Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 19, 13 May 1921 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

2. NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, MEI 13, 1921.

 

KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA

 

Ka hopena.

            Ke hoole loa nei nu i ka mana piha o ka Ahaolelo Lahui maluna o na mokupuni ma-o, ma ka hoamana aua i ka ahaolelo lahui e hoopilimeaai ai mawaona o kekahi lahui ame kekahi lahui kanaka

            Ua hiki ia oukou ke kau papa a ke hoopilimeaai, maluna o na kumu kupono maoli, o ia hoi ma na kumuhana pili hooponopono ahaolelo, aka aole e hiki ia oukou ke lawelawe i ka hana hoopilimeaai, a e olelo aku i kekahi kanaka, "ua hiki ke loaa ia oe kekahi mau poni koho, no ka mea, he mea ke ano o kou ili," a olelo aku hoi i kekahi kanaka okoa aku, "aole e hiki ia oe ke loaa kela mau pono, ua hooneleia oe me kela mau pono, no ka mea he okoa kou ka waihooluu o kou ili."

            Aole e hiki i ka ahaolelo lahui ke hana pele malalo o ke kumukanawili; ua kokuaia mai au ma keia mea e ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia.

            Eia ka hihia o 114 Mokuaina Huiia, ma ka hihia o Murphy v. Ramsey (hehuheluiā):

            "O nai pono pilikino ame na pono kivila o na kanaka o na Teritore ua loaa mai ia lakou, elike me na makaainana e ae, malalo o na loina o ke kuokoa o ke kumukanawai, e kaohi ana i na akena apau o ke aupuni, mokuaina a pili lahui paha."

Ma ka Hihia Laula

            A mau ka hihia o ka Ekalesia Mamona v. Amerika Huipuua, maloko o ka 136 U.S., penei ka ka aha olelo no keia:

            "Me ke kanalua ole ke olelo ae ua hiki i ka Ahaolelo Lahui, ma ka hooponopono ahaolelo pili i na teritore ke kaa aku malalo o na kaupalena kumu ma ke apono ana i na pono pilikin, i hookahuaia iloko o ke Kumukanawai ame kona mau hoololi; aka nae ku keia mau kaupalena an@ aole ma ka hookomoia iho, pela hoi ka manao laula o ke Kumukanawai, kahi i loaa mai ai na mana o ka Ahaolelo Lahui, aole hoi ma ka hoopili ana aku i kona mau manao."

            Ma ka hihia o Downes v. Bidwell, maloko o ka 182 U.S., o ka manao i kakauia e ka Lunakanawai Kiekie White, penei ka olelo a ka aha:

            "Ina no ma na mea e ikeia ana aole he kauoha maopopo ma ke Kumukanawai, e pili pono ai, malia paha aia no he mau kaupalena ana o ke ano kumu, e hiki ole ai ke maua'eia oiai nae, aole i hoakaka maopopoia me na huaolelo lehulehu maloko o ke Kumukanawai."

Ka Mea Pili i ke Kumukanawai

            Nolaila, ano aole he manao pololei maloko o ke Kumukanawai, e papa ana i ka Ahaolelo Lahui mai ka hoopilimeaai ana e ku-e ana i kekahi poe, no ke kumu, ma ko lakou kahui, waihooluu, a ano paha mamua aku o ka hana, koe wale no na mea e pili ana i ke koho baloka; aka nae aia kekahi pono i hoopiliia aku e hoopilimeaai ole ia ai, mamuli o ka waihooluu o ka ili o kekahi, a i ole ke ano paha o ke koko iloko o kou mau aakoko.

            Senatoa Nugent--Aole anei o ke kulana oiaio keia e ikeia nei ma ka Mokuaina o Kaleponi e pili ana i na Kepani, malalo o ke kanawai i aponoia ma ke koho baloka aku nei i hala, e kaupale ana i na Kepani, mai ka paa ana i na aina maloko o kela Mokuaina?     

Mr. Robertson--Na Kepani anei apau?

            Senatoa Nugent--Ae.

            Mr. Robertson--Aole, aole pela. Ke ku-e nei o Kaleponi i na lahui e. Ke ku-e nei keia bila i na makaainana i loaa na pono makaainana malalo o ke kumukanawai, A ke manao nei au, ua pololei au no keia mea; aka ua hiki ia oukou ke hana i mau hooponopono ahaolelo, e ku-e ana i na lahui e, a e ku-e aku i kekahi, a ia lakou paha apau, a ua hiki ia oukou ke hana elike me ia a oukou i makemake ai no lakou, aka aole nae i na makaainana. Ke kamailio nei kakou no na mea pili i na makaainana.

            Senatoa Nugent--Ua pololei oe.

            Mr. Robertson--Ke olelo nei au e Senatoa, ke manao nei au he mea hiki ole ke hoopaapaaia, aole i loaa ka mana i ka Ahaolelo Lahui elike no hoi me ia i ka ahaolelo Mokuaina e kau ai ma ka papa a e hoopilimeaai ai, elike me k alahui o ke kanaka a waihool@u paha, malalo o ke kumukauawai.

