Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 16, 22 April 1921 — KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA [ARTICLE]

KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA

i (Uoouiauia mai). " ; ; Nolaila ma ka aōao oke kanaka'ili keokeo ,aolc wale 0 na, eka he 200,000 | 0 na aina kula ka i kaUiia mai iaia i t aku no na hana hookuonoono, aka he mau kaukani eka 0 ka aina mahiai 0 i ka papa ekahi, inaluna olaila e hiki ai i ke kauuia ke ko, ua lawe pu ia ae ia _ inai keia j>ono ho.okuonoono mai, nolaila ua waiho aku ia i ka lahui ili | keokeo ma-o ine ka nele, ma kahi e ' pili ana i ka hookuouoono aua i' na j nina; a mawaena 0 na eka he 200,000 . 0 ka ninn hanai holoholona, i haawiia j i na kanaka Hawaii —he hana nlunu ; keia —a aole i maopopo ia 'u ka nui o ua kaukani eka aina 0 na aina kanu ko, e haawiia aku ana i ka hui kopaa, 110 ka mea aole no.i maopopo ia'uehia la makahiki i kuwakuwaiia ai ke ka- | naka ili keokeo niawaena 3 na pohaku j a elua. Senatoa Pittman—Pehea ke kanawai ' Aina hookuonoono e ku nei i keia wa? j Mr. Bobertson—He kanawai ano liuii kau kein, i hanaia i ka 2895, i laweia | inai k? kauawai mai o Nu Kilani.- E | hoakaka ana ia i na ano lehulehu lawe ana i na aina aupuni. Aole e hiki 7te kuai hooliloia aku ka ainn, koe wale 110 ma na apnna liiilii/116 na kauhale. Aka nae he kanawai ko makou ma-o a makou i kapa aku ai ; ka pono liuai hoolimalima. Ma ke ano hoohalike, ua hiki i ka mea hookuonoono ke lawe i apana aina malalo o ka mana hooliuialima. a he uku hoolimalima kona no ia me<\ elike ka loihi. me ka manawa 0 ka hoolimalima, a hfc kuleana leona e kuai l sMa mea, ma kekahi waiwaii'o liaahaa, ma ke ano kuleana. O kekahi pono keia. Ua loaa ia makou kekahi auo i kapai.'i he liookuonoono pilipaa; ua ili : aina liiiii, no 99 makahiki; na hoolimalima pilipaa, aole hooliloia aku. Ua hiki i ko kanaka ili keokeo aine ka I|awaiii ke lawe i keia mau aina me ke kaulike.

$ ka like oU' mawaena o kQ kauawai hookuonoouo anie ke kauawai hoopuhn|)uld, o na iliaina i hoākakaia ma kcla : bila hoopulapuki, ua,6i ke],a aku ia mamua o na iliaina 'i aeia no na home 'hookuonoiMio malalo o ke kaaatcai e ku nei i keia wa. Ma ko'u mauao, o ka iliaina aole ia « oi aliu mamua o ka 16 eka o ka aiiia'mahiai, aole hoi e oi aku niamua 0 401 a i ole 80 eka o ka aina- kula; aolo uafe i maopopo loa 'ia'u, o ka mea hea la, uialalo.o ke kanawai e ku nei 1 keia wa. Malalo o keia bila hoopulapula o ka huina 6 ka aiha mahiai e hele akn ia ahiki i ka Hp eka ; a o ka huina o kn aina 'kiila -Āl\i i ka 12000 ek». Ko manao nti au, o ke.ia ae la ka papa auo nui. O ia lioi ka pono kuai hoolimaHma, he aialiele kamaaina uo ka lawe an«t o l<a poe hookuouoouo 'i ka aiua. Kaa na Ain» Kami Ko Malalo 0 ka Hookuonoonola •Senatoa Vittinim —Ano, o keia maa aina'-kanu ko i hoolimalimaia aku i na hui e ke aupuni—o na aina ?inei ia 1 kaa aku malalo o ka JiookuoAOono atia, malalo o ke kanawai e ku nei i keia manawa? Mn Hobcrtson—Ae, ua hooku.onoouoia lakou,' nialalo o ke kauawai e ku nei. B koakaka ana ke kanawai i ka wa e loaa aku ai he noi a na makaainana he 2(5, i Kaihoia aku me ke komiaina o na aina aupuui, ua lilo i hana iiana, ko kauoha aua e anaia kela aina, a n;akelehclcia a WQhc aku no ka hookuonooho aha. Bcuatoa Pittman —Ma ka pau wale ana no o ka hoolimalima o hiki ai iaia ke haua ia mea? ' • Mr. Robertson—Ma ka pau ana o ka lioolimalima; kod ' wale iio nae o na hoolimalima i hattafy mahopo mai o ka 'ua hoakakaia Wa ia' milu hoolinialima, ma kekahi m'anawa. a ko aupifni o''ma'kemaT<c ai e hobkuonoono i lea aiiia; uā, hiki i ke aupuni ke hoopau i'a iii'au hoolimalima. Senatoa Pittman— O ka aina maikai ioa anei ia ma Ha^aii—ka aina knnu ko. Mr. R6bertson —:Ae. 0 ka hookuonpdr<{) holpi«ua'"'Wiilci no, aole nii6 au cf'olelo ae ana, Walfc nō, no ka mea aiāi tīo w kekalii mau mea i koē, nia ka 01010 lnula āna ae, o ka ho()kubtOoiiio holomtia loa; maluna o keta 'aina kaii« ko, aole ma ua aiha niahiai o ka papa elua, a aina kula paha.

