Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 32, 12 August 1921 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Holo Kaapuni O Mr. Mrs. SAM

K. KAULILI O MOLOKAI IA OAHU.

_______

(Kakauia J. K. Mokuamaia)

            Ma ke kahahiaka o ka Lapule O Iune 26, i ka hora ewalu i hiki aku ai nu ame kuu mokukaa i ko laua home ma ke alanui Kalihi oiai ua makaukau piha ua mokukaa nei, ua hele ia la a lulu ka unakani, oiai laua e hoomakaukau mai ana i ua mea e pono ai keia huakai, a i ka makaukau ana o na mea apau, i oni pono ae ai ua mokukaa nei a kau pono ae la i ka nuku o Nuuanu, a ua mau malihini nei e noho hoolaiʻi ana, a ka ua liilii e kipehi ana i ko laua papalina ame kahi aheahe makani e pa kololio mai ana a haupu ae la au i na wahi elemakule o kuu kaha i nei wahi elemakule o kuu kaha i nei wahi kananae:

            Auhea wale oe e ke kualoau,

            E ka ua nuhele ma ka moanu.

            E hoike ae oe i kou nani,

            I ka malamalama oi kelakela.

            Olapa nia ka hikina,

            Malamalama ma ke Komohana,

            Iniki iniki malie.

            E kala mai, ua kapeke loa aku la, aia mau au ke wehe pau la i na ki owehone, nana aku oe i ua mokukaa nei, he owe mai hoi kau i ka huila, kaalo ae la o Kuakini, pii ana i ka piino o Maemae:

            Maemae lihau pua i ka lehua,

            Kupu kelakela i ke ao o ka opua.

            Ke kau hoolaʻi mai la o Niolapa, a ku iho la i ka nuku o Nuuanu, ame ke kilohi liilii ana i ka nani o ua pali kaulana nei ame ka waiho lapuu ae o na puu okioki o Heeia, o ka iho aku la uo ia o ua kaa nei, aia ua mau kamahele nei e puliki ana i ke kianoa i ka hio imua a ihope, e kulana ai i ka hoi akau hoi i ka hema, a ku iho la i Kaneohe me no hoomaha liilii ana, i oni hou aku ai nomua, me ka pii mau o na paona mahu, aia laua ke mahalo la i ka maikai o ke alanui, o ia hele no ia me ka maikai ahiki i kahi o ka le@e maikai i olelo mai ai nalulu loa iho la ka hoi ia o koʻu kikula i keia alanui, iluna a ilalo ka hoi e kiokiolaia ai a hu ae la ko makou aka, a mea aku la au i na lede nei.

            Maanei aku, e loaa ai na mea maikai i ke ola kino, oiai o na iwi @ kela ame keia iloko o kou kino e lilo ana la i mean e oluolu ai na am  o ke huli ame ka iwi hoehoe, ua piha maoli keia huakai me na manao maikia, a ku iho la i ka hale hana halakahiki o Punaluu, ame ko laua paikiiia ana, i nee hou aku ai nomua, a hala ae la o Waiahole, hole Waimea, i ka ihe @ ka makani, a kaalo ae la o Waikane, a ku iho la i kahi pohaku kupaianaha o Nanahoa, ame na kuhikuhi ana ia laua, ia mea kupainaha a laua i lohe wale ai, i nee hou aku ai nomua, a kaaloa ae la o Kualoa ame Kaawa, a ku iho i kahi kaha o Papana, ame ke kilohi liilii ana i kahi pohaku liona. @ oni mai la no Kahana Bay, ame ko laua mahalo i ka nani o ia kaha, a laua i lohe wale ai, a e kau hoolaʻi mai ana o Hauula. a ku iho la i ka hora 10:40 a. m. a hui iho la me na kamaaina ame na keiki, ame na moopuna me ka maikai o na mea apau.

