Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 27, 8 July 1921 — KA HUAKA'I A NA KEIKI KIPIKOA NO KA IPUKA GULA O KALEPONI. [ARTICLE]

KA HUAKA'I A NA KEIKI KIPIKOA NO KA IPUKA GULA O KALEPONI.

(Hoomauia mai.) O ka Poakahi keia, Mei .'»0, eia ma kou ke holo nei ma ke alahele N. E. 0 na hioliiona o koia la he malie mai> kai me ho wai l:i, lie laumania hoi kn moana ine he moena pawehe la o Mokuleia, o keia ua like no a like me ka u'a nahunahu hoehaeha ili, a hoomanao wale ae la no au i ka aina ame ka'u rt.ni mea aloha. 1 Eia nae e pii mahuahua mau mai ana ka hu'ihu'i, aole nae hoi i ka nui loa, aka ua lawa ia no ka hoike ana mai ,ia'u ame ka'u poe keiki, eia makou ke hookokoke aku nei i ka ipuka gula 0 Kaleponi. He 20 ihinuke koe kani ka hora 5 a. m., oili mai la ka la, auwe, he nani ke nana aku, he ula hoi kona hēlehelena ke narta aku ēlike me ke a ike ilio i keia mau mea kamahao loa i ko'u mau maka, a ke Akua i hana ai, a hoomanao ae la a.u Nona, oiai e ku'ann mn ka aoao'o )ka palekai, a'u i olelo ae ai ma Kona 'inōa nia Kona inoa laahia loa: O Ōe no kuu alakai, aole loa a'u mea e nele ai; a ia'u e nana ana i keia mau hiohiona nani a ko'u mau maka e ike nei,'me ka lana mai no hoi o ke pa'imalau apuni l na aoao o ka mOku, kela mea wewela ke pili mai i ka ili, ma keia wahi a'u 1 ike ai he nunui maoli, paa pu ka moana, a loaa pu mai la no hoi ia'u ke kauoha mai ke aliiiHoku mai, ka malamamoku ekahi, do ka'u hana, oia hoi iloko o ke keena wiliki, .kamana ame ka hoomaemae ana i ka oneki, kahi o'na waapa i kau ai. Nolaila mahope iho o ka pau ana o ka makou ai ana, mahelehele aku la au i ka'u poe ke*ki no na wahi i makemakeia, he 36 a'u poe keiki hhana i keia la, a he hu no hoi k« aka ia'u ame ka'u poe keiki, he kakaikahi loa o lakou e noho ma 'kahi o ka hana i makemakeia, o ka hapanui i ka hana, i ka hele a maalea mni la no hoi keka- . hi, a nana nk^oe, aia ma kahi oka ohua kahi i noho ai, o na wnhi kapu o ka moku, he mea ole-ia ika 'n y»oe keiki, he lilo na aliimoku i mea paani ia . e lakou, owau iho la ka ilina a na aliimoku e 'hele mai ai e olelo, e kauoha i au i ka'u poe keiki, aole e hele ma kahi i hookaawaleia no na ohua.

Hu'huaku la no hoi au ia lakou mc ke a'o pu aku, eia nae he mea akaaka wale ia mai no ia e keia poe keiki eu nui wale a Kane, aole nae a'u mau ahewa ana no lakou, no ka mea ua hoohauoli mau mai lakou ia'u. Hora 10 a. m., ike makou i ka mokukoa i holo e mai ai mamua o makou, Jca Buford, a haalele ia oia e k'a u'i nohoa Wilhelmina mahope, me balala la, ke r jkakaa i ka moana, a loaa mai la ia'u ke kauoha mai ke aliimoku mni, aole e hana ia hapa la, no ka la nui. ' Haupu ae.la au o ka la kau pua ka keia, helelei iho la ko'u mnni waimaka, no ka hoomanao ana ae i ka he o, ka,'u aliiwahine Mrs. S%rah Kainoakupuna Kane, e moe la me ka maluhia i ka ilina o Kawaiahao. Kauia ae Ja paha na he apau i ka pua, o ka he hoi o ka'u mea alōha, nele iho la, aohe wahi pua, a ka puuwai aloha e haawi iho. nona. Me keia m'au hiohiona imua portbi o ko'u mau maka, ua hoolu6lu, loa j/ ko'u uhane me "ke kaumaha pu c*'kr l oiai i na apjpiu^ le Wa au i poina nona, i ka H6<r® nfto mau ana i wahi pua no Ttdna W"* *^ e » he oiaio ; ua 'hala oia i ka' / a koe hoi au ams na kiahoamanao# 0 * 11 * ol ° pona, oia no na hua H ona P IV liaka i waiho iho fli,na'u,* a mea H ana e malama i knu -inpij^ a keia e <pku, ka'u ma'u ; 0 ko n Wu la. u'i, G. & Jr -? ame A» £ ,K»»e,' aime moopuina, §īrah M. K. K'a/ 'ka hua ponoi hoi' « ka'u hiapo,yia e hoonui a iooma^