Ka Pono i Hoopiliia e ka Aha Kiekie

            O ka pono e hiki ole ai ke hoopilimeaaiaa e ku-e ana i kekahi, o ia no kela mau kaupalena ana, a ka Aha Kiekie i hoakaka pinepine mai ai, ma na olelo hooholo ekolu, ua ike aku lakou ia mau kaupalena ana, i kukuluia iloko o na aupuni kuokoa apau.

            Elike me ka ka aha e olelo nei, he mau pono ia a he mau hoopaa ana e pono ai e nanaia aku, a e hookoia me ke kupono e na aupuni apau, i makepono ka inoa i kapaia aku ai; o keia iho la ka mea a ka aha kiekie i olelo mai ai, ma ka hana elike me keia ke ano.

            Elike me ka’u e olelo nei e ke Senatoa, aole e hiki ia o eke ike i ke ino o kekahi mea, e mahele ana i ko kakou mau makaainana ma ka hapalua, e hookaawale ana i na hipa mai na kao ae, me ka olelo ana ua loaa ka pono o kekahi ma na ano lehulehu, ma ka lawe ana i na aina, me ka loaa o na kokua pili dala, a e koiia aua hoi kekahi poe e ae, e uku, uo ka hoopiha ana i ko lakou mau pakeke, me ka papaia nae mai ka lawe ana i keia mau aina, ma kea ano kaulike, oiai he pono ko lakou ma ia mea, malalo o ke kanawai, e ku ana.

            Aole o’u manaolo, iua oe e nana aku ana i keia mea, me ka ike moakaka loa e hiki ana ia o eke hoomanawanui iho.

            He hana kupono ole loa ka mahele ana i kekahi puulu, mamuli mai o ka lahui. Ma kahi o ka hana ana aku i keia mea, he mea pono i ka Ahaolelo Lahui e hoohui ae i ka lani ame ka hoonua, no ke ke’ake’a ana aku i ka hookoia o keia mea, e hoolilo aku i na ano e loaa ai ka noho lokahi ana iloko o ka maluhia ma ke ano he mau hoahanau, me ka nana ole i ka waihooluu ame ka ili; aka o ko kakou kaia ma ka papa, a e ku-e aku kekahi i kekahi, he hana ka@aima ia.

            Ano, ua hooholo mau ia keia hana o ke kau papa ana, e ka Aha Hookolokolo Kiekie o Amerika Huipuia, pela no hoi e aha mokuaina. E lawe mai i keia olelo hooholo mai ka aha kiekie mai o Amerika Huipuia a’u e kuhikuhi aku nei ma ka aoao 36 ahiki i ke 37 o ka’u hoakaka. He hihia keia o Gulf, a pela wale aku, R. Co. v. Ellis, maloko o ka 165 U.S. Ua olelo ae ka aha kiekie penei:

            “Aole e hiki i ka mokuaina ke olelo e kaa aku na kanaka ili keokeo apau malalo o ka uku ana i ka uku loio o ka aoao e lanakila ana, e hoopili ana ia lakou, a aole e uku na kanaka ili eleele.

            Ma kekahi olelo ana ae, ke olelo nei ka Aha Kiekie, aole e hiki ia oe ke kaha ili, ma kekahi kauawai federala, a i ol@ e olelo ae, penei ke ano o keia waihooluu, a o kela kea no o kekahi waihooluu; a e hooneleia kekahi waihooluu me kekahi mau pono, a e loaa aku hoi ka pono i kekahi waihooluu. Aole loa e hiki ke hanaia; ke hoomau nei ka aha kiekie i ka olelo ana: (me ka hoomau ana aku i ka heluhelu ana):

            “Aole ia e hiki ke olelo, o na kanaka apau i kaa aku mawaho o kekahi mau makahiki, o lakou wale no ke noonooia, a i ole o na kanaka waiwai paha. He mau hookaawale ana keia i nele ka hoolako ana mai i kekahi mau kahua kupuno, no ka hoao ana e hookaawale ma ka papa. He mea pono, e kalele aku ia maluna o kekahi mau like @le, me na kumu kupono, a i pili i ke kanawai, i kono mai ai ke kau ana ma ka papa aole hoi malalo o kekahi kahua kupono ole.

            Ua olelo hou ae uo hoi ka aha:

            “Aole he hana oi aku o ke ko’iko’i i kau mai maluna o ka aha, mamua o ka hooko ana aku i keia mau manao kumukanawai, i wahi e loaa ai ke kaulike, ke kahua hoi i ku ai o ke aupuni kuokoa.”

            Aole loa he kahua kupono no ke kau papa ana, e pili ana i ka lawe ana i na aina aupuni ma Hawaii. O ka olelo ana ae, e loaa i kekahi kanaka o hookahi hapa kanakolu-kumumalua koko Polonesia iloko o kona mau aakoko, keia pono koho, keia hana alunu, keia kokua pini dala, oiai nae, aole i loaa i kekahi kanaka okoa aku, he hookah hapa kanakolu-kumumalua koko Polenesia iloko o kona mau aakoko, ke kuleana e lawe ai ia mea, no ke kumu mai, aole i loaa iaia na hookupono ana, aole ia he hana kaulike.

