakou.

            "Ua like ke kahe ana mai o ke dala iloko o ko'u mau lima me ka wai, e loaa mau mai ana i kela ame keia la, a ia manawa aohe a'u maka'u hou ana iho no ia mea he nele a he @une; no ia lako i ke dala ua piha loa au i ka hauoli, no ka mea, ike koke iho la au e hiki ana no ia'u ke hoonaauao aku ka'u kaikamahine ahiki i kona puka maikai ana mai kekahi kula kiekie mai, elike me ka makemake a ko'u lunakehala a o kekahi me ia dala e hiki ana ia'u kekuai i wahi pana aina uuku a kukulu aku i wahi hale kupono no maua.

            "I ka loaa ana o kekahi wahi apana aina ua kukuluia he wahi hale maluna o ia apana aina, a he wahi hale nani ia a a naaua e hauoli ai, a ua hoolako au ia wahi hale me na mea pau e hauoli ai o Helena. Ua makaala loa au aole e hoouu wale aku ia Helena e huikau me ka poe a'u e ike ana ole i kupono ia Helena e huikau pu aku me lakou, a ua makaala pu no hoi au i ko Helena koho ana i kona mau hoaoha no ko'u maka'u no o a'o hewaia oia, a lilo i mea hele @ewa mahope aku.

            "Ua hookuu au iaia e hele, ke kiia mai, i na wahi maikai wale no, na wahi maemae e ike ole aku ai oia i na hana lapuwale, aka i na wahi wale no e loaa mai ai iaia ka naauao a i keia la, i ha'i aku au ia oe oia kekahi o na kaikamahine hoolohe, haahaa, naauao, a he noonoo kanaka makua kona i keia la i like aku me kekahi wahine kanaka makua ma ka olelo ma ka hana a ma ke ano o ka noho ana, oiai nae, aole no i pau kona manawa e hele aku ai i ke kula, a no ka mea aohe au i pauaho i ka hoonaauao ana iaia, o kuu iini ame kuu makemake nui i keia la, e lilo oia i wahine maemae a i hoonaauao maikai ia i loaa aku ai iaia ke kulana kiekie ma kei mua aku, a he kaikamahine no hoi oia e haaheo ai ka naau o kekahi makuahine elike me a'u nei i keia la," a hooki iho la kana kamailio ana me ka maikai o kona helehelena i like ole me ko mamua iho ka hele a kahu kaena n okona lilo loa i ke kamaiio no na mea e pili ana ia Helena.

            "Ke hoomaopopo nei au o kau mau olelo apau i kamailio mai la he oiaio wale no, a ke ike nei no hoi au i kou lilo ana he makuahine makaala loa i ka pono o kau kaikamahine, a ua hana no hoi oe i ka mea e loaa ai ka pono o ke ola anaia olua me ka holopono loa, a ke mahalo nei au ia mau hanamaikai au," wahi a ke kanaka o ka pane ana mai: "aka nae ua hoopiha loa mai oe ia'u me ke kahaha nui no kou hooikaika ana ahiki i kou lanakila ana maluna o kou mau pilikia apau iloko o kela mau makahiki lehulehu aku la he iwakalua a oi i hala, Eia ka'u noi ia oe, e Makaleka e ae oluolu mai ana anei oe e huikala mai ia'u no ka'u mau hana maikai ole apau i hana aku ai ia oe?"

            Aohe pane koke aku o ka wahine, a ua hala paha he hapalua hora ia laua ma ia noho mumule ana, me ka noonoo nui o Makaleka no kana mea e pane aku ai, a pela hoi me ke kane no kana mea e pane mai ai, a iloko o ia manawa apau a laua e noho mumule anam aia wale no ilalo ko Keoni Wilekona poo kahi i kulou ai maluna o kona mau kuli a e lohe mau ia aku ana ke kani o kana uhu i kekahi manawa me ka manaolana poho no ka huikala aku o ka wahine iaia.

            He kanaka oia o kanaha-kumamawalu a i ole kanalima paha makahiki ia manawa, aole nae oia e nanaia aku ma ke ano he kanaka helehelena maikai e makahehi aku ai na wahine iaia, eia nae he kanka kino ikaika oia, he maikai kona oiwi he helehelena o ke kanaka naauao a i piha me ka noonoo, a he kino kona elike me ka'averike o na kanaka e ae apau.

