Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 13, 1 April 1921 — KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA. [ARTICLE]

KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA.

(HoomAhiA'ma'L.) I Ka Manfeo o k&- Ohana Cook« no k« Kamm&i Mr. Kalanianaote—o na aina apau i hoolimaiimaia o lea waiwai o Cooke ma | e pan loa ana lakon i ka lawe- j ia malalo o keia bila; a ua apooo ūo j lakou i ka bila. ! Mr. Efibertson—Ke olēlo nei ke Kei' j kialii, aole he kq-e o ka ohana Cooke f \ ka poe kuleana i ka aina hanai holoho- j lona o Molokai. I T a kamailio pu au me' kekahi mea o.ka ohkna Cooke mamua o \ kuu haale.le ana alttt In Honolulu, o ka- j na i olelo mai ai, aalo no ona nōonoo nai i keia meA, no ka mea o ka apanu ainn nlaikai loa- i loaa ia lakou nialalo 0 kēia hooiimnlima, na kokpKe mai i kn manawa e laweLn ai e ka oihana koa, i k.lhaa hoolulu mokulele, nolail.i mn leo lakou manao, e kailiia aku ana ka men ioa i loaa ia lakou ma kela auo, aole malalo o koin bila, aka mamuli o ka. kaiia a ke keeha o ka oihana koa, a ho kekahi mau ain» e ae, aole no lakou 1 noonoo nui no ka paio ana mai, a o ia ka lakou i olelo mai ai, nole o lakou noonoo nui no ka bila p lie kn-e »• koo paha. Makemake Haol« i Mau Hrtne Hookupuoono Senatoa. Smoot —mau aina nui hou ae kekahi o la'koi* mawalio o kein. bila, aole anei pela? j Mi*. Robertson i —Ho nni ka lakou <lfi- [ la, ina paha he aina ko lakou, aole paj ha, aohe a lakou mea o noonoo nui ai. Aka, āia he nui o na hāole malaila aole he mau ohana C!ooke i makeuiake nae e hookuonoono i kn aina aupunl inn be kuleana kekahi e loaa ia lakou. Va hoea mai la an i knhi a 'u e kaI mailio ai iio nn. mea a Sematoa Wise i kainailio ai iniua O' ke komite o ka hnle. O ka. mnhao mua o ia no ka poAo ia kakon e luina ak-ta i ke'Vahi mea no keia lahui e makfc nei, a Ua hoao au ike aku, he hāpa polOlei wale no ka olelo ana ae, liē lahui make ka lahui Hawnii, uo ka meā, oiai he Oiaio, ma kahi e pili anu i ita Hawaii mai kinohi mai, aole nae he pololei ma kahi o na hapa-Hawaii ikaika, m&kaala hann; ua huikau maoli keia mau mea a elua malōko 6 keia bila, a o kekahi iao ka nia--kon man kumu ku*e ia mea. »Senatoa Chnmberlain—Aōle anei o kn oi loa- aku o ka pono ke oleloia ae, ua omoia lakou 4 aote hoi i pau i'ka make? Mr. Robertson—o kekahi ano ia o ka hoakaka ana ia mea, a'u ai ke olelo ae. Mn ke ano hoohnlik'e, ina e mftte ana ka- wahine Hawaii koko piha me ke kane hapa-Hawaii; he mea piaio e kauia ana ka laua mau keiki ma lra papa o kd poē hapa-Hawaii; ma kejia nnti e omoia ke koko oka makuaKine iloko o ke koko awili-wili o ka makuaka;oe, a pela aku i kekahi liauauha. lion. Ua omoia lakhn ma lra ma--1 nao maeli e ko Senatoa. Ke Kumu i Bmi Ai na Kawaii 'He mēa oiaio, ua hoolulilulila, na Ha> whii kahlko loa, īna o ke komo ana mai o ka> malamalama he 100 makahiki ne nēi i hala. . ! O kt? komo nna mai o lea malnmnlama o lte kūmu la o kn malee nui iwaena 0 na kanaka o ka Paeaina Ilawaii, elike me ia i ikeia ai ma ha. mokupuni o ke ltai Hemn. O keiii lahui Poleneaia | hookahi no, i laha aku ahiki ilalo o 9amoa ame na Mokupuni o ka Hema. Ke etni' nei nn kanakn? o keia mau mokiipuni ma ka helutta, mahope mai o ka hoea