Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 24, 17 June 1921 — Page 3

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA AHAHUI KAMEHAMEHA MA KAWAIHAO

 

Kakau-ia e J. K. Mokumia

 

            Ma ka hora 9:40 a.m. o ka Lapule Iune 5 nei, i hiki aku ai au ma ka rumi halawai o ka hui e oleloia nei ua hiki mai kekahi mau lala; oiai au i hiki aku ai no ke kii ana aku no ia i ko‘u aahu o ko‘u kulana oiai ua pilikia ia kekahi wahi o ko‘u kino, a holo loa aku la au mo kahi i kauohaia ai.

            I ko‘u hiki ana aku me ka‘u alii-wahine, na piha maoli omua iho o Kawaihao i ua makuahine, ame na makuakane iloko o ko lakou kulana like ole; ke mana aku oe me he la ua hoihoi hou ia mai na la a na alii hanau o ka aina, oiai o kela manawa aia no ia i ka hora 10 a.m.; aka aia mau no ke komo mai la na lede ame na keonimana.

            Oiai au e kali ana i ka hui i aleloia ae la i hoohoia ae ai, eia ae ka hui Kamehameha ke ka‘i mai nei; nolaila ua loaa he manawa maikai no‘u e hooponopono ai no‘u iho e komo @@ aku ai iloko o ka halepule o Kawaihao, a i ku™ komo pu ana aku me lakou, a ka‘i like mai, aia au ke mahalo la i ka nani o no mea apau, aia o Kaahumanu me kona nani, Ka Hale ka hoi o na Alii me ko lakou nani; ka Hui Kalama no hoi me kona nani, ka Hui Oiwi no hoi me kona nani; ka Hui Poola no hoi me kona nani; ma ka nana aku me he, la na like maoli no me ke anuenue ka pipio mamua iho o Kawaihao i ka nui maoli no o ka u‘i ke nana aku.

            Ua manao au o ka u‘i owaho, o ia ka oi, aka i ko makou komo ana, ahiki i kahi i hookaawaleia ai, ame ka hoonohonohoia ana mai o na hui, ke nana mai oe, me he la, aia iloko o kekahi imu-ahi, pele nui e a ana i ka nani o na waihooluu like ole apau; e kau ana ma na poohiwi o kela ame keia lede, a pela no hoi me na keonimana, a o na leia-i hulu melemele no hoi ame na lei hulu melemele me ulaula, i paukuku ia iluna o na poo.

            Nolaila i ka hoohui ana i keia mau nani i kahi hookahi, ua like me ka ha‘i ana mai o ka pele o Kilauea i ka po me he nalu la, i ka anapanapa mai, pela okoa iho la no ke ano o na mea a ko‘u maka i ike ai, a i ke kuene pono ana iho o na mea apau maluna o ko lakou noho, i komo mai ai ka makua maikai Akana Akaiko, a lawe ae la i kona kulana, oiai aia na mea apau ma kona lima i pili pono no ia la ame na hana no na ahahui oiai ke anaina e ku ana iluna, a ua makua maikai nei e hoomaikai ana i ka Makua Lani, ame ka himeni hooano mai ka papa himeni mai, i noho iho ai ke anaina ilalo o na noho, oiai ka manawa e nee ana imua, ua piha maoli i ka halepule i na hui ame ka poe makaikai.

            Aka ua nana wale aku no ia me ka maikai, ame kana olelo pololei paha kau akua, alole paha, oiai o oe he keokeo oe, aka ua like pu no kau, owau hoi he ulaula ko‘u ili, na like no kaua ke nanaia mai.

            Nolaila, ua olelo ae keia haole haku moolelo i ke kilakila o ko Kamehameha naauao ame ka manao paa i kana i koho ai, he manao paa me ka luli ole, a he nui aku na mea maikai a ke kahu i kamailio mai ai ame kona kau leo mai i na ahahui, e huki like ma ka ninau lahui Hawaii, hana ana no ka lahui, aole no ka mea hookahi elike me ka Kamehameha i hana ai, a lilo i hookahi aupuni, hookahi lahui, hookahi ma ka hana, ma ka inoa o ka lahui Hawaii, e pono e hapai ae iluna, me ka ola lahui ana, a e o aku ia, me ka ikaika mai na ahahui Hawaii apau,  a me ka himeni mai ka papa himeni mai o Kaimuki no ka hui Kamehameha, a me ka himeni lahui, i ku ae ai na mea apau a puana like ae la ia himeni, ame ka leo pule mai ke kahu mai, i hookuu ai na hana me ka maikai.

            E hoomau aku i neia hana maikai imua e o‘u mau makuahine ame na kaikuakane, na kaikuaana i kela olelo kaulana e huki like, e hoomakaukau i na manawa apau, kau leo pule.

