Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 11, 18 March 1921 — Hoomanaoia Ka La Hanau O Ka Moi Kamehameha III Piha ka Luakini o Kawaiahao i na Kanaka ma ke Anaina Haipule Hoomanao no ka la o ka Moi Lokomaikai o Hawaii Nei [ARTICLE]

Hoomanaoia Ka La Hanau O Ka Moi Kamehameha III

Piha ka Luakini o Kawaiahao i na Kanaka ma ke Anaina Haipule Hoomanao no ka la o ka Moi Lokomaikai o Hawaii Nei

Maloko o ka luakiui o Kawniahao ma | kc kakahiaka o kc Subuti aku la i huin, / i nialainaia ac ai hc anaina hooiuauao J no ka Moi Kauikeaouli (Kainehamelia 1 III), me ka liele oloko o ka luakini a piha i na kanaka, 110 ka hoolwhe ana i na haiolelo, e pili ana no ke ola ana o . ka -Moi Kauikeaouli, k» mea i oleloia | ka Aberahama Linekona, o llawaii nei, | a i ole ka moi aioha makaainana. j Malalo o na hooponopono ana' a ka : Ahahui o na Mamakakaua, i malama ia ' ai kela anaiua koomanao' i ka la lianau o ka Moi Kauikeaouli me ka» hoikeia ,ana mai o na moolelo no na liana a keia moi o Hawaii nei ma ka olelo Beritania ame Hawaii e lilo ai i uiea hoomanao na keia hanauna hoii a ria malihini hoi e hoomanao mau ai. Ua hoea ae Ha lala o ka Ahahui Mamakakaua me ko lakou kahiko piha o ka ahahui me ko lakou maji ah'uula iua na poohiwi e' hoike ana i ke kiilana pa: kahi o kela ame keia iloko o ka ahahui ;a malaio o ke alakai aaa a ka Peresidena Mrs. A. P. Taylor i ukaliia mai hoi e ka liaanuku Mrs. John K. Kamanoulu i laWe ae ai lakou i ko lakou mau uoho i hookaawaleia maioko o 'ka haiepule. Malunā 'o ka awai ka Rcv. Akaiko Akana ke kahu o ka Luakini o Kawaiahao ka Lunamakaainana Gerrifc P. Wilder,-St. C. Piianaia he : mau lala no:ka Ahahui Mamakakaua ame •toa Kiwini; o" na inoa hope ekolu o lakou ka poe ia lakou na haiolelo o kela la. ' •! He Moi Hoopomaikai j 0 ka Mea Hanohano Gorrit P. Wil- j der ka mea loa, he moopuna keia na Kauka G. P. Wilder, ka mea i noho pu me ki Moi Kaoikeaopli,

n nana i haawi aku i na a'o ana i ka ' uioi, no na liana apau e hoopakeleia ae 1 ai ka noho moi o Ilawaii nei, a o ka | mea liookaiii no hoi i hoounaia no Parisa, ma ke ano, he olele mai ke auj)uni 1 aku o Wawaii nei, ma keka-lu miāioua I piii aupuni. | "Walii ana, aole he wahi kupono eae i no ka hoomanao ana i ka Ia hanau o ka | Moi Kauikeaouii, elike la me ka luai kini o Kawaiahao, vo ka v.iea aia ma- | walio aku o kela luakini, kekahi mau I wahi i paa īna ka moolelo, i lilo i mea i nui iloko o ka noonoo o na kamaaina. j Iwaena o kekahi o. na hana mua loa ' a ka Moi Kauikeaouli, ma ke ano pili aupuni, o ia no ka hoolaa ana aku i kona aupuni jio ka Haku lesu Kristo, ' a o Keopulani, kona makuahine, ka i mea mua i lilo i Kriatiano. I TJa hanauia ka Moi Kauikeaouli mn Keauhou, Kona Ilawaii i ka 1913 a w:ahi ana me he mea la, aole paha he moi, elike me Kauikeaouli, nui o kana inau mea i hana ai no kona a«puni, iloko o, na makahiki he 21 o kona ■noho moi ana, inai ka makahiki 1833 ahiki i ka 1854-. 0 na hana aiio nui i lawelaweia e ka Moi Kauikeaouli, a i holomua ai hoi ia mau hana no ka pouo o ko aupuni nme na makaainana) ua loaa uiai ia, me ka hookomo ole ke aupuni iloko o ka aie, a i ole, m«mull paha o kekahi hana hoopioloke noonoo, aka iloko wale ; no o ke alieahe malie. | Iloko o na hana. i komo mai ai na mana o na aina e, ma ke ano e kaili limanui i ka noho moi o Hawaii nei, aole loa he hookalii mea i hoopoinoia kona ola. Ua lioakaka mai ka Mea Hanohano Wilder, ua hoohalikeia ke an o ka noho hoomalu ana o ka Moi Kaui-