Aole o’u manaoio, aia kekahi mana e hana pela. Aole loa ke loio kuhina o Hawaii, aole hoi ka loio o ke keena kalaiaina, i hiki ke kuhikuhi mai no ka loaa ana o kekahi mau kahua no ka mana no keia kanawai hoopulapula, aia maluna olaila na hoailona apau, o ke ku-e i ke kumukanawai.

He nui loan a mana federala maluna o keia mea. He loina kamaaina loa no ka hiki oke ana i ke aupuni ke kau i na auhau, koe wale no, no na hana o ka lehulehu, a ua kaa aku mawaho o ka mana o ka ahaolelo, ka hoamana, ana, e hooliloia aku na dala o ka lehulehu, ma kea no makana, i na kanaka, ma kahi o kehahi kumu oiaio, no ke kakoo ana aku i ka haawina dala.

Ua olelo ae kekahi keonimana o ke komite o ka Hale, elike me ka’u i ike ai maloko o ka moolelo i pa’iia, ma ka aoao e ku-e ana i kehahi hoakaka no ke ku-e kumukanawai o ka bila penei:

“O ka hapanui o ka kakou mau hooponono ahaolelo koke aku nei i hala he mau hooponopono ahaolelo ia o kea no ma ka papa. “

E ae aku ana au, no ka pono o ka manao hoakaka; ke ku-e aku nei nae au ia oukou e na keonimana a o kekahi mea e ae paha, e kuhikuhi mai i kekahi hooponopono ahaolelo, e mahele hapalua ana i kekahi puulu, maluna o ke kaha ili, a e ku-e ana hoi i ka hapalua o ka puulu, mamuli o kea no o ke koko a ke Akua, i hookomo mai ai iloko o lakou.

Me ka nana ole nae no ke kumu pili kumukanawai, ke olelo nei au, aole loa he kaulike o ka bila, ina no ia ua ku i ke kumukanawai, a ke uwalo aku nei au maluna o ke kaulike iloko o na lima o keia komite, e kapae ae ina hana hoopilimeaai elike me ia maloko o keia bila, e ku-@ ana i ke kanaka ili keokeo, e ku-e ana i ke kanaka nana i kupale, i na auwaha ma ke kahua kaua, ma ka laina komohana, main a enemi mai ma kekahi aoao, a i lilo ai ia hana i kumu e welo ai ka hae hoku amen a kahakahapa, maluna o kela mau aina ahiki i keia wa.

E hanaia aku anei keia poe kanaka ma kea no a keia bila manao ai e

 

HE HOALOHALOHA NO KUU PAPA HELE LOA

 

Joseph Keoki

 

I ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuopoa, Aloha kaua a nui l@a: Kehoolauna malihini aku nei au imua o kou hanohano, e noi aku ana i kou oluolu, i ka hookomo ana iho ma kahi kaawale o ka Nupepa Kuokoa, i ka’u puolo waimaka o ke aloha makuakane, i niau aku me ka palauehe loa, ma ke ala o na mea hanu ola apau, i ike ai na kini makamaka, na hoaloha ame no ohana apau o kuu papa aloha, e noho ana ma kela kihi ame keia kihi o ka aina, ahiki loa aku i ka mole olu o Lehua, 6 papa Jos.. Keoki, ua haalele mai ia ‘u a hele kohana aku i ke alaloa.

Ua haalele mai o Jos. Keoki i keia ola ana, i ka hora 11:30 p.m. o ka la 2@ o Aperila, 1921.

Ua hananui@ kuu papa aloha ma Kaneohe, Koolaupoho, Oahu, i ka mahina o Iune, la 19, 1861.  mai ka puhaka mai o kona mama aloha Iutina Kekuninui ame kona ‘papa Ioane Keoki.

Ua hala mua kona mau makua makela ao, a imi aku la kuu papa ia alahele hookah. Aloha no kuu papa!

Nolaila, ua piha iaia na makahiki he 59 me na mahina .11 ame na la keu he 6 o ke ola ana ma keia ao mauleule; a mailoko mai o kona puhaka he hookah keiki, ka mea nana e kakau nei i keia makapeni.

Ua hoonaauaoia no kuu papa ma ke kula Palani ma Heeia, a o ka Makua Makia kana kumukula, a pau mai ia kula, mai, komo i ke kula kanaka ma Kaneohe, i noho kumu in e Jos. Kaaia.

No kuu papa, ua hanaia no hanalima like ole mai ke kamana a ka hana alanui, ka hope loa o kaua hana ma keia ao.

Aloha no kuu papa @oon’a@awanui i ka imi ana i na pono o keia ola honua ana. I ka makahiki 1907, lilo oia @e lunapaahao no Kaneohe, a o Frank Pahia ka hope makai nui o Koolaupoko, no elua makahiki kona malama ana i ka hana me ka ewaewa ole Aloha no ia home a kuu papa i alo ai.

