Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 11, 18 March 1921 — Page 6

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no

HALIAKA WANAWO

a i ole

Ka Huepauia Ana o Kekahi Meahuna

Pohihihi --- Ka Lanakila Mau

Ana o Ka Oiaio.

 

"Ina pela. e hele i'o aku au i ka holoholo.  Malia paha

ua komo ka manao hopohopo iloko ou, no ko'u loaa hou i

ka ma'i.  ke nohopaaloa maloko o ka rumi, pela iho la oe e

hookuu nei ia'u; aka.  ke hauoli nei nae au no ka loaa ana

mai la ia'u o keia pono," wahi a Haliaka, me kona hele ana

mai no kahi o ka puka, e hamama aku ana.

            Hakalia no i ua o Haliaka a hemo mawaho o ka hale, o

kona hoomaka aku la no ia e holo.  ma ke ano hooikaika

kino. me kona ku ana iho malalo o kekahi kumulaau nui,

huli aku la ke alo i ka makani, a hoomaka e hoopiha i kona

mau akemama. me ka ea hou. a ke nana iho iaia, me he mea

la ua like loa kona ano i kela wa me kekahi manu, i hemo

mailoko mai o ka halemanu.

            Ukali pu aku la o Uilama Waila ahiki mawaho o ka hale,

noho iho la ma kekahi wahi, e hiki ai iaia ke ike aku ia Ha-

liaka. eia nae aole no he nana mai o Haliaka iaia, o ka mea

nui wale no iloko o kela kaikamahine, o ia ka loaa ana he

manawa nona e hooikaika ai i kona kino, a e hanu aku ai

hoi i na ea oluolu o ke kuahiwi.

            Ke hele holoholo la ua o Haliaka, maloko o ka pa nui,

ahiki i kona hoi okoa ana mai e hoomaha malalo o kekahi

o na kumulaau nunui, a i ke ahiahi ana iho, na kaheaia aku

la oia e hoi noloko o kona rumi.

            No na la lehulehu mahope mai, e hookuu mau ia ana ua

o Haliaka e hele holoholo. i kana mau manawa apau e ma-

kemake ai, aia mau no hoi o Uilama Waila, ke makaala mau

la i kana pio, a in a aole oia ke hakilo ia Haliaka, alaila na

Kimo Waila e nana i ka laua paahao.

            Aia iloko o Haliaka ka iini e loaa he manawa nona e ha-

lawai ai e alo a he alo me Mrs. Alani, no ka hoolala hou

ana i kekahi mau alahele, e pakele ai oia ame kona makua-

hine mai kela wahi aku, eia nae aole he loaa iki he wa mai-

kai no laua e halawai pu ai. no ka mea e hakilo mau mai

ana o Uilama Waila ame kana keiki, nolaila o ko laua nei

maopopo ana i kekahi no kekahi. mamuli no ia o ke kakau

leka ana. a kiola mawaho o ka puka aniani o ka rumi o Ha-

liaka. pela no hoi ko Mrs. Alani kilo ana ae i kana leka.

ma ka puka aniani iloko o ka rumi, ma ke ano maalea loa.

            Ma kekahi auwina la nae, lawe pu aku la o Haliaka i

kekahi buke moolelo me ia, i kona wa i hele ai i ka holo-

holo. no ka hooikaika ana i kona kino, a ma kekahi pohaku

nui. malalo o ka malumalu o kekahi kumulaau oka. i noho

iho ai oia. nanea no ka heluhelu ana i kana buke, a no ka

hoohala ana no hoi i kona manawa o ka la.

            Ua maopopo no iaia, aia kona mau kiai ke hakilo loa mai

la ma kekahi wahi. aole no nae on a nana aku. he hookahi

wale no mea nui iloko o kona noonoo, o ia ka hoi pono mai

o ka ikaika i kona kino, i hiki ai iaia ke hooko aku i kekahi

hana ana o ka hoolala ana, i wahi nona e pakele ai mai ka

mana mai o kela mau kanaka.

            No ka nanea loa o ua o Haliaka i ka heluhelu i kana buke

moolelo, a no ka maikai maoli no hoi kekahi o kela wahi.

no ka nanea ana. kauoha mai la oia ia Uilama Waila.  e

laweia aku kona aina ahiahi. ma kela wahi, he kauol@a hoi i

hooko koke ia mai. ma ka lawe ana mai o Kimo i na meaai

na Haliaka.

            Ke ai la no ua o Haliaka i kana mau meaai, a ke heluhelu

la no i kana buke moolelo, me kona nanea maoli.  Aole on a

nana ae i ka manawa o ka la. aia mau kona mau maka ma-

loko o kana buke. ahiki i ka poeleele maoli ana. e hiki ole

ai ke heluhelu aku i na hua palapala. akahi no oia a nana

ae ma o a maanei. eia ka ua uhi mai ke ano ahiahi, maluna

o ka aina.

