Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 33, 19 August 1921 — Page 3

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

(Hoomauuia mai.)

            O Iune 2, keia ka la hoi o ka S. S. Maui i haalele mai ia Kapalakiko nei, a hoomau aku hoi i kona alahele maamau, mai ka Ipuka Gula aku, no na kai aloaha o Hawaii, no ka aloalo ana i na ukana apau no ka hoolawa ana ia Hawaii i pokole i kekahi mau meaai, mamuli o ka haalee ana  o na Sela Uniona, ka niea hoi nana i kookunana i na oihana kalepa o Kapalakiko nei ame Hawaii, ke kumu nui hoi o ka makou hele ana mai e wawahi i ka olohani a na ilipuakea.

            Ka hoomaka ana keia o kaʻu mau keiki e kaawale mai iaʻu aku, no ka hooko ana i ka hana i kauia mai ai maluna o koʻu poohiwi, no ka hoopiha ana i na mokuahi lawohua apau o ka Matson Navigation Co., @Litd., me na oiwi Hawaii aʻu hoi e haaheo nei ke olelo ae, eia na keiki Hawaii ke noho mana nei maluna o keia hui moku ano nui loa o ka mokuaina o Kaleponi nei, a he mea hewa ole no hoi iaʻu ke olelo iho penei:  "E ike mua ia Hawaii."

            He oiaio i keia la ua ikeia mai kaua e Hawaii uuku, e Amerika aiana nui.  He lima kokua kokoke loa no na oihana kalepa waiwai o Amerika nei ame Hawaii.

            He oiaio i ka haalele ana mai o ka S. S. Maui ua lawe ae no na keiki Hawaii i ke kulana aliimoku eha, oia hoi ke pokini ame na sela no lakou ka huina o umi, a i ko lakou wa i kaawale aku ai mai ka uwapo aku, ua alualuia aku lakou e ka waapa Uniona, no ka nana ana i ko lakou poe i hoi hou i ka hana, aole hoi no ka hana ino wale mai, ame ka waapa makai no hoi e holo pu ana ma ka aoao o ka moku, no ka malama ana i ka maluhia o ka moku lawe ohua, S. S. Mauai.

            Ma keia la pu no hoi i loaa mai ai iaʻu ke kauoha no ka hoolawa ana i ka S. S. Lurline e moku ana i ke awa o Kapalakiko nei.  He umukumakahi o kaʻu poe keiki i kau maluna o keia moku lawe ohua o ka hui, e koe iho la me aʻu he umikumamawalu, a owau no hoi umikumamaiwa, a pau ae la no hoi kaʻu hana o keia la, me ka @ @ pu o keia ahiahi, me ka paa o ke awa o Kapalakiko i ka noe, me he ua koko la oe ke nana aku, i ka halii mai i ka ilikai, a hoikeia mai la no hoi iaʻu o ka ohu mau iho la ia o keia aina kaulana o ka Ipuka Gula nei.  He uʻi no hoi ke nana aku, me ka hoomanao pu i na hiona o ka ainia ke hoohalikelike ae.

            O Inue 3 keia, Poalima, o koʻu wahi i hooaumoe ai oluna o ka S. S. Manulanu, me ke koena iho o na keiki, i koe me aʻu oiai he eiwa o kaʻu poe keiki i holo pu aku no Groekett kahi hoomaemae kopaa o keia hui Matson Co., maluna o ka S. S. Wilhelmina, ka ipo alona hoi a na keiki Kipikoa Hawaii, a o ka poe i koe iho me aʻu, hoi iluna o keia moku e noho ai, me ka hana ana no hoi i na hana apau e pili ana i na hemahema o ka moku.

            Pau ae la no hoi ka hana o keia la, a nana aku ana ua la, ao ae Poaono, la @ o Iune, he keu aku o ka huʻihuʻi o keia la, mamuli o ka makani hele pu mai me ka noe, a hoomanao ae la i na Hau o Maihi, o ke ahi ka mea e pololei ai.  He oiaio, o ke ahi ka mea e mehana ai o ia no kaʻu ike ua hoolako wale ia no na rumi moe apau me na paipu mahu hoopumehana, a  ma ke Sabati ae Iune 6, hoomanao ao la au i ko kakou Makua aloha, ma na lani kiekie, kuu alakai hoi, aole oʻu mea e nele ai @ Ona la.

            Ma keia la, akahi no au a huli pono aku e nana i ke kulana o ka aiana, oiai o Kapalakiko e waiho mai ana ma ke komohana, a ma kahi o ka uwapo aʻu e noho ana, huli aku la au e nana i ka hikina, a ike aku la au i kahi aina o Mission Rock, ame ka hale hana o ka Union Iron Work Co., kahi kapilimoku i ka wa kaua iho nei.  He ewalu moku i ka mauawa hookahi a ike iho la au i ka nui hewahewa o ke Jala o ke aupuni Amerika, ma o ke kokua like ana o ka lahui holookoa me ka lokahi, a na aupuni nui o Europa e noho aie nei.

            Pau keia huli ae la au e nana i na hiohiona o Nutune Bay ma ka aoao hema o Kapalakiko a o Alameda hoi ma ka hikina akau ame Okalana, a pela hoi me Berkeley ma ka akau ame Richmon, auwe no hoi e, he nani i koʻu mau maka ke nana aku ka nee papa o ke ku ana o ke kulanakauhale, a pela hoi me na Ferry Boat e aloalo mau ana i na tausani kanaka mai kahi aoao a kahi aoao, i ke ao ame ka po.