He hoahanau oia no ka Ekalesia o Kaneohe, a he luna hoi no ia ekalesia a hala wale aku la.

Ua kohoia oia i K. K. S. no ia ekalesia no kekahi mau makahiki, a he K. K. S. home iho no ia ekalesia, no, no na makahiki he nui.  Ua noho aloha ia e kuu papa me na mea apau, mai ia kaua Hawaii ahiki aku i na lahui e, a ko iho la ka ka Palapala Hemolele, he mahu ke ola o ke kanaka i pua ne a nalo aku.  Pela i’o no, ua hiki i’o mai no ka wana a ke Akua elike me ia ia palapalaia, e hoi ka lepo i ka lepo, a o ka uhane, e hoi no ia me ka mea nana i hana, a hoomanao ae la au i keia himeni i paanaau iaia:

Iluna i kea o,

Kuu hame mau.

He malihini au,

Me keia ao.

He waiakua nei,

He pilikia e,

Ka lani iluua ae,

Kuu home mau.

            Ua haalele iho ola i keia ola a@a he wahine, he mau keiki hanauna, me’ na moopuna lehulehu ame a’u kana kaikamahine hookahi wale no e noho u aku ma keia aoao o ka muliwai eleele nona. Auwe kuu papa aloha e!

            Lihaliha wale au ke hoomanao ae, i hana hoike K. S., e hooikaika ana ia na na wahi apau @ maua i hele ai, i na haua a ko kakou Haku aloha @he ka hoomanawanui.

            He keiki hanau ponoi kuu papa no Heeia, a he kupa, he kamaaina no na Pali Hauliuli o ke Koolau.

            E Waimanalo e, ua huna o papa a nalo iaia iho mai kona, kiei hou ana aku ia oe, aloha ole, o papa ia kaua e!

Hooko aku ia lakau@ Aole anei e nana ia aku me ke aloha, no ka ale i keia poc kanaka, i hooikaika o loaa ho@mai ia Amerika Huipuia ka aina, i hoopakele ae i ko kakou mau laina koa, mai ka welo ana kekahi hae okoa aku@

            E hanaia anei lakou ma keia ano iho la@  Ke waiho aku nei au, ina paha ua ku a ku ole ka bila i ke kumukanawai, he hana kupono ole loa ka hooholoia o keia bila iloko o ka lima o kekahi komite kaulike, a’u e manaoio nei, ua loua ia ano i kela komite.

            Ka Lunahoomalu---O keia, iho la anei ka pau ana, e ka Lunakanawa@@

            Mr. Robertson---Ae, ke manao nei au, ua lawa keia.

E ka makani malan’i o Kailua e, ua pau kou pehi ana i na papalina nohea o papa, k@ luhi hoi au i luhi ai, ua haalele mai ia kaua.  E Kaneohe i ka Ua Apuakea e, aole oe o hoopulu hou ana ia papa, me kou hunawai hu’ihu ‘i, ka home hoi a kuu papa i noho ai, eia la ua puanuanu, ua hala ka makua ka men e pumehana ai.

            E na ko’a maokioki o Heeia e, ua pau ko papa e-e ana maluna ou, ao’e o papa e kau hou ma kou mau lihipae.  Aloha no kuu papa heleloa.

            E na pali hauliuli o Koolau e, aole o papa e maalo hou ana imua ou, ua hala, ua haalele mai i na hoaloha i Puna.

            He mea nui no hoi au iaia ame ka ohana no apau, e alo ana hoi iwaena o makou, auwe ka papa aloha, ke hoomanao ae i kana mau olelo hope, he ku i ka walohia ame ke kaumaha!

            Minamina wale au i kuu papa, o ia mau ke kau o na pua iluna, a hala wale aku la ma kela ao.  Aloha ino!

            Ke haawi aku nei au ame ka ohana i na hoomaikai i ka poe apau i haawi mai i na lima kokua o ke aloha no kuu papa i haalele mai.  E oluolu e lawe aku i ka makou hoomaikai no oukou, a ne ke Akua i piha i ka lokomaikai e hoolawa mai in oukou, a oi aku, a na Kona mana laui e lawe aku i ke kaumaha, ka luuluu mai ia makou ae, amene.

            I ka Lunahooponopono ko’u aloha nui, ame na keiki o kou papapa ‘i ko’u adieu.

            Owau iho no me ka luuluu,

                        MRS. LIZZIE M. BELL,

                                    Me ka Ohana.

 

            EWALU HIHIA OKIMARE @ APONOIA E KA AHA.

 

            Ewalu mau hihia okimare i aponoia e ka aha a ka Lunakanawai De Bolt ma ka Poalua nei a hookah i kauoha maoli ia aku e ka aha e hookaawale i ka noho pu ana, a he elua mau hihia i hoopaneeia mai ka hoolohe ana a ka auwina la o nehinei.  Ua loaa koke kamana e hookaawale ai ku poe i aponoi ka lakou mau hoopii.

