Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 18, 6 May 1921 — KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA. [ARTICLE]

KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA.

(Koomania mai.) Aole Hoohalikeia na Uikini me na Hawaii Klike mo ka'u e hoomaopopo nei, lie lahui o lakou, aole lie mau makaainaim, o ko lakou ano ,i haoau pu ia mai ai, ua kaokoa ae ia mai ko na Hawaii mai. He lahui kaahele ka lahui Ilikini, ao]e o lakou apo mai i ka malamalama elike me na kanaka Hawaii. Ua. like ka apo ana o na kanaka Hawaii ina-o i ka malnmalama elike me ka hopn aiia a ka oopu i ka nalo. Ua kupono inaoli ko lakou ano ma ia mea, Ua hoolohe aku lakou i ka enanelio mai ka manawa mai i lele mua loa ai na mikanele malaila. Ile nui ko lakou makemake i ka ike,nio ke kono okoa ia ana aku o ka poe oo e hoea mai iniua o na mikanele, no ke a'oia af<u i ka naauao. Xo na makahiki he 50 mamua aku o ka hoohui aina, ua malama na kanaka Hawaii i aupuni malamalama, malalo o kekahi kumukanawai i kakauia. Aole.loa he wahi like o ko lakou kulana nie ko na Ilikini. Ho ohana na kanaka Hawaii o kekahi o na lahui o ka honua nei. He Lahui i Ikeia .0 ka Lahui Hawaii—he lahui uuku ia—ua ikeia aku nae e na mana nui o ka honua nei, ma ke ano o kekahi ia 0 11.1 lahui kuokoa; a i ka wa i hoohuiia ai na paemoku, ua hoolilo koke ia na kanaka Hawali i mau makaainana no Amerika Huipuia e ko, kanawai kuinu, a he niau makaainana lakou i keia la. Ua hiki ia lakou ko koho haloka a paa i na oihana aupuni, me ka hiki ke lawelawe i na hana apau. Ua loaa aku ia lakou, ko lakou pono, malalo o kc kumukanawai o Amerika Huipuia. Ua loaa aku i na Ilikini ko lakou niau pono, malalo o ke kuikahi panailike. Nolaila o ka loio o ke Keena Kalaiaina, ua liuhewa loa oia, i kona hoao ana e hoohalikelike i ke kulana o na Hawaii me ko na Ilikini. Aole ho hele like o keia niau lahui, ma.ka papa hookahi. Aole no hoi i loaa iaia ka hanoli ma kana hoakaka, no ka hana maa o ka haawi ana i na uku manuahi, a i ole no pono koho mua i na koa i komo iloko o ke l>aua. Aole he kanalua ana no ia niea, aka nae he loina kahiko 110 ia. Ua kahiko loa ia elike me ka'u e manaoio nei, mai ka hookumuia -ana mai o ke aupuni, o ia keia haawi ana i na koa i komo iloko o ke kaua, mahope iho o ka pau ana o ke kauu, e haawiia ana keia mau pono no ka lawe ana i na aina. Ke Kuleana Pilipaa o ke Aupuni Aka nae, aia kekahi kuleana pilipaa ma ka aoao o ke aupuni, e kokua ai 1 na koa i pau ka hele ana i ke kaua, na kanaka i ku aku imua o na <kahua kaua e molia i ko lakou mau ola nie ka maopopo ole o ko lakou mau uku. I ka wa e pau ai o ke kaua, o ka poe i make ole, ua nanaia aku lakou ma ke ano he mau kuleana koi ka lakou no kekahi mea, o ia na pono kolio, a o ke tlala n mau mea e ae paha mai ke aupuni mai. Aka, aole o'u wahi ike aia kekahi walii lihilihi o na