            O kana nae e ha'oha'o loa la. o ia kona kii ole ia mai e

hoi aku noloko o ka hale  , a kaheaia mai paha.  Ke nana

la oia ma kela ae keia wahi. aohe on a ike mai ia Kimo, a

ia Waila paha. he meha pu wale no na wahi apau.  Aole

mai la he makemake o ua o Haliaka e hoi noloko o ka hale,

aka e hoomau ana no oia i ka noho ana ma kela wahi.  no-

laila papani ae la oia i kana buke a paa. o kona moe aku la

no ia. ma ke ano hilina'i i ka pohaku. a pili   iho la kona

mau maka. no ka hooluolu ana.

            I loko o kona nanea, ua aneane oia e pa'uhia i ka hiamoe,

lohe koli'uli'u aku la oia i kekahi leo i ka pane ana mai :

            "Mai hoopiolodeia kou noonoo e ka Hoku Keokeo,  no

ka mea eia he hoaloha ua kokoke loa ia oe, no ka hoopa-

kele ana ae ia oe mai kou no@ opio ana."

            Hoholo ae la ka lia maeele o ka pihoihoi iloko o Hali-

aka. i ka lohe ana aku i kela mau olelo.  Aia pu iloko on a

ka hauoli no kona palekana. ma o kela mau olelo hoolana

la i pa mai ma kona mau pepeiao ; eia nae aole he maopopo

iki iaia o kekahi hoaloha ma kela wahi, e kau aku ai kona

manaolana no kona pakela mai ka noho pio ana.

            Oiai nae. ua hele oia a piha loa me ka pihoihoi. ua hoo-

manawanui no nae oia e uumi i kona mau manao maikai

ole apau, pela hoi kona huli ole ae ihope, no ka nana ana i

ka mea nona kela leo o ke kamailio ana aku iaia.

            Me na lima haalulu i hapai ae ai oia i kana buke iluna, a

palulu ae la i kona mau maka, i ole ai e ikeia mai kona wa-

laau e kekahi mea o ka hale e nana mai ana iaia, a pane

ae la :

            "Pehea e hiki ai ia'u ke manaoio aku, he hoaloha oe i

makaukau e hoopakele ae ia'u?"

            "He kaikamahine Ilikini au, a o ko'u inoa o Walala, ka

mea i nohopio maloko o keia wahi no kekahi mau pule

loihi.  Ua ike au i kou uwa. a ua maopopo ia'u ka nui o ka

ehaeha o kou naau." i pane mai ai ke kaikamahine Ilikini.

me ka nee ana mai, a kokoke loa ia Haliaka.

            "Pehea i hiki ai ia oe ke ika ia'u ame o'u ano. no ka mea

o keia no ka wa mua loa o ko'u ike ana aku la ia oe?"

            "He oiaio, aole oe i ike mua ia'u, aka ua kamaaina au ia

oe. aia kou rumi iluna o kela hale e ku mai la.  I ka wa po-

eleele. ka manawa a na many e kani ana, mailuna aku o kela

kumulaau. i hiki ai ia'u ke ike aku i kou noke i ka uwe, a

@a hookahe pu no au i ko'u mau waimaka no ke aloha ia

oe."

            "He keu maoli kou oluolu ia'u e Walala, wahi a Hali-

aka me kona manaoio i na mea a ke kaikamahine Ilikini

e kamailio aku nei iaia.  "Ma ke ano hea oe i manao ai e

kokua mai ia'u?"

            "Ina i hiki i ka Hoku Keokeo ke hilinai mai ia Walala.

alaila e hiki no ia'u ke alakai aku ia oe. no na kauhale o kuu

lahui kanaka i noho ai. ilaila e loaa ai ka palekana ia oe mai

kou mau enemi mai. ahiki i kou huli hoi ana aku imua o

kou mau hoaloha."

            Ke lelele la ka oili iloko o Haliaka, no kona palekana, aka

pane ae la nae oia i ka i ana mai :

            "Ina he wahi alahele iki kekahi a'u i manao ai no ko'u

pakele. me ka ike ole ia mai e na kanaka na laua au e kiai

mai nei, ua makaukau loa au e hahai aku mahope ou e

Walala."

            "Aohe au hopohopo ana e ka Hoku Keokeo, no ka mea

aia ko mau kiai ke hiamoe mai la maluna o kekahi moena,

maloko o, ka lanai o ka hale, aole he poe na lakou e nana

mai nei ia oe, a in a e hiki ana ia oe ke hele mai. me ka pee

ana mahope o na kumulaau no kekahi mau kapuai lehulehu.

aole loa e hiki i kekahi mea ke huli mai ahiki i kou loaa

ana."