            A i ke ku hou ana mai o ua makua maikai nei, i hoikeike mai ai oia i ke kulana o ke alii Kamehameha, kona hilinai nui ma ka hoomakaukau ana nona iho, i na mea e kaulana ai oia, a i mea e mahaloia ai oia, he nui aku ua mea maikai a ua kahu mei i hai mai ai mai kekahi mau buke i paiia, a i hoonohonohoia na moolelo, i kupono maoli o ke ola ana o ua moi nei, i kela au naaupo aka, ma kana mau mea apau e hana ai, he hilinai oia i ka hoomakaukau mau i na manawa apau, he puni paani no ua alii nei; aka o ka paani e kaulana ai oia, o ia ka heenalu ame ke mokomoko.

            Nolaila i kona lawe ana ae i na paani lealea e ike mua ana oia he mea e o mau ai ka inoa, alaila hana oia i na @@, aole i kupono i kona makemake, @ole loa oia e hana ana, ua nui na mea a ke kahu i olelo mai ai me ke koikoi o kona mau manao, kalele maluna o ko Kamehameha ola ana, e kau leo mai ana i ka lahui ame na ahahui e hana elike me Kamehameha.

            O kekahi mea maikai a ua kahu nei alelo mai ai, o ia no ko Kamehameha ilinai i kona akua; nolaila he alii hai@@@@ oia, ame ke akahele loa o kona noonoo maluna o kekahi mau kumu@@na, i kona manawa maluna o ka moku manawa o Vankouva, ia kanaka kaulana o Pelekane, i alelo aku ai hookahi no akua, oia ka mea nana i @aua ka honua ame na mea apau.

 

HE HOALOHALOHA NO NO MRS. AMIKA KEOULI

 

MRS. AMIKA KEOULI

 

Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa, Solomon Hanohano, Aloha oe:–Eia au ke noi aku nei i kou oluolu, in a he wahi rumi kaawale koe o ka hiwahiwa a ka lahui, no ka‘u puolo waimaka o ka luuluu, o ia hoi kuu mama aloha, Amika Keouli, ua hala i ke ala hoi ole mai; nau hoi ia e uwila aku i ka hikina o ka la ma Kumukahi, a ka welona o ka la i Haehae, i ike mai ai hoi ka ohana ame na hoaloha, no kuu mama aloha ua pau, ua nalo, ua moe i ke ala hoi ole mai. Auwe ka eha o kuu puuwai no kuu mama hele loa. Ua pau kuu lohe ana i ko leo o mama, e kahea mai ana e Nela e, pehea au e inu wahi waiu paha au. Auwe no hoi ke aloha e!

            Ua hanauia kuu mama aloha ma Kona, Hoopuloa, Iune 12, 1862, mai ka puhaka mai o Kaaimoku, kona papa ame Kamahana kona mama, ua mare oia me J. N. Keouli, kuu papa, ma ka la 23 o Augate, 1893, a kuu aku la ka luhi o kuu mama aloha, Mei 24, 1927, aloha, aloha wale kuu mama.

            He makuahine haipule kuu mama, he aloha ohana, he aloha i na hoaloha, he aloha ia makou i kana poe keiki me na lei moopuna.

            E mama e, auhea aku nei oe, aia aku nei paha oe i ka malu lau kope i Maunaihi, i ka mahiai, ka‘u ia e huli nei ia oe ma o a maanei, pehea la au e ike aku ai ia oe? Auwe kuu manaolana poho ia oe e mama, aohe kuu hele i ka hana a hoi mai, e noho ae ana oe e mama, aohe au i moeuhane mua e haalele mai ana oe ia‘u.

            Oiai no au e nanea ana i ka hana i kahi o Mrs. McCarthy hiki ana no o Lily K. Auld, ka peresidena o ka Ahahui Kaahumanu, a ha‘i ana i ka nuhou kaumaha, e Nellie i hele mai nei au e ha‘i ia oe o mama Amika ua hala i ka Poakolu nei mai Hilo mai nei, ke kelepona; auwe no ka hoi e, o ke ahiahi Poaha keia, na ka waimaka no e hiolo, pau ka manao maikai, ua ku a pupule maoli kuu noonoo i ka lono hoohikilele a ka puuwai.

            E mama e, hoi mai kaua, i kii mai nei ka o kuaana ia oe e lawe i Honolulu, eia ka e hele loa aku ana oe, a waiho na iwi i ka aina malihini, Aloha, aloha wale oe e kuu mama, ka‘u ia e hoonana nei i ko aloha, pehea la e pau ai, ua pili wale ia no na wahi apau me kuu mama, e pii like ana i ka mahiai, i ka ohikope, i ka hana lauhala, e mama, ua ahiahi kaua, e hoi, ua anuanu ka wai, auwe kuu manaonao i ka ike aku i kahi apau o kuu mama e hana ai. Iloko o ka nawaliwali o kuu mama ua hoomanawanuiia eia na hana apau, a na ka make i hoomaha aku la i kuu mama aloha, ua kuu ka luhi.