Ma ke ano 4f&oiaMkc, e ]av\'c »jai i kn. aifta 6 KeVatfa| ō'kekalii kela o na ailia moiwona kanu ko mi nil paemoku. tīfe 20 ; niaicahiki o'ki nlu aiiii o ke kp lnalail'a/ E nooiioo niai ia niea! ' O ia hoi m'ahope iho o kon' ōki liiua ana fa tnca, c rrtan ana no ka ulu ani mai iia feirbuf w k6' kwhiko mai hb' 20 mnkaliiki. E Htydpaa Ai& 1 XahOco fecnttida 0 W hooholoia ana'ō ItVia bxlāf Hc me'a anei ia. e hoopau'ia ai 'o ko kahikbf :v 4lr; ka' m.ea oiuio l6k : ; e kaiiiia ae aiia leela aina mai ka &>6ku'ont>oiioia ākn e na kanaka ili leeokeo {0110 113 kanaka Ha\raii, ma lta hoomau ana aku i koua Hoohanaia ana e ka hui e paa nei i kela aina, elike ihe Senatoa. Saioot i kamailio mai '»ei'n& ka pololei,. ••no kekahi nku hoolioialinia i'aiiŪaā-'. uo' W m^ahiki. to-Waii ka o Kekāha i na puka nuiui no 30 maluna o kona a na 16aa ia lakou he man- miliona aina leiaUi.

110 .«> juakahiki c liolo ai kela | hoolimalhiiii; a kc makoniake uiai nei • lakou i ki'ia wa i 15 uiakahiki hou i • koe nialuna iho o ia moa; a ko make- ; niako uei ka poe kakuo i keia liila o! olelo ae i ke kannka ili kuokoo uia o, j '•Aoio o liiki ia oukou ke hookuonoouo j : kela ? K hooliuialima aku ana makou ; i kela iu> lō in\kalūk": hou i ka hui i ; hiki ai ko nooiakoia ;iku koia uiau ka- j nakn mo ko dalu. ka poo i lawe ao he i 200,0Ō0 oka oka aiua hanai holoholo- j na.'' j 0 keia ilio la ka 'liaua i uiauaoia, & 1 oliko nio ka'u i 01010 iho uoi, o ke l<a- 1 naka ili keokeo nia ua auaan.Tiia oia niawaena o na pohaku elua. Scnatoa lMttlniKi—Ponoa ka loihi o j kou noho nna ma 'Hawaii? J Mr. RobcrtBoii—Eliko mo ka loihi o ky'u ola aiia; '5o mkaahiki. Ua hauauia au malaila. Sonatoa Pittmau —liealia kou kulana i paa ai maloko o ke Tcritore? Mr. Robortson—Ua noia au e lawelawe i ka oihana loio iloko o ku 1803, iho o ka puka ana niai ke kula a'o kanawai mai-o Yale. Ho 13 niahina ko'u iioho ana he lunakaiiawai fetiorala malaila, alaila hoololiia ne i ka aha kiekio, jna ke auo he luuakauawai kiekie no ke Teritore, a noho liana ia kulaha no na īnakahiki ehikii. Ua waiho aku au ia oihaua, a ke lawelawe hou iiei i ka oilinna loio.