            Oiai laua e launa ana me ko laua ohana aia au ke launa la me na kamaina o ua kaha nei, hui aku la me ka makuahine maikai, ame ka makuakane maikia, Mr. ame Mrs. Kuluwaimaka, me na keiki, a ike aku la au i keia wahi hale we malamaia ana he halawai, no kela ake no e ike i na mea e hanala ana, i hele aku ai kou meakakau nei, a komo iloko aia hoi o na mea i hookuʻi mai i koʻu waihona noonoo, oia ko'u ike ana aku i na opio wahine, ame na opio kanu, he mau koko oiaio o ka pulapula Hawaii, a pela hoi me na makuahine, ame na makuakane, ua piha maoli keia rumi halawai oiai o kaʻu mea e ike mua aku ai o ke ku o ka Hoola o keia ao e kau mai ana, ma ka paia, oiai e malamaia ana na hapa, o na haawina i komo pu aku ai kou mea kakau ma ia mau haawina, a pele me na hai manao ana, a pela no hoi me na hana Kula Sabati ame ka hana a na C. E., ame ka haipule ana.

            Ma kau nana aku eia no na mea au i ike ai, ke nana mai oe mawaho o kahi malumalu kihapai, e komo ana ka manao knalua i ka hiki ana ke malama ia hana, aka i kou komo au iloko e loaa mai ana na mea helu ekahi, o ia keia he uuku kahi rumi, ua piha i na mea maikai, o ia hoi ikaika na kino o na kamaiki opio, hoihoi ke nana mai, maikai no kahi aahu, a eia hou, ua mea maikai, maemae no kahi rumi halawai oiai ua huki ia mai kela ame keia puuwai iloko o no hana maikai, a o kekahi o na mea helu ekahi o ia no ka makua kahu ua hele ia la a kuakea oluha on a, aka o kela kulana laiwale, o ia mau ka oni ana, a pela no hoi u@@ ua opio wahine, aia iloko o lakou ka manao hana e hoohua i na mea maikai ma ia kaha, a mea ia mai la kou meakakau nei i mau manao pipei, oiai ua nui maoli ko lakou hauoli i ka ike ana mai iau oiai ua puka mai no he mau olelo no ka puka aku o na mea e hanala ana ma ia halawai, oiai e nee ana ka manawa imua, i lawe ae ai au he mau olelo pokole, e ia no keia:

            E na hoahanau ame na luna, ua hui onaoli kou hauoli i ka launa pu ana me oukou i keia kakahiaka, i ke ku ana iho nei o kuu mokukaa i keia kahua ua nana koke mai au i keia wai pupuku hale a manao mai nei no au he rumi halawai keia: nolaila no kela ake no e ike i na mea maikai, o ia ka oukou e ike mai la iau maloko o ko oukou kihapai nei, o no mea i hookui mai i kou maka, o ia ua mea helu ekahi, i hoike mua ia ae nei, a o ka oi loa aku, o ia ka maluhia ame ka maemae, a o kekahi ma kau nana aku, he Hawaii piha ka nui, ua nui maoli na mea maikai a kou maka i ike ai, i keia kakahiaka ma ko oukou kaha nei ohai au e kaalo mau ana ma keia kaha; o ka mua loa keia o ka loaa ana iau e launa pu ai me oukou e na kamaaina a pela hoi me na opio nei ame kau mau hoomaikai i na hoahanau.

            Oiai na malihini au i lawe aku ai e hoomakaukau mai ana i na mea e pono ai keia kino, a huli hoi mai la i ka hora 2:30 p. m., ame ka maikai o ia hoi ana mai, a ku iho la i Laie kahi o ke kaua o ka halelaa, ame ko laua nana ana i ka mea a laua i lohe wale ai, a nee mai la nomua, aia o Kahuku ke oni ae la, a e kau aheahe mai ana o Waialee, a iho ana i ke kaha o Waimea, a e imoimo mai ana o Kawailoa, a e kau aheahe mai ana o Waialua, aia mau laua e hoomu ana i ua ea maikai, a kaalo ae la o Leihua, hooiho ana i Waikakalaua, mahea Manuela, hamohamo ana ia Maile, a kikee ana ia Wuiau, e au oe a e lohi apa nei, a iniki ana o Kalauao, ua ao kaua e ka inuwai, a honi ana i ka lepo ulaula o Pukaki.