            O keia mau hoihoiona nani aʻu e ike nei, me ka oiaio e kuu Solomon, aole i hehi koʻu mau kapuai wawae, aka o ka nana wale aku o i ka waiho mai o ka aina, ua lawa ia noʻu ame ko kaua poe heluhelu, aia he wa noʻu e hele ai e makaikai alaila hoike pau aku au i ka kee o keia aina.

            Pau ia, huli ae la au e nana i ka lalani kuahiwi o Sierra ame Nevada, e uʻi okoa no hoi keia, he ano like ka kulana o keia wahi me Leilehua, a nana aku oe i ka uka o Waimea, pela iho la ka waiho kamoe o ke kulana o ka waiho ana o kekuahiwai o keia aina, aole i ke kiekie Ioa ke nana aku, eia nae i loko o keia mau mea apau aʻu e ike nei, Ku iho la au e noonoo me he la, aia au i ka aina moouhane kahi i auwana ai, inamuli o ka nui o kaʻu mau mea apau i ike ai, a hoi mai la no koʻu mau hoomanao ana no ka aina aʻu i olelo iho ai, he oiaio, he uuku kuu wahi aina, aloha me he wahi puu pohaku la iwaena o ka moana, eia nae, o kona nani ame kona mau luhiehu aole loa e hiki keheluia iwaena o na miliona o na miliona o Amerika, no ka mea, aole loa i loaa ia lakou ka Paredaiso o ka Pakipika; o Hawaii wale no, ka onohi o na aupuni nui o Europa.

            He oiaio, ma keia aina e lohe mau ana au i ka inoa Hawaii ame Madame Pele, he mea nui loa ia i kanaka o keia wahi a ma ke ahiahi no hoi o keia la hele mai nei keia haole e kamailio iaʻu ina paha, au he Iilkini, nui koʻu akaaka i keia haole he mea paʻikii noloko o na halepaikii.

            Hoole aku la no hoi au me kuu olelo aku he Hawaii au a olelo hou mai Ia no oia iaʻu, "You are a Kanaka."

            Na keia olelo a keia haole ike iho la au, i ka pilikia maoli o na keiki Hawaii e aʻo nei i ka olelo haole, e hele nei i keia aina malihini i ka wehewehe pono ole aku i ka manao o ka huaolelo kanaka ame Hawaii.

            Noʻu iho, i koʻu wa i lohe ai i ka olelo a keia haole, kani iho la kaʻu uhu no ka waiwai ole o ka olelo haole e na@ nei e na keiki Hawaii, ma ko kakou @ a me keia aina i malihini loa iaʻu, he pono namu wale iho na aohe nae hoomaopopo i ke ano o ka lakou mea e olelo ai, a no keia ike nui aʻu e ike nei, hoole aku la au i na haole nei me kuu wehewehe pono ana aku iaia  ka manao o ka huaolelo kanaka, wahi aʻu.

            O ka huaolelo kanaka, wahi au, na like @ me oe ame aʻu.  He kanaka Amerika oe a he kanaka.  Hawaii au, nolaila, he kanaka keokeo oe, a he kanaka hauliuli au, elike me ka oukou olelo.

            Na keia mau hoakaka aʻu akahi no a maopopo i keia haole ka manao o ka huaolelo kanaka, wahi ana.

            No koʻu lohe pinepine i kela olelo kanaka, ua mano au he Hawaii, eia ka aole pololei, ua like no ia me koʻu kuhihewa ia oe he Ilikini, no ka mea, like loa oe me ka Ilikini, loihi pololei kou kino aole kuapo, like me ka hele ana a kekahi poe keiki Hawaii, a makou e nana nei nolaila e kala mai oe iaʻu no koʻu kahea ana ia oe he Ilikini.

            O kaʻu i olelo aku ai i ua haole nei, aole oe i hana hewa mai iaʻu e huikala aku ai au ia oe, o na mea i kamailio ia e kana e poopoina kaua, ma koʻu ana he Hawaii ua oluolu loa iaʻu ka hoike ana  aku no na me a apau e piliana i koʻu aina, nui ka mahalo o keia haole iaʻu, me kona olelo pu mai iaʻu e lilo maua i mau hoaloha, ua haawi koke aku au i kuu ae, a haawi mai la oia iaʻu i kona inoa Harry Middleton, ame kona wahi noho Helu 1405, @ Ave., San Francisco Cal., a haawi aku la no hoi au i koʻu inoa iaia, a e hele mau mai ana oia e ike iaʻu i na wa apau.

            Pau ae la hoi kaʻu hana o keia la, o ia no ke Kakau moolelo @ o ka S. S. Manulani.

            Poalua ae, Iune 7, haalele mai la ka S. S. Lurline me umikumamakahi o kaʻu poe keiki, aʻu i hoonoho aku ai maluna o keia moku.