            Ala malie ae la o Haliaka iluna. a ku ae la iluna. me ka

pili ana ae mahope o ke kumulaau,  aia hoi malaila kahi i ku

mai ai o kekahi kaikamahine Ilikini kino loihi, ma kekahi

lima e paa ana oia he pana pua. a ma kona poohiwi hoi e

lei ana oia i kana eke i hele a piha me na pua pana.

            Paa aku la ua o Haliaka i na lima o ke kaikamahine Ili-

kini, me ka hakilo pono ana mai i kona mau maka. a oiai

nae he poeleele kela manawa, aole he ikeia mai o ka hele-

helena o kela kaikamahine, aka nae me he mea la, ua auhee

aku ka maka'u mai ia Haliaka aku, pane ae la oia :

            "Ke ae nei au e hele pu me oe."  wahi a Haliaka, me ka

mau no o ka paa i kekahi lima, o ke kaikamahine Ilikini.

            "Ina pela ua pono e makaala loa oe, ma ka ukali pololei

ana mai mahope o'u." wahi a e kaikamahine Ilikini, me

kona hoomaka koke ana aku e hele, aia no hoi o Haliaka

ke hahai aku la i kona hoopakele. me kona alawa ole aku

ihope, no ka mea o ka palekana wale no mai kona noho pio

ana kana e nana mau la.

            No kela makemake loa paha hoi o ua o Haliaka e pakele

oia mai ia Uilama Waila mai, aohe on a ike iho i kona ano

maluhiluhi, a maka'u mai paha i kela hele o laua iloko o ka

poeleele, a in a no paha he mau popilikia kekahi ma ko laua

alahele, e hoao ana no oia e ku aku a paio me ia mau pili-

kia, o ka noonoo nui wale no iloko on a, o ia kona kaawale

ana, mai ke kanaka aku ana i maka'u loa ai, aka o kekahi

kumu nui paha, o ke koa o kona manao, no ka hoao ana no

ia e hoopakele ae i kona makuahine mai kela kanaka ino

mai.

            Oiai ua o Haliaka e hookolo la mahope o ke kaikamahine

Ilikini, ke oi loa mai la ka aaki o ka pouli o ka po, a hui pu

iho hoi me ko laua hele iloko o ka ululaau, ua aneane e hiki

ole iaia ke ike aku i kona kokoolua.  eia nae iloko o kela

pouli, a malalo hoi o ke alakai ana a kekahi mea i malihini

loa iaia. ua ahona ia i ko Haliaka manao, mamua o kona

nono pio aku malalo o Uilama Waila.

            Aole he hoopau manawa wale o ke kaikamahine mali-

hini. ma ka noke ana mai i ke kamailio ia Haliaka. ma kela

huakai a laua, aka me ka awiwi wale no oia e hele la. oiai

he loa okoa ke alahele e hoea aku ai no kana wahi i make-

make ai e lawe i keia kaikamahine.

            He hookahi wale no manawa a ua kaikamahine Ilikini

nei o ka huli ana mai ihope, a ninau mai la ia Haliaka: "Ua

lilo anei i hana pilikia i ka I loku Keokeo ka hahai ana mai

mahope o'u?  Ua maopaopa anei kou mau wawae?"

            "Aole, e hoomau aku i ka hele ana imua."  i pane aku ai

no hoi o Haliaka, me ka iini iloko ona, e hoea koke aku

oia i na kauhale o keia kaikamahine Ilikini, a e kaawale

loa aku hoi mai ia Uilama Waila aku ame kana keiki.

            Ua loa no kela wahi a laua nei o ka hele ana aku, eia nae

aole ia i lilo i mea e maluhiluhi ai o Haliaka, o kekahi kumu

pa@a, no ka loaa ana o kekahi mau la nona e holoholo ai

mawaho o ka hale. mamua aku o keia hoea ana mai o ke

kaikamahine Ilikini, a koi iaia mei e hele pu aku me ia.

            O ko laua hele nae ia ahiki i ka hoea ana no kekahi wahi

malaelae. ike aku la o Haliaka, ma kekahi wahi mamao. he

kukui i ka a mai, a hoomanao ae la keia, o kela paha ka hale

a laua e hele aku nei. aole no hoi i emo iho, ku ana laua

mawaho o ka puka o kekahi hale.  a o ia ka ke kaikamahine

Ilikini o ka huli ana mai ihope. a kamailio mai la ia Hali-

aka :

            "Ua hoea mai kaua i ka hopena o ka kaua huakai i keia

po, a ke kono aku nei au ia oe e ka Hoku Keokeo. e komo

aku maloko o ka home o Walala, ua hamama na ipuka o

kuu home ia oe." alaila wehe aku la ke kaikamahine Ilikini

i ka puka, ia wa i komo aku ai o Haliaka iloko, me ka hoo-

kahahaia o kona manao, i ka ike ana aku i ka nani maoli o

kekahi rumi nui, i hoolakoia me na mea e hoohihi ai ka

maka ke nana aku.