huahua aku i ka'u mau mamo ma koia nnia iiku. Me Ueia mnu noonoo kuamaha iloko n'u, ho'iho'i hope aku la au i ka'u man hoomanao ana no ka aina, knufcnu wale ae la no au i ka makani a'u hoi i 01010 ai penei: E na ahe lan makani o ka hikina akau e pa nei, e loaa hoi ia'u ke ahonni nme ke aloha ia, e ka inea kino ike maka ole ia, a ke Akua i hana ai, laWe 'aku hoi oe i kuu alolia ame ka'u wahi a ma na pepeiao o ka'u mau 'leialoha, ha'i iho hoi oe: Eia ke aloha o kn olua papa mai ka moana mai, kana moopuna hoi artie ka hunona; e hoomanno, mai poina i wahi pua no ka he o mama, ko olua luaui makuahine. He oiaio i kuu hooki ana iho i kein man wahi leo kaukau a'u, pohina ae la ko'n mau maka i ka wnimaka, ■ hele mai 'la ke aloha o ka'u mea i aloha ai a 'papale i kuu maka, me he la e uwe mai >na ia'u, me kahi huaolelo j maa i ko'u I 'mau pepeiao. Aloha no hSi kaua. Ku iho la au e nana/ eia nae, he 'makani wale no ka'u o hoomaopopo la ame ka ili laiimania hoi o ka moana, e waiho mai ana mamua o ko makou 'alahele, aohe ike wahi ao nina ia akii, he kai wale no mai o a o ,a ka ihu hoi 0 ka Wilholmina e palau ha'a ole ana 1 na ale apiipii o ka moana, ka ipo aloha hoi a na keiki kipikoa Hawaii e alo pu nei i ka Ipiika Gula o Kaleponi, i ka hauoki hoi o Maleka, hooanuanu ili eha oe in.'u, kaomi malie! He oiaio, o na hoomanao aloha i loaa ia'u ma keia la, aole loa au e hiki ke hoopoina, koe wale iho no eia .*iu i ka moana, ka aina lewa i ke kai, aohe a'u mea e hana ae ai,.he hookahi wale iho no, ke aloha o ka'u mau keiki e au pu noi me a'u i ka inea o ka moana, a pela hoi 'ko'u aloha no'u iho ame ka'u mau mea aloha a'u hoi i hoomanao ae ai i koia wnhi himeni i alohnin o