            O ka poe i aponoia ka hookaawale koke ana o ke kane mai ka wahine aku oia keia malalo nei:  Mrs. Alice M. Papaia mai ia Gabriel Japaia Jr mai no ka malama ole i ke ola; Chas. A. Traughed mai ia Mrs Lilian M. Traugher mai no ka haalele wahi moe: Jennie Kim mai a S. Y. Kim mai no ka mala-Kim mai ia S. Y. Kim mai no ka malama ole i ke ola; Chika Mori mai ia Niiola; Helen Lum mai ia Lu King mai no ka pepehi mau;  Thos. Vradenburg nai ia Mary Vradenburg mai, no ka hewa moekolohe; Kuhi Ah Toon mai ia Ah Toon mai no ka haalele wahi moe;  Mrs. Esther Luke na hookaawaleia mai ia Luke Chun mai mamuli o ke kauoha a ka aha’no ka pepehi mau o ke kane.

            O na hihia i hauohaia mai e hoike aku ia na kumu o ke noi ana e hookaawaleia oia keia malalo nei: Mary de la Nux mai ia Wm. De la Nux mai; Christina Santos mai ia Manuel Santos man; Anna Matsumoto mai ia K. Matsumoto mai, ame Forence Paris mai ia Joseph Paris mai.

            O na hihia i hoopaneeia mai ka hoolohia ana a ka auwina o nehinei oia keia;  Elizabeth McFarlnd mai ia Malcolm McFarland mai ame Tarikichi Yota mai ia Itsu Yota mai.

           

HALEKUAI O NA HAWAII ME’KA LEHULEHU.

            Helu 8 Aala Makeke ame ka Makeke Kulanakauhale.

            Kumukuai o ua meaai emi loa.

Kopaa helu 1, 11 lb no……….. $1.00

Kopaa helu 2, 121/2lb no……… 1.00

Kopaa helu 3, 14 lb no……….. 1.00

Laiki Kepani Kaleponi, 17lb no.. 1.00

Laiki Hawaii Pake, 15lb no…. 1.00

Waiukia (Eagle Brand), 1 kini… .25

Waiu Cream maikai, 2 kini……  .25

Waia Cream, 4 kini liilii……..    .25

Eke palaoa maka nunui, 49 lb….2.50

Eke palaoa maka, liilii, 10lb….. .65

Waiubata ono maikai, 1lb…….. .50

King Salmon momona manoanoa

  1 lb ……………………           .25

Opelu maloo o Kona, 6 no…… .50

Opelu maloo o Lahaina, 40 no….75

Pipi paakai momona, 1lb……..  .25

Puaa paakai momona, 1lb…….  .40

Kini pipi maikai, 1lb……….      .20

Kini kamane maikai, 1lb……….25

Kini sardine, tomato, 3 kini……50

Pia ai Kingsford hui me ka poi,

  2 puolo no……………….       .25

Pia lole  (Liberty Gloss, 2@ puolo..25

Kopa holoi  lole (Bix Ox), 12 no.. .75

Kopa holoi lole (White Flyer,  12  .75

            He nui wale aku na mea@i makepono iua oukou e kipa ae ma keia mau makeke, me ka hookamani ole a ninau pono i ke kumukuai.

            Ua oi aku ke emi o na meaa@ e loaa ana ia oukou ma ke dala kuike i na loaa kela manao aloha, e kokua i na opio Hawaii o kou lahui mamua o ka hoolilo ana aku i na lahui e.

            Ke kono aku nei maua ia oukou Hawaii apau e haawi mai i na kakoo apau la maua.

                        JAMES L. HOLT,

Hele 8, Aala Makeke.  Kelepona 6311

                        PETE KALALUHI,

Makeke Kulanakauhale.  Kelepona 4275

 

HE LEKA NA KE KEIKI I KA MAKUAHINE.

                       

Enelani, Feb. 13, 1921.

            I kuu makuahine,  Aloha oe a nui loa:-- Ua haalele makou ia Ladana i ka Poakahi i hala, a eia makou iloko o na kaona liilii e kaahele nei.  U’i no keia wahi.  E nana oe a he like loa no me na kuaaina o kakou, koe wale no keia, aohe mau kumulaau huaai au e ike aku ai.  Iloko o keia mau kaona liilii,  loaa he wahi i kapaia he municipal market, hookahi la kuaai ia ka pipi wale no, a i kekahi la kuai ia ka hipa wale no, a pela no me k@ i’a ame na meakuai e ae; akaaka oe i ka ike i keia mau ano hou..

            E kaahele ana makou no eha a i ole elima paha mahina, alaila hoi aku makou i Amerika, a i ole e hele ana paha i Palani. Ua manao au i kinohi aolhe u’i o Pelekane nei, aka, i keia hele ana mai nei ma na apana kuaaina nei, he keu aku ka hoi a ka u’i, a hoohihi no hoi makou e noho loihi iki iho no k@i i hookah pule i pau pono na wahi noni o ka aina i ka ikeia; ale hoi elike me keia a makou e hele nei, ke komo aku no oe i keia kaona i keia la, a apopo hoea aku ana oe ia kaena hou, a elua aku ana paha la ia wahi, a hele aku ana; pela wale no makou e hele mei.