            Alakai loa aku la o Walala ia Haliaka a hoea i kekahi

pani puka, wehe aku la no ke kaikamahine Ilikini i kela

puka, alaila komo aku la laua iloko o kekahi rumi okoa aku.

he rumi uuku iki mai keia, eia nae, ua hoolakoia no me na

lako hale kumukuai pipii, a e waiho mai ana kekahi punee,

he pakaukau me kekahi mau noho, e a mai ana no hoi ke

ahí ma ke kapuahi hoopumehana.

            Kii aku la o Walala i kekahi noho paipai, a uwai ae la

mamua o ke kapuahi hoopumehana, alaila kauoha mai la

ua kaikamahine Ilikini nei i kana malihini enoho ilalo.

            Ua hookahaha loa ia aku ko Haliaka manao, mamuli o

ke ano o na lako hoonani o kela home, no ka mea aole

keel he mau lako hoonani no na home o na Ilikini, aka o

na home wale no o na haole ka i maa i ka hoolakoia elilke

me keia ana e ike nei.

            No ka hapaha hora paha kela nalo ana o ke kaikamahine

Ilikini, oili hou mai la oia. me kekahi mau meaai, e kuku

ana no ka mahu, a iaia i waiho mai ai maluna o ke pakau-

kau, kahea mai la ia Haliaka, me ka pane ana mai :

            "Eia na meaai ua makaukau, e nee mai e ka Hoku Keo-

keo e ai. aole e nele kou polili a makewai, he mau meaai

kokua aku keia ia oe, mamua o ka hoi ana e hooluolu i

keia po."

            "Heaha ke kumu o kou kapa mau ana mai ia'u he Hoku

Keokeo?" i nana mai ai o haliaka i ke kaikamahine Ilikini,

me ka minoaka ma kona mau papalina.

            "He keu aku a ka u'i o kou helehelena. a ua like pu ke

a'ia'i o kou ili, me na hoku o ka lani." i pane mai ai o @@ a-

lala.

            "Aole paha i kupono keia inoa au e kahea mai nei ia u,

aka nae aia no ia i kou manao, aole a'u mea e ku-e aku ai."

wahi a Haliaka, me kona noke okoa ana ae i ka kaaaka.

"He oiaio, ua pololi au, pela pu no me oe, e hele like mai

no kaua e ai, ua nui loa keia mau meaai, e pau ole ai @@ @@."

            "Me ko'u põe ponom no au e ai p uai ; pehea, he mau mea

hou anei kekahi a kuu Hoku Keokeo i makemake ai?"

            "Ua nui maoli keia mau meaai au o ka lawe ana mai nei

a he keu no hoi o ka maikai o ke kuke ia ana," wahi a@@ia-

liaka, iaia i nana aku ai i ka i'o dia i palaiia.  he mau @@a-

moa, he mau uala. eha papaa palaoa, me ka waiu@aka, ame

ke pola kope.

            "E haalele ana au ia oe, a i ka pau ana o kau ai ana. ua

hiki ia oe ke hoi e hooluolu i kau manawa e makemake

ai, ua makaukau no ka punee e waiho mai la. he nui ke kapa

e loaa ana ia oe, ke wehe ae oe i ke pani o ka punee," i ka-

mailio mai ai o Walala, me kona hoomakaukau ana aku e

hemo iwaho, ua kahea aku la nae o Haliaka iaia, me ka

pane ana aku :

            "Auhea oe e Walala, aole he hiki iki ia'u ke hoomaopopo

i ke kumu o kou oluolu, ame kau mau hana maikai imua o

kekahi mea i malihini loa, ia oe ; aka ke hoike e aku nei no

nae au i ka nui o ko'u mahalo ame ka hoomaikai. no na mea

au i hana mai ai no'u i keia po.  Malia paha, i ka loaa ana

ia kaua o ka hiamoe maikai ana i keia po. a ma ke kakahi-

aka o ka la apopo, e hoakaka pono mai ai oe imua o'u. i

ke kumu o kou hoopakele ana mai ia'u. mai ka mana mai o

ko'u mau enemi."

            Pupuku ae la ua ku'emaka o ke kaikamahine Ilikini no

kela mau olelo a Haliaka, me he mea la ke ike la uo oia,

he hana pohihihi loa nana ka hoike ana mai i ke kumu

oiaio loa, o kona kokua ana i kela kaikamahine haole, eia

nae ua pane mai la no oia, i ka i ana mai :

            "E loaa aku ana no ka ike i kuu Hoku Keokeo i na mea

apau ma ka la apopo, a no keia po, e hiamoe aku oe me ka

hopohopo ole no kekahi pilikia, no ka mea na kuu makua-

cane âme kuu kaikunane e kiai ia oe ahiki i ka oili ana

mai o ka la i ke kakahiaka me kona nani nui."