Hawaii: Na kc aloha i hanai mai, I kuu la pololi hoi; Na ka hali'a i hooinu niai, I kuu la makewai hoi. Na ka hoene o ka leo o ka pila ame ka hauoli o ka'u mau keiki i ae i ko'u puuwai kaumaha, a he nui k/ hauoli ma. keia la, hulahula haole, V 3 laku'i, pelepele ame ka. hookani jr \ iluna ona kaula eono oke gita, a wale aku, ua le'ale'aia ahiki i iy ora p aumoe, akahi no a hoi na w/ a^au e hiamoe, ahe lohe maoli a ]iv! 0 J*- U ika olelo aka haole, o n &/~ \ a waii, ua piha loa lakou Ca . ua hiki ia lakou ke hooltd?p ka P ila a himeni ika manawa hooy ' a 00 ' pai walq «iku no ka'uA " olel ° pu aku, okeea o Haw/ kmi aina al °* ha, ua piha me ka /™lodina o na meakani, e lohe ana/ 1 ke ao amc ka po, aole loa ona ** nalohia ai » a ua hooia pu m-ai,. kā/ ia ux ka oiaio 0 ka'u mau oW no ka mea > ua ike , , /"i ahaaina a lakou i lakou ma na / J* e *aona o Honolulu. hele ai, nokcr Pau ae la/ na 0 la ? 01 u 1 ~ me kuu hoomanao mau la au e hor , i kuu a\T x ' no mea ' a 110 \kua* loa o u mea e nele ai ' a 113 uleia'l/ la 06 iwaen a o P oe m° moe ana apuni ko .ma'kou yf'yi lu&wiia niai ai. /ke kakahiaka Poalua, Mei 31 keia, /holo nei makou ma ke alahele E.P.N. kahi makani uuku hoi e oaniani mai ana mainua o makou, o na hiohiona o •keia la, .he umamalu, me kalii kualau heleuluulu, "kela makani nuhele o ka me. ka pii pu mai no hoi o ka hn'ihu'i me he ipo manuahi la i. ka o'eo'e i ka piliaoao, he mea ia i na keiki Hawai,i he wahi lahila'hi wale no i ka ili, • a hoi e holpholo mai ana 6ka oneki me na kuka loloa ioihKpuh^hana, jnc na lima iloko o a kekah'i haole hoi i ai ia'u: ( , "Pelrfa la keia poe fkeiki. Hawaii, j o lakou ike ikeauu, a ua, ftele mua no paha lakou i Amenka!"

Eia hoi ka'u: "O makou apau loa, he poe malihiui wale no, akahi no makou a hele i'ke anu o Amervka, eia nae o ke anu o keia wahi, he like no ia me ka wela o ko makou aina," nui ka aka 0 keia haole ia'll i kuu olelo aku pela, no ko ia la aka mai ia u, olelo hou aku nei aii: "Inii oe i ike i na keiki Hawaii aunu kai ma ko'u aiua, he hiki ia lakou ke noho iloko o ke kai a po ka la, aole lakou ike ike anu." Pau no ia o ka akaaka ana o keia haole ia'u. Ua loaa mai la ke kauoha i'u no ka hoamakaukau ana i na bumi huki ukana, no ka mea ua kok»ke makou i ka aina ; haawi aku la au i kuu ae me ko'u, pale ole i*na kauoha a na aliimoku, oiai nae au e nana la, aohe ike wahi ao'aina ' ia aku, no ka paa i ka noe, ua loaa] mai la hoi keia kauoha mamua o ko makou ai ana, o ia wahi aka aku no ia 1 ka'u poe keiki, o ka ai, ina makou e ai iho, o ka poe eleu no, nui no ka lakou meaai, o ka poe ano hooloio no ai

I i ka hakina a liekahi,. nulia maila no

hoi kekahi, hookeekee kekahi, hele iy la e hoopii ia'u, a hooponopono aku. au i keia pilikia, ma .ke noi hou ke kiike i hieaāi, na ka inea i ena o ka'u poe keiki, pēia'wale^