            Ua hoomaka ka ma‘i o kuu mama oiai oia e noho ana i Honolulu me kuu kaikuaana Miriam Napoleon, kauoha aku au ia mama e hoi mai i ka aina nei o ia hoi o ka Ua Haao, hoi mai no kuu mama me ia onawaliwali no, pii mai ke kunu, a pau, pili mai ka paupauho, a pau keu no o ka maha ia, pii mai ka pehu o kuu mama, no elua mahina me elua pule o ka uwe ana o kuu mama i ka eha a moe aku la. Auwe kuu aloha pau ole i kuu mama, ke hoomanao ae; auwe no hoi oe e kuaana e, i lawe aku nei ka oe ia mama i Honolulu a waiho i ka luna o Puea; aloha, aloha wale kuu mama; aole au, i ike i kou hanu hope, aole hoi i kou kino wailua, o ko akaku i ka pepa o ia ka‘u i ike iho.

            E ku Ua Haao e, ua pau kou ike ana i kuu mama ma kou mau paia. E ka Wainaukepoo e, ua pau kou ike ana i kuu mama i ka maalo ma kou alo. E Maunaihi e, aole oe e ike hou ana ia mama Amika, e noho ana ma kou malumalu. E malelani e, ua pau kou hii hou ana ia mama ma kou poli. E Pohina e, aole oe e ike hou ana i kuu mama Amika ma kou kapakai.

            E  ka moana nui akua, ua pau ko oukou hii hele ana i kuu mama aloha no ka wa pau ole.

            Ua haalele iho kuu mama aloha ia makou i na keiki ekolu, ua hunona ekolu, me na lei moopuna ehiku, me kona pokii kaikunane Naihe Kaaimoku, ame ka ohana e kumakena aku no kuu mama heleloa.

            Ke haawi aka nei au i ka hoomaikai nui i ka peresidena o Kaahumanu o Waiohinu ame na lala o Kaahumanu i komo pu mai me a‘u, ka mea i hooneleia i ka mama.

            O kuu mana aloha kekahi lala o ka Ahahui Kaahumanu, komo kuu mama i ka ahahui o Waiohinu i ka la 3 o Maraki, 1919. Ke waiho nei au i na mea apau na ke Akua e hoomana mai i kuu naau i piha me ka luuluu, no ka mea Nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku. E hoonani ia ke Akua ma na lani kiekie loa, he malu no ma ka honua, he aloha no i kanaka.

            Me ka Lunahooponopono ko‘u welina pau ole.

            Owau no o kana leialoha i hooneleia i ka mama.

MRS. NELLIE KEOULI KALEHUA.

            Waiohinu, Kau, Hawaii.

 

KUU TUTU UA HALA

 

            I ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Mr. Hanohano, Aloha oe:–E oluolu hoi oe e hoopuka ae ma kauwahi kaawale o ka kakou hiwahiwa i ka maua wahi puolo waimaka o ke aloha, i ike mai ai ka lehulehu mai ka hikina o ka la i Ha‘ehae a ka welona o ka la i Lehua, o ia hoi keia, kuu tutu hele loa i aloha nui ia Mr. Johnson David Keamokoilani, ua hala.

            Ma ke aumoe o ka po Lapule, la 29 o Mei, 1921, ma ka home o ko maua mau makua ma Wailuku, Mr. a me Mrs. W. N. Kahalawailua, oiai i ka nanea ame ka palaka, ua kikoo mai la na lima manamana o ka make i ka hanu hope o ko maua tutu aloha, Mr. J. D. Keamo, a lawe aku la me he powa la i ka po, a waiho iho la i ke kino puanunu o ko maua tut aloha na ka ohana e paiauma aku me ke aloha nona.

            He kupa ko maua tutu mai ka Ua Peepohaku mai o Kaupo, ahiki i ka uahi kokololio o Kula, a ka Ua Ukiu o Makawao, me ke kula wela o Kama‘oma‘o, a ke kai holu o Kahului, a hoea loa i na wai eha, a pela pu hoi me Kihei i ka uluwehi o ke kiawe ame ke one wela o na kaha.

            Ua hanauia ko maua tutu aloha ma Keoneloa, Honuaula, i ka makahiki 1846, a ua piha hoi iaia na makahiki he 75 a oi o kona hanu ana i na ea hu‘i hu‘i o keia ola honua ana, a uhai aku la ma ka meheu o ko maua, he ekolu makahiki i kaahope ae.

            Mailoko mai o laua he nui a lehulehua na keiki, a ua ohi aku ka make i ka hapanui a koe elua keikikane ame ko maua mama aloha, e u a e kumakena uku nona ma keia ao mauleule.

            He mea nui makou na moopuna iaia ame ka maua mau keiki apau, a ua pokole no hoi ka loa o Keonelio i kuu tutu i ka alo ia mai me ka hoomanawanui.

            He lokomakai, oluolu, a he heahea ko maua tutu aloha, mai ka poe ilihune a ka poe waiwai, he aloha ohana, aloha makamaka, a aloha keiki pu, a he hoa paahana pu hoi iloko o ka hana no ka pono o ka Haku Iesu, a me ia kulana oia i paa ai ahiki i kona make ana i kela makahiki aku nei, pau kona lawelawe hou ana i ka hana a ka Haku; a o kona kanuia ana ma ka la 29 o Mei.

