Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 13, 1 April 1921 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KE SENATE
La Hana 31
Na bila hou i hookomoia ae:
B. S. SO – No ke hoonui ana aku i ka palekana o ka lehulehu ma o ka hookapu ana i ka waihoia o kekahi mau mea akeakea a alalai paha maluna o na alanui hao a ma ka lawelawe ana i na kuiki, a pela aku–Judd.
B. S. S1– He haawina dela no ke kokua ana sku is Mrs. Kanoe Nahulu.– Wise.
B. S. S2– E hoololi ai i ka pauku 4149 o makana wai i hooponopono hou la, e hoakaka ana no ka launa news o kekahi kanaka me kekahi kaikamahine malalo o na makahiki he 15– Judd.
B. S. S3– No ke kuai ana i radium. – Rowsel.
Waihoiama ka papa ka hoololi o ka B. H. 201. e hoonee ana i ka manawa kapu o ka po mai ka hora 8 p. m. a ka hora 9 p. m. Ua ku ka bila hila elike me is i hookomoia ae ai.
Holo ma ka heluhelu elua ia ana na B. S. 31, 57, 73, 75, ame na B. H. 50; 54, 119, 221, 224, 227, 229, 259, 291.
La Hana 32
Na bila hou i hookomoia ae:
O La manao o kekahi bila hou i hookomoia ae e ke senatoa Baldwin i ke senate ma keia la e hoakaka ana ia no ka huli a moii pono ana aku i ka luapele o Kilauea, ke ano o na materia malai.. o ka honua i hanaia ai a ku ka mokupuni o Hawaii ma o ka eli ana a ma kekahi ano e ae paha i mea o maopopo ai ka hiki i ka wela o ka luaopele ke heokanaia-aku a loaa kekahi mana kalepa ma ke ana kiekie, a e hookaawale ana i haawina dala o $25,000 no na hoolilo o ia hana, a e kaa aku ia hana i loko o na lima o kekahi komisina o ekolu lala a ke kiaaina e hookohu aku ai, a e ikeia ke Komisina. Huli a Noii i ka Luapele o Kilanea, a e lawelawe ia komisina ia hana nie ka uku ole, me ka loaa nae o ka mana ia komiaina e hana a e hoolilo aku i ka haawina dala i hookaawaleia e ka ahaolelo a i ole loaa ae paha ma kekahi ano e.
Holo ma ka heluhelu ekolu ia ana na bila malalo nei:
Na B. S. 31, 57, 73, 75 âme na B. H. 50, 54, 221, 227, 241, 291.
Moe ma ka papa na B. S.e 42, 28, 47.
La Hana 33.
Na bila hou i hookomoia ae:
B. S. 89–E hookapu ana i na haua kealea ma na wahi akea mamua o ka hera i o na auwina la Sabati.–Desha.
B.S. 90–E noi ana i $10,000 no kekahi hale hoao no na meakanu o ka nihana mahiai no ke kukuluia aku ma Waiakea, Hilo.–Desha.
B. S. 91–E hoololi ana i ke kanawai 213 a na kanawai o ke kau o 1919 e pili ana i ka hana o ka mana uwila ma ka apana o Makawao, Maui.–Tavares.
B. S. 92–E hoakaka ana no ka hana hou ana ae me kekahi mau hale pakuʻi a oka Home Bihōpa ma Kalaupapa.–Judd.
B.S. 93–He bila e hoakaka ana no ko ka loio kuhina haawi aku i na kokua kanawai me ka uku ole i na kanaka maʻi ma ke kahua maʻi ma Molokai a i ole ma Kalihi.–Judd.
B.S. 94–E hoakaka ana no na kope i hooiaioia maloko o na buke a ka papa ola no na hanau mare ame make.–Judd.
B.S. 95–E pili ana i ka huʻe hou ana i ekahi kupapau.–Judd.
B.S. 96–E noi ana i haawina dala a $20,000 no ka hana e pili ana i ka hoopakele ana i na nihio o na keiki maloko o na kula, na ukuhana ame na lako e pili ana ia hana.–Judd.
Holo ma ka heluhelu ekolu ia ana na bila malalo nei:
B. S. 48, 64, 69, 74, 83 âme na B. H. 78, 224, 258.
Na hoike komite:
Na ke komite o na loaa ame na hoolilo ke hoike maluna o ka B. S. 68 e hoakaka ana ma kahi o ke $1000 ka huina haahaa loa e loaa aku ai i ke komisina o na hana e pono ai ka lehulehu e hoomahuahu@ia ae i $1800 ka uku haahaa loa aole hoi ka hoopau loa i ka bila.
Na ke komite hoonaauao he hoike maluna o ka B. S. 59 e hoakaka ana no ma lole auau a e hoapono ana no ka hooholoia, a e waihoia aku nae i ke komita hookolokolo no ka hooponopono ana i na huaolelo a kupono i ka manao kanawai.