| Ka LmiaHoomalu —Ano, e ka Luuaj kauawai, ma ka'u niea i ai, 'o kekaln o kau mau kumu ku-o i keia bila, o ia no ka hoemiia mai o ka aha apana o ke Teritore, moi «kā elua hoa mai a i ka hookahi? Mr. Kobert-son : —Ke olelo nei au, aole 0 'u ku-e ia wiea. Ka Lunahoomalu —l'na pela ua ku-hihew-U akn nei au i kou manao. Kokua i na Hoololi Mr. Kobertson—Aole; o ka'u mea i kaiuailio iho nei, aole o makou ku-e i kekahi o na pauku, ma e iae, i paa maloko o keia bila. Ile oiaio, no na mea e pili ana i ka hoomahuahua uku o na lunakanawai, aine ka pauku, e haawi ana i ka hana ma na hana federala, ma ko'u manao iho, ua apono loa au i kela mau lioololi apau. Seoatoa Piltmau—Jle hookahi ninau 1 koe: Ua kaa aku anei ka aina hoolimaHma o ka Aina llanai Holoholoua o l'arker, malnlo o ke kanawai hooku-

01109110 e ku nei? j Mr. I\obertnon—Ao, v pau ana kela j mau hoolimalima 111:1 0 ka hoolalia Ja j mai ke komisina aku 0 na aina aupuni, i oia ua makeyliakeia ka aina, a0 ; kekalu hapa ]>alni, 110 ka i onoia. j lva L'.mahoomalu —0 keia wale ae j la anei e ka Jjun:ikanawai? I Mr. Kobertaoy— 0 ke -Senatoa; | eia au ke imi hou nei i aho hou no'u. j Ano elike me ka 'u i olelo iho nei; ona kulaua elike me'ia a'u i hoakaka ai no 1 lakou maanei, me he mea Ja i ko'u noo.lloo up ku-e loa ia i ka ho-Ainerika ana i ke Teritore. Ua olelo ae ka Percsi<lena Rooscvelt j lie men }>ono ke hoopalahalahaia aku 1 ke Teritore o Hawaii maluna o na 1110olel/j Anienka. Kapeke Loa Mai na Lojina Mai a Boosevelt Me he mea la ma ka'u nana aku o ka lofna laula, i ike anaoli ia ke kupo--110, ua kiolaia e ka. poe e kokua nei i keia bila; 0 ka hana hoopiliineaai ame ke kaulike ole a keia bila e hana'ana maluna 0 kekahi papa 0 na kanaka, no ka pomaikai 0 kekahi, aole loa ia he ano Ameiika, a ua kapeke loa mai ka Joina alakai niai i hoakakaia e ka Peresideua Boosevelt-—0 hoopalahalahaia aku ke Teritorc, ma na moolelo pili Amerika. Ua kuhikuhi pu aku nei au, he haua hoao nui keia 0 ka lilo. 0 keia waihona kaa mau 0 $3,000,000 e hookaawaleia ae ana, o ka nakeke mua ia mailoko ae 0 ka pahn, ina e hooholoia aua keia bila, ho hapa wale no ia 0 na hoolilo 110 keia hana hoao. īna lakou e hoao aku ana 0 imi i wahi-e loaa mai ai na pono wai, a kukulu aku i hana hookahekahewai, e hiki aku ana na hoolilo ma kalii 0 na iniliona «lala. Mailoko wale mai 110 keiu 0 ka 7>alceke 0 ka poe hookaa auhau ili keokeo. Ko ninau aku nei au ia oukou e u:i Senatbli; e auei oukōu i keia bila 110 elima niinuke, ina mailoko inai keia elala o ka waihona puuku £c(leiala? A nokealia na >Senatoa e lokoniaikai ai me ke dala a ka poe hookaa auhua o keia Teritore liilii ma-o mani ua «e o ka wailiona laula 0 keia lahui? • O'ka mea biftro, "ina e hoopulapulaia ana keia lahui, ma keia hoolilō, he uiea p.oyo e noonooia he hana fefleral.'i, plii lahui ia. Aole keia he hana Jia niakou ma-o. ln'a mamuli o ka niana o ka malahialama, ua hookeia aku keia lahui kaitaka ji pili 1 ka paiā, a i wahi p hanala aku' ai kekahi iūea e pono ai lakou, lie mea pono e hanaia e ke Aupuni Fc(Jerala, a he hana koliu ole ka hooili ana niai i keia mau hoolilo Jipwaliewa maluna 0 ka poe hookaa auliau 0 ke Teritorc uuku. I ka hoi hoii ana ae i ka aiha ,hanāi holoholona 0 Parker, ua nanaia aku ka Aina llitiai Holoholona 0 ?"ka. oihana koa he wihi ia e hoolakoia ma.r :ii lea oihana koa. (Aole i pau.)