            He uni kona poo me ka akea o kona lae, he uliuli a hinuhinu kona louoho, me ka o-a mai nae o na ohohina kakaikahi maloko mai o na lauoho uliuli. He mau maka uliuli kona, a ma ke ano nui ke hoakaka ae no kona mau ano he kanaka hiona oia e hoike mai ana he oluolu a he lokomaikai.

            I ka hala ana o keia mau minuke loihi o ko laua noho hamau loa ana o Keoni Wilekona o laua ka mea mua i kamailio mai:

            "E Makaleka, oia mau no anei kou lawelawe ana i kela hana humuhumu lole au?"

            "Ae; oia hana ko'u hoaloha oiaio no na makahiki he iwakalua i hala aku la," i pane aku ai ka wahine, "a i ke aha la? No na mahina he umi o ka makahiki au e hoomau ai ia hana, a no na mahina elua aku i koe o ka makahiki he manawa ia no'u e hoomaha ai no ka mea, he manawa wela loa ia oloko iho o ke kulanakauhale e kupono ole ai ke hoomau aku i ka hana ana, no ka ikiiki e maikai ole ai ka hana ana aku e uiha ana me ka hoihoi ole i ka hana, a iloko o ia manawa hoomaha e holo mau mai ana maua i keia wahi e hoomaha ai a no ka hoololi ana i kahi e noho ai no ka mea ma keia wahi he oluolu ke ea; a i hoike aku no au ia oe i ka mea  oiaio loa he ano mehameha no ka hoi ana mai i keia wahi e noho ai o maua wale no, aole hoi o ka noho pu ana ae o ke kane ame ka wahine, aohe ike iho ia mea he mehameha, aka, no ka manawa wale no nae ia mau ano, a ke loihi iho no ka noho ana poina ae la, oiai he nui na hoaloha kokoke mai a ua laukanaka no ka noho ana me ka hauoli pu.

            "Oiai no nae au e noho ana maanei no ko'u hoomaha aia mau no ihope i ka'u hana ko'u noonoo nui ana i ka po ame ke ao no ka nana aku i ka pono o ka'u poe na lakou mai ka'u hana, aka nae, no ko'u ike iho he poe maikai wale no lakou, he poe lede i hoonaauao maikai ia, he poe oluolu a he piha noonoo, aohe pili kaumaha loa o ko'u naau," a iaia i hooki iho ai i kana kamailio ana, nui iho la kona hanu no kona hoomanao ana ae he mau la kakaikahi wale no koe a hoi hou aku oia i ke kulanakauhale kahi o kana hana, a hoomaka hou aku ka lawelawe ana i ka hana e pono pono ai ke ola ana.

            Ua lohe mai o Keoni Wilekona i ka nui ana iho o ka hanu o kawahine, ua maopopo mai la no iaia ke kumu o ia nui ana iho o ka hapu o kona ku koke ae la no ia iluna. me ke keokeo pu o kona helehelena ia manawa, a hookokoke mai la i kahi a ka wahine e noho aku ana a i mai la:

            "E Makaleka, kuu wahine aloha e hoolohe mai, mai kamailio mai oe ahiki i ka pau ana o ka'u kamailio. Aohe a'u mea e ae e hoike aku ana ia oe o keia wale no, ua nui ko'u hoahewa ia'u iho no ka'u mau hana ino i hana aku ai ia oe, a mamuli o ka'u mau hana lapuwale i kaawale mai ai oe mai ka home mai au i aloha ai, a i komo kuhohonu ai hoi oe iloko o na inea he nui o keia ola ana au i auamo hookahi ai.

            "Aole loa au e poina iki ana i ka ehaeha o kela la oiai au e ola ana, kala hoi au i kaawale mai ai mai a'u mai me ka hikiwawe loa---kou mau popilikia, na ehaeha au i auamo ai, a pela no hoi me ko'u, na la a ka inaina i hookaawale ai ia kaua, na la i hanaia ai kekahi kuhihewa ko'iko'i loa, a i lilo ai i kumu mokuahana no kaua. O, aole loa au e poina iki ana iloko o na la apau o ko'u ola ana!