... r -_ — —, no .1« i 'hooponopono ai 1 ka*v, . • . 1 . • i-J6 kunu- . īki, ī na, w mana;vva ai apau, aolr ku'au dme ke kāniuliu '^ a ka hoomanawnnui i na a P& ?. ; , . , , i3«cie, ua pn aho ole, o īa ko'u mau r , . , . , . , i maluna o- u mai no 'hoi keia poe k<? , , . . , . i/IC, ua a'o aku ī kekani manawa, eiāi , , .. . pela wale īho , au īa lakou me >ka ily ' / ~ . , . ifie ka īke ī loaa la no au i pono ai/ , , , , i . t.i4a'u hookaai wale pu la'u, aole e hy , ~. _ ' , , ; /a poe keiki Hawau ; iho,no ke rula i/, ~ v i • v ' , , , , . 'P ke Akua pu kekahi, lehulehu, ina Wr . , . ...» , , i • , ī haawi mai īa'u kuu alakai h<y . . , , y 'naauao, no ka malama ka īke ame / , .... ' , . . . , /e keiki, īloko o ke kuiana ī ka'u/ • ~ ' ? , ~ /maluhia. kaln ame /. , , , Ho oia/ 1 aU aTia ° makou . /omaka makou e hapai i toa . inim^/^'il 0 mea °^ e * na kp'ki H il " >U 7! yhooho\o aua 'keKahi i ke kake, e Uoi kekahi i tta ka-i o ka bumi, * manawa e hoopii ai o na ī apau, aohe niea a na nliimoku e ijaau mai at, 'he'hookahi w.ile no o ka ' Jiahalo i ka hana a na keiki Hawaii. Oiai nae Ue poe kela no koluna o ka f moku, he poe wale no lakōu apau no Kawaihae, kahi o Sam Paka, aole i kau iki ka lakou wahi bumi iluna, ahiki i 1 ka waihoia aha mai o na hana āpau na'u e hana, a iā makou aku hoi, kau na mea apau iluha, me ka malie wale no i hanaia ai, kalia no hoi na moa apau, a hoike mai la ka malamamoku ia-'u, ua lawa ka hana oia la. Ho 20 a 'u poe keiki i hana ma keia la. . Hora 8:S0 ponoi o ia ahiahi, ikeia ke kukui, a hoikeia mai la ia'u he 35 mile ko makou 'mamao mai ka Faralionea Long, o ka aina miia loa hoi ia e ikeia ai, a loaa aku ka moku kukui i kukuluia i ka moana, no ka poeleele, aole e hiki, ia'u ke hoomaopopo pono i ke kulana o ka aina a'u hoi e Wiaiho nei i keia wahi ahiki i ko'u la e huli' hoi ai no Hawaii, alaila hoopau pono aku au i na nani o ka Ipuka Gula. E k\jiu ahonui mai oe ia'u, Ua m'aeele no hoi kuu mau wahi lAanamana. i ke kikoni mau iluna o ka lahilahi o ke kalaaa, no ke anu.anai no hoi keleahi; o kuu puni no o ke 'kakau i na meahou o ka'u huaka 'i, hoomanawanui | no, a hooponopono aku kaua i Hawaii, ua pae i ka aina, a ke pau pu aku nei no hoi kuu wahi kalana a'u i paa pu mai ai mai, ka aina mai, i ahona i .na. wahi apanapana pepa helelei oloko o kuu wahi buke, loaa uo ka'u Vrahi mea Ikakau, me na kuhinia o Kaleponi nei, | Hoike pu iho hoi oe i na hoa- heluhelu o kaua, o ka Makaikiu Wela, ke koa kiai puka helu 6, ka bea--.keokeo hoi o na Halakolokowai o . Palani, eia oia i ke anu o Kaleponi nei, kahi i kuekaa ai i na alahel<j huna o Mosekao, pela iho hoi kaua e kuu Solomon, kaomi malie, he u.a i». «o ka : aina. aloha no! ; . .. ..... 'U.i. Nolaila, hora 12 ponoi o ;ka po, ku