Na ke komite o na senaton o Oahu he hoike maluna o ka B. S. 3 e hoapono ana i ka waihola o ia bila ma ka papa.
Na ke komite no o na senatoa o Oahu he hoike maluna o ka B. H. 149, e apono ana i ka hooholoia o ia bila. E pili ana keia i ke pani ana aku i na dala i hooliloia no na hoolewa o ka Meia Jos. J. Fern.
Na olelo hooholo:
Na Senatoa Tavares, e noi ana i ka lunahooia o ke teritore e hoike ae i ke senate in a ua pau na koi apau i hoakakaiama ke kanawai 231 i ka ukuia aku a in a aole e hoakaka ae i na kumu o ka uku ole ia ana.
Na ke komite hoonaauao he hoike maluna o ka B.H. S0 e pili ana i na bake kula a e apono ana i ka hooholoia o ia bila. Na ke komite o na loaa ame na hoolilo, he hoike maluna o ka B. S. 10, e hoakaka ana no na haawina dala uo na mokupuni apau, ma ia hoike ua hoopau ia kekahi mau itamu, ua hoomahuahua hou ia ae kekahi mau haawina ma kekahi mau wahi, a he mau haawina hou kekahi i hookomo bod ia iho i ka bila e ke komite, a waihoia aku ka bila i ke komite pa ʻi elike me ia i hoololiia e ke komite.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
HALAWAI KUMAU O KA AHA KALENA MOKUPUNI. O KA MOKUPUNI O OAHU.
–––––––––
E noho ana ka Aha Ekalesia Mokupuni o ka Hoomana Naauao o Hawaii, ma ka Luakini o Kealaula, Koula, Honolulu, i ka la 22 o Aperila, 1921, hora 7:00 p. m.
Nolaila, na makemakeia na lala kumau ame na hoahauau, e akoakoa me ma ua halawai la, a e hanaia na hoike a na elele, mai ka la 1 o Novemaba, 1920. ahiki i ka la 31 o Maraki. 1921.
H. KUAPALAHALAHA,
Kakauolelo.
KA HALE
La Hana 32.
Na bila hou i hookomoia ae:
B. H. 326–No ka uku ana aku i na kumukula i paa i ko lakou mau hookohu mai a mamua aku o ka la 30 o Iune, 1919, a pela aku.–N. K. Lyman.
B. H. 327–He bila e hoakaka ana no ka hoopau loa ia o na pauku 1846, 1847 ame 1848, na kanawai i hooponopono hou ia o ka 1915; a pela aku.–Joseph.
B. H. 328–E pili ana keia bila i ke kokua ana aku ma ke dala i ka poe hoao ana e loaa na hookupono ana ma ka naauao e lilo i mau kumukula.–Kaumeheiwa.
B. H. 329–E hoakaka ana no kekahi palapala ao i kakauinoaia e ke kahu o ke kanaka pupule no ke kuai a moraki ana i kekahi apana aina a ka wahine a ke kanaka pupule.–Cristy.
B. H. 330–No ka hookaawale ana i $6000 i mau dala haawi mua mai ka waihona hoolilo mai o kela ame keia no ka hana ana i mau alanui mawaena aku o na apana aina pili kahakai ma Pupukea.–Cristy.
B. H. 331–No ka hookaawale ana i huina o $2598.10 no ka ukū ana aku i na koa o ka Puali Kiai Lahui N. G. H. i komo pu ai ma kekahi hoomoana ana he 15 la ma ka mahina o sepater maba. 1920–Jarrett.
B. H. 332–No ka hoopuka ana aku i mau bona no lakou ka waiwaiio o $600,000 no ke kuai ana a lilo mai kekahi kahua no kekahi hale aupuni no ke aupuni Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu.–Jarrett.
B. H. 333–No ka huli a ninaninau pono ana i ke ano, ke kumu, ka lapaau ana i na maʻi hoopoino i ka noonoo o ke kanaka.–Cooke.
Holo ma ka heluhelu ekolu ia ana na B. H. 133, 137, 176, 239, 240, 253, 275, 278, 286, 303, 326, 219, a hoounaia aku i ke senate.
Kakauinoaia e ke Kiaaina ka B. H. 83 ame 110, e hoololi ana i na palena o na apana koho baloka ame auhau o ka Mokupuni o Kauai.–Hoopale.
Holo ma ka heluhelu elua ia ana ka B. H. 316, e pili ana i ke kau ana i na huaolelo "For Official Use Only" ma ka aoao o ke kaa otomobile.
Heluheluia mai ma keia la ka palapala a ka Peresidena Harding o ke kakau ana mai i ka Lunahoomalu o ka Hale H. L. Holstein, e haawi mai ana i kona mahalo no na olelo hoomaikai i hoounaia aku laia ma kona la i poniia ai i Peresidena no na Mokunina Huiia o Amerika, a e hoike pu mai ana i kona mahalo i na hoa o ka hale o na Lunamakaainana o Hawaii.
––––––––––
La Hana 33.