            Me kela mau hooia mai ia Walala mai no ka palekana o

ko Haliaka hiamoe ana ma kela po, o ke pale ae la no ia

o ua kaikamahine Ilikini nei, i ka pa-ku e pale ana ma ka

puka, a oili aku la iwaho, me ka haalele hookahi ana iho

ia Haliaka e noho ma kona rumi i malihini loa iaia.

            Aole he ala iki mai o kekahi hoohuoi iloko o Haliaka no

kekahi mau hana epa e paheleia aku nei imua ona, he mea

kau la i kona ike iho i ke ano o kela hale, a loaa aku ka ike

iaia, i ka like ole o keel home, me na home o na Ilikini,

ua palace pu kona noonoo, koe wale no kona piha kahaha,

no ke kumu o ka oluolu o kela kaikamahine Ilikini iaia.

            Ua pololi i'o ua o Haliaka, oiai o kona ai ana no i ka hora

umi-kumalua o kela la, a o kana mau mea i ai ai ma kela

ahiahi, he mau meaai liilii wale no, nolaila i kona ike ana

aku i kela mau meaai i hanaia mai me ka ono, ua hoomaka

aku la oia e ai, me he mea la, aia no maloko o kona home

ponoi.

            I kona maona ana, hoi ae la oia no kahi e waiho ana o ke

koki, aia hoi e waiho ana kekahi lole moepo, komo mai la

oia i kela lole.  a waiho aku la no hoi i kona lole kahiko

ma kekahi wahi kupono, a i hakalia no a kau kona poo

i ka uluna. o kona lilo aku la no ia o Walehu ka malama.

            He mau hora lehulehu paha kela o ka hiamoe ana o ua o

Haliaka, ua puiwa oia mai kona hiamoe ae, i kona wa i

lohe mai ai i kekahi mea e noke ana i ka akaaka ma ka aoao

o ka punee.

 

MOKNA XXXIX

 

            Kaakaa ae la ko Haliaka mau maka, a o kana mea i ike

mai i ke ku aku ma kona aoao he wahine, i aahuia me ka

lole o kekahi wahine Ilikini, a e @ana pono aku ana iaia.

            Ua hiki loa i ua o Haliaka ke ike mai, aole kela o Wa-

lala, no ka mea he pahaahaa iho ke kino o ia kaikamahine,

o keia mea hou ana e ike mai la, he loihi kona kino, a he oi

ae no hoi ka u'i o kona lole.  Aole e hiki iaia ke ike maopo-

po mai i ka helehelena, no ka mea aia kona lauoho ke luhi

la e alai aku ana i na maka, eia nae he alohilohi ka maka

o keia wahine, i kaokoa loa mai ke ano mai o na maka o

Walala.

            Aole e hiki ia Haliaka ke kamailio mai i hookahi hua-

olelo, i kau a mea o kona piha loa i ke kahaha. aia no oia

ke moe malie la, e kakali mai ana, o ke kaa aku ma ka aoao

o keia wahine malihini, ke kamailio mua ana aku iaia.

            Mahope o ke ku ana o kela wahine malihini no kekahi

manawa, ma ka aoao o ka punee o Haliaka, ua noke hou

ae la ua wahine la, i ka akaaka me ka leo nui, alaila me ka

eleu loa o kona mau lima, i wehe ae ai oia i ka mea hoo-

nalonalo e kau ana maluna o kona poo, a ike aku la o Ha-

liaka me ka hoohewahewa ole, eia ka o Akeneki Hazelafila

ke ku aku ana imua on a, kela enemi kahiko ona.

            Aole nae i lilo keia hoike okoa ana aku la a Akeneki iaia

iho. i kumu no Haliaka e uwa ae ai, a e hoikeike mai ai

paha i kona maka'u a pihoihoi paha, aka ke moe malie la

no oia, me he mea lolo la. mamuli o kona hoomaopopo iho,

aia oia malalo o ka mana o kela wahine, i like aku kona ino

me ko Uilama Waila. 

            "Auhea oe e Haliaka, ke ike aku nei au, ua hoopiha loa

ia aku kou noonoo me ke kahaha, aka nae aole no ia he mea

ano nui. he haawina ia i loaa i na mea apau.  Ke manao nei

au, ua maikai maoli ka'u mau mea i hoolala ai, a he keu aku

no hoi o ka holopono loa, malalo o ka lawelaweia ana o na

hana maalea.  Pehea kou noonoo no ia mea e Haliaka?"

            "Owai kela kaikamahine, i kapa iaia iho o Walla?" wahi

a Haliaka. me ka nana pono ana mai maluna o Akeneki me

ke kahaha.

            "He kaikamahine Ilikini maoli o Walala, he kauwa oia

na'u, a oia kekahi o na kaikamahine hooko pololei i ka'u

mau kauoha apau."