            "Aku, ua hanaia ka hana, a ua ike like kaua i na hopena ehaeha, ua ike oe i kou, a ua ike no hoi au i ko'u aka, ekuu aloha hoi, e hoike aku  ana au i keia me ia kue mai no nae paha ou---aole i nalohia iki kou aloha mai ko'u puuwai aku, oia mau kou aloha iloko o kuu puuwai, elike no me ia a'u e ike nei i keia manawa, kela aloha a'u i haawi aku ai ia oe i na la e noho pu ana kaua, na la e noho ana kaua me ka hauoli me ka like o qna manao, kela aloha a'u e hiipo mau ai nou mamua aku, o ka pii ana mai o na ao hakumakuma a ku mawaena o kaua a i lilo ai hoi i kumu no kaua e kaawale ai.

            "E oluolu mai oe e hoopoina loa aku i na mea i hala, a e hoi hou ae kaua, a no ka mea ua ike iho au i ko'u hewa! O e Makaleka, kuu wahine aloha e maliu mai, e haliu mai koi mau pepeiao a e hoolono mai i keia noi haahaa loa imua on a e oopau ae oe i kou mau manao inaina apau: e ae mai oe e hoi mai a e noho aloha hou kaua, elike me ko kaua mau la i hala---hoi hou mai me a'u---i kuu puuwai a iloko hoi o kuu mau lima, a e hoomaha i ka hana ana no ke koena aku o kou mau la o ke ola ana, a e ae maikai mai oe na'u oe ame Helena e hoopakele a e hoomalu hoi ia olua mailoko mai o na popilikia apau a mai na kaumaha mai apau o keia mua aku.

            "Oia mau no ko'u waiwai me a'u elike no me ia au o ka ike ana i ko kaua mau la e noho pu ana, ua oi aku nae ko'u waiwai i nei manawa mamua o ia manawa a kaua e noho pu ana, a aohe no hoi he mea e hoopomaikai ia aku ana me ia dala, a nou ia mau waiwai apau, in a no kou ae maikai mai e hoi hou mai kaua a noho pu elike me ko kaua noho ana i na la mamua. E Makaleka, e ae mai oe e hoi hou ae kaua a noho pu hou elike me mamua: e ae mai. no kou pono a no ka pono hoi o kau kaikamahine?"

 

            MOKUNA VIII---"Aole Pono Kaua e Halawai Hou."

 

            Iaia i hooki iho ai hele mai la oia imua, a kukuli iho la ma ka aoao o Makaleka maluna o ka mauu, eia nae aole oia i hoao e hoopaa mai ia Makaleka ma kona kino'a oki loa aku hoi i ka lepa o ko Makaleka aahu, a ma kona mau maka na like ke keokeo pu me kekahi lole aiai loa i hoopiliia aku, me ka naka pu o kona kino mamuli o ka pihoihoi, aneane e hooliloia kona ano kanaka makua i kamalii ia manawa, a ke ike aku la no hoi o Makaleka i ka hapai pu o ka umauma o ke kanaka, me ka nui pu o ka hanu nana e hoonaka ae ana i kona kino holookoa mai ke poo a na wawae.

            O mai la oia i kona mau lima imua ia Makaleka, ke ano o ka mea e nui mai ana no ke aloha ia aku, a ua like no hoi ka haalulu o kona mau lima o ia o ana mai me he ohe la e hooluliluliia ana e ka welelau makani.

            Aea ae la ko Makaleka mau maka i hoomau i ka nana ana ilalo mamua iho a haka pono aku la iaia, ua hele ae la nae kona helehelena a mae ia manawa, oia no oe o ka mea i kaawale i ka ma'i a pau ke kohu mai o ka ili, he haikea puwale no, a i ke kanaka i o aku ai i kona lima imua no ke noi ana aku iaia e maliu aku, neenee loa aku la oia a noho ma kekahi poo o ka noho laau.