Na bila hou i kookomoia ae:
B. H. 346– He bila keia e hoakaka ana no ke kohoia o ua luna aupuni o ke aupuni kulanakauhale ame kalana o Honolulu ma kela ame keia elua makahiki, aole hoi i eha elike me ia i keia manawa, a in a no ka lilo o keia bila i kahawai ma keia Novemaba, la 25 ae e koho baloka ai, a ma ka la 2 aku o Ianuari o ka 1922 e lawe ae ai i ka lakou mau oihana pakahi.–Holt.
B. H. 347–E noi ana e hookumuia i komisina no ka lawe, ame ka hoohana ana i ka halewiliko i onaia e ke aupuni ma Kekaha, Kauai, ma ke ano he halewiliko kuwaena no ka peo hookuonoono maloko o ka apana o Waimea. E pau ana ka hoolimalima o na aina aupuni o ka apana aina o Kekaha i nei manawa no ka hookuonoonoia ana aku, O ka halewiliko ame na pono wai ua komo pu maloko o hoolima a e hoi pu ae ana ia mau mea i ke aupuni ma ka la 1 0 Iune.–N. Lyman.
B. H. 341–E noi ana ia bila e kukuluia i halekula aʻo kumu ma ka apana o Hilo, Hawaii.–N. Lyman.
Na bila i moe ma ka papa: B. H. 180, 21i5, 263.
Olelo hooholo:
Na Lunamakaainana Hoopale he olelo hooholo e noi ana i ka ahaolelo lahui e hooholo mai i kekahi kanawai i mea e lilo ai na hana aupuni federala apau i na makaainana Amerika wale no ma Hawaii nei.
Loaa mai ke senate mai na B. S. 7, 75, 31, 73 ame na B. H. 50, 54, 221, 227, 229, 241.
Hoike komite:
Mamuli o ka hoike a ke komite waiwai e apono ana i ka waihoia ma ka papa o ka B. H. 180, ka bila e noi ana e hookaawaleia i $900 no ka uku o Maria Hener, he kumukula mua no ke kula nui o Hawaii, ua waihoia ia bila ma ka papa. Ua waihoia aku keia hana e ke komite waiwai imua o ka loio kuhina no kona manao kanawai, a ma ka hoakaka a ka loio kuhina, aohe kuleana koi a Maria Heuer i ke teritore no kona manawa i hoopauia ai.
Me he mea la aole e hookuonoonoia ana na aina ma Waimanalo ahiki mahope aku o ka la 22 o Novemaba, 1921, ka manawa e pau ai o ka hoolimalima e paa ia mai la e kekahi poe, o keia ka lono i hoikeia aku i ka hale maloko o kekahi leka i loaa mai ke komisina aina mai.
–––––––––––––––
La Hana 34.
B. H. 352–E hoakaka ana no ka uku hou ana aku i na aie i hanaia e ka papa hoaie dala i ka oihana mahiai, a pela aku.
B. H. 353–E hoololi ai i ke kanawai e ku nei i nei manawa e pili ana i na hana hou o na alanui i hiki ai i ka poe on a aina ma Hilo a ma Honolulu i auhaula no na hana hou no na alanui paa loa ke koi ole ia aku iloko o ka manawa e hoopukaia ai kekahi bona e pili ana i ka hana ana i mau alanui kanaoao hou me ka ae ole o ka 60 pakeneka o ka poe on a aina.
B. H. 354–E hoololi ai i ke kanawai e hoakaka ana no ke kuai ana a lilo mai na kuleana i loko o kekahi aina i hoopaaia maloko o ka buke o ke aupuni.
B. H. 355–E hoakaka ana no kekahi ano hana ma ke kuai ana aku i kekahi waiwaipaa iloko o na waiwai e paaia ana e kekahi kahu.
B. H. 356–E hoakaka on a no ka uku ana aku ia S. K. Toomey, ke kumupoo mua o Kona Waena i ka huina o $514.25, he kumukula i koiia e komo aku iloko o na hana o ke kaua, a i hoihoi hou ole ia aku nae ma kona kulana mua ma ke ano he kumupoo mahope o kona hookuuia ana mai ka oihana koa mai.
B. H. 357–No ka hoopau loa ana i ke kanawai e ku nei e pili ana i na pa uwea ooi.
B. H. 358–E hoakaka ana no na houpii hoohalahala mai na olelo hooholo mai a na aha hookolokolo apana ma o ka waiho ana ae i bona o $20 no ka uku ana i na koina.
B. H. 359– E pili ana keia i na hoolaha kanawai e komo pu maloko olaila ka helu pololei i haawiia no lakou.
B. H. 360–E hoololi ai i ke kanawai e hoakaka ana no ka waiwai kaokoa, a e hoakaka ana i ka mana o ka wahine mare e kuai aku ia waiwaipaa me ka ae ole mai o ke kane.