            Poakolu, Iune 8, haalele mai la ka S. S. Wihelmina me eono o kaʻu poe keiki, a koe uuku loa iho la makou, a maluna no hoi o ka S. S. Matsonia he ekolu aʻu poe keiki, koe iho la me aʻu eiwa, a iaʻu no hoi umi, a kau mai la na hoomanao aloha iloko oʻu no kaʻu poe keiki koʻu mau hoaloha ponoi hoi o ka alo ana o na inea o ka moana ame ke anu hoi o ka hauoki o Kapalakiko, eia nae, ua kaomi malie wale iho la no au i keia mau hoomanao i loko oʻu, me kaʻu mau hoonanao mau hoi i kuu alakai, no ka pono o kaʻu mau keiki i kau aku maluna o na moku like ole.

            Iloko no hoi o keia mau la aʻu e mahelehele nei i na keiki apau, maluna o na moku, malalo o ke kauoha a ke poo kapena, ua paahana maoli no au, e hele ana iluna o na moku apau, e nana ai i ka pono o kaʻu poe keiki i anamo pu me aʻu iloko o ka ehaeha o na olelo hoino.

            I ke kaawale ana o ka hapanui o kaʻu poe keiki, a koe kakaikahi hoi makou, hookahi o makou home, o ka S. S. Manulani, puuluulu ae la makou a kahi hookahi (o ka hapanui o keia poe keiki o ia na sela oluna o keia moku i holo aku la no Nu Ioka) me koʻu makaala mau ana i ko lakou pono.  O keia poe keiki hope, o ko lakou kapanui, he poe hoolohe loa lakou, aole hoao e hele iloko o ke kulanakauhale a he kakaikahi wale no o lakou i hele me koʻu ae ole, a ua hele no lakou ma muli o ko lakou mau manao iho, me koʻu hoike pu aku ia lakou, in a loaa ia oukou na poino, mamuli o ko oukou paakiki, aole ia mau ahewa ana maluna oʻu, oiai he like no koʻu malihina me oukou iho, o keia mau olelo aʻu he mea ole loa ia a ua hele lakou e hauoli no lakou iho, eia nae, aole no he mau kuia i loaa ia lakou, ua hoi mai no lakou me ka maluhia, oiai no nae, owaho e paamau mai ana no i ka poe uniona a e lohe mau ana no hoi makou i ka nui o ka poe i hoehaia, oluna o na moku like ole, iwaena no nae o lakou ilipuakea iho, a alo wale iho la no na keiki Hawaii, mai ka poe uniona mai.

            Ua hoolilo mai na keiki Hawaii e noho nei ma Kapalakiko ia makou na Hawaii, i poe enemi no lakou, ua @ ia @ o kaʻu poe keiki e keia poe Hawaii i ka pohaku oiai lakou e pena ana ma ka ihu o ka S. S. Manulani, a pakele wale iho no lakou mai ka pohaku mai a keia poe Hawaii aloha ole, elike no hoi me ko Honolulu poe makaewaewa:  a na ka oihana makai keia poe i kipaku, a mai ia manawa mai aole ae ia kekahi mea e hele ma ka lihikai o ka uwapo, kapu loa.  O na @ wale no kai ike aku i ka holoholo mai i ke ao ame ka po.

            Pau ae la ia e kuu Solomon, ma ka Poaono, Iune 11, aole au i hoomanao iki no keia la, i na hora o ke kakahiakanui, u hele no hoi a kani ka hora 10, a. m. o kakahiaka akahi no au a hoomanao o ka la ia o kuu Naʻi Aupuni, ka Paiea Nui hoi o Hawaii.

            O kuu hele koke iho la no ia e ike i ke poo kapena F. M. Edwards, i kuu komo ana aku i ke keena, ninau mai la kela iaʻu me ka ohaoha mau iaʻu, me ka leo oluolu.

            O George, heaha kaʻu mea e hana aku ai nou.  O kaʻu pane iaia oiai oia i ku ae ai iluna, me kona mau maka oluolu e nana mai ana iaʻu.

            "E kuu Kapena o oe koʻu haku ma keia aina malihini iaʻu, e noi aku ana au i kou oluolu, e ae mai iaʻu i keia la, o na keiki Hawaii apau e noho nei me aʻu, e hoomaha lakou i keia la aole e hana."

            "Heaha ke kumu e Keoki," wahi ana iaʻu me ke kulou ana iho o kona poo ilalo.

            "E kuu kapena maikai, ma kuu aina o Hawaii aloha, o keia la kekahi la ano nui loa keia, aole mau hana aupuni, aole pu hoi me na oihana kalepa e hana i keia la, panikuia no na oihana apau, no ka mea, o ka la hanau keia o kuu Moi aloha Kamehameha I, ka Naʻi Aupuni o Hawaii.

            "He oiaio anei e Keoki, o ka la hanau keia o Kamehameha" wahi hou ana iaʻu.

            "Ae, o Iune 11 keia, kona la i @ ai kuu la nui hoi elike me koʻu ano he Hawaii, aole e hiki iaʻu ke hoopoina i keia la, oiai au ma keia aina malihini, he mea pono iaʻu @ hoomanao i keia la, elike me ka hoomanao ana o Hawaii, ma keia la hookahi."

            I ka lohe ana o ua kapena eni i keia mau olelo aʻu, hopu mai la oia i kuu lima, a i mai la iaʻu me ka leo oluolu loa o ke aloha.