            "Ae. pela ka'u mea i hoomaopopo ai nona, ua lilo maoli

no kela kaikamahine i meapaahana no ka hooko ana i kau

mau hana ekaeka. ame kou mau manao no Walala. i ka

piha maalea, o ka hoikeike ana mai i ka nui o kona manao

makee no ia nei. eia ka auanei. he kauwa hooko wale iho

no kela kaikamahine na Akeneki Hazelafila.

            "O, he kaikamahine maikai loa o Walala, a ua haawi

maoli aku no oia i kana mau kokua ana ia oe, me kona ma-

nao oiaio loa  ,aole mamuli o ka'u hookikina aku iaia.  Aole

e kala kahiko o Walala i ike ai i kou noho pio maioko o

Galani Loka, a ua koi mai oia ia'u e hele e hoopakele ia

oe mai ka mana mai o Uilama Waila, aole nae o'u ae iki'

a i kela mau la koke aku nei no. i haawi aku ai au i ko'u ae.

me kona maopopo ole nae i ke kumu oiaio loa. nana i kono

mai ia'u e ae iaia  hele e hoopakele ae ia oe. a e alakai mai

no keia wahi.

            "He nani nae ia, ua kaa mai oe malalo o ko'u mana i

keia manawa; aohe he mea pono e mau aku kona noho po-

uliuli ana. aka e hoakaka aku ana au iaia i na mea apau i

hiki ai iaia ke kiai ia oe me ka makaala loa." 

            "Alaila ua hophopo anei oe, no na hana maikai a kela

kaikamahine e hana mai ana no'u, i kulike ai me kona ma-

nao aloja no ka mea i hoopilikiaia, a i ole. ua maka'u paha

oe. o lilo auanei kela naikamahine i mea kokua mai ia'u,

ma ka imi ana i na alahele e pakele ai au mai ia oe mai' o

keia anei ke kumu o kou makemake ana e hoike aku iaia

i na mea au i hoolala ai?"

            "Aole i kulike me kena mau mea au e hoakaka mai la

e Haliaka : o ka mea oiaio no ea, he kaikamahine kela i hoo-

hikiia e a'u. e lilo oia i kauwa kuapaa."

            "Pela i'o ka ohi!  O ke kauwa. a o ka meapaahana, ua

like no ia. e hook wale ana no ia mau mea a elua. i ka

makemake o ko laua haku," wahi a Haliaka me ka hoopi-

nana ana ae i kona mau lehelehe.

            "Ua loaa aku kela kaikamahine ia'i ame kona ohana.

iloko o ke kulana poino maoli, i kela kau wela aku nei, oiai

au ma Canada.  Ua haawi aku au i ai na lakou, ua hoaahu

aku ia lakou me ka lole, a hoolako pu aku i home no lakou

e noho ai. a oiai nae ua make ka makuahine. me hookahi

keiki uuku, he poino hoi i kau mai maluna o laua. ma o ka

polo@ mai i ka ai, ua ola mai ka makuakane me kana mau

keiki elua, he hookahi keikikane ame hookahi kaikamahine,

o eia poe apau eia lakou ke noho nei malalo o ko'u malu,

a ua paa ka lakou hoohiki, e hana lakou no'u ahiki i ko

lake mau la hope."

            "Ke hauoli nei au i ka hoike ana aku ia oe e Akkeneki. ilo-

ko o kau mau hana ino ku i ka lapuwale wpau, eia ka aia

no he wahi maikai i ko eiloko ou, mamuli o kau mau mea

i hana aku ai no kela ohana pilikia."

            "Aole mamuli o ka hana maikai, i haawi aku ai au i na

kokua ana i kela ohana, ole pela, aka mamuli mai no o na

manao lapuwale iloko o'u.  He mau hana lehulehu ka'u i

hoolala ai no ka hookoia ma keia makahiki, a i lawe mai

au ia lakou, i mau meapaahana ma'u e hoohana aku ai, ahiki

i ke ko ana o kuu iini.  O na mea a Walala i hana aku ai

ma keia po, o kekahi ia o na hana a'u i hoolala kahiko loa

ai."

            "Aohe o'u maopopo iki i ke kumy i loaa aku ai ka ike

ia oe, aia au ma kahi kokoke i keia wahi au e noho nei," i

pane aku ai o Haliaka me ke kahaha.

            "Ae, e hoike aku ana au i ke kumu, eia nae he mea ka-

hiko no keia a'u i hoolala ai."  wahi a Akeneki me ka noho

pono ana ae o ua wahine nei, ma kekahi wahi e hiki ai iaia

ke ike mai i ka helehelena o kona enemi, pehea ana la o

Haliaka ke lohe aku i kana mea e hoakaka mai ana.