            A ku iho la i ka home, i ka hora 5 p. m. me ka maikai o na mea apau, ame ka lululima pumehana ana me laua a na ke Akua e kiai mai ai laua, ahiki i ko laua home.

            Ua papaia na makai o ka oihana koa maloko o kekahi kanawai i hoopukaia ma kakahi manawa kokoe mamua iho o ka haalele ana mai o  ke Kenenala Morton ia Hawaii nei no Amerika, mai ka hoohuikau ana aku ia lakou ma na hana i pili wale no i na makaainana ka poe i komo ole i ka oihana koa, a pela hoi mai ke komo wale ana aku no maloko o na wahi e uohoia ana e na makaainana, koe wale no ma na wahi a na. Koa i ikeia a i huikau pu aku ai na koa. Aole o lakou mana e komo aku ai iliko o ka pahale o na makaainana me ka ae ole mai o ka on a nona ia wahi. O keia malolo nei ke kauoha kanawai, e helueuluia elike me keia:

            Iloko o ka manawa a na koa o ka oihana koa e hooko ana i ka lakou mau hana ua hiki ia lakou ke hopu aku i na koa i  ikeia ko lakou hana hewa i na makaainana a i ole i na luna paha o ka oihana koa, a i ole i ka poe paha a lakou i manaoio ai he kumu kupono no ka hana ana ia hewa a ua kupono hoi lakou e hoopaiia no ia hewa.

            He kuleana pu ko lakou e hopu ai i na mea apau ka poe i loaa mai na kauoha maopopo mai no aliikoa mai o ka oihaua koa. Aole kuleana o na makai o ka oihana koa e komo aku ai iloko o na pahale o na makaainana no ka. Hooko ana aku i ka lakou hana me ka loaa ole mai o ka aeia mai ka on a mai nona ia pahale a hale paha, koe wale no a he hana hewa ka na koa a i ole hoohaunaele paha mlaila, e noi mua ia aku nae ka ae mai o ka on a mai nona ia hale.

            Aole e hele a komo hewa wale na koa maloko o na puahale o na makaainana mamali o ke noi mai na luna aupuni kivila mai. Koe wale no a ikeia ke komo ana o na koa maloko o ia mau wahi, a me ka ae wale mai no nae o ka on a nona ia wahi e hiki ai ke komo aku. Oiai na koa e lawelawe ana i ka hana ma ke ano he poe makai aole hiki ia lakou ke hopu aku i kekahi mau makaainana, aole no hoi e kokua aku i na luna aupuni kivila no ka hooko ana aku i na kanawai kivila, koe wale no aia ia kanaka malalo o @a hana a ka oihana koa, a ma ke ano no hoi i hoakaka mua ia ae nei.

            Ma ka noho ana o ka halawai a na hoa o ka papa hoonaauao ma ka Poalua nei i kohoia ai o E. A. Brown, ke kumupoo o ke kula o Puunene, Maui, i keia manawa, i kumupoo no ke kula kiekiee o Hilo, ma kahi o Prof P. F. Jernegan i lilo i kumupoo no ke kula kiekie McKinley ma Honolulu nei.

            He 44 mau makahiki o M. Brown, he haumana oia i puka maikai mai mai ke kula nui mai o Leland Standford a he laula kona ike ma na hana e pili ana i ke kula ma ka aina makua. Oia ke kumupoo o ke kula o Puunene mai ka 1914 mai a he maikai no hoi ka moolelo e pili ana nona iloko o na makahiki lehulehu ana o ke ao kula ana.

            O Edgar Wood, ke kumupoo o ke kula ao kumu no na makahii he 25 i hala, oia kekahi o na kumukula i hoonohoia aku no ke Kula Nui McKinley ma ka halawai a ka papa hoonaauao o ka noho ana ma ka Poalua nei, a o William McCluskey, ke kumupoo mua o ke kula kiekie o Kauai oia ka i hoonohoia ae i kumupoo no ke kula ao kumu o ke Teritore no ka uku mahina o $275. Ma ka la 1 o Sepatemaba e mana ai ka hookohu, in a nae e aponoia mai ana ia hookohuia ana aku on a e ke Kiaaina Farrington.