ada aku o ksi. malamnlama ia laJt'oU, ma ke ano hōokiAl no e emi nei ua Hawa.ii. Huna o Wis« i na Mea Oiaio Aole H«oueleii na Kanaka i ka Ain& Mr. -Rflbert'»on —O kekahi manao . a Senatoa Wise i hoike aku ni i ko komite o ka hale, o ia no i ka 1848 ma ka manawa o ku maheleheleia ana o ka aina malaila, aole i pMolei na mea i hal- - aku i na mākaainaha, ua kailiin aku ka hapanui o ko lakou mau ninn. 0 ka 'u e koi nei ,aobe poloiei o kel#; a ina oae mai ana na eepatoa ia 'u, na : hiki ia'u ke hoakaka liilii aku iloko o ko mooielo o ka mahele aina ana. 1 K* Kumu o ka HOokuleaua Aina - Mamua nku o ka 1848, he au ia o ke "a.upuni moi, ute ke kumiikanawai ole, a 0 na kuleaiia apan, elike me kb. kule' ana i lioomaopopoia, iia holo ak.ū ia apau loa ika moi. Oin ka. ona no na aiha apa». 1 ka 1840 ua kuflhnua< ae ka moi he kumukenawai i kakauia, o keia ke kumukanawai mua loa i hanaia malailo, a ma kela ,kumukauawaij ua ike mai ka moi- i na kaukauolii tvme na makaainana, a j>ela no hoi me ia iho, he m&u kn> leana iloko o ka aiua, he mau kuleana: uae, a ke kumukannwai i hoaknka mao*) po'po ole ai. | I ka 1845 ua loaa aku ka manao i ka 1 mol; no lea pono o kona aupuni ame kona iaoaka. he me» peno e hoakn* kaia keia mau p*>n« iloko o na aina, wa | hooholMa pelo. T ka 184ō, na hooholo- i ia iho la he kana.ical e ka ahaolelo e; kukulu ana i papa komisina, no ka hoo. ( ' ponopoaO ana i na kuleana aina, ka poe | 1 hoamanaia e hoolohe aku i na koi a | na kānaka apa«— too{ » n» kaukau-l alii ame na makaainana —00 ko lakou j mau kuleana pakahi iloko o na aina, a na hooh'oloia k» ia komiaiua -ma-ki: ai») nui k* oleio ae, o na kuleana ekolti>! kā moi, na kaukauolii ame no- inakaai- { Mna, fta kulelin* i na hapa-koln o na aina. ,

Ka Manao o ka Alna Kolaila o ka man»o o ie kt>bo ana i keia koftLisina aina o ia 'nō ka kookaawale ana i na kuleana, a hoopuk» aku kauha apau, e paa wale ana iro na i na kuloana ma kc ano alodk>. E haawi mai ka moi i na pono aina, i ili mai iaia, a oiai nae, ua hoomaopopoia e loaa aku i ka moi, na kaukaualii amo na makaaiūana na kuleana hapa-kolu kaulikē ilōko o na aina, a i ka wa i hanaia ai ka mahele | ana i ka aole i loāa aku i na nia- j kaainAna ko lakou mahele pihā; ua ku- j hikuhi mai nae o >fr. Wise, ūa loaa aku j i l<a moi, a-oi aku mamua o 1,000,000 : eka, a ua loaa i na kaukaualii, a. oi 8-kU i «imua o 1,000,000 eka, oiai hoi ua baai wiia aku i na makaainaha he 28,000 | walo no eka. S Senatoa Xufjent—He mau hoakaka pololei anei keial 1 Mr. liobertson —Ua pololei keia man ] hoakakā ma kekahi ano. Uii pololei i ; ]akoru iua iia mea e pili ana i na hua-, i holn, aka nae ua kaokoa loa ma ke aao 0 na aina, Ka Māh«le Aua i kk Alna ma ka Wa4vraiio Aole nia ka Eliaina 1 ka manatva i olelo ai ke ko>misina aiua i ka 1845 e loaa. i ka moi he hookahi hflpa*koiu, i na kaukaualii be hoo j kahi hapa-kolu a i na makaainana he hookahi haprf-kolu o na oina aole lakou 1 kamailio e pili ana i ka iliaina. Aohe makemake o na makaainana i na aina kiiahiwi me aa a ka pele i kahe ai. Aohe inakemake o na mdkaāiftauu i na aina ululaau a pohopoho a i ole aina panoa. % > O ka mea a na makaainana i makemake ai, a o ka mea no hoi i loaa maoli aku ia lakou, o ia