            "No kekahi mau makahiki lehulehu ae nei i hala, ua ma-

kemake maoli no au e hele mai a noho ma keia wahi. e

hookaawale ana ia'u mai ka puulu mai o ka poe hanohano

a waiwai, no kekahi manawa pokole iloko o keia kikina o

ka makahiki.  No ka hooko ana i ua makemake nei o'u.

kuai iho la au i apana aina no'u ma keia wahi iloko aku

nei o ke kau haulelau, a mahope iho o ke okiia ana o na

kumulaau nunui, ua hoomaka iho la ke kukulu ana i ko'u

hale. a o ka paa koke ana no ia, he mau mahina wale a@

nei no i hala.  I ka paa ana o keia home o'u. haalele aku

la au i ko'u home ma ke kulanakauhale, no kekahi manawa

mahope iho o kou holo mahuka ana mai ia'u aku me ka piha

maalea loa. a hoi mai la au no keia wahi, iloko o ka mahina

o lune.. ke ike mai la anei oe?"

            "Ae, ke ike aku la au, i kena mau mea au e hoike ma@

la," wahi a Haliaka me ka minoaka ana aku, no ka mea

loaa koke mai la no iaia ka ike, aole he kumu e ae o k@

Akeneki Hazelafila holo ana a noho ma ke kuahiwi, n@

kona maka'u, o lilo auanei kela holo mahuka ana o Haliaka

mai iaia aku, i kumu e hookoloia mai ai oia e na makai@

ahiki i kona paa ana i ka hopuia, no kana hana kolohe @

kela kaikamahine.

            "Mamuanae o ko'u hoi ana mai a noho maanei, ua k@

aku la au i kuu mau hoaloha Ilikini, i poe na lakou e ala

kai ia'u, ma ka'u mau wahi apau e makemake ai e hele, a

o ka'u kuke hookahi wale no ka mea a'u i lawe pu mai a@

me a'u.  O keia ka elua o na mahina o ko'u noho ana maa

nei, a i kela ame keia la, e hele mau ana au me Walala ma

ka makaikai ana ialoko o ka ululaau, ahiki aku i na wahi.

he mau mile ka mamao mai ko'u home nei aku.

            "Ehele ana maua i ka lawai'a ma na kahawai, e hele ana

hoi i ka hahai holoholona ma na wahi like ole, a ua lilo ka

pu ia'u me he mea punahele la, a o kuu pu ka mea nana i

kono aku ia oe e holo mai a ku ma ka puka aniani, o ka

rumi maluna loa o Galani Loka, a kahea mai la oe i mau

kokua e hele aku e hoopakele ae ia oe mai ka noho pio

ana."

            "O oe i'o anei ka mea nana ka pu a'u i lohe ai no elua

manawa o ke kani ana?" wahi a Haliaka me ke kahaha.

            "Ae owau ka mea nana kela pu o ke kani ana, o ke kani

mua ana nae, ma ke ano ulia wale no ia, a no ko'u maka'u o

loaa pono mai auanei au, no ka maauhele wale ma ko ha'i

kuleana, holo aku la au me ko'u kokoolua e pee maloko

o kekahi ana i kamaaina ia'u, me ke ki hou ana ae i ka'u

pu, ma ke ano le'ale'a wale no, a pee malia iho la maua

maloko o kela ana, ahiki i ka molowa okoa ana o Uilama

Waila i ka huli, i ka mea nana kela pu o ke kani ana."

            "Ina i maopopo mua ia'u, o oe ka mea nana kela pu, aole

au e hookaumahaia, no ka lohe ole ia ana o ka'u leo kahea

i mau kokua, a pela hoi ka hoea ole mai o kekahi mea. ua

kuhihewa maoli no au, he poe okoa loa aku ka poe na

lakou cela pu."

            "Ina he makemake kou e hoomau aku au i ka'u moolelo.

alaila mai noke mai oe i ke kamailio hoonaukiuki e Hali

aka"

            "Aia no ia ikou manao, he mea liilii loa kau moolelo e

kamailio mai ana i ko'u noonoo." wahi a Haliaka. me ka

hoi hou ana mai o kela ano kahiko on a, a auhee aku la hoi

kona kahaha, no kela halawai hou ana o laua me Akeneki.

            Nana mai la o Akeneki, me na maka hookokoe maluna o

Haliaka, no kekahi manawa, alaila hoomau hou mai la oia

i kana kamailio ana :

            "He manawa pokole wale no mahope iho o ko'u noho

ana mai ma keia wahi,, hoi mai la ka makuakane o Walala i

kekahi la, a hoike mai la, aia he poe e noho ana ma Galani

Loka. nolaila mahope mai, e makaala mau ana makou i ka

põe e noho ana ma kela wahi.  He mau manawa lehulehu

ka'u o ka hoouna ana ia Walala e hele e hakilo ia oe : e

pinana ana oia iluna o ke kumulaau oka nui, e pili kokoke

la i kou rumi i hoopaahaoia ai, me kona noho ana maluna

o kela kumulaau no kekahi mau hora e hakilo ana i kau

hana maloko o kou rumi. ame na mea apau e hanaia ana

malaila. a e hoi mai ana oia a hoike ia'u i kana mau mea

apau i ike ai.