            "George, ma ka inoa o Kamehameha kou Moi., ka mea nona keia la ke hauoli pu nei kaua, ma ka aoao hoi o kaʻu wahine he Hawaii oia, nolaila ua like oe ame aʻu, a o oe ke kanaka mua loa i hoomanao i kekahi la ano na Hawaii ma Kapalakiko nei, aole nui o kou aina hanau, oiai mae, he nui au i ike, a lohe iki e hoomanao ana lakou i keia la."

            "Ua poina lakou i ka hoomanao ana i na mea ano nui o ka aina, oiai ua loihi loa lakou maanei, a ua hoolilo kekahi poe Hawaii ia Kapalakiko nei ame Nu Ioka i home no lakou."

            "Heaha kaʻu mea e hana aku ai nou e George ame ka lanui o ka Moi Kamehameha, o na Paeaina Hawaii?" wahi a ua kapena oluolu nui wale nei, i piha pukona puuwai me ke aloha.

            "Aole aʻu mea e noi aku ia oe, ua lawa kou ae ana mai iaʻu ame na keiki Hawaii e hoomaha i keia la, elike me ka oluolu o kou puuwai, no ka mea na lulu makou he mau wahi kenikeni, no ke kuai ana i kekahi mau @ no ka hoomanao ana i keia la."

            Puili loa iho la kela koʻu lima me keia mau olelo me ka leo maile."  George, o na hoolilo apau o ka paina au i makemake ai no keia la, naʻu ia mau hoolilo e uku, a e kauoha no au i ka lunahoohana nui o ke Cafe e hooko i na mea apau au e makemake ai."

            O ko ia la haalele koke mai la no ia iaʻu lalau aku la i ke kelepona iluna o ke pakaukau, o ke kani aku la no ia o ke kelepona, e kauoha ana e hoea kino mai keia lunahoohana nui o ka haleaina o ka Matson Co., imua on a, aole no hoi i loihi ka maua kali ana, o ka hoea mai la no ia o ua haole nei, a o ke kamailio aku la no ia, me ka hookaʻulua ole iho.

            "O George Kane keia Keonimana, Hawaii, ke alakai o na keiki Hawaii mai ke Teritore mai o Hawaii, a ua makemake au ia oe e hooko i kona mau makemake apau, a naʻu e uku na hoolilo apau."  He ae wale no ka keia haole me ka huli pu ana mai a lululima me aʻu, au hoi e hoomaikai la iloko oʻu i kuu Alakai, no ka mea aole loa au e nele ma ona la, oiai, ma hele mai au mai Hawaii mai me kaʻu poe keiki me ka nele, aohe wahi puolo o ka lima, eia nae, na hoolako mai no oia i kana kauwa nei ma keia aina malihini.  A ua kapena nei hoi i huli koke mai ai iaʻu.

            "Heaha la kau i makemake ai, i na oe e makemake i puaa, hiki no ia oe ke hoomaʻa, oiai he makemake au ia oe e hoikeike i ka hoomoʻa ana o ka puaa i na kanaka o keia aina elike me kaʻu i ike ai ma Hawaii."

            Haawi mua aku la au i kaʻu mau hoomaikai no keia mau lokomaikai a ua kapena nei i haawi mai ai iaʻu, me koʻu kamailio pu ana aku hoi iaia me na manao mahalo he nui iloko oʻu, no keia pomaikai i loaa wale mai.

            "He hana hiki loa iaʻu ka hoomoʻa ana i ka puaa, ka pilikia wale no aole oʻu makemake e hana i kela hana i keia manawa oiai, ua puni owaho i na kanaka uniona, kahi kupono no ka hana ana i ka puaa, koe wale no in a paha e loaa ana he wa ma keia mua aku, ua makaukau loa au e hooko elike me kou manao."

            "Oia wale no ka mea pilikia, aka eia maanei ka haku o ka haloaina, hoike oe i kou mau makemake apau iaia."  Huli mai la keia haole a olelo iaʻu, heaha la koʻu mau makemake, ua makaukau oia e hooko mai, no ka mea ua maopopo iaia, he paina hoonamao kaʻu no ka Moi ka Paiea Nui o Hawaii.

            Ku iki iho la au e noonoo, no kaʻu mau wahi meaai i makemake ai, o koʻu waiho i makemake ai.  Hoomaka mai la ua haole nei e kakau iloko o kana buke hoomanao:  Puaa, Kamano hou, Moa, Kaka Haukalima, a mawaho ae na meaai haole ame na wai huʻihuʻi momona ame na huaai.

            O keia mau hoolilo apau, ua aneane e piha ke kanaka dala, ma kaʻu hoomaopopo iho, oiai no nae he umikumamalua wale iho no ko makou nui, i ka pau ana no o kaʻu mea i makemake ai. huli mai la ua haole nei a olelo ia.

            "Aole e makaukau keia papaaina i keia la, pehea in a apopo i ka manawa au i makemake ai, no ka mea aole puaa ame ka kamano, loaa iaʻu maloko o ka haleaina i keia manawa, i na loaa mua iaʻu keia kauoha i kakahiaka nei, me nei ua makaukau i keia manawa."