na aina 'momona ma na a-Wawa, na aina wai, īnalaila e hiki ai ia lokou ke kanu i ka la&ou kalo 4une ka lakou .mau meaai, i mea o ola ai ko lakou noho ana. Itnua o ke komite o ka hale i hoakaj ka aku ai o Mr. "\Vifje, o ka opaua aiua o -K") kapuai kuea ua lawa ia uo ka malama ana mai i ke kane ame kana wahine ame hookahi keiki apuni ka tua- | kahiki. Aiihea oe e ke Bonatoa, «a> olelo ae oia, ua hiki i ka apana aina o 40 kapuai kuea ke nialamn i ka' poe ekolu iloko o ka makahikL Nolaila i ka wa i loaa aßfli a.i i na makaainana o ko la)iou 28,000 eka aiua, elike me ka'u e oleio nei, aole i loaa ia lakou keia ma-u wahi inoino, na kuahivri, me na walu pohopoho, i haawiia aku i ka moi amo na kailkaualii, ua haj awila aku ia lakou na aina uiomona loa o ka paenina holookoa» .Sfenatoa Nugent—Un haawiiī» aku anei ia lakou apau loa kela mau ainat Mr. 2toberison—Jia ka mea oioio, o ka hapauui o ia weiu. Senatoa Ntjg"ent—Healia ka mahele o ka aiua i holo aku i ka moi i kupono no ka-mahiia? Mr. liobettsrtif—Ma kela. īuanawa; iliaina uuku loa. He mau lo 'i kalo ko ka moi no ke kanu ana i ke kalo nona poiioi iho; aka 0 ka nui aku o na aina o ka moi, o ut keia mau aina panoa waiho wale. Senatōa NuKe»t—-Pohea ka uui o ka aina kanu lialo i.liolo aku i ka moi? Mr. Kobertson—Aole e hiki iu 'n ke j lioike aku ia oe i ka iliaiha. i j Senatoa Nu{?ent—Ho ehia ka uui mn I ke koko kokoke ana? Mr. Robert9on—Aolo e hlki ia'u ko koho aku. •Senatoa Nugent—Oi aku mamxia o 40 kapuai kuea a i ole 40 paha kuea •kapuai. Mr. Bobertson—>Peia walo no Uo'u mauao. Aka ina oe e hoouohonoho mai ana, e ana no 'oe, un ku e ka 'Se7iatoa Wisc arimatika ponoi iaia iho. Kau k* KomiKina Alha I 9 Maka^ liiki t Haawl Ai i ka> Ai£a Kft Lunahoomaiu—-Pehea 'kou tnanao ua ku a pilikia anei ka moi? Mr. Bobertson—lha'e kapa? nna o« i ka aina- panoa, ila piiikia i'o ka inoi no kā inoa ua loaa i na mnkaaihana kh uui o )Peitt rrt.au aiiia Wfti iloko o na awtova. A e hoomanao iho oe he nmi makahikl o ka noho aua o keia -komisina aioa me ka hoolōhe at»a i na koi a na makaainana no ko lakou maU aina kanu kalo ame ko lakou mau pa\ hale mai kekahi kihi o ka paeaina a 1. kekahi kihi. Nugent—E hoomauawnuui mai oe i hookahi minuke. Heaha ka hapa o kej« mau aina i holo i na kaukaUalii ma ka mahele aina ana? Mr. I?obertson—He-hookahi hapa»ko* lu it}; o ia hol he: hookahi hapa-kolu ka Waiwaiiiī elike me ia a'u i kuhikuhi i iaku ilei. 9enntoa Xugent—lle- ehia ka nūi o J ua kaukaualii, na maopopo no ia oef ( >f*. Roliertson—Aole; he mau-hanerii paha* I " 9f>notoū Nugenf—- TTa maopopo no ia j oe kil iliaina o ka aino kan» ka]o i. loaa pakahi aku* ai ia lakou? i Mr. Bobe.rtSon—Aole he hiki ia 'u ke j olelo akii«e ke Senatoa. Ua loaa no ia j lakon kekahi aiifa kau u kal», elike m*«. ia i loaa ai i ka moi kekahi mau ainā! kami kal6; aka o ka nui o keia 28,00(>j eka., i holo aku i nā. nuikaainana o na ! aiha'momona ia< j Kakoo na. Moolelo i ka Hoakaka Aole au i makemake e lawe aku ou* ( kon i mau olelo no keia mau mpa apau. He mea keia i paa maloko ok a nioolelo. . Ua koiuo.no maloko o ka'u hoakaka anaanei neL | „ Aole au- i makemak« ia oukou e na j keonimana e lawe aku i ka'u «k 1 ® e faailfo ai mamuli o ka'r. koi ana.