            Nolaila e ike mai oukou i ke kupaianaha o ka make ana o ko maua tutu. Pomaikai wale ka poe e moe ana iloko o ka Haku!

            E Keawalai i ka malu he kiawe o Makena, i ka pehiia e ka ehukai, e ha‘oha‘o ana oe i ko maua tutu no ka wa mau loa, aole hoi oia e ike hou ana i kou mau paia aloha.

            Aloha hoi ke alaloa a ko maua tutu e hele hoomanawanui ai i Kihei i ke kii poi, i pono no ka lehulehu o ka home, aole loa oia e maaloalo hou ae ana ma kou mau hokua aloha no ka wa mau loa. Aloha wale!

            Aloha na lae kahakai pohaku pele o Keoneoio, kahi a ko maua tutu aloha e hoomanawanui ai i pono no kuu mama ame a‘u, aloha na lokoi‘a o Wikahi a kuu tutu aloha e kii ai i ka ono a na keiki, ua hala oia, aole oia e au hou ana iloko o kou mau wai hu‘ihu‘i.

            Aloha Puunaio, ka home pill mauna o ko maua tutu e pii ai i ka mahiai, e hoomanawanui ai hoi i ka wela o ka la, no ka makee i ka pono o ka ohana, ua hala, ua pau, aole oia e maaloalo hou aku ana ma kou mau keena; auwe, aloha wale!

            Ka piina ikiiki o Kalauolapa, me na a hanai holoholona a ko mau tutu e hele ai, o ke aka o ke kino waihua ka oukou e ike iho ana i ka maalo aku ma kou mau paia panini, aole nae o ke kino ola o ko maua tutu aloha, oiai, ua hala oia, ua hoi i ka home maha ma-o. E uwe no au ke hoomanao ae ia oe e tutu hele loa, no kau mau hana maikai ia maua.

            Ua huliia ke ola no kuu tutu ma na wahi apau, i loheia he ola, aka aole nae i oluolu i ka mea Mana Loa, ka haawi ana mai i ke ki o ke ola hou, e hiki ai iaia ke hoolana mai i ka manao, a ua kulike me ka olelo a‘o a ka Baibala, o ke ola o ke kanaka ua kaupaonaia ia elike me kona mama ana, a he mahu hoi ia i, pu-a ae a nalo iho.

            O ke ana naauao o keia ao, ua hele aku ia ma na meahuna apau, aka o ke ola a ke Akua i haawi makana mai ae i ko keia ao, aole loa he mea ola i ike ia mea, oia wale no. No ka lepo ka lepo, a e hoi aku no ka lepo i ka lepo.

            E Kaahumanu i ka uluwehi o ke kaona o Wailuku, kahi a kuu tutu i hui pu aku ai ma na hooponopono ana o ka aha mokupuni, aole oukou e ike hou na i kona helehelena, aole hoi i kona leo maloko o kou mau paia keokeo no ka wa pau ole, oiai ua waiho mai oia i na @aua o keia ao luhi nei, a ua hoi aku i ka home mau o na mea apau.

            Ke waiho nei au i ka‘u mau hoomaikai palena ole imua o ke Akua mana loa, oiai Nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku.

            Ke haawi pu nei hoi maua i pa hoomaikai pu ana i na makamaka, na hoaloha ame na makamaka Kepani, ka poe na lakou i haawi mai i na makana pua no ka hoowehiwehi ana ame ke komo pu ana mai iloko o ko maua hora o ka ehaeha ame ke kau@ha luuluu, no ko maua tutu aloha hele loa. Auwe minamina wale.

            O maua iho no me ka aloha pau ole, ame na keiki oniuhua kepau o kou papapa‘i ka welina.

            MR. & MRS. M. E. BENJAMIN.

            Wailuku, Maui.

 

MRS. H. SMITH UA HALA.

 

            Ia oe e ka Lunahooponopono, Aloha kaua:–E oluolu mai oe i wahi kowa kaawale o kau nupepa na‘u, o ka mea a‘u i ha@p@ mua ole ai, oia hoi, ua haalele mai kuu hoaloha, oia hoi o Mrs. H. Smith i keia ola ana, a na ia ohana o maua i hoike mai, oia o Joe Aka.

            Ua hoohikileleia ko maua noonoo, a o ke kaumaha ka mea i loaa ia maua ia manawa pokole no.

            I Kauai aku nei no au i kela mau pule aku nei i hala, a hoi mai nei i Honolulu nei, aia ka o ko‘u ike hope ka ia; aloha no!

            O kana aliikane he hoaloha pilipaa mau no ka‘u kane, i na makahiki ae nei i hala.

            Ua pili paa ia ko makou noho ana ma Puuhi Mill, Koloa, Kauai, mai ka manawa i hoomakaia ai e kukulu ka halewili o Koloa, i ka 1913 ahiki i ka 1919, kaawale mai maua mai ia laua mai, no ka mea e noho hana ana ka maua aliikane a o makou wale no na Hawaii e noho ana ia manawa iwaena o na lahui e ae, mai ia manawa mai ua lilo makou me he mea la he mua a he muli.