B. H. 361–He bila e hoakaka ana no ke ku ole i ke kanawai ke kuai ana aku i na kope o na kanawai i hooponopono hou ia o Hawaii, aia wale no a kaula kekahi, hoakaka ma ke kihi e hoakaka ana no na hoolilo, a pela aku.
B. H. 362–He bila e hoakaka ana e loaa aku i ke kokua lunakanawai apana o Honolulu i $10 no ka la, oiai oia e hana ana i pa hana o kana oihana, a no na apana o Hilo, Wailuku me Lihue i $7 o ka la, a ma na apana e ae i $5 o ka la.
B. H. 363–E hoololi ai i ke kanawai e hoakaka ana no ka hoopaa ana i ka aina maloko o ka buke aupuni.
B. H. 364–E hoololi ai i ke kanawai e hoakaka ana no na aina leialii maloko o na kalana i hiki ai ia mau aina ke laweia i mau apan aina e kukulu aku ai i ua hale hana uwila ame ailaea no na kukui.
Holo ma ka heluhelu ekolu ia ana na bila malalo nei: Na B. H. 261, 262, 265, 269, 273, 295, 301, 320, 321 ame 251.
Lilo i kanawai na bila malalo nei mamuli o ke kakauinoaia ana e ke kiaaina:
B. H. 50–No ke kuai ana aku a lilo mai kekahi apana aina ma ke ano i aina mahiai no ka halepaahao o Oahu.
B. H. 54–No ka hookumu ana i waihona dala kaa mau o $600,000 i kahuama ke dala no ka uku ana aku i na hoolilo o na kula aupuni.
B. H. 221 3/4 Ehoakaka ana no kekahi auhau pakuʻi no kekahi mau hana e pili ana i ka oihana wai ma Honokea.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––
HOOLAA ANA I KA HALELUA O KAWAIAHAO.
––––––––––––
Ma ke Sabati i hala iho la i malama ia ai na hana hoolaa o ka halelua o ka Luakini o Kawaiahao mahope o ka hoonaloia ana aku o na paia ame na papahele kahiko popopo, a hoololi ia ae ma ke ano hou a maemae ke nana aku i nei manawa, a he wahi kupono loa koi i hana hou ia ae la no na papa Kula Sabati o na Opio ame na halawai e ae a ka ekalesia e makemake ai e malama malaila, a no ia mau hana hou i hanaia ahiki i ka pau ana iho la ua hiki aku na hoolilo i ka aneane $5000.
Ma kahi o ka papahele papa mamua he papahele konakaliko i nei manawa, o na paia haekaeka akoʻakoʻa ua hoolaumaniaia ae a he aliali ke uana aku i nei manawa, he mau pou kou ma kahi o na pou kahiko a ua hoolakoia na rumi apau me ua lako i kupono no na Kula Sabati, a o kahi i maemae loa ai keia mau hana hou ua pau na hoolilo i ka ukuiu me ka aie ole.
Hoomakaia na hana hoolaa ma ka hora 10 a. m. ponoi.
Ke Kahu Akaiko Akana, ka Rev. S. L. Desha ame ka Hou. W. B. Kakela kekahi o na koo ikaika a kumukula Sabati hoi o Kawaiahao no kekahi mau makahiki, me ke Kahu Kula Sabati Miss Ida Macdonald ame kekahi lede, ka luna hoeuou o na Kula Sabati, maluna o ka awai, a e huli mai ana i ka awai na haumana Kula Sabati, na po kii, na opio ame na makua.
Himeni ke anaina me ke ku ana iluna a na ka Rev. S. S. Desha i kalokalo ae i na leopule hoomaikai i ke Kahikolu. Na ke Kahu Kula Sabati Miss MacDonald kekahi mau mauao hoakaka imua o na haumana Kula Sabati, a na ka Hope Kahu Kula Sabati S P Kahoohalahala kekahi mau manao e kokua ana i ka Miss McDonald. Ua malamaia ka lulu mahope iho.
Na kekahi o na opio wahine i heluhelu mai i kekahi haawina i hoomakaukauia a ukaliia mai ia ma kekahi himeni mai na opio mai.
Na ke Kahu Akaiko Akana kekahi mau manao paipai e pili ana i ka hanaia ana o ka halelua i kupono no na hana Kula Sabati ahiki i ka pau ana a hoolaaia ma ia la, a mahope iho o ia mau manao paipai na kekahi mau kaikamahine liilii eono i mele i kekahi himeni.
Na ka Hon. W. R. Castle ua manao paipai hope; wahi ana, oia mau no kona aloha ia Kawaiahao ame na hana apau e pili ana i ke Kula Sabait. a no ka mea mai ka 1891 mai kona noho ana ma ke ano he kumu Kula Sabati no Kawaiahao ahiki i ka waiho ana.
Mai ka papa mai o na opio kekahi himeni nani i meleia mai, "He Arose," he himeni kupono loa no ke al hou ana mai o ka Haku ma ia la.
Himeni ke anaina i ka himeni hookuu, a na ka Rey. Akaiko Akana i haawi ae i ka pule hookuu.