            He nani no hoi o Amerika ame Canada i ka’u ike, he nani okoa no hoi o Pelekane noi i ka’u ike;  hookahi no a’u wahi mea hoihoi ole o keia wahi, o ka “ohu,” aka malia paha no ka wa anu wale no elike me keia.

            Ua olelo mai o Miss Clemens ia makou, e hoi aku ana paha makou i Hawaii iloko o ka mahina o Novemaba, oia ame kana kane ame makou apan loa, e hoomaha no hookah mahina, a hoi hou mai Amerika e paani ai.  Nui kona makemake e hele hou aku e nana ia Hawaii.  Olelo aku makou iaia, makemake no hoi makou e hoi i Hawaii e ai poi ai, a nui kona akaaka; olelo mai oia,  kali a ka mahina o Novemaba, alaila hoi kakou i Hawaii e holoholo ai.

            Nui ka’u mau mea e ha'i aku ai ia oe e pili ana i na Pelekane. He poe oluolu maoli no keia,  aole hookae; ke ike ia oe, hele mai e kamailio, ninau mai i kou ola kino, a he mea hoolana manao mai no hoi ia.

            Nui na manu kolohala ahiu o ke kula maanei, ua hele a laka loa, ke ike mai ia oe, aole holo, manao aku oe he malamaia ,eia @ae aole. O ke kumu no ke ki ole ia i ka pu.  He ikaika loa ke kanawai o na manu maanei. Ina ikeia oe e ki ana i kekahi manu,  hopuia oe a hoopaahaoia no elua makahiki. O na mahina o Novemaba am@ Del@emaba, o ia na mahina aeie e ki manu. 

            Me keia mau wahi meahou liilii ke hooki nei au me ke noi pu aku ia oe @ hu’i mai ia ‘u, pehea o Honolulu i keia manawai@  Pehea oukou?  Pehea oe ame mama?  Heaha kau mea e hana nei?  E ha’i mai oe ia’u i ike au, ina makai paha kou ola kino. E manaolaua mau oe a hui hou kaua.

                        Nottingham,  Feb. 20, 1921. 

            E kuu makuahine aloha nui oe:-- Eia no makou ma ka makou huaka’i e kaahele nei; ua hiki mai makou i keia kulanakauhale kaulana o Enelani nei i ka hana lihilihi.  Ke hele oe i ke alanui, ike oe i na aniani o na ano like ole. 

            Iloko o keia kulanakauhele loaa he 20,000 wahine ame na kaikamahine e hana nei iloko o na hale hana lihilihi;  noonei ka lihilihi nani pii ke kumukuai ke hiki ma ko kakou aina, ke lihilihi i kapaia ka Nottingham Laee.

            E paani ana makou no hookahi pule maanei.  He nui na wahi a makou e ike nei o keia mau wahi ke hoohalike ae,  he like loa me kekahi mau wahi o ka aina hanau, a loaa no ka mea e hoomanao ai i ka aina.

              E paani ana makou iloko o ka Abbot Hall,  kekahi o na hale nui o keia wahi.  Ua-hele au me Miss Clemens e nana i keia hall, ma ko’u manao hiki ke nohoia e 4000 kanaka.  He holoholo ka hapanui o ko makou manawa e noho nei maanei, me ka makaikai ana i na makeke kuai.  He ano e loa ka hanaia ana o ka makeke o keia wahi, aole elike me ko Amerika ame ko kakou.

            O keia ua hookaawaleia kekahi kuea nui iwaenakonu o ke kulanakauhale,  kameki ia a paa ka honua a kukuluia na pou hao i kaawale kela ame keia keena, elike ka nui me ka lakou i hooholo ai@ a hele mai ka mea makemake e kuai i kana mea ku@i, kuai oia hookah rumi no hookahi la, a lawe mai oia i kona halepe’a iloko o keia wahi a kau oia i ka@a mau meakuai, a hoomaka oia e kahea i ka poe apau e hele mai e kuai i kana mea i loaa, a pela aku ana ia mea kuai, apuni keia kahua holookoa.

            Ina oe e lohe ia lako@ e kahea ana i ka lakou mau mea kuai like ole, manao maoli no oe ua pupule lakou, e uwa ana, e kahea ana, a nui ko makou akaaka.

            O ka apala ame ka alani wale no ka makou mea kuai mau.  Ina he eha keneka o ka apala, a i ole o ka alani, olelo makou pii loa, olelo makou ma kekahi wahi e ae he elua keneka wale no, a wikiwiki lakou i ka haawi mai, a kani ka makou aka.  Pela makou e hana ai i ua haona apau a makou e koea aku ai.

            I kekahi Manawa ala makou i kakahiaka nui ai a pau iho ilalo i ka makeke e kuai i na huaai, o mako@ no apau loa, no ka mea he emi loan a huaai maanei, a he momona no hoi ka alani.  He nui meahou keia. 