            Ua hele pu ia e makou i na wahi apau o Kauai, e laa e ka ono o kahakai o Mahaulepu ahiki i Ahulua; ua pau ia wahi ia makou i ka hele pu ia, pau ia ono a haule aku la no i kahi kai @ kamaaina, o ia o Poipu beach, kahi lauoio me limu kohu, a hala ae ana ia manawa a pela aku ana. Aloha no ia laekahakai e hele pu ana me na keiki a makou, aia ka e haalele mai ana oia ia ono poina ole ana i kona mau la ae nei i hala; a waiho mai oia i na mea apau loa, i mea na makou e hoomanao mau ai nona.

            He mea hiki ole ia makou ke poina, no ka mea, ua waiho mai oia ia makou nei me na manao hoalohaloha, aia ka e haalele mai ana a haalele pu hoi me kana kane i aloha nui ia eia, mai ko laua beritaia ana ahiki i kona hopena, a na ka make i hookaawale ae ia laua, a haalele pu mai i ka laua mau keiki, ka mea i hooneleia e ka makuahine me elima keikikane e ola nei.

            Nolaila ua lawa keia mau wahi manao aloha i kuu hoaloha poina ole, a in a he wahi kikohukohu ma keia mau laina aloha a‘u, e kala mai no, no ka mea o ka mua loa keia i hookomo ai i ka Nupepa Kuokoa, malalo o ko‘u manao iho, no kou piha loa i ke aloha.

            Nolaila ke haawi piha aku nei maua i ko maua hoomaikai palena ole i na lani kie@e, a malu noi ma ka honua nei, ka mea nana i lawe aku a e kanikau aku iaia me ke aloha pau ole.

            Ke haawi pu nei no maua, aloha i ka mea i hoonele ia i ka wahine, na keiki, ohana ame na hoaloha i hele i kona hoolewa a pela me na lahui e ae.

            O maua iho no keia mahalo iho, MR. & MRS. KAAIOHELO MAKUA.

 

MALEI SONG

 

            O ka honi papalina,

            Umii paa a ka ipo;

            Ko maka ka‘u hiaai,

            Ka mohala pua i ke alo.

                        Chorus

            Upu iho upu ae ka manao,

            A e honi no au i ke ala;

            Honi iho honi aku honi ae,

            Honi au a honi hoomau.

 

            Ka haupu ae a loko,

            I ka wai mapunapuna,

            O ke koi a Kawaihao,

            Hoa hele o ke alanui.

 

            A he nui no Ihiihi,

            Me ka noa o lei onaona,

            He hiapo kau umauma;

            I ke alo o ka malihini.

 

            Ka mohala a ke Koolau,

            I ke alo o Makapuu;

            Lei ohu leo o Malei,

            I ke ao liko o ka lani.

                        Hakuia e SAM KUPU.

 

            LONG BEACH, Cal., Iune 6.– O na kumukula i holimalimaia ma na kula aupuni maloko o Long Beach e puhi paka ana, e pono lakou e kakau i ko lakou inoa maluna o ka palapala hoohiki e haalele loa ana i ke puhi paka ana, o keia ka rula i kauia e ka papa hoonaauao. O ka hoole ana e hooko i keia e ukali mai ana ko lakou hoopauia aku.

            Ua ukali mai keia apenoia ana mahope iho o ka lawelaweia ana o kekahi hana ku-e i ka paka e ka ahahui ku-e i ka paka ka ahahui nana i hoakaka ae ma kekahi manawa i hala aku nui ke hoopauia mai neii e ka papa kekahi mau kumukula puhi paka.

 

            O keia ke kii o ka hui hookani pila a Ernest Kaai, e kaahele mai la ma Java me ka nui o ke ohohiaia. O ka lakou paani ana, e na malihini kaahele honua. E hala okoa ana kekahi mau @ ahina loihi i keia hui himeni ma ke kaahele ana ma na wahi like ole, ma mua o ka hoi hou ana mai no Hawaii nei.

 

KA HUI HIMENI A ERNEST KAAI MA JAVA

 

            He mea hoohauoli i ka manao o ko Hawaii nei poe, ka lohe ana, aia ka hui himeni me hookahi pila a Ernest Kaai ke hoolaha mai la no Hawaii nei, ma ka lakou hana hookani pila ma Java, a ua lilo hoi na mele Hawaii i mea na na malihini e hoohihi loa ai ma ka lakou mau wahi apau e kaahele ai.

            He laka ka Mr. Ernest Kaai o ke kakau ana mai nei, ma ka la 27 o Aperila, mai Soerabaia, java mai, e hoike mai ana, i ka nui o ka wela ma Java i keia manawa, elike no paha me ka wela o Hawaii nei i keia wa, aka nae he maikai no ko lakou noho ana ma kela wahi, me ko lakou hoomau no i ka paani ana, ma na po apau, ma loko o na wahi like ole. E pau ana ka lakou aelike iloko ae nei o ka mahina o Sepatemaba, alaila nee aku lakou no na wahi okoa, a wahi a Mr. Kaai, he manaolana kona e hoea loa aku ana lakou no Inia, Kina, e hala ai he manawa loihi ia lakou ma kela huakai.