––––––––––––––––––––––––––––––––––
NA LETA KII OLE LA MAI AHIKI I MARAKI 26,1921.
–––––––––
Kaaihue, Ohia Makahua, Allen
Kaeka, Ilae Malama, Mrs Elizabeth
Kaihe, Miss Jane
Kauakahi, S N Maialoha, S
Kauahoa, Mrs Haua Nohoanu, Bill, Mas.
Kaupiko, John Nakea, Miss Clara
Kamaka, Fredinand Nakea, John
Kamuela, Mrs Apikaka Nakapaahu, Miss Amelia
Kane, Mrs Willie Nakea, Miss Adeline
Kanohoanu, Mrs Mabel Nnope, Mrs Maria
Kapai, Mrs Liliha Pulani, Jesse
Kiai, Mrs Rose K Puleloa, W L
Koewi, Lio Palehea, Mr
Kue, Joe Pahaole, Peter
Kupa, Kaimi Paa. Mrs. Kanehe Pohalai
Lawelawe, J K Mrs Puuihaola. Lowel
Laua, Mrs John Poepoe, Miss
Lupilio, B Waialae, Mrs. Geo.
Moku, Wm. Waialae, Geo.
KU E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA.
–––––––––––––––
(Hoomania mai.)
Ka Manao o ka Ohana
Cooke no ke Kanawai
Mr. Kalanianaole– O na aina apau i hoolimalimaia o ka waiwai o Cooke ma Molokai e pau loa aua lakou i ka laweia malalo o keia bila; a ua apono no lakou i ka bila.
Mr. Robertson–Ke olelo nei ke Keikialii, aole he ku-ʻe o ka ohana Cooke, ka poe kuleana i ka aina hanai holoholona o Molokai. Ua kamailio pu au me kekahi mea o ka ohana Cooke mamua o kuu haalele ana aku in Honolulu, o kana i olelo mai ai, aole no on a noonoo nai i keia mea, no ka mea o ka apana aina maikai loa i loaa ia lakou malalo o keia hooiimalima, ua kokoke mai i ka manawa e laweia ai e ka oihana koa, i kahua hoolulu mokulele, nolaila ma ko lakou manao, e kailiia aku ana ka mea maikai loa i loaa ia lakou ma kela ano, aole malalo o keia bila, aka mamuli o ka kana a ke keena o ka oihana koa, a no kekahi mau aina e ae, ao9le no lakou i noonoo nui no ka paio ana mai, a o ia ka lakou i olelo mai ai, aole lakou noonoo nui no ka bila no ke kue a. kakoo paha.
Makemake na Haole i Mau Home Hookuonoono
Senatoa Smoot–He mau aina nui hou ae kekahi o lakou mawaho o keia bila, aole anei pela?
Mr. Robertson–He nui ka lakou dala, in a paha he aina ko lakou, aole paha, aohe a lakou mea e noonoo nui ai.
Aka, aia he heluna nui o na haole malaila aole he mau ohana Cooke i makemake nae e hookuonoono i ka aina aupuni in a he kuleana kekahi e loaa ia lakou.
Ua hoea mai la au i kahi aʻu e kamailio ai no ua mea a Senatoa Wise i kamailio ai imua o ke komite o ka hale.
O ka manao mua o ia no ka pono ia kakou e hana aku i kekahi mea no keia lahai e make nei, a ua hoao au e hoikeike aku, he hapu pololei wale no ka olelo ana ae, he lahui make ka lahui Hawaii, no ka mea, oiai he oiaio, ma kahi e pili ana i na Hawaii mai kinohi mai, aole nae he pololei ma kahi o na hapa-Hawaii ikaika, makaala hana; ua huikau maoli keia mau mea a elua maloko o keia bila, a o kekahi ia o ka makou mau kumu kue ia mea.
Senatoa Chamberlain–Aole anei o ka oi loa aku o ka pono ke oleloia ae, ua omoia lakou, aole hoi i pau i ka make.
Mr. Robertson– O kekahi ano ia o ka hoakaka ana ia mea, aʻu o pono ai ke olelo ae. Ma ke ano hoohalike, in a e mare ana ka wahine Hawaii koko piha me ke kane hapa-Hawaii; he mea olaio e kauia ana ka laua mau keiki ma ka papa o ka poe hapa-Hawaii; ma kela ano e omoia ana ke koko o ka ma kuahine i loko o ke koko awiliwili o ka makuakane, a pela aku i kekahi hanauna hou. Ua omoia lakou ma ka manao maoli e ke Senatoa.
Ke Kumu i Emi Ai na Hawaii
He mea oiaio, ua hooluliluliia na Hawali kahiko loa, ma o ke komo ana mai o ka malamalama he 100 makahiki ae nei i hala.