            "E Keoni Wilekona," walu ana mahope iho, aole me ka leo hoino, aka, me ka leo o ka mea i piha i ka hoowahawaha loa, a i hou mai la: "Aohe waiwai i kou kamailio ana mai ia'u no ia mea, o ka'u mea no apau i kamailio aku ai ia oe ma kela la hope loa o ko kaua ike ana aku a ike mai i kekahi, ua lawa loa ia, a o ka'u olelo hope loa no ia. Aole i poina ia oe ka'u mau mea o ke kamailio ana aku ia oe he iwakalua makahiki i haka hope aku nei. Ua lawa loa au a mai kamailio hou mai oe ia'u no ko kaua hoi hou ae.

            "Ma kela maanwa o kaua i kaawale ai ke manao nei au ua lawa loa ia hawina nou e ike iho ai i kou hewa, a ua hoomaopopo pu oe i ka hopena o na mea apau, elike me ka pili o ia mea ia oe a ia'u, a ua hiki io mai ia hopena. Ua ola au i ke ano o ke ola ana o ka mea kuewa, me ka mehameha, me ka waimaka, me ka hoomanawanui i ka pololi ame ka hilahila, mai kela manawa mai, a e hoomau aku ana no au ia ano o ke ola ana ahiki i ka hopena o ko'u mau la o ke ola malihini ana ma keia ao.

            "Mamuli no o ka'u mau hooikaika kino ana, elike me ia a'u o ka hoike mua ana aku nei ia oe, ua lanakila nae au maluna o na mea akeakea mamua o ko'u alahele, a i nei manawa. i ha'i aku au ia oe, aohe o'u makemake i koe i ke kokua ana mai a kekahi mea ia'u, ua hiki loa ia'u ke ola no'u iho, no ka mea, ua ike au i ka laumania o ko'u alahele mamua o'u.

            "He lehulehu na mea hoonana mai i ko'u mau manao luuluu i kela ame keia manawa, a ua hoahu no hoi au i kekahi waihona dala mahuahua no ko Helena pono, in a nei no ko'u laweia mai keia ao aku. ua lako no oia i na mea apau e pono ai kona ola ana ma keia ao.

            "Ano, e Keoni, ke kauoha aku nei au ia oe e haalele koke mai oe ia'u i nei manawa meka hoohakalia ole iho: mai noho oe a kamailio hou mai ia'u ma nei mua aku, elike me ia au o ke kamailio ana mai nei ia'u i keia la, a e hoomanao oe i keia olelo a'u," i pahe aku ai oia me ke oolea loa me he kauoha la a kekahi aliikoa maua loa maluna o kona mau koa. "A eia hou, aole pono ia Helena e lohe i kekahi mea e pili ana i ko'u moolelo o ka wa i hala a pela hoi me kou nolaila e hookaawale aku oe i nei manawa."

            Namunamu iho la o Keoni iloko on a me kawalania loa o kona naau no nei mau olelo awahua loa a ka wahine, a iaia i ku ae ai iluna hikaka hele aku la oia me he mea la ehina aku ana, a i ka loaa hou ana ae o kekahi mea ana i makemake ai e kamailio mai i ka wahine, i mai la:

            "E Makaleka, e Makaleka no hoi, aole no hoi i kou lokoino a kana mai! Ke ike nei au i kou hoino maoli ia'u! Ua oi aku kou paakiki mamua o ka mea kupono, e aho ka pohaku a-la he naha i ka hamare, o kou puuwai nae aohe mea paakiki e hiki ai ke hoohalike ae," wahi a Keoni, me ka hookokoe o na maka.

            "E Keoni aohe pololei o ia olelo au i kamailio mai la: ke manao nei au aole hookahi mea a'u i hoino aku ai; aole hiki ia'u ke hoololi ae i na mea oiaio i hanaia o ka wa i hala; ua lilo kela la poina ole i pali nui e alai ana mawaena ou ame a'u e hiki ole ai ke hookaawaleia ae.

            "Ua maopopo ia oe aole owau ke hooiliia mai na ahewa ana, no ka mea i hanaia ma kela la poina ole, he hana ino loa kela i hoolalaia no ka hoopoino a hookaawale ana aku i kuu hauoli no ka manawa mau loa he hana lokoio loa i hana ma-luia e poina ai kuu ola. Ua maopopo no ia oe he wahine naau maemae au, a ua hoahewaia mai nae au me ke kupono ole a i ka wa i hoomaopopo ole mai ai oe i ko'u kupono ole, a i ka wa i hoomaopopo ole mai ai oe i ko'u mau ano maikai apau ua hoino a ua ike ole mai ia'u ma ke ano he wahine nau, o kuu puuwai ua hoopoinoia, o kuu aloha apau ame kuu manaolana ua hoomake loa ia no ka manawa mau loa.