            O Miss Mario Piikoi o ke kula o H@@@@a no kekahi mau makahiki ka i hoono@oia ae e ka papa i kumupoo no ke kula o Maemae ma kahi o Mrs. Brown i make ai i ka mahina aku la i hala. O Miss Iiikoi kekai o na wahine opio i mahalo nui ia no kona makaukau ma ka hana ao kula a he haumana no hoi oia i puka maikai mai ke kula ao kumu wai i ka 1904 malalo o ka Mr. Edgar Wood ao ana.

            Mr. Solomon Hanohano, ke kuhoeuli kaulana o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:- E oluolu mai kou ahonui ame kou lokomaikai i kekahi koamu kaawale o ka kakou hiwahiwa, no kau wahi mea hou nona ke poo e kau ae la maluna.

            Ma ka Poalima, Iulai 22, o ka mahina i hala, i hiki mai ai i Hilo nei ma ka mokuahi Kaleponi Matsonia, ke Kamaliiwahine Kawanakoa, me na aliiopio a laua me kana Aliikane i hala, ka hanau mua ponoi o ka Elele Alii Kalanianaole, a i kapaia hoi ka inoa o aa makua alii i hala e aku i ka po, no lakou na inoa e o ia nei e keia mau alii, o Kalakaua ke keikikane, a o Kapiolani and Liliuokalani na kaikamahine.

            He mau malihini hanohano lakou na ka makuahine Mr.s Aima Nawahi ame ka Hui Hale o na Alii o Hilo nei. Mamua o ko lakou hiki ana mai, ua kukuluia kekahi lauai ahaaina nui maloko o ka pa nui akea o Mrs. Nawahi ma Homelani, no ka haawaai ana o ka Hui Hale o na Alii o Hawaii i kekahi paina luau nui no ka hanohano o na malihini, a o ke poo hoi o ka ahahui ma ka lakou la i ku mai ai, eliike me na mea i hooholoia e ka hui e haawiia i anaina ike no na lala me lakou, a mahope o ke anaina ike ka paina luau.

            Ma ka hora 6, p. m. o ia ahiahi, ua hiki ae malaila ka bana puhiohe o ke kalana no ka hoohanohano a wehe ana i keia anaina ike. Ua hoonohonohoia ka huakai ma ka palua mai ke alapii mai iwaho loa o ke alanui aupuni, ahiki i ka lanai holookoa o ua makuahine nei, me na kahakahana have Hawaii apuni, a ua hoonaniia hoi oloko o ka hale me na pua, na have Amerika me na have Hawaii, ua puloʻuloʻu hoailona alii ame na Kalihi. Auwe! he nani a he ui mai hoi kau a he ku maoli no i ka eehia na mea apau i ka wa i hoomaka aku ai e komo iloko o ka hale, a halialia mai la na hoomanao, no na la o ke au moi o kakou a hala aku a, ia makou e nee malie aku nei aia na maka imua ia lakou, me he mau opua la lakou aia iloko o ke okooko o ke ahi e lapalapa ana, i ka ua mea he nani, a he ilihia maoli no i ka ike a ka maka.

            Piha pono na aoao o keia Kamaliiwahine a, ohuohu i kana mau lei e hoopuni ana i kona mau aoao. O ke keikikane ma kona aoao hema, o Chas. Swain puuku o ke kalana, a he mamo no ka Hale o na Alii o Hawaii ma kekahi aoao, a o Mrs.Nawahi ma kekahi aoao, o laua na mea i ku hoohanohano i keia anaina ike, a na ka Hon. Norman Laimana I hoolauna i ka lahulehu, mai na lala o ka hui ame kekahi poe haole kakaikahi i konoia. O keia ka nani eehia au e olelo nei i ike mua ole ia ma Hilo nei.