            "Ma kela manawa mua loa o kona ike ana ia oe, ua hoo-

hihi maoli no kona manao no ka u'i o kou helehelena, a ua

kapa aku oia i kou inoa, ka Hoku Keokeo, aole anei kela o

kekahi inoa maikai loa, e haaheo ai oe?  No keia manawa

nae, ua hapa'upa'u paha ka olino ana o kela hoku."

            "Heaha ka manao nui o kou hoouna ana ia Walala e hoo-

walewale ia'u. i wahi e hoea mai ai no kou punana e noho

nei?" ahi a Haliaka me ka hopinana ana ae i kona mau

lehelehe. e hoike aku ana i kona hoowahawaha ia Akeneki.

            "Ma ka'u mau hana apau e lawelawe ai, aole loa o'u ma

kemake e holopono ole, nolaila e hoomanao iho oe e Hali-

aka, o ka manao maoli no o ko'@ hoouna ana aku ia Wa-

lala e kii ia oe a hoi mai ma keia wahi, no ka hoopau pono

ana no ia i ka manawa a'u i makemake ai e lilo oe i mali

hini na'u."

            "Pela i'o ka ohi, in a he hana okoa ae kau i hooikaika ai,

in a ua oi aku ia o ka pono, aole o ke kauka'i ana mai e lilo

au i malihini nau."

            "Malia paha he oiaio kau e kamailio mai nei, aka nae h@

okoa loa, ko'u manao , no ka mea, aole loa o'u makemake e

huli hoi aku oe no Kiliva Hale, in a no ia ma ke ano he kai

kuahine poo ole oe no ka haku o kela kakela nani.  He mau

hana e ae no kekahi a'u i hoolala ai no na mea e hana aku

ai nou, aole nai i maopopo ia'u ka hooko aku ia hana ame

ka ole, o keia wale no ka'u mea i maopopo, o ia no kou lilo

ana i malihini na'u."

            "Aole loa he manao iloko o'u, e hoi aku no Kiliva Hale

mahope iho o ka lohe ana i ka moolelo a Mele Wela.  O ka

iini hookahi wale no iloko o'u, o ia no ka hana ana aku @

na mea apau e pono ai ke kaikamahine i kuleana maoli @

na waiwai o Wanawoka, kela kaikamahine i hooneleia aku

i na pomaikai, mai kona mau makua mai.  Aia a hook@ia

kela hana nui iloko o kuu noonoo, alaila imi aku au i ke

kahi hana no ke kokua ana mai i ko'u noho ana."

            "Alaila aia no ka kou nonoo no kela hana kahiko loa au

i kamailio mai ai ia'u.  Ina ua make kela kaikamahine i ku

leana i'o i na waiwai o Wanawoka ma, heaha iho la kau

mea e hana hou aku ai ma ia wahi?"

            "Aole i make keel kaikamahine, no ka mea ua hui pu au

me ia, aka nae, aole ou kuleana ma ia mea," wahi a Hali

aka me ka makemake ole, e hoike aku i na mea pili ohau.

i keia wahine lapuwale.  "Ke makemake nei au e ninau aku

ia oe e Akeneki i kau hana nui i makemake ai e hana mau

maluna o'u. oiai au e noho ana ma keia wahi?"

            "Ua hoike mua aku nei au ia oe i ka'u mea e hana aku @@

nou. o ia kou lilo ana i malihini na'u."

            "Aia no ia i kau kapa ana mai. he mau mea like wale no

ia i ko'u manao."

            "Heaha ka loihi o kou hoopaapio ana ia'u, in a o kou ma-

kemake wale no.  o ia ko'u hoi ole aku i Kiliva Hale e noho

ai?"

            "Ina oe e noho ana me ka hoomanawanui, e hoea mai ana

no i ka manawa e hoopauia ae ai kou pohihihi," i pane mai

ai o Akeneki, me ka pahola ana ae o kona minoaka o ke

ano pahenehene.

            "Aole au mea e kaumaha ai ke noho oe maanei, ua hoo-

lakoia na mea apau e oluolu ai kou noho ana," me ke au

hele ana ae o ka nana ana a Akeneki ialoko o kela rumi.

            No ka manawa mua loa, akahi no o Haliaka a hoomopo-

po ae, aole he malamalama o kela rumi maiwaho mai, aka

mai ke kukui aila wale mai no ia e a ana maluna o ke pa-

kaukau.  Alawa ae la no hoi kana nana ana iluna, aole no

he kilina elike me ke ano o na hale maoli, a o ia ka ua o

Haliaka o ka ninau ana aku :

            "Heaha ke ano o keia wahi au i hoopaahao ai ia'u?"

                                    (Aole i pau.)