O ke komo ana mai o ka malamalama o ke kumu ia o ka make nui iwaena o na kanaka o ka Paeaina Hawaii, elike me ia i ikeia ai ma na mokupuni o ke Kai Hema. o keia lahui Polenesia hookahi no, i laha aku ahiki i lalo o Samoa ame na Mokupuni o ka Hema. Ke emi nei na kanaka o keia mau mokupuni ma ka heluna, mahope mai o ka hoea ana aku o ka malamalama ia lakou, ma ke ano hookahi no e emi nei ua Hawaii.
Huna o Wise i na Mea Oiaio Aole Hooneleia na Kanaka i ka Aina
Mr. Robertson– O kekahi manao a Senatoa Wise i hoike aku ai i ke komite o ka hale, o ia no i ka 1848 ma ka manawa o ka maheleheleia ana o ka aina malaiala, aole i pololei na mea i hanaia aku i na makaainanana, ua kailiia aku ka hapanui o ko lakou mau aina.
O kaʻu e koi nei, aohe pololei o kela; a in a e ae mai ana na sepatoa iaʻu, na hiki iaʻu ke hoakaka liilii aku i loko o ka moolelo o ka mahele aina ana.
Ke Kumu o ka Hookuleana Aina
Mamua aku o ka 1848, he au ia o ke aupuni moi, me ke kumukanawai ole, a o na kuleana apau, elike me ke kuleanan i hoomaopopoia, ua holo aku ia apau loa i ka moi. Oia ka on a no na aina apau.
I ka 1840 ua kuahaua ae ka moi he kumukanawai i kakauia, o keia ke kumukanawai mua loa i hanaia malaila, a ma kela kumukanawai, ua ike mai ka moi i na kaukaualii ame na makaainanana, a pela no hoi me ia iho, he mau kuleana iloko o ka aina, he mau kuleana nae, a ke kumukanawai i hoakaka maopopo ole ai.
I ka 1845 ua loaa aku ka manao i ka moi no ka pono o kona aupuni ame kona poe kaoaka, he mea pono e hoaka kaia keia mau pono iloko o na aina, ua hooholoia pela. I ka 1845, na hooholoia iho la he kanawai e ka ahaolelo e kukulu ana i papa komisina, no ka hooponopono ana i na kuleana aina, ka poe i hoamanaia e hoolohe aku i na koi a na kanaka apau–ka moi, na kaukaualii ame na makainana–no ko lakou mau kuleana pakahi iloko o na aina, a na hooholoia e keia komialua ma ke ano nui ke olelo ae, o na kuleana ekolu, ka moi, na kaukaualii ame na makaainana, na kuleana i na hapa-kola o na aina.
Ka Manao o ka Hookuleana Aina
Nolaila o ka manao o ke koho ana i keia komisina aina o ia no ka hookaawale ana i na kuleana, a hoopuka aku kauha apau, e paa wale ana no i no i na kuleana ma ke ano alodio.
E haawi mai ka moi i na pono kaaina, i ili pololei mai iaia, a oiai nae, ua hoomaopopoia e loaa aku i ka moi na kaukaualii ame na makainana na kuleana hapa-kolu kaulike i loko o na aina, a i ka wa i hanaia ai ka mahele ana i ka aina, aole i loaa aku i na makaainana ko lakou mahele piha, ua kuhikuhi mai nae o Mr. Wise, ua loaa aku i ka moi, a oi aku mamua o 1,000,000 eka, a ua loaa i na kaukaualli, a oi aku mamua o 1,000,000 eka, oiai hoi ua haawina aku i na makaainana he 28,000 wale no eka.
Senatoa Nugent–He mau hoakaka pololei anei keia.
Mr. Robertson–Ua pololei keia man hoakaka ma kekahi ano. Ua pololei lakou ma na mea e pili ana i na huahelu, aka nae ua kaokoa loa ma ke ano o na aina.
Ka Mahele Ana i ka Aina ma ka Waiwaiio Aole ma ka Niaina
I ka manawa i olelo ai ke komisina aina i ka 1845 e loaa i ka moi he hookahi hapa-kolu, i na kaukaualii he hookahi hapa-kolu a i na makaainana he hookahi hapa-kolu o na aina aole lakou i kamailio e pili ana i ka iliaina.
Aohe makemake o na makaainana i na aina kuahiwi me aa a ka pele i kahe ai. Aohe makemake o na makaainana i na aina ululaau a pohopoho a i ole aina panoa.
O ka mea a na makaainana i makemake ai, a o ka mea no hoi i loaa maoli aku ia lakou, o ia na aina momona ma na awawa, na aina wai, malaila e hiki ai ia lakou ke kanu i ka lakou kalo ame ka lakou mau moani, i mea e ola ai ko lakou noho ana.
Imua o ke komite o ka hale i hoakaka aku ai o Mr. Wise, o ka apana aina o 40 kapuai kuea ua lawa ia uo ka malama ana mai i ke kane ame kana wahine ame hookahi keiki apuni ka makahiki.