kumu hoohalike mawaena o kela kulana ame ke kulana o ka laliui Ha\yaii, No keia mau pono koh.o i n® koa, ua kaupalena ia no ia. Ua.ui aku au maloko o ka'u hoakaka i pa'iia, eia maaneij no kekahi hihia o Konetikate—ma kahi o kā hoakaka a ke kaiiawai malaila no ka haawi ana o ka mokuaina i na kokua i na k°a ame na luina, i komo iloko o ke kaua huliamahi, me ka nana ole ia, ina paha he nele a hiki ole ke hana. Ua pili loa kela hihia me keia bila hoopulapula. 0 keia poe koho, keia hana alunu, keia kokua pili dala ame, na mea noapau, ua haawiia aku ia ma leeia bila, me ka nana ole ia o ke kulana o ka nolio ana o ka poe i hoopomaikaiia malalo o keia bi!a; a elike me ka olek> a ka aha o Konetikate. "0 k'e kokua Mokuaina ua koolako aku ia i ke kokua hoopilimeaai ole i ka poe apau o kela mau papa, i ka poe nele, a i ka poe ulakolako, ua kaa aku mao o ka mana hoopopopono ahaolelo ku i ke kanawai. Aole kakou i ike i kekahi hooponophno ahaolelo mokuaina i liaawi aku ai ka inokuaina i ke kokua, me ka lioomaopopo mua ole ia 0 ka liiki ole ke hana, ke kupono i'o, na makahiki a mau hana e ae paha. "Aole kekahi hana o ka lehulehu 1 omoia,. ma ka lawe ana ma ke kau ana i na auhau inaluna o ka waiwai o ka lehulehu, a haawi aku ia mea mplalo o ke koloka. o ke kokua a ka Mokuaina, i ka poe i hiki ole ke kikoo aku no ia mea." A ke olelo mai nei lakou ua mana ke kanawai. Uku Hoomau nokaPoe Waiwai a Ilihune Senatoa Nugent—E hoopololei aku au ia oe e ka lunakanawai i ka mea oiaio malalo o na .kanawai, no ke kokua ana i na koa, ma kahi o pili aqa i na bila uku hoomau, ua holo aku kela mau ,uku hoomau i ka poe waiwai me ke poe ilihune, mp ka noonoo ole ia o ko.lakou mau pilikia. Mr. Robertson Ae, ua maopopo no ia'u ia mea. Ke olelo nei au, ua kakooia keia mau bila uku lioomau, malalo o ke kumu he kuleana pilipaa ia no keia poe koa, ma'o ko la&ou komo ana i ke kaua. Seuatoa Nuffent—Aole anei, pela ke kumu, ma kd hoomaopopo ana i ka mao ke kanawai mokuaina? Aole anei ia no na koa ame na luina? ♦Senator Robertson —Ae. •Senatoa Nugent—Ke hoomanao nei au, he hoa ko makou iloko o ka ahaoleio lahui, aole i loihi loa āe nei ka manawa, e olii ana i koni uku ma ke ano he senatoa, aka he uku hoomau kekahi, elike me ia i loaa i na kanaka e.ae. Mr. Robertson —Ke ae aku nei au, ua .hala loa aku kela ma-o. Aka ua lioamana ke kanawai i ka hooliloia o na dala o ka lehulehu, ma kahi i pili i ke kuleana maoli o ke aupuni, e kakoo ana ia hoolilo ana. Ma ka'u mea i hoomaop"opo, pela iho la ke kahua i ku ai o ka uku hoomau. P e l a ka manao kanawai o ka loio o ke keena kalaiaina. Eia ka olelo a ka Loio Kuliina o Hawaii. hoomaka ae oia, ma ka hoike ana i ka wahahee o ke kulana o Senatoa- Wise, aia he kuloana pilipaa me keia lahui Hawaii,. i aJar māi, maniuli o kekahi hana kaulike ole i koho wale ia aku ; e hoi ana ihope i ka 1848.