            O koʻu haawi koke aku la no ia i koʻu ae, me koʻu koike pu ana aku hoi iaia o ka hora 12 a. m. ponoi o ke Sabati e malamaia ai kela paina.  O ka haawi koke mai la no ia o ua haole nei i kona ae, o ka haalele koke mai la no ia o ua haole nei ia maua, a koe wale no maua me ua kapena puuwai aloha nui wale nei aʻu i ike ai i kona lua.  Wahi aʻu iaia me koʻu mau maka e nana aloha aku ana iaia:

            "E Kapena Edwards, ua hana mai oe iaʻu i kekahi hana aʻu e poina ole ai, apau na la o koʻu ola ana aʻu pu hoʻi e ike nei noʻu iho, o oe hookahi wale no koʻu hoaloha oiaia, ma keia aina @ loa iaʻu"

            Minoaka iho la ua kapena nei no keia mau olelo aʻu, ana hoi i kamailio mai ai.  "E hoomanao oe e George, e nana mau mai oe iaʻu he hoaloha nou.  O kou mau pilikia ame na keiki Hawaii, ua makaukau mau au no ke kokua ana."

            Pau iho la ka maua mau olelo, haalele aku la au iaia iloko o ke keena, a hoi aku la @ iluna o ka S. S. Manulani, kahi o kaʻu poe keiki e hana ana, a hoike aku la au ia lakou, aole hana o ia la no ka mea he la nui ia no makou, a he wahi paina luau hoi ka makou o ke awakoa Sabati ae.

            I ka loha ana o kaʻu poe keiki, nui loa ko lakou haouli me ko lakou moeuhane mua ole no keia la hauoli o Hawaii, ame ka hoike pu ana aku hoi i na ilipuakea, o na Hawaii, aole loa lakou i poina i na la ano nui o ko lakou mau noi aloha.

            He oiaio, hele aku la au i na aliimoku e hoike ai, no ka hoomaha ana o na keiki Hawaii ma ia la, me koʻu hoakaka pu aku hoi ia lakou i na mea apau i ko lakou lohe ana, nui ko lakou hauole o ka hoomaha iho la no ia o ka hana.  Hele mai la ka poe hanahao o Kapalakiko, e hana ana iluna o ka S. S. Manulani, e nioau i na aliimoku.

(A oili hou aku.)

AOHE MAU HALEHANA WAIU I LOKO O KE ANO INO

            Maloko i ka hoike no ka mahina o Iulai i hala ma ka la 31 i waihoia ae ai e John F. Colburn III, ka lunanana o ka halehana waiu imua o ko Kauka A. K. Hanchett o ke aupuni kulanakauhale, he 105 ka nui o na halehana waiu, 103 o ia huina he mau wahi hoahu no ka lawe ana aku i ka waiu ma o a maanei o ke kulanakauhale o Honolulu.

            He elua mau haleuwi waiu ka pii hou ae iloko o ka mahina.  Iloko o ia mahina elua mau halehana waiu i kuaiia aku a he eha mau halehana waiu hou i ku ae.

            Aohe mau halehana waiu o ke ano ino, elike me ka hoike a Mr. Colburn.  Iloko o ia mahina he 161 ka nui o na manawa ana o ka hele kino ana ae e nana ia mau halehana waiu.  He eha mau palapala ae (laikini) i hoopukaia ae iloko o ia mahina a he umi mau ano waiu hoikeike i laweia.  O keia malalo nei na mea ano nui i ikeia ma ka hoike:

Ianuari  Iulai

1921 1921

Ka nui o na hale wainu.. 285 105

Ka nui o na bipi waiu.. 1,611 1,840

Kuata waiu no ka la… 10,328 15,493

Averika bipi hookahi… 5 1/3 8 3/2

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

Maikai 11

Maikai iki 63

Hapa maikai 5

Maikai ole 0

Na halehana waiu i onaia e na lahui.

Na Amerika 20

Na Hawaii 6

Na Pukiki 23

Na Paniolo 10

Na Kepani 19

Na Pake 4

Ka põe na lakou e hoolako ae:

Na kuata no ka la

Ahahui Waiu o Honolulu 8,406

Hui a Rawleys 1,405

Hui a Yamashita 620

Hale Waiu o Kemoo 1,653

Na lawe Kino maoli ana 3409

15,493

            SEATTLE, Aug. 16.- Ua loaa aku i keia la i na kanaka hana kekahi poka pa hu o 73 paona maloko o ka auwaha nui i ehia i auwai ma Leavenworth, ole ana i hoopakeleia ai na ole he mau Wakinekona.  Mamuli o kona pahu haneri ame na waiwai i hiki aku i na miliona dala.

            KE PANE NO KA HOOLAHA PILI I KA HIHIA O H. KAPELA

            Mr. Sol.  Hanohano, Aloha oe:- E oluolu mai hoi oe i wahi kaawale o na kolamu o ka hiwahiwa a ka lahui, ka Nupepa Kuokoa, i hiki ai hoi iaʻu ke hoopau au, no ka hookuuia o H. Kapela e ke kiure nui no ke Teritore, a e hooponopono aku hoi i ka itamu i hoopukaia ma ka aoao 4, kolamu 1, o ka la 29, o Iulai penei:

            Ua malamaia ka hoike hui o na Kula Sabati o na Kona nei ma Waianae, i ka la 13 o Maraki, 1921, aole i ka mahina o Aperila, laina 9; o ka hoopii i laweia a puka amaka, mamuli no ia o ke kumu kupono loa, oiai no ekolu ka nui o na manawa i hooikaikaia ai e hooponopono iwaena o ke Kula Sabati i oleloia, a he ekolu no ka loaa ole o ka hooponopono maikai ana, ma o ka aoao e koiia aku nei, oia hoi o H. Kapela, ahiki kino ae o Rev. John P. Erdman kekahi lala o ke komite @ na ekalesia pilikia o ka Mokupuni o Oahu nei, a o kana i ike maka ai, he uluaoæa, aole he pane pololei no ka weheia ae o ka ninau pohihihi.