Auhea oe e ke Senatoa, ua olelo ae oia, ua hiki i ka apana aina o 40 kapuai kuea ke malama i ka poe ekolu i loko o ka makahiki.
Nolaila i ka wa i loaa aku ai i na makaainana o ko lakou 28,000 eka aina, elike me kaʻu e olelo nei, aole i loaa ia lakou keia mau wahi inoino, na kuahiwi, me na wahi pohopoho, i hawina aku i ka moi ame na kaukaualii, ua haawina aku ia lakou na aina momona loa o ka paeaina holookoa.
Senatoa Nugent–Ua haawina aku anei ia lakou apau loa kela mau aina.
Mr. Robertson–Ma ka mea oiaio, o ka hapanui o ia mea.
Senatoa Nugent–Heaha ka mahele o ka aina i holo aku i ka moi i kupono no ka mahila?
Mr. Robertson–ma kela manawa, he iliaina uuku loa. He mau loʻi kalo ko ka moi no ke kanu ana i ke kalo nona ponoi iho; aka o ka nui aku o na aina o ka moʻi o ia keia mau aina panoa waiho wale.
Senatoa Nugent–Pehea ka nui o ka aina kanu kalo i, holo aku i ka moi.
Mr. Robertson–Aole e hiki iaʻu ke koho aku.
Senatoa Nugent–Oi aku mamua o 40 kapuai kuea a i ole 40 paha kuea kapuai.
Mr. Robertson–Pela wale no koʻu mauao. Aka in a oe e hoouohonoho mai ana, e ike ana no oe, ua kue ka Senatoa Wise arimatika ponoi iaia iho.
Kau ke Komiaina Aina i 9 Makahiki e Haawi Ai i ka Aina
Ka Lunahoomalu–Pehea kou manao ua ku a pilikia anei ka moi?
Mr. Robertson–@@nʻe kapae ae ana oe i ka aina panoa, ua pilikia iʻo ka moi no ka mea ua loaa i na makaainana ka nui o keia mau aina wai iloko o na awawa. A e hoomanao iho oe he eiwa mau makahiki o ka noho ana o keia komisina aina me ku hoolohe ana i na koi a na makaainana no ko lakou mau aina kanu kalo ame ko lakou mau pahale mai kekahi kihi o ka paeaina a i kekahi kihi.
Senatoa Nugent–E hoomanawanui mai oe i hookahi minuke. Heaha ka hapa o keia mau aina i holo i na kaukaualii ma ka mahele aina ana?
Mr. Roberston– He hookahi hapa kolu ia; o ia hoi he hookahi hapa-kolu ma ka waiwaiio elike me ia aʻu i kuhikuhi aku nei.
Senatoa Nugent–he ehia ka nui o ua kaukaualii, na maopopo no ia oe?
Mr. Robertson–Aole; he mau haneri paha.
Senatoa Nugent–Ua maopopo no ia oe ka iliaina o ka aina kaau kalo i loaa pakahi aku ai ia lakou?
Mr. Robertson–Aole he hiki iaʻu ke olelo aku e ke Senatoa. Ua loaa no ia lakou kekahi aina kauu kalo, elike me ia i loaa ai i ka moi kekahi mau aina kamu kalo; aka o ka nui o keia 28,000 eha, i holo aku i na makaainana o na aina momona ia.
Kakoo na Moolelo i ka Hoakaka
Aole au i makemake e lawe aku oukou i kaʻu mau olelo no keia mau mea apau. He mea keia i paa maloko o ka moolelo. Ua komo no maloko o kaʻu hoakaka maanei nei.
Aole au i makemake ia oukou o na keonimana e lawe aku i kaʻu mea e kamailio ai mamuli o kaʻu koi ana.
Ina aole e hiki iaʻu ke hooiaio i kekahi o kaʻu mau hoakaka, aole oʻu nana in a aole e maliuia mai ana kaʻu mea i kamailio ai.
O Brown ka Akena o na Aina Aupuni
Ma ke ano hoohalike e lawe mai i keia hoakaka ma ka aoao 12 o kaʻu wehewehe:
Ua waiho mai o J. F. Brown, ka akena o na aina aupuni, Hawaii, i kana hoike o ka "iliaina o na kuleana, he uuku loa ia, aka nae o ka aina momona loa ia iloko o ke aupuni holookoa." (Nana ma ka hoike a ke komite o na teritore, hoike helu 305, Ahaolelo 65, Kau 1, aoao 64.)
Ma ka aoao mamua ae, aoao 11, ke olelo nei au:
Ua hoike mai o W.D. Alexander, kokua anaaina Moana o Amerika Huipina (ke anaaina nui o Hawaii mamua) o "Na home hookuonoono he 11,000 i haawiia i na makaainana, he uuku no, ma kahi o 2 1/2 eka pakahi, aka nae, o na wahi maikai loa kela o na aina, me ia mau aina i loaa ai i na makaainana, ka pono lawaiʻa malalo o kekahi mau kaupalena ana, pela na kuleana i ka wahie ame ka wai." (Nana i ka hoike a ka hope komite o ke senate no na Mokupuni o ka Pakipika ame Poto Riko (1903), hapa 3, aoao 159.)