keaouli ia Hāwaii nei, ma ke ano lie "'ilakahiki Gula no Hawaii nei." Ma ka makahiki 1839, i kakauinoa ai oia i ke kumukanawai ,e haawi ana i ka pono kuokoa i na makaainaua, a e liaawi ana hoi ia lakou i ka pono, e kookuleana i na aina no lakou iho. Ua malu ko kino ame ka waiwai o na makaainana, a ua loaa aku ia lakou kela pono, e hoomana kela amo keia i ke Akua elike me kana i ike ai. Iloko o kela manawa o hauoli ana na inakaainana i kela pono, i haawiia mai ia lakou, malalo o kc kumukanawai, ua unuhiia ka Baibala, a pa'iia ma ka olelo Ilawaii, pela me na buke hoonaauao e ae. Ua loaa ka manaoio i ka Moi Kauikeaouli, ma ko a'o ana aku a na kumu mikanele i ka naauao i na kanaka Hawaii, pela wale no e hiki ai ia lakou, ke hookupono ia lakou iho, no ka paa ana i na oihaha o ke aupuni. Ua hoakaka mai ka Mea Hanohano Wilder no ke kohoia ana o Kauka Waila i maheleolelo, a i luna kakaukopo no ke aupUni, a ua hoopaaia aku na palapala pili aupuni apau, ma ka olelo Hawaii. Ua piha maoli na luakini i na kanaka mai ka moi mai ahiki aku i na imakaainana. Iloko o ka makahiki 1845, maloko o. ka Laiakini o Kawaiahao, i malama mua ia ai ka ahaolelo mua o Ilawaii nei, a ma ia ahaolelo i haawiia ai ke kuleana, e mahelo aku i na aina, i na makaainana. Ma kela maliele aina, ua 'haawiia he hookahi hapakolu o na aina i na kaukaulii, he hookahi hapakolu i na makaainana, a he hookahi hapakolu no ka moi; a i mahele hou ia hoi ko ka moiihapakolu, mahope mai, he hookahi liapahia e holo no ke aupuui, a he hookahi hapalua nona iho, a i kapaia lioi na aina leialii. Hopuia ke Aupuni Oiai, ua nanaia mai o Ilawaii nei i kela manawa, ma ke ano he aupuni kuokoa nona iho, e noho hoomaluia ana e ka moi., aole no nae i nele ke ala ana | mai o kekahi mau kulana 0010-kū, ma- J | .muli ona hana ana kanikela o # na aina e, ame na aliikoa; a no na man"awa! ' ekolu, i paaia ai ke aupuni Hawaii, e' ■na ,mana o na aina e. j ! E noho ana o Kauka Wilder he kuhina waiwai, ma ka manawa i liukiia ai ka hae Hawaii ilalo, a kauia ae ka hae Pelekane e ka Haku Paulet, ma kona j makalua. Me ka hoala ole aku nae i ke ku-e ana i kela hana ma ka aoao o J ka luna oihana kiekie o ke aupuni o; Pelekkne, hoouna malu aku la o Kauka j \Vilder i kekahi poe kanaka maluna o ka waa, o holo no Lahaina no ke kii, ana i ka moi a maluna o kekahi inokukuna i kau mai ai ka moi, a ku ae no Waiane, malaiia i halawai pu aku ai o Kauka Wilder me ia, a kakauinoa iho j la ka moi i kekahi mau palapala i hoo-1 makaukauia, a na kekahi makaainana Amerika o Marjsrhall ka inoa i lawe aku i kela mau