            E haawi mai ana oia i ka mahalo ia Mr. Charles Crane, ka lunanui o ka Nupepa Kuokoa, no na nupepa Adverstiser, e loaa mau aku ana ia lakou, a he mea hoohauoli i ko lakou manao, ka heluhelu ana ihola na meahou pili ia Hawaii nei. 

            E hoakaka pu mai ana oia i ka mahalo o na malihini i ka lakou mau himeni me ka lakou nui hooka@i pila, no ka mea ma na wahi apau a na malihini i kaahele ai, a i lohe ai no hoi i kekahi mau hui himeni, aole a lakou hui himeni oi aku o ka hoohihi o ka manao, elike me keia hui himeni mai Hawaii aku nei, a he mea hoola@@ keia i ka manao o na keiki o kela hui.

            He maikai ke ola kino o na keiki apau, pela hoi me kona ohana ponoi iho. Ua hoohalai kekahi mau manawa lehulehu e lakou, ma ka maikai ana i na hokele ma na kuahiwi, ame na wahi auau, ma keia ano iho la, i nui ai ka lakou wahi i ike o ka aina, a ike no hoi i na mea e hoohauoliia ai ka manao; me ka hoea ana i na wahi oluolu o ke ea, iloko o keia wa wela.

 

KA LA KAUPUA MA WAIANAE I KE KAIAULU.

 

            I ka Lunahooponopono ahonui o ke Kuokoa, Solomon Hanohano; Aloha:–E oluolu mai i wahi kaawale o kau pepa i ohohia nui ia.

            Ma ka Poakahi, Mei 30, ka la hoi i hookaawaleia no ka hoomanao ana a kela ame keia no na mea aloha i hala aku ma ke ala mau o ka honua, ma ka hoohiwahiwa ana me na pua. No ka wa mua loa, ua kaa i ke kula o Waianae nei ka wehe ana i na hana hoohiwahiwa, ma keia apana, a he mea hou no hoi ia e hauoli ai ka maka ke nana aku.

            Ua ha‘iia mai i kou meakakau, he mau manawa ka mamua ae, ua hui a kukakuka iho la na kumu o ke kula o Waianae nei, no ka noonoo ana i mau mea paani na na kamalii, ame ke kukulu ana i ke kiahoomanao o Mrs. Reba K. Nobriga, ka wahine a ko lakou pookumu i aloha nui ia, a i make ma ka la 20 o Ianurari, 1921, kekahi no hoi o ko kakou hoa kumu.

            Nolaila, ma ia kukakuka ana, ua hooholo lakou e weheia i ahamele, a mailoko mai o na loaa e hooliloia i $100 no ke kiahoomanao, $10 no ka pua e kau pu ai me ke kiahoomanao, o ke koena iho, e kuaiia i mau mea paani na na kamalii o ke kula.

            Nolaila, ma ka po Poaono, Mei 21, 1921, ua weheia he ahamele e na haumana o ke kula iloko o ka ulumahiehie, malalo o ke alakai ana a Lowell K. Kupau, kekahi o na kumu o ke kula, ka polopeka hoi o ke Kaiaulu ma na hana hoeueu a hoohauoli, a loaa iho la na dala he $168.90.

            Mahope iho o keia ua hui hou no na kumu, a malalo no o ka Lowell K. Kupau mau hoakaka a hoalala ana me ka noeau, ua hooholo lakou me ka lokahi e ka‘ihuaka‘i na haumana o ke kula ma ka la kaupua, Mei 30, a ma ia la no hoi e kukuluia ai ke kiahoomanao o Mrs. Reba K. Nobriga.

            Nolaila, ma ke kakahiaka mamua ae o ka manawa e ka‘i ai ka huaka‘i, ua ikeia aku na kamalii iloko o ko lakou mau kahiko nani, me na manao ulumahiehie, me na huihui pua ma na lima, e holo ana ma na alanui me ka hauoli, a akoakoa aku la maloko o ka pakula; a oiai hoi ka poe mea ilina e kauana i na pua ma na pa ilina like ole, elike me ka mea maa mau.

            I ka hiki ana i ka hora 11:30 a.m. ua ka‘i ae ka huaka‘i mai ka halekula a komo ma ka pa ilina o na Kepani, me ka have nui a nani o ke kula mamua nona ka hua palapala i pa‘iia me ka noeau, Waianae School, me na have Amerika hoi he 14 e pulelo like ana i ka welelau makani, mai mua a hope o ka huaka‘i, me ka hiehie nui.

            Mahope o ka have o ke kula ke kumupoo Mr. R. Nobriga, me na keiki a laua; o Mrs. Ruth Wilson ame Miss M. Cabral kekahi o na kumu; he kahunapule Kepani, Rev. Sugimoto ame Lowell K. Kupau, ke alakai nui o ka la mahope mai huaka‘i.