Hoike Hou e John Wise i ka Mea Olalo Ole
Aole au e noi aku ana ia oukou e na keonimana maanei o manaoio mai i kaʻu mau olelo. O ka hapanui o kaʻu mau mea e kamilio nei, he mau mea ia i paa maloko o ka moolelo.
No laila i ka manawa a John Wise i waiho aku ai imua o ke komite o ka hale, aole i pololei na mea i hanaia aku i na makaainana, iloko o ka 1848, aole oia i hoike pila aku i ka moolelo oiaio. O ka hapa wale no o ia mea kona i hoakaka mai ai; a o ka olelo ana ae, ua loaa aku i na kaukaualii he 1,000,000 eka, aioi hoi he 28,000 wale no eka i loaa aku i na makaainana, he mea oiaioma na mea e pili ana i na huahelu, ma ka heleheleua ke nana aku, me he mea la, aia kekahi hana kapakahi i lawelaweia.
Aka nae he 28,000 eka o ka aina awawa, ua like no ia me ka waiwaio o 1,000,000 eka o na aina aa pele, elike me kaʻu e olelo ae ai, aole e hiki i ka iole rabaki ke malama i kona ohana.
Senatoa Nugent–Aole anei e hiki ia oe ke hoakaka mai i keia komite i ka mahele o ka aina kanu kalo i holo aku i ka moi, a i makaukaualii paha?
Mr. Roberston–Aole e hiki iaʻu ke hoike aku. He hana nui a luhi maoli no mamua o ka hoea ana aku ilaila. Aole e loaa ia oe na huahelu ma ka haʻi pokole ana ae mai kekahi moolelo mai.
Ma ka neepapa ana ma na itamu a hoonohonoho aku ma na huahelu. Ma ke ano hoohalike, eia he apana aina i haawina i ke kaukaualii. E huli aku ana kakou, heaha ka mahele o kela, he aina awawa, a peha hoi ka nui o ka aina kanu kalo.
Senatoa Nugent–E hiki ana anei iā oe ke olelo mai, o ka iliaina i holo aku i na kaukaualii o kela ano, ua like no ia me ka aina kanu kalo i holo aku i na makaainana?
Mr. Robertson–Aole e hiki iaʻu ke olelo ae e pili ana ia mea.
Senatoa Chamberlain–Heaha ka hopena o ka aina o ke kaukaualii, e ili aku ana anei ia maluna o kanu mau keiki,
Mr. Roberston–Ae.
Senatoa Chamberlain–Alaila ua holo aku anei ka aina o ka moi i ke aupuni?
Na Aina Ponoi o ka Moi
Mr. Robertson–Ae. He oiaio o kekahi mau aina ponoi o ka moi, e holo aku ana ia i kana mamo, ma ke ano hepoe kuleana maoli.
Ke ike mai la oukou, ma ka haawi ana iloko o ka 1848, aole i lawe ka moi i keia mau eka nina nunui i haawina iaia ma ke ano he kanaka. He mahele nui o ia mea, no na hana o ke aupuni. O kekahi hapa nui o ia mea, o ia ka aina aupuni leialii, aole ia he waiwai ponoi no ka moi, e holo aku ai i kona mau hooilina, aka ua paaia no kons mau hope aku ma ka noho kalaunu.
Ua hookuawaleia keia mau aina leialii no ke kokua ana i ka moi, a no ka malama ana i ke kapukapu o ka noho kalaunu.
Na Aina Leialii me Aupuni
Senatoa Nugent–Ke manao nei au na kuhihewa kou noonoo ma ia wahi.
I ka manawa a John Wise i olelo mai ai a i kuu wa hoi i olelo ai, ua hookaawaleia i 1,000,000 eka o ka aina no ka moi, aole o koʻu manao, no ka moi ponoi ia.
He hapa nuku wale no o kela ka i lilo no ka moi ponoi. O ka nui o ia mea, ua holo aku i ke aupuni, a na ka moi i hoolilo aku no na hana o ke aupuni a he hapanui o ia mea–1,000,000 mau eka, elike me kaʻu e olelo nei, na manao au, na hookaawaleia ae no ka malama ana i ka moi, ma ke ano aina leialii, no ka malama ana i ke kapukapu o ka noho kalanuu.
Senatoa Nugent–No ke kokua na aanei i ka ohana o ka moi?
Mr. Robertson –No ke kokua ana i ka moi no ka manawa, a ma kahi o ka holo ana aku i na hooilina o ka moi i kona wa e make ai, na holo aku i kona mau hope maluna o ka noho kalanuu.
Hooponoponoia ka Aina Leialii i ka 1864
Ua pau kea i ka hooponoponoia me ke kanawai i ka 1864 maloko o na aha hookolokolo kulko ma o, a na hooponoponoia