palapala no Enelani, no ke ku-e ana aku i na hana limanui a ka Ilaku Paulet. O ka hopena o kela misiona no Eneīanl, o ia 110 ka huki kou ia ana o ka hae Hawaii iluna e ka Adimarala Thomas, a no kela welo hou ana o ka hae.Hawaii, i malama ae ai ka Moi Kauikeaouli, he anaina hoomaikai a hoalohaloha i ke Akua, maloko o ka luakini o Kawaiahao, no ka hoihoi hou ia ana mai o ke ea o ka aina, a nia kela anaina hoomaikai i kukala mai ai oia i ka moto o kona aupuni: "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." Ua hoakaka mai o St. C. Piianaia i na mea e pili ana no ka la hanau oiaio o ka Moi Kauikeaouli. Wahi ana, ua manaoia, ua hanauia ka Moi Kauikeaouli, iloko o ka mahina o Okatoba, aka nae. no kekalii mau kumu, hiki ole ke hoomaopopoia, ua malamaia na hoomanao ana i kona la hanau, ma ka la 37 o ka mahina o Maraki, ma ke ano paha he mea pono oia, elike me Saint Patrick, oiai o ka la 17 o Maraki kona la hanau; a i ole elike paha me ka la hanau o Keoki Wakinekona, ua hanauia oia ma ka la 11 o Feberuari, eia nae ya hoololiia mahope mai i ka la 22 o kela I maliina. 0 na mea ano nui iloko o ke ola ana 0 ka Moi Kauikeaouli, wahi ana, o ia no ka nui o kona oluolu me ka loko-" maikai, ma ka haawi ana aku i na aina 1 kona mau makaalnana. Iloko no hoi o ke au o kona noho moi ana, i koopukaia ai ka nupepa mua loa ma ka olelo Hawaii i kapaia ka Pakipika; iloko o kona liookele aupuni ana, ua ikeia ka holomua me ka maluI hia. j Oka hope loa oka haiolelo ma kela j la, oia no ke Senatoa Kiwini„ ka mea i i oleloia, ke 1 * Alelo Dala,'' a elike no ! me kona ano mau i ikeia ma kana mau I haiolelo apau, pela iho la no oia ma i kela la ,e hiki ai i ka poe lohe ole i ka j olelo Hawaii, ke hoomaopopo aku i ka j manao o kana mau mea e kamailio mai ana ,ma ke ano o'kona leo, ame ke kuhi ana o kona mau lima, pela me ka oni ! ana o kona kino Wahi ana, elike me ka lilo ana o ka' Na'i Aupuni Kamehamehā T, he Napoliona no ka Pakipika, no kona na'i ana i na paemoku apau o Hawnii nei a lilo i hookahi malalo o kona noho hoomalu 1 ana, pela no i lilo ai kana keiki, ka Moi j Kauikeaouli, i Aberahama Linekona no Hawaii nei, no ka mea oia ka mea nana i haawi aku i ka noho kuokoa ana o na makaainana, a i haawi aku kou i ka aina, Ua hoea pu ae na lunanui o ka Ahar- 1

, hui Kaahmuauii ma kela anai"na""īioo manao lTraena o ka po c ko'iko'i i hoea »o, ke Kiaaina ame Mrs/ McCartby, ka Meia ame Mrs. J o hn H. Wilson. k:i Mea Hanohano IL L. Hdl«tein, ka lunahoomalu o ka hale o na lunaniakaaiamo kekahimau luna otipunl e ,ae, ame na malihlni m'akaikiK honuA.