iho* la makou i Port Mason,' hookuuki hpkuma,'o kahi-hooluin mau* keia ona moku i ka po, a ao, alaila hoi o Kapalakiko, kahi e plli ai i na ufc-apo, wale aku la no au, a o ka po»loc>le jho, hoi aku la au e hooluolu. 0 ka PoakaUi, lune 1 koia, ao ie la keia manawa, hora 5:30,, pii ae 1* au iluna a kiei aku la au. i ke kulana p ka aina, he aina apupi, aia makou ho ponoi iho o Chirardelli, kahi aana pu ame poJt"a o ke aupuni, e pili (mai aua no b«i na mokukoa i kamaaila i ko.'u men maka ma Honolulu, leleknai no ka manu kamaaina o leia: aina r puiii ka moku, he like no niAko k:ilJou manu kai, a hoomaka mal la kliene e kuhikuhi ia'u amelka pu mai i ka inoa, o Angel ame Marcland, kahi hoi o lea oih| aa kaua moana o ke aupuni, o kela w hi mokupuni au e ike la i kela hale pd aku kohu papu, o Alcatra, ka halepaal io o ka oihana koa, | Ma keia wahi, ku iho la au e naii, me ke kamahao o na mea a 'u o ike ili, me ka loaa o ka ike ia'u, aole loa l[e p«ahao e pakele ke manao oia e (|i, 110 ka mea, he ikaika loa ke kai o k«ja wahi i ke pale ana iwaho, a hui pu ifo me ka hu'iliu'i, ua make mua 110 ta mea e hoao ana e iiahuka, oiai me. aole' no he mamao /loa, o elua paiii | mile ma ka'u koho sku, a hoike maila ke kuene ia'u he elip mile ka mnmno^ keia aina paahao yai ka Ipuka Gila J mai, a pau ia huli ae la ka jna- | ua nana ana ma kfi aoao hema, a k\ihikuhi mai la'oi'a ia'M o Saiisalito kela kahi o ka poe lavrafn Italia e noho ai, aole nae o'u ike iku i ka waapa, he mamao loa eono pna mile mai ia makou aku, a 'he kuo/o hoi keia wahi ko nana aku ,elike r» kou nana ana al(n ialoko o ke awaJo Hilo mai Puuka^ aku, a o MileenW no hoi kela, kab»^ na keiki Hawaii/kapa ai o Pai" . , , . >«cu nei au, la Ailana. īa mpĀwa nina;; . .. . , L 1 1 1 M ~ ii'eiki Hawan ī heaha la ke ku/ 1 o r . . . , , L n .< Olelo mai la oia kapa ai ī kela;*?' 4 . . , , • , Jono īaia koe wale no ia'u, artle m/ ' . TT i .... , . . keiki Hawan ī kamaama kona lohe 1;, . . . , . rr . ke kahea mau ī kela waia a °P<>jj?. na a ] a Aiīana, a hauoli"" hi aina o/ . ■ 4 TT , y aia he wahi lihi o Hawan īho la / , , , .. . A Ipuka Gula. > 1 e ° 00 kuku 1 /iohiona malihini imua ponoi o , ,/iim maka, e laa hoi ka uliuli o, ke 7 , yha i ka hele o ka ulu o ka laau a Ā ke kai, hoomanao ae la au i ko 'u .•ihanau ia Kauai, ma na huli Koofu, mai Wanini ?iku a Hanalei, a huli

Ma na pali ; he like l'oa keia wahi melaila, a i iho la au iloko iho o'u, aohe no ka hoi i u'i'loa o Kaleponi nei, ma ka 01010 nae hoi, mea ae. no o ka Ipuka

' Gula, eik ka hoi he.puu pohaku elilt» ine kuu he nlulaau no elike no aie leuu aina, lie puu no hoi elike me kuu aina, a i oi loa aku, aohe loaa o ka puu o ahi o keia aina, elike me kuu aina aloha, a'u i kaena iho ai iloko iho o'u, o Hawaii no ka oi, ka onohi o na mokupuni o ka Moana Pakipika, Pau ka maua kilohi ana i keia wahi, huli aku la ka maua nana ana ma ku aoao mauka o keia wahi a maua-i makaikai mua ae la, a ike aku la au i ke keokeo mai o kei* hale iluna o ka pali, olelo mai la oia ia'u, o 01iff H6use kela, kahi au e ike ai i ka liona kai (sea lion), ain no hoi malailn ka aina o §eal Rock, a ina 110 kou hele ilaila, e ike ana oe i ke ano o kela lioloholona. Haawi aku la.au i kuu niahalo i kun kamaaina kuene, he kanaka hap/i Italia keia, a no kuu kakau mnu i na wahi apau ana e kamailio mai ai, i mai la kela ia'u: | "Heaha kau mea e kakau hei?" I ,aku la au: "E hoopaa ana au i na wahi apau a'u i ike ai, a iko'u wa e huli hoi ai no Hawaii, e hoolaha ana an maloko o na Nupepa Hawaii no ke ano o keia aina a'u i ike ai, (Aole i pau.)