            He hoopaapaa keia no na dala o ke kaaahi i holo ai, no ka pono o ke Kula Sabai o Waianae i kela la, oiai aole he hoike i waihoia mai i ka Kula Sabati i oleloia, na ka nui ka poe i hiki mai i Waianae i kela la ma ka $1.25, o ka mea hookahi, aole no hoi ma ka $1.00, aole no hoi ka hapalua, a oki loa no, a aole no hoi he hoakaka, e hoike mai ana heaha la ka ko Ewa poe i uku ai, heaha la ko lakou nui ma ka heluna o na kikiki i kuaiia aku ia lakou, aka o ka huahelu nui o $388.41 ka i hoikeia mai i ka poe no lakou ke kuleana.  Pono anei keia.

            Hooliloia no koena laulau o ka paina o @ la, a hoikeia mai na loaa he %51.00, aole i hoihoiia mai i ka lima o ke kakaolelo, a i ole hoi i ka puuku, ahiki i keia la; hooliloia aku he poo puaa ia Iopa no $1.50, aole i hoihoiia keia mau huina ahiki i keia la, elike no me mamua aku la, oiai o H, Kapela ka mea hoohana ma ka mahele hana o ke Kula Sabai, a aole he poe okoa aku, pehea keia, pono anei keia hana.

            Nolaila i ka hoohui ana i keia mau like ole, ame ke koena o na loaa o ke kaaahi, aole he dala i loaa mai, pehea ko oukou manao e ka lehulehu.  Na dala o ke kaaahi auhea.  Uku mua ia ka uku o ke kaaahi mamua o ka aeia ana mai o ke kaaahi e holo no Waianae, i ka la i oleloia, a he $276.48 ka huina i ukuia ai penei:  $120.00 na ke Kula Sabati o Waianae, $15 na Keawa Keawekane me Amoka Keawakane ma o H. Kapela la, $141.48 na Geo.  Maluna, huina $276.48, a i ka loaa ana mai o ka huina o $388.41, lawe o H. Kapela i ka huina o $15.00, lawe no hoi o Geo.  Maluna i kana $141.48 a o ke Kula Sabati o Waianae, $120.00 aole i hoihoiia mai, pehea keia, a no ka mea o H. Kapela ke poo o keia mahele hana.  Ea, auhea keia mau huina dala.  Loaa $388.41 hoolilo $276.48 koena $111.93 hui aku me ka $120.00, loaa $231.93 waiwaiio o ke Kula Sabati, oiai ua laweia aku $141.48 a me $15.00, aka nae auhea keia dala, a i ole o kekahi hapa hoi a mahele e ae i koe iho la?

            Ua ukuia he $86.90 no kekahi mau hoolilo, a o na koena maopopo apau o ia hoi, he $231.93, lawe ae $86.90 koena $145.03, hoohui aku me $51.00 o ka loaa o ka laulau me $1.50 loaa no ke poo puaa, huina iloko o ka pohihihi $197.53, o keia kekahi o na kumu pohihihi loa i hiki ole ke hooponoponoia i ka wa i hala.  He makemake o H. Kapela imua o ke kanawai e hooponoponoia ai, a ku la imua o ke kanakai, a ke hookaunihi aku nei, aia ma ka puuku ka hemahema.

            Ea, no ka inoa maikai o ka puuku o ka ekalesia holookoa o Waianae, ka puuku hoi o ka papa kahuwaiwai o ka ekalesia oleloia, ka puuku, o e Kula Sabati i oleloia, ka puuku C. E. Makua o Waianae i oleloia, ame ke kahu o ka waihona o na C. E. Pokii i hookohuia aku o ke kokua alakai C. E. pokii i oleloia, M. Sol. Kaahaaina, a he kiko la oia no ka mahiko o Waianae no 18 makahiki, a me ke kamaaina o na ma apau ma ke Kaiaulu o Waianae no kona kulana hoopono, a he luna ekalesia, nohea keia hoike ano e no ka hemahema o ka puuku.

            No ka haapau wale ana mai o ke kiu@ nui eia ke kumu, i wahi e pomaikai ai ke Kula Sabati, oiai he ninau dala, he mea pono e hoihoi koke ia ae ke dala a ke Akua, aole o ka huina o $197.53 wale iho la no, aole eia aku iluna i ka $429 a oi aku, a oiai @ ae ke alahele o ka hoopii kiwila, a e hookuuia aku ma ia alahele, aka nae in a e loaa aku ana na ike ma ka manao epa ka hiki ana mai o keia koi, nele anei ka lalau hou ana mai o ke kiure.

            Aole no i ninaninau pau loa ia na ike o ka aoao o ke aupuni, a hoopau wale ia mai no ka lawa ole o na ike pili i keia hihia, hookahi wale no hoike o ke aupuni, hookahi no ma ka aoao i hoopiiia, alaila iho la no hoopau mai ke kiure me ka ninaninau ole ia aku o kekahi hoike hou ae o ka aupuni, heaha keia, he hoohaahaa anei i ke keena o ka Loio Kalana ka mea hanohano ka Lunakanawai Heen, a i ole o kona mau hope, he oiaio, anei keia hoolahaia.