            Ua ka‘i aku ka huaka‘i a komo ma ka ilina o na Kepani, ku iki malaila, mai ia Rev. Sugimoto mai, he wahi haiolelo pokole, a pau ia, mele ae la na haumana i ke mele "Kuu Aina Hanau E,"pau ia emi mai ka huaka‘i a komo maloko o ka ilina o na Pake; o na kaikamahine elua a Ako pake i make, lawe aku la laua i na pua a kau iho la ma ka he o ko laua papa; a mele ae la na haumana i ke mele "Kuu Aina Hanau E," pau ia ka‘i mai la ka huaka‘i ma ke alanui e iho ana no ke depo o Waianae ahiki ma ke kihi o ke alanui halepule, huli ae ka huaka‘i a hoopuni ae la i ka he o ka lakou kumu i aloha nui ai, Mrs. Reba K. Nobriga, a mele ae la i ke mele "Kuu Aina Hanau E," pau ia pule mai ia Lowell K. Kupau mai, a pau ka pule, he haiolelo no mai iaia mai no ma ka olelo haole, e hoakaka ana i ke ano o keia la nui; a i ka hiki ana o ka haiolelo ma kahi e hoalohaloha ana ia Mrs. Reba K. Nobriga, oiai o Mr. F. Nobriga me na keiki ame ka ohana ame na hoaloha e ku pu ana, ua hookaheia iho na waimaka ma ko lakou mau papalina; i ka pau ana, ua kukuluia ka pohaku kiahoomanao me na huaolelo e kau ana, "At Rest In Heaven. Mother. Reba K. Robriga." Himeni ka papa himeni wae o ke kula i ke mele "The Lord Is My Shepher," pau ke mele kauia na pau, a mele ae la ia "Aloha Oe," ame "Hawaii Ponoi."

            Ua malamaia keia mau hana iloko o ke anoano ame ke eehia, a he ku i ka naauao na hoolala ana; pau keia, ua nee aku ka huaka‘i no ka he o Mrs. Kaliko Brown, ma ka aoao hikina o ka halepule, kekahi no hoi ia o na kumu o keia kula, he wahi haiolelo pokole mai ia Lowell K. Kupau mai no, a kau ia na pua, a himeni ae la ia Aloha Oe ame Hawaii ponoi, pau keia, nee aku la ka huakai no ka he o Mrs. Susan Kekela, kekahi no o na kumukula i make, he haiolelo pokole no mai ia Mr. Kupau mai, a mele ae la ke anaina ia Aloha oe me Hawaii Ponoi.

            Pau na hana ma keia pa ilina, ua ka‘i aku ka huaka‘i no ka pa ilina o na Kakolika, oiai makou e kahi mai ana me na manao ohohia no keia mau mea ano nui hou i ike ole ia mai mua mai, ua komo mai ka huaka‘i a ku iho la mawaenakonu o ka pa, kauia na pua, a haiolelo mai la o Mr. Kupau imua o na haumana, e haawi ana i kona hoomaikai no ke komo ana ma na hana o keia la me ka hauoli; pau ia, he wahi haiolelo pokole no mai ia Mr. F. Nobriga mai, e haawi mai ana i kona hoomaikai ame kona aloha i na haumana no ka hele ana mai iloko o na pa hana ka‘ihuaka‘i o keia la ame ke kau ana i na pua ma ka he o kana wahine, a pela no hoi ma na pa ilina apau; pau ia, ua hookuuia ka huaka‘i me ke mele ana ia Aloha Oe ame ka hauoli o na mea apau e akoakoa ana malaila.

            I ka nana ana a kou meakakau i na hana i hanaia, he ku i ka naauao ame ke ano Kristiano na lawelawe ana.

            Ke manzo nei au, he hana maikai a ku no hoi i ka naauao, ka hoomau ana aku i keia hana i kela ame keia makahiki e nee aku nei. Me ka hoomaikai a nu ia oe ame kou mau limahei o ka papapa‘i Kou mea kakau, KIU WAHINE O KE KAIAULU.

 

MAKE IA HAOLE KAMAAINA O HAWAII NEI

 

            Mahope o ke k@ama‘i ana no kekahi manawa loihi ae nei i hala, i pauaho, mai ai ia haole kamaaina o Hawaii nei o Wiehman, kekahi o na hui kahiko. Henry F. Wiehman, o ka hale kuai lako gula o Wiehman, kekahi o na hui kahiko nei o keia Teritore, i keia ola ana, ma ka hora umi-kumamalua a o@, o ke awakea o ke Sabati nei, a ma ka hora eha o ka Poakahi ae, i malamaia ai kona anaina hoolewa.

            Ua hanauia o Mr. Wiehman ma Kelemania i ka la 25 o Feberuari, 180@, iloko o kona manawa he elua makahiki wale no, i holo mai ai oia no Amerika, ua hoonaauaoia oia ma Amerika, a i ka makahiki 1887, i hoea mai no Honolulu nei, a kukulu ae la i ka halekuai lako gula, mai ka liilii mai, ahiki i ka nui ana.