            "Aole au e olelo aku ana he wahine hemolele loa au," wahi ana me ke kani ana iho o ke uhu ancane e uwe iho, "ua ike no oe he kino opiopio ko''u, aole no e nele ana ka hana kuhihewa i kekahi manawa, aka nae, i ha'i aku au imua ou i nei manawa aole loa he hewa iki i hanaia e a'u e ku-e ana i kou pono, he oia mau ko'u malama i ka'u i hoohiki aku ai imua o na lani, a imua o na kanaka, ma ka manao a ma ka hana, elike me ka kekahi mea haipule oiaio e kupaa ai. O kuu home o kuu halepule no ia, kuu hemolele o na hemolele, kuu kane a o kuu mau mea apau."

            "O e Makaleka hoi, e aloha mai oe ia'u, e ae mai oe e hoi hou ae kaua, elike me ko kaua mau la e noho ana iloko o ka hauoli i hala: ua ike au i ko'u hoehaeha ia i na la i aui aku la, aka o keia mau minuke ka oi aku o ka ehaeha i ka'u ike iho la," i hooho mai ai o Keoni, oiai no ia e owili ana i ka hila o kona kamaa i ka lepo.

            "Aohe hopena maikai e oili mai ana mai kela manawa mai o ka hoehaeha like wale ia no o ko kaua mau naau pakahi, aka, i ha'i aku  au ia oe aole ia mea he hoino iloko o ko'u puuwi nou a aole no no kekahi mea okoa aku, malia o ko kaua hopena iho la no paha ia i haawiia mai ai e ka Mea Nana i hana ia oe a ia'u.

            "Eia hou aohe no o'u hoino no kela wahine hoopunipuni imihala kela wahine a'u i nana aku ai ma ke ano he hoaloha oiaio loa oia, a i oi aku hoi ka pili aloha ana mamua aku o ka mua ame ka mu@, eia ka oia ana no ka mea nana e hoolala i ka mea e kaawale ai kaua, a e halawai ai hoi au me ka poino a hele kuewa ana i ke ala me ka waimaka.

            "Nona nae au e kaumaha nei, no ka mea, ua maopopo ia'u he la no e hiki mai ana e ohi ana no oia i ka mea ana o ke kanu ana, a eia houm ua oleloia, he la no ko ka ilio. Iloko o kela hele kuewa ana o'u, a iloko hoi o keia kaawale loihi ana o kaua. ua loaa ia'u he mau haawina a'o waiwai loa, a oia keia, o ka hana hewa a kekahi e hana mai ai e hoi hou aku ana no ia maluna o ka mea nana ia hana i hookumu---o ke aloha wale no o ke Akua ame ko maua mau hoaloha na mea na lakou e hoomaemae i ke ola ana o kekahi mea, a e lawe mai ai hoi i ka pomaikai o ka maluhia.

            "I kinohi ua loaa ole ia'u ka manao uumi i ka inaina, makemake au e panai aku i ka ino no ka ino i hanaia mai ia'u, aka, i ka hala ana o kekahi mau makahiki lehulehu, ua loaa ia'u ka hoomaopopo anaaohe o'u kuleana e ana aku ai o ke anaia mai, aohe no o'u kuleana e hookau aku ai i ka hoopa'i maluna o ka mea i hana mai i ke ino ia'u, a no ka mea, ma kekahi po he leo ka i pa-e ae maloko o'u me ka hikiwawe loa e hoohamau ana ia'u mai ka hooko ana aku ia manao ino:

            "Pehea ana kau kaikamahine o Helena Wilekona, e hookau aku ana anei oe i kau hana hewa i hana ai maluna i kela kaikamahine hewa ole? E hookau aku ana anei oe i ka noho ana kuapaa o ka hoino, o ka hoowahawahaia ame na alina ekaeka maluna on a mamuli o kau hana?

 

                                                                        (Aole i pau.)