            No ka oiaio o keia pane e ninau ae ia Mr. Hite, Hope Loio Kalana o ke kulanakauhale nei, kekahi hoi o na kokua o Lunakanawai Heen.

            I ka hooki ana ke noi ae nei au i Kona aloha e aloha wale iho i na kino i manao e alakai hewa i ka Lunahooponopono o ke Kuokoa, e hoolaha i na manao waiwai ole, a alakai hewa aku i ka lehulehu, e huikala iho i na hewa i hanaia, a e uhi ana i na hala, a no ka mea ua ike ole laua i ka laua mea i hana ai.

            Ua ku ke koi kiwila i keia la, e koi ana ia H. Hapela e hoihoi mai i na dala apau o ka Kula Sabati o Waianae. 

            Me na keiki hoonui ike ahonui koʻu welina.

            LOWELL. K. KUPAU,

            Waianae, Oahu.

            AOLE KUPONO O KA PUAA HOOMO'A OLE IA E MAKAALA PONO IA KE KUKE ANA A MO'A PONO LOA

            E Heluhelu i Keia no Kou Pomaikai Iho.      

            Ke olelo nei na kauka o ka pipi hoomoʻa ole ia a puaa paha, nolaila mai ke koʻe e komo ai iloko o ka opu, kela enemi ino o na kanaka ke koʻe lipine.  Nolaila no ke pale ana aku i ke komo ana o ke koʻe lipine iloko o kou opu, a no ke pale ana aku no hoi i na auwe, o ka poe i loaa i na koʻe puaa, pipi, pihe a koʻe lipine paha, e makaala loa e kuke a moʻa pono kau pipi me ka puaa.  Nui wale na kane, na wahine ame na kamalii i noho auwe i lapaauia no kekahi mau maʻi okoa, me ka oluolu ole, oiai nae o ko lakou pilikia maoli, mai ke koʻe puaa, pipi, pine a lipine mai.  O na hoailona maopopo loa o ia keia:  Ka hemo ana o na koʻe liilii.  O na hoailona e hoikeia aku nei, o ia ka ono ole o ka ai, me ka alunu i kekahi wa, ke keokeo o ke alelo, ka wela o ka wela o ka umauma, ka eha iloko o ka opu, ka naluea iloko o ka naau, ka paa o ka puu i kekahi mea, ke kuhakuha mau, ka wali ole o ka ai, ka huʻi o ke kua ame na lala, ke poniuniu, ka nalulu, ka paupauaho, ka @ ke hakahaka ka opu.  Ka ike i na pohaka eleele mamua o ka maka.  O ka hoailona kamaaina iwaena o na kamalii, o ia no ke kihekihe mau o ka ihu, ka hiaa, a pela aku,  O ka Laxatodes ka mea nana e kipaku aku i ke koʻe lipine mailoko aku o ka opu, a oiai o keia ka laau i hoohana laula ia ma Europa, ua ikeia kona kupono.  He kauka maoli keia ma ke ano kanake makemake na kamalii ia mea a aole ou pilikia ma ka haawi ana ia lakou.  Ina ua hoohuoi oe aia he koʻe, no kou ola kino iho, e kauoha mai i lapaau piha ana o ka Laxatodes no umi dala me kanahakumamawalu kenkka.  Hapalua lapaau ana no eono dala me kauahikukumamalima keneka, e hoouna koke ia aku no ke loaa mai ke Kikoo Dala Haleleka a kuike paha.  Kuai wale it no e ka Marvel Med. Co., ka poe hoolaha i ka Huaale Ti Bulgaria kaulana no ka Lepopaa.  'Dept.' M 5 B963,, Pittsburgh, Pa.  Inihua no ka puolo, iwakaluakumamalina keneka.

            HALAWAI AHAHUI KULA SABATI O MAUI

            E halawai ana ke Ahahui Kula Sabati, o na Mokupuni o Maui, Molokai ame Lanai, ma Wainee, Lahaina, i Sepatemaba 14, 1921, hora 10 a. .

            Ke kauohaia nei na Kula Sabati ame na elele e hiki mai i ka halawai a ka Aha, oiai he mau hana ano nui kekahi e noonooia ana ia manawa.

            Ua hooholo ke komite hooko o ka Ahahui Kula Sabati, i oleloia e kokua ua Kula Sabati apau malalo o keia Aha, i $3.00 o ke Kula Sabati hookahi no ka hoopau ana ae i ka pilikia o ka Luakini o Wainee Lahaina.

            Ke kauohaia nei e hele na Kula Sabati me ka makaukau no ka hoike Kula Sabati, a ka Aha, ma ka la 18 o Sepatamaba, M. H. 1921, hora 10 a. m. no ka manawa o 15 minuke o ka Kula Sabati hookahi a koe ka mahele o Lahaina, o na haawina ma ka Hoaloha.

            JOHN W. KALUA

            Peresidena o na Kula Sabati o Maui, Molokai ame Lanai.

            Wailuku, Maui, Aug. 15, 1921.