Ina nol.i e hiki ia'u- lte hooiaio i kekalii o ka'u mau hoak&ka, aole o'u »aua aole e maliuia mai ana ka'o mpftfi kainailio ai. 0 Broim Ica Akena o na Āiaa, Aupkai Ma k* ano e lawe mdi i keia hoakaka mn kn i»0ao 12 o Ica.'n wehewehe: XTa waiho mai o J. P. BrOWtf, ka akena o tfo aina aupuni, Hawaii, i kana hoiko o ka "iliaiina o na kuleana, he uuku loa ia, aka nae o ka aina momona 1 loa ia iloko o ke aupuui hoUokoa." j (Nana ma ka hoike a ke kOirtite o na , teritore, hoike helu 305, Ahaolelo 65,1 Kan 1, aoao 64.) Ma ka aoao maniua aē, auoao 11, ke olelo nOi au: Uaf hoike mai o W. T>. Ale*ander, koktia Anaaina Moana. o Ainollka Huinitia (ke anaaina nui o Hft"wrou mfttnaa) 0 "Na home hookuonoono he 11',000 i I haawiia i na makaainana, he uuku no, nia kahi o 2*£ eka pnkahi, aka nao, o nft *ahi maikai loa kela o na aina, me j ia mau aina, i loaa ai ina makaainana, ka pono lawai'a malalo o kekahi mau leanpalena ana, peīa nrt kuleana i J ka wahie ame ka *ai." (Nana i ka hoike a. ka hope komite o ko senate no na Mokupuni o ka Pakipika arao Poto Kiko (1903), hapo. 3, aoao 15J».) Hoikē Kou o jQhti WiM i ka Oiaio OU Aole au e noi aiu ana ia oukou e na! k<sonittiana maanei o inanaoio mai i ka 'u mau olelo, O ka hapanui o ka'n mau « kamailio nei, bo niau mea ia i poa maloko o ka. moolelo. | Nola-ila' i ka. a John Wise i waiho aku ai imua o ke komite o ka hale, aolb i poiAlei no. mfa i hauaia aku i'Ua makiiaiilana., iloko o ka 1848, aole oia i hoike piUa. aku i ka moolelo oiaio. | O ka hapa walo 0 ia tftca koua i i Uoakaka xnai ai; a o' ka oielo iina ae, ua loaa. aku i aa kaukaualii ke 1,000,000 eka, aiai hoi he 28,00ft wale ao elta i J loa» aku i na maka-ainaaia, he mea «daio ! ;ma iul moa e pili ana i tui huahelu, ma j ka heleheleua ke uano. aku, me he I moa ia, aia kekahi hatu kapakahi i j Aka na-e he 28,000 eka o ka aina awawo, ua like no ia me ka waiwaiio | o 1,000,000 eka o Tia aina aa pole, elike | ( me ka'u e oleio ae ai; aole e hiki i ka iole rab&ki ke malama i koua ohana. Senutoa Nugent—Aole anei e hiki ia ! oe ke hoakaka mai i keia komite i ka mahele o ka aina kauu kalo i holo aku j •i 'ka moi, u i nakaukaualii paha? j j Mr. 2fobertson —Aole e hiki ia'U ke | hoike aku. He liaua nui a luhi maoli no mahiuo o kft hooa ana aku ilaila. 1 Aole e loaa ia oe na huahelu ma ka ha 'i pokole a.na ae mai kekahi moolelo mai. j Ma ka neepai>a ana mn nn itamu a hoo-, Iwhonoho «Jiu ma na. huahelo. Ma ke; | aao" hoohalike, eia.he apana aina i haI awiia i ke kuukaualii. £ hnli aku ana kakou, heaha ka mahelo o kela, he aina t a peh'ea hoi ka nui 6 ka aina' koiiu kalo. • 9enatoa Nuge#t-*-E hiki ana anei iff 00 ke olelo mai, 0 ka iliaina i holo aku 1 na kaukaualii o kela ano, ua like no ia tno ktt ainA kauu kalo i holo aku i ua makaainana? Mr. Jlobettnov<— Aole e hiki ia'u ko olelo ae e plli ana ia mea., SGnat6l Chamf>erlain—Healia ka liopeiia o ka aina o ke kaukaualii, e ili; aku ana anei ia maluna o kauu mau keiki, |