            Mahope o ka pau ana o ke anaina ike, ua kai aku la na mea apau no ka lanai ahaaina nui i hoomakaukauia e ka hui nona ka loa o aneane 50 kapuai, a he kanakolu a oi kauai ka laula, me eha pakaukau loloa i hanaia e lawa ai no elua haneri a oi poe e noho ai e ai i ka wa hookahi, a ua oleloia he ewalu puaa i kuaiia e ka hui a he mau puaa makana wale mai me na moa kekahi na ke Kiaaina Kaaka, o ka aina kuahiwi hanai holoholona o Paka ma Waimea.

            Nui na meaai i hoomakuakauia ma ia papaaina, a nani ka lanai i hoowehi wehiia me na lau nahele kupaoa i ke ala o Panaewa nui moku lehua, e hiki ai ke hoohalike ae me he mea la, aia na mea apau iloko o ka home kupua o Laieikawai i ka waonahele o Paliuli, i ka ua mea he noho i ke uluwehiwehi.

            O ka hone mai a na pila me na leo himeni a na keiki puukani o Kauakanilehua nei, ua like loa no me na manu oo hulupala o kanahele, me na iiwi polena ai pua lehua o Panaewa.

O ka mua no hoi keia o ka hehe ana o kou mau kapuai i ka home o ka makuahine o ka lokomaikai Mr.s Nawahi, i lohe wale ai i ka nani, a he mea oiaio, ua like me ka halealii na kinohinohi oloko i hanaia ai, a i kohu pono ai no hoi au ke olelo ae, he nani eehia i ike mua ole ia ma Hilo nei.

            Ke haawi aku nei i kou mahalo nui ia oe e ka kapena ame kou mau limahana o ke Kilohana Pookela, no ka lahui Hawaii.

            Owau iho no me ka haahaa. J. K. KALANIHUIA,

            He mamo no ka Hale o na Alii o Hawaii.

            Hilo, Hawaii, Aug. 8, 1921.

            ------00-----

            WAKINEKONA, Aug. 5- Ua oi aku mamua o hookahi kaukani Kristiano Asuria i auhee aku i Amerika maluna o ua mokupea liilii, no ka hoopakele ana ia lakou iho mai ka lukuia ana mai e na Mahomeda, na ke Kakauolelo Davis i hoike ae ia nuhou i keia la. Ua oi aku keia huina mamua o ka huina o na lahui e e komo mai ai iloko o ke aupuni i ka manawa hookahi i a@@ ai e ke kanawai a i hooholoia ma kekahi manawa kokoke mamua aku nei. No ka hana e hookauliilii aku ai i kela poe aole i hooholoia i nei manawa.

            Mr. Sol. Hanohano, Aloha kaua: - E oluolu mai kou ahonui in a he wahi kaaawle kekahi o ka kaua manu nunu lawe olelo, no kahi poomanao e kau ae la maluna.

            Ma ka la 4 aku la o Lanuari, i hanaia ai ke alanui oki hou o Puumahoe, Maui.

            Ma keia alanui e ikeia ai ke kuahiwi nui, a he 16 kapuai kona laula.

            I na makahiki aku nei i hala, he pomaikai kahi kaa oto e hiki ma keia alanui, a i keia mau la hoi, he hoononea mai hoi kau a noho ana i Kanaio, ka palena o keia alanui.

            He alanui inoino keia i manao ole ia e holo ana ke kaa otomobile, a mamuli o ka hooikaika ame ka hoomanawanui o luuakiai G. S. Goodness, pela i loaa mai ai ka hoohanaia ana o keia alanui. He 3 mile ka loihi o keia alanani o Maunakea. He nui na malihini e makemake nei e ike i ka nani o Hawaii Moku o Keawe; mai keia wahi aku, o ka inoino o ke alanui kahi pilikia, na ka piula ame ke kaa pipi e holoholo keia wahi i ke au aku nei i hala, a mamuli o ka piha eleuo ko makou lunakiai, pela i ikeia ai, he alanui otomobile no ka ko Kanaio.