            Kau keiki aloha.

                        Seamington Spa., Feb. 27, 1921.

            Kuu makuahine aloha:---1 keia pule, eia au iloko o keia kaona au e heluhelu ai ma ke poo o keia leka.  O keia kahi auau o Pelekane; he elima wahi auau o keia ano iloko o Pelekane nei.  Ua kukuluia keia mau wahi auau e ka poe Roma, kukulu lakou i keia mau wahi auau no ka lehulehu,  hoolakoia na rumi me ka wai wela; wai mehana ame ka wai ko’eko’e.

            Maanei loaa ka steam bath ame kau ano auau i makemake ai i kela ame keia manawa.  O ia mau no na kii hoonani i kahala iloko o ka pohaku, ka makahiki ame ka olelo a ka mea nana i kukulu ia wahi auau.  Nui na punawai auau o keia ano iloko o keia wahi.  A ke auau nei no ka poe iloko o keia mau hale auau.  Kaulana pu keia mau wahi i ka wai hoola kino, kapaia he mineral waters.  Maikai no ka poe kunu ame kekahi ano ma’i e ae.

            I ka Poaha o ka pule i hala, hele makou e maka’ika’i i kekahi kakela kahiko no kekahi duke, ua lilo nae i ke aupuni ka malama ana i keia manawa, a ua hoolilo ae nei ke aupuni i hale hoikeike o @a mea kahiko.  Nui ka poe malihini like me makou e hele nei e makaikai.  Ike oe i na kii kahaia e ko poe o ka wa kahiko loa, ke nana aku oe ma kahi kaawale mai ia ao aku manao no oe he kanaka maoli no, aohe kii i penaia, pela no me na kii holoholona o na ano like ole; like loa me ka mea e ola ana.  Nani no ka ike o ka poe kahakii o ia au kahiko.

            Me keia mau wahi meahou liilii ke hooki nei au i kuu leka me ke aloha ia oe e kuu makuahine.  Maikai no makou apau loa.  Aole pilikia.

                        Lineonshire,  Mar. 6, 1921.

            E kuu makuahine, Aloha nui oe:---Eia no makou ma ka makou huaka’i hele e naue nei; ua hiki mai makou i keia kulanakauhale kahiko i kukuluia iloko o ka makahiki 1560, a ke ku nei no na kauhale i kukuluia e ka poe o ia au, a ken oho nei no na hanauna a lakou iloko o keia mau hale, alole i hana hou ia mai ia manawa mai ahiki i keia Manawa.  Eia maanei ua Turkish baths a ua hoao au i keia ano auau, a he maikai maoli.

            Nui ka i’a maanei; loaa ka pakii amen a ano i’a like ole apau, aka o ka apiki, he keokeo wale no ka ili o na i’a, aole like me ko kakou, he i’a no me kona inoa, kona ano kikokiko, kahakaha, a pela aku, a pela no me kona waihooluu, like me ke anuenue kekahi: akahi no au a ike, o ia ka ka mea ka pa o ka poe haole i ko kakou mau i’a.  he i’a penaia, no ka mea, sole loaa ia lakou na i’a like me ko kakou.

            I keia kahakiaka, he meahou ka ma kou i ike ai, a nui ko makou akaaka.  no ka mea akahi no makou a ike i k@ hanaia o keia ano hana maanei, a i ol@ ma keia aina holookoa no paha.  Ina makemake kekahi mea e pepehi i ka puaa, aole okiia ka puu, aka lawe ia ka puaa a liia iluna o ke kumulaau, like me kekahi kanaka i li iaia iho, a he ku oe i ka akaaka i ka lewalewa mai iwanakon@ o ke alanui, a hele maua o Kamaki Pau a pine i pepa ma ka huelo o ka puaa e olelo ana:

                        There’s music in a fiddle,

                        There’s music in a nail,

                        There’s music in a pussy cat,

                        If you only pull its tail.

            Ua iohe maua i keia mau laina olelo iloko o Ladana ,a hoomaopopo no hoi maua i ka liia o ka puaa.  Ina paha liia ia iluna ma ka huelo, me nei ua loaa no hoi kana mea kani ma kona waha e uwe ai.  He hana aka hoi keia.

            Iloko o keia mahina e hele ana makou i Sekotia, a noho no elua mahina e paani ana iloko o na wahi like ole apau o kela aoao o ka aina Pelekane.

            Ua nui keia meahou, a lohe hou aku no oe mai a’u aku; maikai no makou apau loa, aole pilikia; aole ma’I ma na ano apau.  Nui na mea e ike ai ma na wahi a makou e hele ai, aka, ma kekahi mau wahi aole loaa ia makou ka manawa e ike pono ai.

                        Derby, Mar. 13, 1921.

            E kuu makuahine, aloha nui oe:--- Eia au ma ke kulanakauhale kaulana o Enelani nei no ka heihei lio. He heihei lio mau maanei i na la apau, maika Poakahi ahiki i ka Poaono. He mau kaukani dala i na la apau e lilo a i ole loao mai i ka poe e pili waiwai aha.  Nui na lio ma keia wahi heihei. 