            Ma ke ano uila wale no i hoolilo ai o Mr. Wiehman ia Honolulu nei i home nona, no ka mea o kona kumu o ka holo ana mai no keia kulanakauhale mai Amerika mai, no ka noho hana ana malalo o ka hui o Spears & Pfeiffer, a ua paa kona manao e holo aku no Aferika Heema, loaa e nae ke kauoha iaia mai ka Moi Kalakaua aku, e lilo i mea kakauhua no na medala hoohanohano ame na hana hoonani, o keia ka hana nana i kaohi hou faia ihope nei, ahiki i ka hooholo okoa ana o kona manao, e kukulu ae i halekuai lako gula nona.

            Ua komo oia ma ke ano hui me Gomes, no ke kukulu ana i ka halekuai lako gula mua loa, ma keia kulanakauhale, a ia ka elua o ka makahiki e ke ku ana o kahui, na lilo holookoa mai ka halekuai iaia ma o kona kuai ana aku i ke kuleana o kona hoa hui.

            No kekahi mau makahiki lehulehu ae nei i hala ua loaa o Mr. Wiehman i ka ma‘i puupaa me ka ikaika loa ana mai o ka ma‘i, iloko o ka mahina o Okatoba o ka makahiki aku nei i hala, ahiki i kona hoihoi okoa ia ana nololo o ka Halema‘i Moiwahine. 

            Ua loaa mai nae ka oluolu iaia mahope mai eia nae, he kulana ma‘i no kona me ke kakali aku o kona mau hoaloha, o ka hoea mai o kona hopena, i na wa apau, aka nae, o ka mea nana i hookahala loa aku i ko lakou manao, o ia no ke okipuia ana ae o kana huakai i Amerika maluna o ka mokuahi, no ka imi ana i ke ola, eia ka e ko ole ana ia manao on a.

            He ekolu mau keiki a Mr. Wiehman me kana wahine mua, he hookahi keikikane, me elua mau kaikamahine, a ua mare  hou no oia no ka elua o ka manawa, mahope mai o ka make ana o kana wahine mua, me kona haalele ana iho mahope nei, e kanikau aku nona.

            I loko o ke au o ke aupuni moi, ua hoounaia aku o Mr. Wiehmana, he komisina i ka hoikeike nui i malamaia ma Kikako, i ka makahiki 1893; na ike oia i na loli ana o na hookele aupuni o Hawaii nei mai ke aupuni moi mai ahiki wale i ka lilo ana aku o Hawaii, malalo o ka hoomalu ana mai a ke aupuni o Amerika Huipuia.

 

KA LA O NA KEIKI MA KAWAIHAO

 

            Ma ke Sabati i hala iho la, Iune 12, i malamaia ai na hana hoomanao no ka La O Na Keiki, ka mua loa iloko o ka moolelo o keia au malamalama, maloko o Kawaiahao, he mau himeni mai na pokii mai, he mau manao paipai mai ke kahu Rev. Akaiko Akana, mai, a he elua mau babe i bapetizoia ma ia la, na hana ano nui i lawelaweia.

            Me ke awai i hooluhiehuia me na pua nani ame na launahele uliuli, a imua hoi o kekahi anaina nui o na hoahanau ame na makaikai e nana aku ana me na manao ulumahiehie no ka ike aku i na keiki, ka hanauna hou o keia au, a o ka manaolana hoi o ka lahui Hawaii ma nei mua aku, e lilo lakou i mau panihakahaka a i mau makaainana maikai iloko o ka nohona lahui, ka poe e kauia aku nei na iini ana e lilo lakou i poe hoolaha a hookawowo i ole ai e ko na mea e i ka palina aloha o Hawaii ma nei mua aku, i mele mai ai na keiki me ka nani o ko lakou mau leo, ame ka paanaau o na haawina i aoia ia lakou, a he ku i ka nani ko lakou mau leo, ko lakou mau halehelena ame ko lakou mau aahu, e like me na pua nani e ahu ana me luna o ka awai, pela no ko lakou mau helehelena ohana a ui ke na@@ aku, o uka iini mau e mae ole lakou e like me na pua.

            Mahope iho o ka pau ana o na haawina ame na himeni i hoomakaukauia na lakou, elua ma@ bebe i bapetitizoia e ke kahu ma ia la, hookahi o laua he moopuna na Mr. James Pohina o Pauoa, a o kekahi na kekahi o na hoahanau o Mrs. Peter N. Kahokuolana.

            Na ke kahu kekahi mau olelo no waiwai nui i na opio ame na kanaka makua pu, a ino no ka malamaia a hookoia aku o ia mau oleloa‘o e hua a@@ o na anoano i luluia aku maloko o ka lepo momona. Maluna o ke kumuhana "Hoopakele" ma ka olelo Beritania na olelo a‘o a ke kahu. Maluna o ka manao mua, e "hoopakele i ke kino"; ka lua, hoopakele i ka "noonoo"; ke kolu e hoopakele "i na mea maikai e ae a pau e noonoo ae ai".

            Ua hoopauia na hana o ia kakahiaka me na manao hauoli.