            Eia mai no kekahi eleu o keia lunakiai, ma ka la 23 iho nei o keia mahina i kaahele aku ai ka lunakiai G. S. Goodness me kekahi o kou mau hoahana ma kahakai, me ka uhai puana aku o ko makou luna alanui A. Futado, ua nui loa ko lakou hauoli, ia hiki ana aku ma keia kaha, e o mau nei o Keoneoio. malaila keia mau kanaka kahi i lawaia puhi ai.

            Ma kekahi la ana ae ua hoi ma la lakou no Ulupalakua, eia kahi o ka aka, ia hoi ana mai la o ua poe nei, ua hoi palaha mai la kahi piula ukana ma ke alanui oki hou i oleloia ae la maluna; mamuli mai keia o ke kaumaha i ka puhi. He nui na ano puhi i loaa ia lakou.

            I ka la 30 iho nei o keia mahina i kaapau hou aku ai no ka lunakiai me ko makou luna liilii emepela hoi o ke kipukaili John Brown Sr., a paa iaia kekahi pipi nui, i onaia e ka lunakiai piha eleu, a pineia i ke kumu panine. Eie nae kahi apiki, i ke kiiiaana aku o neia pipi mahope mai, e waiho mai ana kahi kumu panini ua palahu, a hu ae la ka aka o na mea apau.

            Me ka mahalo a nui ia hoe e ka Lunahooponopono, ame na keiki oni@hua o kou papapai.

            Owau iho no me ka mahala.

                        EDDIE WATSON.

            Ke noiia aku nei na Ahahui C. D. apau o na Koolau e akoakoa ae ma ka Puakini o Kanehe, ma ke Sabati 21. o Augate hora 9, a. m.

            E hoomakaukau mai na Ahahui C. D. me na hawina @iomio, no na @ana hoike e malamaia ana ma ia la. O na haawina o kela ame keia C. D. e ike ia ana no ia malalo iho nei penei:

            Kaneohe, mane o ke Sabati 1 ame 2 o Mei, 1921; Waikane, mane o ke Sabati 3 ame 4 of Mei, 1921; Hauula mane o ke Sabati 1 ame 2 o Iune, 1921; Kahuku, mane o ke Sabati 3 ame 4 o Iune 1921; Waialua, mane o ka mahina holookoa o Iulai 1921.

            Ke noi aku nei i ka oluolu o na C. D. o na Kona, e hui pu ae no na hana e lawelaweia ana ma ia la no, ka holomua o kai Kristo hana ame Kona aupuni.

            Me ka haahaa.

            MRS. M. KUIKAHI,

            Komite Hoeueu o na C. E. o na Koolau.

Kaneohe, Aug. 8, 1921.

---00---

            Mr. Solomon Hanohano, Aloha nui oe:- E oluolu oe e hookomo iho maloko o kau elele waha ole i ike mai ou mau hoa paahana o ka oihana lawe Opala i ke poomanao e kau ae la maluna no ka lakou i hana mai ai nou.

O ka aneane ana keia e piha na malama elua o ka hekau aua o ka nawaliwali iau ke hele aku i ka hana, aka, ma keia Poalua iho nei, Aug. 9, 1921, ua hoea mai he komite me na lauoliwa o ke aloha mai kou mau hoapaahana mai.

            Nolaila ma kou aoao, ke haawi aku nei au i kou hoomaikai palena ole imua o na hoa paahana i haawi mai i ka lakou kokua iau, a ke noi ae nei au i ko lakou Makua Manaloa e kokua mai ia oukou ma na mea apau, e pono ai. Amene.

            Owau iho no me ka haahaa, ko oukou hoapaahana.

                        JOS. N. KAHAPEA,

            LOKAWENA, N. Y. Aug. 5. -- O ka mokuea HI, ka mokuea uuku loa e hana ana malalo o ka oihana kaua moana, iloke o kona @@nawa o ka hoaola ana i ka lele, ua haule iho la ia maluna o ka mokupuni Barren a kiola iho la i na kanaka ekolu e kau ana maluna on a i ka honua. Ma ia ano i hoomamaia ae ai kana kaumaha, a na lele hou ae la ia hookahi kaukani kapuai i ka lewa a lele pololei aku la no ke Kaikuono Long Island.