Hoahewaia e ka Loio Kuhina Ua hoole loa ka lmo kuliina i keHa mea. I a 01010 no ka loio knliina penei: "Aole loa lie mau knnalua ana i kn nianawa i lilo mai ai keia niaU aina leialil a i aponoia aku e Anierika Huipuia, ua hooliloia mai ia, a ua aponoia nku, me ke kaawale loa mai na hoohihia mai o kekahi ano. Ma ko'u mataao, no ia mea, e hiki ana ikeia hooponopono ahaolelo ke kakooia, ina hoi he mea kekahi o ia ano, aole maniuli 0 ka manao ana, he kuleana kekahi o na kanaka Hawaii i keia mau aina. n Ke koi nei o ,Tohn Wise he kuleana ko lakou— "aka. ma kn mnnao wale no i-hoa-kakaia ma ka hapa mahele elima, elike me ia ma-loko nei i hoakakaia malunn nei, o ia hoi no ka hoopulapula nna i kekahi lahui kanaka ,ma o kekahi mau ano paha i lAia aku ma o o ka hiki ana ia lakou ke hoomalu, a ne ka holomoku i ka mako." t Senatoa Nupnt —E kahamaha aku au ia oe malaila. Mr. Robertson—Ae. Senatoa Nugent—Ke ui aku nei au ma ka manao mua au i hehihelu mai nei, ua hoakaka ka loio kuhina, ma na mea e pili ana i na aina leialii, aolo he kulenna o na kannka Hawaii in men, pela anei? Mr. Rohert,aon—Ae, o kana ia i oleh ai. Alaila ua hoomau aku oin: "E honkaka pokole nna keln manao. 0 ia hoi, i ka hoohana ana o ke Anpuni 1 Federnla i kona niau mana piha malu na o ke Teritore o līawnii, he pono mn I o kekahi hooponopono ahnolelo nna, r ; hookaawale ne, no ka pono o ka lahui Hawaii i kokahi hapa o na aina aU' puni o Hnwaii, no ka hoopulapula ann 1 kn lnhui, i wnhi e knohiin mni ai mai ka holomoku ana i ka mnke," Aole he Kuleana i na Aina Leialil •Sciiatoa Nugent—Mnnno nnei oe i ka mnnawn i kna niai ai keia mau aina i ke Aupuni o Amerikn Huipuia, he kulenna ko na mnknainann o Hawiiii i na aina leialii? Mr. Robert.son—Aolo lon. Ua loan ka mahele piha o na niakaninnna mn o na aina waiwai lon la i ka 1848, malalo o ke kannwni o ka 1845; a elike me ka'ii e olelo nei, pela na mea e paa nei maloko o na moolelo nupuni. E ikeia no ma na hoolohe ana imun o ka hope komite o ke sennte i ka .1903. Ua maopopo loa keia i na kanaka o ka paeaina. Aole loa he kuleana ma ka kanawai a ma ke knulike. Ua hookaawnleia ae kela. mau aina no ke kokua ana aku i ka ihiihi o ke kalaunu. Benatoa Nugent—Aole anei oe i manno, he kuleana ko na knnnka Hnwnii ma ke kaulike iloko o keia 7nau ninn, na aina leialii, a'u i olelo ijiua ae nei, he mau ininuke i hala? Mr. Robertson—Aole loa. Ina no aia ke mau la ka noho nioi ana malaila i ikeia wa— Senatoa Nugent—Aole, o ko'u manao, ma ka manawn o ko lakou laweia ana mai e ke Aupuni o Amerika Huipuia. I ka manawa o keia -mau aina i kapaia na aina leialii i holo aku ai i ka moi—no ka nohonlii—i ka 1848, o ka laweia ana mai e ke aupuni o Amerika Huipuia, aole anei ou manao, lie kuleana ko na makaainana o Hawnii ma ke kaulike iloko o keia mau aina? Holo i ke Aupuni Fe<Jerala Mr. Robertson—Ke olelo nei nu me ka hoohakalia ole, aole lie kuloana o lakou ma ke kaulike iloko o kela mau aina; o .keia mau aina elike me ia i hooholoia. ai e ka hope komite o ke senate i ka 1903, a elike me ia i hooholoia ai e ka aha o na koi i ka 1910, ua holo aku ia mai ka lima aku o ka

nioi i kc aupuni fe«lerala, me ke kaa-iwale-loa niai kekahi koi mai a kekahi mea. • He mau aina .nipuni holookoa lako», i kuleana ai na kanaka apau, aole hoi no kekahi papa wale no'o na kanaka. Ua hooponoponoia keia mea ma na manawa kaawale elua —o ka mua elike me-ka'u e olelo nei, iniua o ke komite k) ker senate, me ke kuekaa pono ia, i ko lakou wa i hōea kino ai malaila, a ma ka elua mai o ka manawa ma ke koi a ka Moiwahino Liliuokalani i make ine ke Aupuni Ameīika, imua o ka 'Aha o na Koi, ua kuekaa hou ia no keia ninau, nuj na mea pili kanawai; a ua hoea like aku ke komite o ke senate ame ka aha o na koi ia hopeua I hookahi; a ke kalele nei au i leo'u | manao maluna o ia hopena, a aole hei mea ku-<» mai iloko o ka moolelo holoo|toa o keia hana malaila —ua nelo loa maoli no. Ano, o kela mau hoakaka mai ka loio kuhina mai iloko o ke apo, o hoaksika ana ia i <ka niana piha o ka aliaolelo lahui. (Aole i pau.)