            Ula ka ma@@ amen a mea i kanuia.  Nui na kanaka e hele ana i kahi o ka paka heihei.  Hoomaka ka heihei mai ka hora 10 o ke kakahiaka a pau i ke ahiahi hora elima.

            Hele makou e nana i ka heihei lio nui ka lealea, like me Kapiolani Paka. Hele a piha pu ka paka i na kanaka; nonanona na poo ke na@a aku oe. He mau kaukani okoa paha keia ia na la apau.

            Iloko o keia wahi, hele mai ka moi ame ka moiwahine hookahi manawa o ka mahina @ nana i ka heihei lio. Hele keia wahi a piha i na kanaka, e uwa ana, e lelele ana ma na a@o apau.

            E noho ana makou hookah pule maanei, a @a haawiia makou he pass e komo ai iloko e uana ai i ka heihei lio ana.

            He ma-u wahi m@ahou keia. He maikai ko makou mau ola kino apau.

                        Kau keiki aloha.

                                    KIWINI PANUI.

           

E KOHO IA

J. Pia Cockett

MOHO PUUKU

Kalana o Maui, ma ka Aoao

            Repubalika

He Keiki Hanau no ka Aina.

6449---Apr. 29: Mei 6, 13.

 

Kela Laau Kaulana

B.B.C.

He laau i hoohuiia o na launahele, laau e hana pu ana me ka hana a ke Akua he hoomaemae a hooikaika ae i na mea paahana holookoa o ke kino, e kipaku ana i ka ma’i kino amen a ma’i ili wale mai, e haawi ana i ke kino i ka ikaika, ke ola ame ka mana i na aalolo.

E hoopiha ana ka B. B. C. i ke kino me ka ikaika o na la opio. Ua @en’aia na poenawahiwali ma na manawa lehulehu mahope o ka inu ana he mau pule wale no. Ua aponoia e na kauka kaulana he nui amen a kanaka iloko o ke ola lahui ana. O ka B. B. C. ka laau kamahao loa ma kea o.

KUAIIA MA NA WAHI APAU.

Keena Kuai Laau B. B. C. 161 Alanui Moi

            Honolulu, Hawaii.

 

E KOHO IA

Walter A. Engle

KA PUUKU MUA NO O KE

            KALANA O MAUI

6450 Mei 6, 1@ 20

 

E OKIIA ANA NA KUMULAAU I KUPONO MA KAHI O KE ALANUI

           

            No ka hoopakele ana a@ i @@@@’i mau kumulaa@ maikai mai ke okina ana ae ma ka manawa e hanaia ma a@ na alanui o ka apana o Kakaako, a n@ ka minamina pa no hoi i kekahi ma@ kumulaau nani i hookokoke a@ ai keha hi o na elele a ka ahahui Outdoor @ ele i ka Enekinia Kulanakauhale Kalana Fred Oh@t a aonoi ae la e h@@ koeia kekahi mau kumulaau mai ke okila ana ae elike ka nui me ka hik@ ke hookoeia, a ua hooia ae ka ka e@@ kinia kulanakauhale imua o ia ma@ elele e hana ana oia pela ma kahi hik@ nae iaia ke hookoe, oiai nae, ma k@ nana aku e hiki ole ana ka hapanui na kumulaau ke hookoeia oiai @a ku@ pono loa ma kahi o ke alanui @ hanai@ aku ana.

            Mawaena o kekahi mau kumulaa@ malumalu a nani no hoi o na pea k@ hiki mai i ka manawa pua, oia na ku@ mul@anu ohaialii mamua a@ e ka hal@ hookol@kolo e pili kokoe loa ana m@ ke alanui, i kaawale kahi o ke alanu@ nona ke akea i manaoia he S@ kapua mai kekahi aoao a i kekahi o ke alanu@ Moi. O na kumulaau na lakou i ho@ mah@malu a i kahiko hoi i ka p@ @@ kini o Kawaiahao a i ku ai no na ma kahiki lehulehu i hala a e pili kek@@@ loa aku la h@i i ke alanui Moi, e le@ aku ana lakou, na kupololei loa lako@ ma kahi o ke alanui e hanaia aku ana me ka hoonee pu ia @e o ka pa pohak@ iloko @@a kahi o ka iwakalua Kapuai,  pela ma ka palaau mawaena o na alanui Rikeke ame Moi, he ewale kapua o ke kahua o ka pa alii e lilo mai @@ no ke alanui: o ka pa pohaku ma kihi hikina o ka pa luakini o Kawa @hao kekahi e hooneeia ae ana iloko he umi-kumamalua kapuai mai ke kil@ ae mauka ka mee o ka pa iloko a e h@ lo kapahahi ana ahiki i pa puka p@ ma ka aoao hikina o ka luakini. I@ lehelehu na wahi e hoololiloliia ana m@ ka Manawa e hoomakaia ma ai k@ hana ana i @@ alanui o ka ap@@@ Kakaako.