            NA MEAHOU MA KAHULUI MAU @@@@

            Solomon Hanohano;  Aloha nui @: E oluolu mai kou ahonui e ho @@@ komo iho i na meahou o keia mau la nee nei o na hana maikai iloko o ke kihapai hou, e ulu nei i keia mau @@@ e ka mana o ka Uhane Hemolele p @@ nei:

            Ma keia Sabati iho la, Aug. 7, 10: ma ka Luakini o Kahului Union, i @ lamaia ae ai na hana hoolaa i na @ nui o ke Kula Sabati o Kahului, @ Ahahui C. E. Sr.  Kekahi mea oi a@@ u kukuluia ka Ahahui C. E. Jr., Kahului Helu 2 e ke Kahu Rev. @ M. Kahiapo ke Komite @ @ @ @ o ka Apana o Makawao Akau.

            Malama pu ia ke anaina haipule eklesia, e ke Kahu Moses Kahiapo @ ke Kahu J. K. Kahoopii.  Maikai @ hoiolelo a ke kahu, maluna o ke kumu hana Ka Hale Ipukukui o ka Euan@ o Kristo.  I ka puu ana o na hana ha pulo i malamaia ae ai ka poni ana i lunakahiko hou o keia apana.  Eia iluna lunanui o ka Ahahui C. E. Jr., malalo iho nei penei:

            Mrs Kekahuna Alakai Jr.;  Mrs. K@@hoopii, hope lakai;  Miss H.  Kahopii, kakauolelo;  Mrs. D. Chong, peres@@dena;  Quong Han hope peresidena, @ Chong hoakuka; alakai himeni, Fran Kahoopii.  Na Lunakahiko i pohii@.  John @, Frank Kahoopii, Naeh@@@ Kaaihue.

            I ka pau ana e keia hana i malama ia ae ai he paina ma ka home o M@ ame Mrs.  Naehu, he puaa nui momona no na mea apau.  Ua akoakoa mai @ hoapaahana a hui pu me na kamaaina ua ai a lawa i ka lokomaikai i hoo@ kaukauia.

            Nolaila ke haawi nei keia makap@@@ i ka hoomaikai nui i na luna, na ho@@@  hanau, na makua iloko o ka ke A@@@ hana, nana no e ninini mai i na pomaikai maluna iho o oukou apau.

            Me ka mahalo.

            KIU HANU MEAHOU.

            Halekuai o na Hawaii me ka Lehulehu.

            Helu 8 Aaka Makeke, Kelepona 6311.

            Ahea la noonoo iho na Hawaii no ka pomaikai o kona pakeke, kona @@ me kona lahui aloha o keia noho ana ma keia mua aku.  Ke haawi nei keia @@ halekuai i keia me keia mea e kuai mai ana ma ke dala KUIKE he @ @ kukala ana penei:  "E malama i keia likiki a piha ka $20.00, hoihoi mai i ke @@ halekuai a loaa ia oe $1.00 MANUAHI o na meaai malaila."

            He pomaikai nui keia a na Pake me na Kepani e haawi ole mai ai ia @@ no kou kokua ana aku iaia.

            Pehea keia mau kumukuai, e loaa ana no ia Pake ma?

            Kopaa Keokeo Helu 1, 12 paona no ka  $1.00

            Kopaa Hapa Keokeo, Helu 2, 14 paona no ka 1.00

            Kopaa Ulaula, Helu 3, 16 paona no ka 1.00

            Laiki Kepani, Helu 1, 18 paona no ka 1.00

            Laiki Hawaii, Helu 1, 16 paona no ka 1.00

            Wailbata maikai, Park Dale, 1 paona no ka .50

            Wauibata maikai, New Zealand, 1 paona no ka .55

            Waiubata maikai, Kaleponi, 1 paona no ka .50

            Kini Cream Milk Carnation, 1 paona, 12 kin no ka 1.50

            Kini Cream Milk Carnation, 1/2 paona, 12 kini no ka .75

            Kini Pipi Hoomoaia Libby, 1 paona, 12 kini no ka 2.25

            Kini Kamano Hoomoaia Peerless, 1/2 paona, 2 kini no ka 1.20

            Kini Sardine maikai Ohia, 1 paona, 12 kini no ka 2.00

            Kini Continental, Aila, 1/4 paona, 12 kini no ka .75

            Kini Syrup Log Cabin, 1 paona, 1 kini no ka .35

            Kini Syrup Karo, 1 1/2 paona, 1 kini no ka .25

            Kini LXL me Oakleaf Jams, 13 oz., 3 kini no ka .55

            Omole Kele Kuawa, 8 oz., 10c; 12 oz., 15c; 24 oz. .25

            Alani Hou ma ka Mataonia mai nei, 12 no ka .60

            Lemi Hou ma ka Matsonia mai nei , 12 no ka .35

            Best King Salmon, momona, manoanoa, 1 paona no ka .25

            Best Home Made Pol, 12 paona no ka 1.00

            Pipi Paakai momona ono, 1 paona no ka .25

            Puaa Paakai momona on a, 1 paona no ka .35

            Opelu Maloo Hou o Kona mai nei, 12 no ka .50

            Waiwai ka la ana i ka oukou mau kenikeni manabei he hoiholia aku ia e @@@ he 5c iluna o na dala KUIKE apau  e kuai ai maanei, NAUE MAI MAANEI

JAMES L. HOLT, Lunanui