ll*. Bdbcrt»oh t —A(\ y Ok»mb«rlain'—Alaila \ta holo aku &a<*i !;a aiiui o ka moi i ke tiupuni ? j Ka Alna Ponoi o kt Moi ] I' Mr. Robertson—Ae. He oiuin o ltcI kahi mau aiūa poiioi o ; ba moi, e holo aku ana ia i kana mnmo, ma ke aiio be! pde kuleana m&oli. I Ko iire mai la oukon,, ma ka baa-vri! atta iloko o ka 1848, aole i lkwe ka moi j | i keia m&u eka aina nunui i haawiia j iaia ma ke ano kan&ka. Uo mahele ' ilui o ia mea, no nu hana o ke aupunl 0 kekahi hapa nui o ia moa, o ia kn j aiiia aupilni leialii, aole ia he waiwai | ponoi no ko moi, e holo aku aa i kona uiau hOoilina, aka -uo pnaia no kona inau hope aku ma ka noho kalaMnu. Ila kookuawiilela kela man aina leialii oo ke kokna ena i kamoi, a no kn maliima ana i ke knpukopu b noho kmlaunu. K 1 » Al&* Aupunl ftenatoa Nngent—Kt mauao nei au mi, kubih?wi». kau no6ntk> ma ia wahi. I ka manaVrri n John Wise i olelo tnni ai a i kua wa hoi i olelo ai, uH hooka«wal«ia i 1,000,000 ek» o lta aina no ka moi, aole o ko'u manao, no ka moi ponoi ia.He bapa nukti waie no o kela ka 5 1110 no ka moi ponol O ka nui o ia ruea, ua holo oku i te aupnni, a na ka moi i hoolllo aku no na' hana o ke au■puni, a he hapanui o iō mea—l,ooojooi> ma\; ekj», elike rb« ka'n e olelō hei, na manao au, ufc hookaa.waleia ae no Jia malbma nna i ka moi, ma ke ano aina leialii, no ka hialama ana i ke kapukapu o ka noho kal&unu. 6eiiatoa Kugent—No ke koVoa ana auei i ka ohana o ka moit Mr. Bobertson—Xo ke koVu* ana i ka moi no kft manawa, a ma kalii o ka I holo ana akii i Ua hooilina o ka moi' 1 kona wā e make ai; tia holo aku i' kona mau hope iualuna o ka noho kala* uiiu. Hooponoponoi* ka Aina L4*lli i k& 1864 . .U* p,au i ka Uooj>oiiopo»oia ma ke kanawāi i ka 186.4 maloko o na. aba| hookolokolo jui!oko ma o, a nā hoopo-!

nopono hou ia C.k»'Moiws»Mnp i mako ma Vca aha hoek . foijerala o a» koi maanpi uei m . V , |kinokona he mnu mnkaliiki hala; holailn aolo kfift be hoa'eik:: ao no na'u,*aka ke ku nei na \... hnlo o na nb:i hookolnkok» na iul,,. hoopnnopono ia mea. Hooholo kn. Alia o na Koi i ua Aina. Leialii Nolaila iloko r» It3 n:i n.. t . ~ in keia ninau o na niua leinl: , komite sonate, i hoea malailn pono aku i keia kunuihana, oi , , j holo mua aku ka »h» o »a , keia mnu aina loiwlii ho waiwni . 110 ka nioi, aka ho waiwai w.il. i,,. ka moi no ka ihanawn. Va hoio ~ , loaa mnk.lhiki o k ria mau ain:t I iloko o ka pakeke o ka moi, i k.!., , kpin manawu, o ka mea pololoi n,, K ~ ia. Aka i ka hulihia ana o ka >. inoi i ka 189?», o o ka hoohuiain.'i •- miui aku iloko o ka 189S, olikr nn' , !ka aha hookolokolo i hooholo ai, : , | Imai Ueia mau aina loiālii i wa.Mn ke aole i liolo aku i h i : h j hopn lo.i amo kona ntrtu hooilim, ( lilo mai la i hapn 110 ke TVritur--. Nolaila, 1 ka mnnawa i ololoia fii, , loaa aku i ka moi a oi aku mnninn ka miliona oka aina i ka 1848, mauui. in o ka hoomaopopo ana, aolo ia u.,ua ponoi iho, aka oliko mo ka'u o t .].'i. n<>i, ho mnhplo nui, ho aina aupnni, •. he inahole nui he aiua loinlii. KuhUeuM Laiau o Wis« i ke Kamiie o ka Haie Xolnila maimw o ka S<>natOH T\' !s . lioakaka polioi o hookahi hapalu.i w .u : no o ka njolelo, i komohia ai ttu uu.iu, . aloha o ke komito o ka hale, elil«> un> kn'u e mnnaoio npl, pola iho la i 1.. ~, inai <ai ke knkoo no kei« hila. I kuliko ai mo ka Sonaton \Viso m >, 1010 i ke kfl hale, a<ile ho n,.-., bou ae niawaho o in. mea. (Aole i pau.)